Digitized by Googl<
Digitized by Google
r >
\ »
MEDVLLA *
THEOLOGlGA{y,
EX SACRIS SCRIPTVRIS, V"V^
CONCILIORVM KJ {
PON T I F I CVMQJE^
DECRETIS,
AC SANCTORVM PATRVM
ET DOCTORVM PLACITIS, EXPRESSA. c
In qua quidquid tum ad fidei my fieri a /an} a LC
refte intelligenda , & ab erroribus quibufuit ^ — -
fecernenda , tum ad Sacramenta debite conji-
cienda & minifiranda , tum ad aftiones hu-
manat iuxta diurnet legis normam dirigendas ,
Jptftare potefi , facili ac compendiaria metho-
do explicatur .
Auftore Magiftro Lvdovi CO^A B J l t^e, Parifino,
in Sacra Theologiae Facultate DtJ?ToTe^ Ecclefiae
Parrochialis S. ludoci in vrbe Parificnii Pallore,
EDITIO 11.
PARS SECVNDA.
'Onphfttns ea qua ai Sacramenta (r meret pertinent.
PARISIIS,
Apud Giorgivm I o s s e, vi£ Iacobset, fufc
ligno Coronae Spineae.
M. D C. L iTL *
CVM PTJL VI LEGIO \EG1S*
— ^ Digitized by Google
Digitized by GoogI(
O s t explicatas in
priori huius operis
parte veritates illas
qua: myfteriorum fi-
^ei notititm praefer-
tim fpe&ant, reliqua Theologicae
do&rinae capita , quae magis ad
ptaxim accedunt, hac pofteriori
exhibentur : atque in primis ea
quae ad Sacramentorum ratio-
nem ac difciplinam pertinent ;
quae cum: fint media quxdam ad
Chrifti Domini gratiam in nos
vberrim& deriuandam diuinitus
inftituta , conuenienter poft ipims
gratiae do&rinam vltimo prioris
partis tra&ata traditam , fub jungi-
PRiEFATIO
In fofiertorem Medulla The olo»
gtu partem.
P R /EF ATI O.
tur Theologi* Sacramentalis ex-
plicatio , in qua de ipfis Sacramen-
tis cum generatim , tum fpeciatim,
dilTcritur : vt noucrint illi quibus
myfteriorum tantorum difpenfatio
credita eft , quomodo Te in facra
illa oeconomia gerere debeant , &
qua ratione populus fidelis digne
iifdem participare , pleniorefque
ac vberiores illorum fruCus in fe
percipere poflit. ' *
Quoniam vero terra fuper fe
Htb' 6 venientem bibens imbrem , profe-
rens autem fpinas ac tribulos , ma-
ledico proxima cft , ( vt teftatur
t.Cor. Apoftolus ) qui propterea mo«’
net ne in vacuum gratiam Dei re-
cipiamus , hortaturque vt exhi-
beamus nos ficut Dei Miniftros
in omni opere bono fructifican-
tes* idcirco in fecundo pofterio*
ris huius partis traCatu ', agitur
de ipfis aCibus humanis , qui-
bus vnufquifque Deo vel morti
fruCificare poteft ( vt loquitur
idem Apoftolus ) inueftigatur-’
que ex quibus fontibus bonitas
Digitized t
Praefatio. •
eorum vel malitia profluat , ac
praefertim prima & praecipua il-
iorum abuum regula , lex fcilicet
diuina Decalogi praeceptis conten-
ta paulo attentius confideratur :
cui fubjungitur notitia Ecclefla-
fticarum legum ac cenfurarum , ac
demum pro totius operis veluti co-
ronide apponitur breuis quadam
Appendix eorum quae ad flatum
Clericalem & Ecclefiaftica: Hic-
rarchiae difciplinam fpebant , quae
in aliis trabalibus explicari com-
mode non potucrunc.
Cum autem vniucrfa haec Theo-
logia Moralis & prabica duobus
prarfertim fundamentis innitatur»
ratione fcilicet ac authoricate, ra-
tionem quidem optimam ducem
author huius operis arbitratus eft,
fcd in tanta rerum caligine aux
nos vndique circumdat , folam
haud fatis tutam 5 ideoque autho-
ritatem tanquam certiorem, & fi-
dei magis amicam illi adiunxit»
irnb plerumque folam fequutus
cft i ac in primis diuinam faerx
a iij
Digitized by Googl
PRiEFATlO.
Scripturae facem vbicumque Deus
illam allucere voluit tanquam cer-
tum & infaillibile medium ad di-
gnofcendum^erum^falfo, &pra-
uura&re&o, in iis quae ad Sacra»
menta & mores pertinent , adhi-
buit iuxta Propheticum di&uro,
Luctrna pedibus meis verbum tuum,
(£r lumen femitis mas. Exinde Con-
ciliorum fummorumque Pontifi-
cum decreta, ncc non San&orum
Patrum effata , tum in propriis
fontibus , tura in ipfoiure canoni-
co folcrtcr inqutnuit , deniqufi
Do&orum maximd probatorum
refponfa confuluit, ac prae ceteris
ipfum fan&um Thomam Theo-
logiae totius apicem obferuauit
eiufque dodfcrina: femper adhse*
- * Et in iis quidem quae nullam
aut perexiguam difficultatem re-
cipiunt, vnius tantum aut alterius
probati Do&oris calculum adje-
cit: in grauioribus vero difficul-
tatibus maximorum & nomina-
tiffimorum Theologorum' fcnfa
Digilized by Google
PRi&lFATlO.
euoluit , corumque author itate
flabiliuit ea , quae probabililfima
& quoad praxim tutilfima ipfi vi-
fa funt : haecquc omnia quanta
potuit breuitate , facilitate ac per-
ipicuitate prarftitit aut ccrtfc prae-
lia re voluit.
Ceterum. 15 quid in hac Theo-
logiae moralis & pra&icae Syno-
pii le&ori minus arrideat hoc ab
illo fuppliciter poftulatur, vtapud
fe perpendat difficillimum elTe,
imo vix pofTIbile vniufcuiufque
mentem alTequi aut votis obfe-
cundare , in tanta rerum adeo im-
plexarum & arduarum varietate
ac multitudine quae in hoc opufcu-
lo tra&ari debuerunt, eiufque an-
guftis limitibus ar&ari : praeterea
confideret authorem nihil ex pro-
prio ingenio, cui maximi diffide-
re debuit , fed omnia & lingula
vel ex Scripturis fanftis , vel ex
ipfo iure canonico. Vel exproba-
tilCmis authoribus protuli (le , ea-
que infuper non nifi do&ilfimo-
rum virorum iudicio examinata &
a iiij
Digitized by Google
praefatio.
probata in lucem edidifTe, ac de-
mum fandae Catholicae, Apofto-
licae ac Romanae Ecclefiae arbitrio
& cenfurae , quanta poteft animi dc-
miflionc fubraittere.
i .
v*» - i
3-
¥
Dkjitized by Google
„ . - «
.» 4 •
-i' • 4
. ; INDEX
TRA GT ATVVM,
C A P I T V M
. : £ * — J — : * n
& Sectionum huius
; • poftcrioris partis»
TRACTATVS, *r w
• . v - - i
De S*cr*mtntis~ v
C A P V T L
De Sacramentis in genere. ^
S&&. 1. t&3Q\VidJit gacramentHTH. fol. a.
II. SGgJj Virum Sacramenta noua legit eon-
fient rebus & verbis tanquam ma-
teria cr firma . 4.
III» Virum ad conficienda Sacramenta determi-.
nata rei *. ac determinata verba requiran-
tur. : r . ■ " tT
IV. Virum . & qua ratione Sacramenta nma It-
git gratiam conferant. IO
Vi Quam gratiam Sacramenta, noua legit eonfe-r
~ rant. rj
V I. Vtrum per Sacramenta imprimatur cha- '
raSer. 17
V 1 1. Quit Jit numerus ! & quu neeefitai Satr4-
a v
Oigitized by Google
INDEX.
mentarum nona legit. fj
VIII. Q "jlfit minijhr Sacramentorum natta legu.
&qua in tUo requirantur ad validam illorum
adminijlratianem .
c A P v T IL
De Sacramento Baptifini.
Seft. I. Vid Jit 'Baptijbnu , & qua eius nt~
7T % # ‘f’'*-
fol. zS
1 1; 'V Qua Jit materia Baptifini.
n
III. Q.«<e..yfr fama Baptifini.
14
IV . Quu pofiit Baptifinum conferre.
16
y . aaptijmum JuJctptre pofiit , & qua dtfpo-
fitiones ad id requirantur. 19
V I. Q uinamfmt eftctfut 'Baptifmt. ' 43
VII. Quanam fint ceremonia in collatione Baptifini
feruando. 46
CAPVT III.
Dc Sacramento Confirmationis.
Seft.I. V T Trum Canfirmatio Jit Sacramentum.
V fol-ri
I I. V Quonam Jit materia & forma Sa-
cramenti Confirmationi) . ^5
III. Quinam fint huitte' Sacramenti effeUtu. f?
I V. Quanam diYjjofitmes necejfaria fint ad Sa-
eram en tum Confirmationis valide & fhtlhtosi
recipiendum , & qua fit iUiue recipiendi eHt-
Jatio’ 1 " T ~ f?
V- Quit Sacramentum Ccnfirmationit mintfirare
pofiit . (x quo ritu mintftrari debeat .
Digilized by Google
I N D ! X.
CAPVT IV.
De fan&iffimo Euchariftiae
Sacramento.
Scit. I. Vo nemine fan fi fimum hte Sacra-
I 1 mentum nuntupetur. fol.64
I I. In quo proprie con/ijhtt Enchartjh* St-
er amei.tnm.
III. Qua nam fit materia Eucharitha conficienda,
67
I V. Qua Jit firma ai ctnficrandam EuchariJEan»
rtquifita , & quit verus & proprius verborum
illius finfiis. 7 %
V. Q mi in hoc Sacramento fer verba corificratio-
nrs efficiatur. ; "» *
Dt vera & rtali pro/entia Corporis jr San -
1 gmnit Cbrifti D omini tn Sacramento £ucha-
rifha, 8
.5. t. De tranfubfiantiatione fiu eenutrjione yo*
tius fkbfiantia panis & vini in f ub fiant iam
Corporis & Sanguinis Chrifii Domni. gf
.$• Explicantur ~ quadam difficultates circa tran*
fubfiantiationem panis & vini in Chrifii Do -
mini CorPw & Sanguinem, §<5
V I. Quinam Jint effcEbts Sacramenti Eucbari-
Jha. 91
VII. De difiofitionibus ad huius • Sacramenti di-
gnam perceptionem ncccjjariit, 97
I. Quonam- difyojitioncs requirantur *x parta
anima . ibtd.
Quanam difycjitme: requirantur ex parte
» corporis, ' * lOr
$, q. ^Anfitex pracepto ahqUo necejjkrium ,vt quis
’*1 poenitentiam fit* fitufathonem Jibi a Sacer-
dote iniunftam ante fumptionem EuchanJK*
impleat, ioy
<•4* Jtn ai dignam Euchanftia perceptionem»
a Tj
Digitized by Google
VIII
INDEX.
requiratur excellens ahquu fHriutis ac fantfi-
tatu gradus. 106
Qua fit huius Sacramenti percipiendi ne-
CCfiltOS'.
IO 9
Soluuntur quadam dubia circa do Urinam pra-
ccdentt [cilione traditam. 114.
Quu fit legitimus hmut Sacramenti ruint-
fier.
Il6
IX.
X.
XI. De fanSifim* Miff* facrificit. II 9
1. Virum in MiJJa verum & proprii diUum fa.
crifiaum offeratur. 'Aid,
2. Quonam partes MiJJa. ad rationem facrificip
vert meant.
-ilii
$• 4«
Quinam Ji/it huius facrificip effetius. Jiq
Quii ut perfonu pro/it M tjji JkcriJicium , fts*
pro quibus licite & valide offerri pojfir. I
Quanam applicatio requiratur ex parte Sa-
cerdotis celebrantu vtMtJfa f rufius in alios dem
rixetur. rjj
$■ 6 <An MiJJa facrificium pro pluribus oblatum,
tantum Jtngulu projit i quantum fi pr* vno Jo-
Tum efferretur. jqg
Jf. 7. ,, Applicationis k Sacerdote celebrante fa-
. cienda faetlu & optima praxu proponitur .
^41
4 f«
$8r
Explicantur reliqua qua ad debitam huius. fit
crificij celebrationem requiruntur.
146
— —
•CAPVT V.
De Sacramento Poenitentiae.
Secl. I.
II.
Q
Vid nomine poenitentia inteUigatur,
ir 6
^ P cenitent tam effe verum $r proprie dt-
{fum noua legit Sacramentum contra haretim
coi demonftrarmr. ir&'
III. Qua, Jst materia Sacramenti poenitentia*
i6u " • .
Digitized by Google
INDEX.
I V. Qua fit f<.rma facramenti pernitenti*. J6JU
V. ^ 16 9.
vr: Utrum per pcerntentta / 'aeramentum merita
bonorum sperum reu.mip.ant. 173,
VII. Quid Jit contritio in genere. 17^.
Vili. Quid, fit contritio per fella , & quopafto ab
attritione difimguatur. 178.
IX. Vtrum contritio perfcLta ntctJJaria Jit ad
f aeramentum poenitentia digni)' & fruttuoii
recipiendum i an vero attritio ad id fiufficiat. ,
' 182
X. Qualis debeat ejfe attritio ilia qua ad f aera-
mentum p nitentia debite fujiipiendum ne-
Yejjaria ejt. ' 187.
XI. Vtrum Confefiio facramentalts ad peccatorum
remtfiionem confequendam ex Cbriftt Domini
injhtutione Jit necejjaria, i qf.
XII. Qua perfbna . & quo tempore obligentur
ad confefiionem facramcntalem faciendam «
193
XIII. Quanam Jint conditiones ad tonfefiiontr»
debite faciendam requifita. 2.01.
XIV. Qua Jit integritas confejftonu ad validitatem
& frufluumeius necejfaria. 20 5.
XV» odn integritas confejicnis ita ncceffitria Jit *
. vt in nullo cafu licitum Jit peccatum aliquod
mortale in confefiione reticere. 207»
XVI. Quis Jit legitimus fac ramenti poenitentia mi-
mjkr, 212.
XVII. De Cafuum referuatione, 2 16*
XVIII- Quanam conditiones requirantur in con-
fejpirio, vt debite minijierio fuo fungatur ,
219.
XIX. Qua fit prudentia in confcjfario requijita,
221.
XX. Qua fit obligatio figilli Jiu feereti in confefiiont
firuandi. • 2Xf.
XXI. In quibus cafib ut confefijo nulla fit £r idea
iteranda.
210.
XXII. Quid fit fatufaClio facr ament alis.
2? 2,
XJlLllL Quibus operib.es rDeo fattsfiin pofiit.
236.
_ index.
JCTV. Quomodo Ji gerere debear confejfarius i» hnZ
putenda fatiifaftione.
XXV. Quo fit obligatio pcenitentif circa pcemten -
Simm acceptandam adimplendam. % 44
appendix.
De Indulgentiis & Purgatorio;
"5- I- f“^Vid fit , & quotuplex indulgenti*;
Q
fol- a4f-
a. 'V^ Quu pofitt concedere indulgentiae , (y
quonam caufa ad td requirantur. 24 9«
J. Quonam conditiones requirantur in eo qui
~J~' ‘ fmatm ' *
indulgentiarum
percipere tn-
■$“ 4*
. 2f4i
Quid de purgatorio renuendum fit. 2f7,
C A P V T VI.
•De Sacramento Extremae Vn&ionis.
SeA.I. V T Trnm extrema vnttio fit fatramen.
\/ » «Jr fit eius mimfter
▼ fol. 162.
IT. Quo fit materia & forma huius fkeramenti ,
— i6f. “ '•
III. Quinam fint huius /aeramenti effeRus»
269.
IV. fu/Uper» pefiit aut debeat fiter amen-
tum extremo vndionu , ^«4 in ea
sUfyofitiontt requirantur. ■ a 7I»~
Digitized by Google
INDE X.
m
C A P V T VII.
- ■ ' * t* ^ *■ -
Dc Sacramento Ordinis.
;aiV
Se<3.1.
II,
Trum ordo Jit faer amentum. fb!,
2?f. '
Qu* fit materia fr forma J ‘aeramenti
Ordinis. 281.
III. Qui* facramentum Ordinis conferre , quu
item illud fkfcipert pofiit. 284.»
IV. Quinam qualitates feu diTpofitiones requi-
rantur in illis qui ad Ordines funt promo-
uendi. ' 289.
V. Quinam fint huisu facramenti effettue»
, *9f« 1
. / “ _fi r*’*». J.- .■ > t r >
CAPVT VIII.
Dc Sacraipcnto Matrimonii.
Scft. I- 'yr ~T Trum matrimonium fit Satrameu-
tum. igg^
II. W Quanam requirantur ad hoeutma^
~ trmonium valide contrahatur. 304..
III. Quanam requirantur vt matrimonium non
modo valide fed etiam liciti contra-
hatur. 308.
IV. Quinam fint matrimonij effelfou. 310.
V. Quatiam fint matrimony mpedmtnta. . .
VI. Df fyonfalibus.
I ND E X
TRACTATVS SECVNDVS.
Ve aMus humanis iuxta di~
mna legis normam
' Y dirigendis .
C a P VT I.
i a
Dc attibus ha manis in genere.
5 c<a. I.
II.
III.
IV.
V.
Vu fit a (f u human a proprii ditia*
fol. - - ° ^
affati vtrl' 6" proprii Jit liber.
51*.
V ndt nam alites humanus bonitatem fltan*
vel malitiam de fumat. 3M‘
xAn detur aliquis aflus indifferens feu qui
nec bonus nec malus Jit. 337.
Vtrum ad hoc vtquit bene operetur teneatur
Jiqm confcicmit, didamen. f+oT
-$■ *• Slot d fit conflentia & qstotuplese. 34-1.
2. Qu* fit obligatio confcientia refla. . 341.
?• obligatio confcientia errantis. 34.3.
•»* 4* Sjjji^de confcientia fcrupulofa fintiendum
f. Quid fit confcientia dubia , & in dubtft
— qui d agendum. 347.
VI» Vtrum quts in operando pofiit ftqui Jinten*
tmm probabilem omiffa probabiliori, jfl.
Digitized by Google
INDEX.
C A P V T Ii.
Dc Peccatis.
v. ;J (
/ V
Seft. I.
11.
III.
IV.
o
Vid fit peccatum. fol. J{"4.
Vtrum dentur quadam peccata mor-
talia & venialia . ?ft>.
Q»** ratione peccata mortalia & venialia
inter fe digno/H pofiint. 3 f 8-
V.
dijhnttio petenda Jit
363.
‘De peccatu commi (iioiiu & emi/ftonu
eorum .
VI.
que varqs gradibus.
366.
Quatiam Jint caufa peccatorum.
369.
vii.
VJTT.
}$ua ratione ignorantia fit caufa peccati ,
vel ab illo excujit. 371.
gttin—rm cJfClni JJClCatt. 3 7
fio. ue loco inferni . & damnatorum fup-
plicijs. 37 9»
C A P V T III.
De Legibus.
01
sca. 1.
11.
Vid nomine legi* intelligatur ,
f quotuplexfit lex. . fol.383.
Quid /it lex humana , & circa quam
materiam verfari pojfit. »• 387«
III- Vtrum lex humana in confibevtia obliget.
IV. yndtnam dignofei pofiit vtrum lex humana
fub mortali culpa obliget. 396.
V* ' In quibus perfonit rejideat legum ferendarum
pote fiat, 4-00.
4-Oa.
I-
8i«
De 'Romano Pontifice»
Dt Conci liitt
404»
Digitized by Google
Index.
I ?• Epifcopk a litftut Ecclejfa f relatis >
407.
▼I. Quibus modis ctjfart po/it obdigatio firuan-
d* bimatu. 409.
VII. *4n , & qua ratione confuctudo vim legi»
obtineat. 4*T«
VIII. De lege diuinu pojitiua. 416«
C A P V T IV.
•
Dc Legis diuia* feu Decalogi
przcepti».
Sc(t, I. ' X plicatur primum Decalogi prae» <•
“ r £**?• fbl.421.
**• ,£>*»</ o»T4 _/W«» hoc primo Decalogi
pracepto p recipiatur aut prohibeatur. 422,
•-J' 1« De virtute fpei , & peccatis illi oppofitiu
4*r- r
.5. J. De vjr/wre Charitatis , peccati/que itli
' oppofitis. ‘ 428.
4.. De virtute 'Rcligionu, peceatifque illi oppofitis,
~ ^4t4 —*
$■ y»
11.
Q*ef merfii peccetur in primum Decalogi
~ praceptum. ' 44^.
Explicatur ftcundum decalogi praceptum
4471:
•5- T.
*De lur amento.
y 4-48.
-.#• .2*
De.THafpemia.
- ' ~ 1 4 ri.
?• OJO uoio. 4-f?.
^5^ fit veti obligatio & quibus modk
qftre pofiit. ■
•$* jf* modis peccetur in ficundum decolori
praceptum, 464.
JII» \ Explicatur tertium decalogi praceptum. ■ ^
464. " * * ~
r* «4 fiflorum dierum
* ^ V • . Janftifisationem . 7 4_<5<£.
*• ^»0f peccetur in tertium decalogi
•' praceptum. ^ 47%
Digitized by Google
XV i
Jf. t.
S. i.
1 b
•1 4-
■1 f.
«14.
. 17«
V.
1 1.
» z.
«>• a.
1?.
lf.
VI.
Ir.
1»
ii
VII.
ki,;
•‘--t
1 a.-
1^.
1 4«
INDEX.
Explicatur quartum decalogi praceptum.
47?«
Quatiam perfona fint tx charitate dili-
genda. v - _ 474.
Quis ordo in charitate feritandus Jit. 47 6.
rDe altibus tharitatis erga proximum a*
prafertim de tUtmofyna corporali. 4.7(7,
De eleemofjna fpirituali &• corregione
fraterna. 487*
Quanam peccata charitati aduerfentur.
4»9*
Quanam fint obligationes /iliorum erga pa-
rentes 4? parentum erga filios. 494'.
Quot modii peccetur in quartum decalogi
- praceptum. 498.
Explicatur quintum decalogi praceptum.
roo. 1 •
Quomodo hoc quintum decalogi 'praceptum
iutelltgi debeat. fOI.
De homicidio & mutilati on e fui ipjSut .
f 02» . ' • *
Oje nominato & .If.rius,
fOf.
Quot modis peccetur in quintum decalogi
i praceptum. * fO^.
De re/htutione ob alterius occjioncm vel
mutilationem facienda. • • fin
Expiscatur fixtum decalogi ' praceptum.
'
Quid hoc fexto praeepto prohibeatur, f 14»
Quot modis peccetur in fextum decalogi
praceptum, • f I 9.
Quanam refatutiones ob huius pracepti
• ' tranjgrejlionem facienda fint. fit*
Explicatur faptimttm decalogi praceptum:
fZI_. ■ . . . .
Quid turis , quid iujhtia nomine intelli-
gendumjlt.' ' ‘ • • f 1 4*
■Quid fit tus ad rem , Jrius-in re:
Quid fit dominium & quibus perfunit
competat. \-fz4*
Quibus mtdn dominium proprietatirae «
by Google
.5.
•S-
.5-
•5-
•5.
8.
9-
10.
11.
INDEX.
quiratur. ~ fl8.
De prafcrtptione. , pqo.
Df contrabhbus in genere». \ fjz.
De promijstontbus , (lunationibus <S r tefta-
mentu. ‘ f$4.
ZJi1 emptione & venditione. pqg.
De mutuo , commodato , depojito , ir lo-
cato. f4i.
hoc feptimo decalogi praeopto proht-
i'*'ur. r4?l
modis peccetur contra bocfepttrnum
12.
decalogi praceptum.
r 47-
.1
.5-
!?•
14.
VIII.
Quibus modis vfura peccatum committa-
tur. ^49.
Soluuntur quadam dubia circa vfura ma-
teriam frequentius occurrentia. ff4«
£>f refhtutione ob violationem huiue fe-
ptimi praeepti facunda. . f f 9*
£udfhuncu!a j. Quifnam rcfbtucrc teneatur, f 60.
2 • C*>» refhtuendum . ^62.
q. £uidj quando &quo ordine fit refiituen-
dura. ” T&f'
$**ft. 4. Quaxamcaufa a refhtutione extufint,
*6 r.
Explicatur ottauum decalogi praceptum,
l6j. • •
D< mendacio. ibid.
De y/ 9«« ad proctffum tudiculem fye-
Sant ac primo de tudtee, f(>9»
De ^dtcufatore, *
DeTefltbtu * . . 1-76.
DeT{eo. f79*
J. 6. *2>^ ^4 ductat» & Procuratore. f8l.
. 7. JD« imurqs honoris & fama per detra&io -
»«» contumeliam. 482.
Soluuntur dubia quadam tina pectatur»
detra&ienit. 784.
D« iudicio temerarie. f 84.
modu peccetur in tftauum hoe
decalogi praceptum. f 92.
De refhtutione ob huiue oftaui praeepti
violationem facienda. S94*
•5.
4-
•J.
-$•
1.
2.
?•
4-
r-
6.
7-
.5- 8.
'S* 9*
10
.$• u.
Digitized by Google
INDEX.
IX. Explicantur nonum & decimum decalogi
praceptssm. S91*
ClPYT Vv
* . . i'c
De prxccptis
x.
- SECTIO vnica; V
Explicatur tertium Ecclcfi* prarceptum
f ' quod cft dc iciunio.
i.
$
'$■
Vid ad debitam ieiunij obferuationem
requiratur. . 6 OO.
%. Q»<e fe obligatio ieiunij. 604..
?• J2P,ot m04u peccetur m hoc Ecclefia proce -
•‘■su T^ptum» " 608«
CAm- v i*.
De Cenfuris Ecclcfiafticis Sc
Irregularitate.
Sed. I.f-vF e enfuris in communi. 6lO.
•5. I.
4- a*
•i 4
D/» perfonu rejideat ferendarum
ten fur arum poteftas. (, , j.
In quapiam perfinas cenfura ferri pofimt.
6 12.
Ob quam caufam ten fur a infligantur. 6iq.
Qua forma in ferendis cenfuris obferuan -
-da. \ 614I1
S- f. Quonam caufc ab incurrendis cenfuris
excufent. 616 ■
d. Q#m abfoluere poflitd cenfura , & qua re-
quirantur difpojfitiones in eo qui abfolui-
• • ‘ tur. ‘ 618.
fi-. 7- Quctuplex ft cenfura EccltflaJHea, 6x9.
Sed. IL De cenfuris in particulari. ' 6 20.
•5-. I. Z>< Excommunicatione, ' ' «u.
index.
9- I. De flufpenfione. ^4K_
-$.?» De Interdifto.
Soft. III. De Irregularitate.
•5-1. De irregularitate qua critur ex defle Itu.
6q6. •
$■1. De irregularitate qua oritur ex delitto a
619.
*■ ?• Q*m ratione tollatur irregularitas. $40,
* % *
A P P £ N D I X.
Dc ftatu Clericali , & Ecclcfiaftic*
hierarchi» difciplina.
T\ € primo ad flatum clericalem ingreflie,
' - B. I 4|<4
De habitu & tonfura clericali. 64.6.
a <ZJe btneficV Eccieflafitcis. 649,
Quafliuncula j. Quot modis beneficia Ecclefiaflic a
obtineri poflint . 6fO.
Q*f*fl- 2 - Q*ȣw/ modis Jimonia t tum in alijs cafi-
bus itum praflertim in obtinendis beneficiis com-
mitti poflit.
QOfft- ■?• Q**nam fint pana contra flmoniacos con-
fit ut a. gf8,
Q##/?. 4. Vtrum licitum fit plura fimul beneficia
' , 660.
Qflyt- f. Qualiter/i bcnefiaarij gerere debeant i»
expendendis beneficiorum fluorum reditibus.
664.
6. Qua/it obligatio beneficiariorum ad refl-
dentiam. • 667.
Q#*/- 7* Quanam requirantur difpofitiones , vt quis
cenfleatur idoneus ad beneficium aliquod fiede-
fiaficwn 66^
x V • De horarum canonicarum recitatione.
.671.
Quefituncula i. Quanam perfona obligentur ad re-
. 4 titandas horae fsmonica/, £7$,
Digitized by Google
~ INDEX.
4. Quptnodo canonica hora recitari debear, tj
674
Q“*A ?• Quibus p cenis fubiaceant y qtti horae m -
noniceu recitare omittunt. 680.
Qufjh 4. Qufnam caufa ab horarum canonica -
W* recitatione excufent. 686.
y • Explicantur reliqua iuxta canonicae fanitio-
nes ad clericali* vita etifciplinam.fpe -
itantia, * " .■ *
Digitized by Google
Appr$b*tio D ociorum.
NOs in facrS Theologiae facultate Pari-
fienfi Dodores Sorbonici fidem facimus
lcdum e/1'e examinatumque a nobis li-.
brum , cui titulus eft!, MtdmlU ThcologtcA.frc. pars
*lter* lAuthort Magifiro LvdoviCO Abeiiv .
‘Doffort Theologo . & Sandi ludoct Panjiu T(c.
Rore, nihilque repertum in eo quod fit Catho*
licae, Apoftolicae & Romana; fidei» ac Dodrinae
bonifque moribus contrarium. Datum Panfiis
die trigefiraa Septembris anno Domini 165-1,
R. D V V A L.
M. GRANDIN.
(
i
Digitized by Google
MEDVLL./E
THEOLOGICAE
PARS POSTERIOR,
Comflettens ea cju& ad, Sacramenta
& mores pertinent.
TRACTAT VS PRIMVS.
DE S^iCT(jAM ENTIS.
Vod olim per Prophetam
licitus fuerat Deus, effufurumfc *
fuper feruos fuos 8c ancillas fuas *
aquam mundam , qui emunda-
rentur ab omnibus inquinamen-
tis fuis , hoc priefertim in Sacra-
mentis a Chrifto Domino poftmodiim inftitu.
tis adimpleuit : haec fiquidem funt vcluti vafa
2ua:dam facra , quse ( vt declarat Concilium Tri- «- fl-
eminum) diuinum illum gratia: fanantis Sc fan- 'Z
dificantis liquorem in fe continent, & ex fe can' ®
diffundunt: hi lunt fontes ilii Saluatoris,ex qui-
bus haurire polfumus in gaudio aquam Viuam, ■'a'1 *
qujefiat in nobis fons aquae falientis in vitam ? -
«ternam. Certe fi bonorum illorum , quae de- ' *
fursiim funt, quaeque a Patre luminum defeen-
dunt ,iufH fumus aeflimatores , inter alia innu-
A
i DE SACRAMENTIS
mera nobis caluiis collata , Sacramentorum il-
lorum inrtitutionera , & in ipfis Sacramentis
diuina charitatis exuberantiam , rcligiofo in
primis cultu fufpicerc, & grato quantum po /Tu-
rnus animo fulcipcre debemus, nec non pecu-
liari Audio , diligentia & affecta pcrSifcendaj
huiccateih de Sacramentis doctrina,- incumbe-
re , vt coa^^/eccz qifos niiniltros litos ac myltc-
tiorum difpcfiiatores Chnrtus Dominus coorti-
tuere voluit, & a quibus difpenfationis illius
lationem fc aliquando exacturum cfle contq^ka-
tus eff. . . . <
Deipfisigitur Sacmmentis primum-in gene-
re, tutnpoftca in particulari , fecundum ordi-
nem «i Sancto DoCtorc prarlcriptum j nobis de-
inceps -agendum crt. ‘ * , . «t * . "
* CAPVT PRIMVM.
f
Di S A CRAA1EN XI S IN GENERE.
<*■ 36» *
SECTIO I.
Quid fit Sacramentum.
NO ai en Sacramenti duobus pradertim
modis apud factos fciiptorcs acceptum
reperitur. I. pro re occulta & latente;
quo fenfu Ephef.2. dicitur, Vt notum nobis faceret
Sacramentum voluntati/ /3ne; & Sap.2. 7{efciemnt
Sacramenta Dei: i. pio ipfictsrci latentis & oc-
cultae ligno , Vt Ephcf. y. Sacramentum hoc ma -
gnum eft\ ego autem duo in C'brtjh & in Ecclejia : vbi
matrimonium ab Aportolo Sacramentum ma-
gnum appellatur, quia eftfignum magna; alicu-
ius rei latentis & occulta.*, nempe coniunctio-
nis Chriftf eum Ecclefia.
In hac autem pofteriori acceptione nomen
Sacramenti communiter a SS. Patribus & ab
ipla Ecclefia vfurpatum eft , ad exprimendas fa-
cras quafdam ceremonias ad nollram 1’anctifi-
cationem diuinitusinfticutasjvt ex infra dicen-
dis patebit.
IN GENERE. ' ?
Hoc igitur fenllt Sacramentum in Catechifmo p ut^
Concilxj Trid. definitur: 'Res fcnfibns fUhietta > ca,,< ^
qua ex Dei inftitutione funditat u &• inflitix , tnrn.fi-
gnificanda , titm efficienda vim habet.
Dicitur V.T{es fenfibui fnbidhi, feu , vt loqui- q.
tur S. Dodor ,fignum fenfibtle : quia hoc' ad fua- 2rti Zm
uem Dei prouidentiam pertinuit, vt per res ex-
teriores fign* quxdam|fimfib^a;ad cogni-
tionem & perceptionem rerum fpiritualium 8c
diuinarum veiuti manu duceremur: Si enim in- jj0m.
corporem effies >' ( vt ait S. Chryfoft. ) nudeipfia dona g jB
incorporea tibi tradidijjet } ftd ejitia corpori coni unda pan(£^ "
tj} anima tua, ideorebm fenjibilibut tibi intelligenda
traduntnr.
Dicitur a. Ex Dei injhtntione : Sacramentum
enim non cft fignum naturale aut phyficum,
fed ex fola Dei voluntate & inflitutione , cu-
ius folius cftinftituerefigna illa, qua: iuftitiam
Sc fanditatemfignificarc & conferre pollint; fi-
cut illius folius eft fiinditntein ipiam & iufti-
tiam efficere, vt docet S. Tiiomas: quod tamen
non obftat, quin (vt idem S. Dodor aflerit)
Chriftus Dominus etiam , ia quantum homo,
fuerit caufa miniftcrialis principalis ipforum Sa- yj" i”
cramentorum , ad corumquc interiores eftedus
non folum meritorie , fed etiam efficienter in z' .
ratione caufa: inftrumentalis operetur. ar '*■
Dicitur denique, SanditatU & influi* tum fi-
gnficandx, tum efficienda vim habere : quibus verbi*
indicarur Sacramentum efle fignum quoddam
p radicum, cuius vfu feu applicatione fideles in-
terius cx opere operato fandificentur , & exte-
rius veluei Symbolo , feu nota quadam ab aliis
Gentibus difeernantur : qua: omnia ex dicen-
dis plenius & facilius poterunt intclligi.
Eli autem obfemandum hac vltima definitio-
nis particula Sacramenta legis gratia: pra?fertim
diftingui a Sacramentis legis natura? Sc Mofa&
cx: quamais enim eilenr figna qua*dam fenfibi-
lia ad fanditatem & iuftitiam fignificandam di-
uiniuis inftituta,vnde Apoftolus dicit, Circum- T{tmi
Ctfionem fuifle Signantium utfliti a fidei ; non ta- 4,
A ij
Digitized by Google
4 DE SACRAMENTIS
< \-6z • men illius efficienda: Sccx opere operato con-
ii. 6 • ferenda; vira habebant, vt docet S.Thomas; vn-
Cial. 4 deidem Apoftolusilla vocat Infirma & egena ele-
Xi.1 9. menta .& S. Auguftinus , vetera ( inquit ) Sacra -
Cotra menta promittebant gratiam , najhra vero eam txlsi-
Fnufl. bent.
C .18.
SECTIO II.
Utrum Satramenta. nona legis confient rebut (j~ ver-
bis tamjuam materia & forma . i
« D iuuandam humanat mentis imbecilli-
/X tatem in percipiendis iis , quiead Sacra-
JL X mentorum rationem fpeclant, Ecclcfia
diuinitiis infpirata certos loquendi modos ad-
inuenit, & ex rerum naturalium fimilitudine
deduxit, per quos ideam quamdam dicet aliqua-
tenus imperfe&am, veram tamen & certam my-
ftcriorum illorum fupcrnaturalium concipere-
mus. Sicut igitur cernimus fubftantias omnes
corporeas conftare duobus principiis compo-
nentibus, materia fci licet Sc forma ; fic ad perci-
piendam naturam Sacramentorum, duasvcluti
partes in vnoquoque illorum diflinguendas cfle
docuit : vnam qua: materi», alteram quas forma:
rationem obtineret- Ita exprelse declaratur in
Concil. Florent.in Decreto Eugenij Papa; ,vbi
poft enumerationem feptem Sacramentorum
notia: legis, ha:c verba fubjunguntur : Hac omnia
Sacramenta tribus perficiuntur , videlicet rebus tan-
ejudm materia , verbis tanquam forma , tr perfvnk
q. 60-
a. 6.
tninifin.
Eft ante obfetuandu nomine reru , quae dicun-
tur efleinftar materi» ,intelligi id omne, quod
fn Sacramentis indeterminatam habet lignifica-
tionemj nomine vero verborum id , per quod
illud determinatur : exempli gratia in Baptifmo
aqua naturalis fe habet inftar materi»} quia ( vt
docet S.Thomas} Significate potefi & ablutionem
Digitized by Google
IN GENERE. ; r
propter futim humiditatcn , ir refrigerium p repter
fuam frigiditatem : fedeitm dicitur ( ego te baptizo )
manifrfiatur , quod aqua, utimur in Baptifma ad figni-
f itandam emundationem spiritualem.
Quires ari materia formae-coniungi debeat, &
fimul tempore cura illi exiftere, vt Sacrametum
valide conficiatur. Refpondetur id.ex cuiufque
Sacramenti natura efledignofccndum. Nam in
confedione Sacramenti E ucharillias requiritur»
vt eo ipib tempore , quo verba formae proferun-
tur , materia pr* (ens fit; hanc enim vt praefen-
tcm fignificat pronomen demonflratiuum ( hoc
vel/nclquod in forma ponitur. In Sacramento
autem Poenitentiae , cum forma non fignificet
applicationem materiae , fed proferatur per mo-
dum iudicij , nec in iudicio requiratur vt fen-
tentia iudicis cum rei accufatione tempore con-
iunda fit;hinc fit,vt in hoc Sacramento non
requiratur, vt abfolutionis forma cu confeflione
& aliis a&ibus pcenitentis , qui materise locum
tenent, tempore coniungatnr. In aliis vero Sa-
cramentis quannadtione aliqua tranfeunre con-
fiftunt, & quorum forma applicationem ipfius
materiae fignificat ; quamuis aliqui do<flores ar-
bitrentur ad illorum validitatem fatis efie, vt
moralis] aliqua coniunftio inter materiam &
formam reperiatur,adcoque validum, verbi gra-
tia, fore Baptifinum , fi ftatim pofi ablutionem
verba formae proferantur , aut poft formae pro-
lacionem ablutio fequatur ; certior tamen & tu-
tior in pr.txi eft aliorum omnium dodtorum fen-
tentia , qui afferunt materiam ac formam fimul
reipfii debere coniungi , ita vt fimul tempore,
materia Sacramenti applicetur & verba formae
proferantur; aut faitem priufquam materiseap-
plicatio finiatur, formae prolatio inchoetur; vei
vice versa. Ita gloffa in cap. ( detrahet, ) caufa i,
Juaeft.i.Ioan. lylaior. Richardus, Scotus, Falu-
anus, Sylueftcr, Nauarrus, &alij quos citat, &
quibus fubfcribit Viualdusin Candelabro au-
reo x. part.tit. i.num. rr-
Csecerum ad faciliorem intclligentiam eo*
A ii;
Digitized by Google
6 DE SACRAMENTIS
rum,quse de vnoquoque Sacramento in parti-
culari dicentia funt , Theologi communiter du-
plicem dillingucre folent materiam in Sacra-
mentis, faltcm in iis quae in vfufeu actione tranf
euntcconfiftunt( qualia funt omnia no use legis
Sacramenta pricter lanAiflimam Euchariftinm,
vt fuo loco explicabitur ) remotam fcilicet 8c
propinquam. Materia remota djcitur res illa,
circa qnama&io Sacramenti exercetur, vt aqua
naturalis in Baptifmo , oleum bnlfamo mixtum
in Confirmatione, &c. Materiavero propinquR
dicitur ipfc a&us , feu vfus illius rei fenfibiUs,
puta ablatio, vinftio , &c.
SECTIO III.
Vtrum ad conficienda Sacramenta determinata res ac
determinata verba requirantur.
AD propofitam qua:ltioiiera communis
Theologorum refponlirt e 11 nffirmatiuaj
nimirum , fupponta inftitutione Sacra-
mentoru nouse legis diuinitiis fadla , ad validam
illorum confe&ionem res cnldcm& eademverba
requiri determinate fecudum ipfius Chrifti Do-
Inini inftituemis voluntatem. Ratio ell ; quia,
ciim Sacramentum confici nequeat nifi in rebus
illis & verbis, quae exinftituto Dei gratiam fan-
aificantem fignificare ac efficere poliunt ( vt
conflat ex diftis fedione prima ) li Deus fimii-
ficationem illam & efficaciam certis tantum &
determinatis rebus, certis item & determinatis
verbis impofuit; fequitur quod nonnifi rebus &
verbis illis a Deo determinatis Sacramentum
confici poffit. Ita argumentatur S. Doclor q.6o.
a. f. & 7.
SeiT. Quod cofirmari poteft ex eo quod concilium
21. Trid. declarat Ecclcfiam polle circa Sacramen-
cap.2, toru.m difpenlationeftatuere vel mutare ea, qua;
fufeipientium vtilitati & ipforum Sacramento-
rum venerationi pro rerum, temporum ac loco-
sum varietate magis expedire iudicauerit > S<*1~
Digilized by Google
IN GENERE. 7
H* tamen illorum /ubfiantia. Quibus verbis figni-
ficat non efle in Ecclefia poreftatem immutandi
ea , qua ad Sacramentorum fubftantiam perti-
nent; fed cfl'e prorsus neccflarium retinere om-
nia illa , qua cx diuina iufticutione determinata
funt: vnde etiam S. Auguftlnus , Certa fUnt iri- Li. 6.
quit verba euangelica , Jine quibis non fetefi Haprif- cont.
mus confecrari :■ & lib.zo. corit. Fauft. cap. iq. No- Von.
fler calix & panis cerri confecratione mjfticus ,fit no- c.
bis Corpus \hrijti.
Eft autem oblcruandum determinatione illam
materis & forma.', feu rerum &verboru,non e ile
sequalem & ciufdcm rationis in omnibus Sacra-
metis noua legis. Q^uod enim (peciat ad materia»
determinatio illius petenda eft prafertim ex ap-
titudine ad vfum ipfius Sacramenti fecundum
inftitutionem diuinqm ; vnde iit , vt aqua con-
gelata , quamuis eiufdem fpeciei fit cum liqui-
da ; non eft tamen materia fiaptiimi fufficiensr
quia non eft apta ad corporalem ablutionem. E
contrario in Sacramento Pcenitent.be , quilibet
dolor de peccatis ex fupernaturali aliquo motl-
uo elicitus , licet non eiufdem fpeciei , fufficit
ad illius Sacramenti validitatem ; quia fcilicet
dolor ille quocunque ex motiuo fupernaturali
elicitus , ac proinde cuiufcunque fit fpeciei, ell
difpofitio fufficiens ex parte pcenitentisconfl-
tentis ad abfolutionem peccatorum recipien-
dam , vt infra fuo loco explicabitur.
Quod vero fpe&at ad formam ; cum in reli-
quis fex Sacramentis certa quadam & determi-
nata verba ore prolata requirantur, in Matri-
monio (igna & nutusadconfenfumdeprsfenri
exprimendum verborum loco lubftitui poliunt,
vt fuo loco dicetur.
In aliis etiam ^aeramentis, qua certa verba
©re prolata requirunt , determinatio verborum
illorum defumenda non eft ex qualitate foni
fylbbarumque quibus illa conftant» fed cx fi-
gnificatione ; ita vt eadem determinate verba
cenfeantur, quorum eadem eft fignificatio, yt
docet S. Thomas citato ait. 7. in refp. ad 1,
A iiij
Digitized by Google
*
A t 'i, DE SACRAMENTIS
Quaeres i. Vndc nam lcire po/fimus,quaenan*
fint res illae determinatae , verba item determi-
nata, qua: ad validam Sacramentorum confo-
dio nem exdiuina inllitutioneneccfl*ari6 requi-
runtur. Refpondctur id conftarc , part im ex lit-
eris feripturis , partim ex traditione diuina,
quam ex ipfius Ecclcfia: vel exprelTa declaratio-
ne, vel contimta praxi difeimus : Vnde S . Dio-
, nyfius fic loquitur : Primsduccs Sattrdotalu mune-
, . ' I ru vjinhbus /ignis cale/ha Sacramenta, texuerunt , &
^_c.c C' partim ] criptis , partim nen j criptis inJUttstionibur ve-
ier* bu tradiderunt. Quid autem lctiptura yel traditio
c* ** de propria ipforum Sacramentorum maceria 8c
forma doceat, explicabitur , cuin de vnoquoque
illorum in particulari agetur.
Quires a. quaenam mutatio in rebus illis &
verbis diuinitus determinatis Sacramentorum
validitatem impediat. Refpondetur mutatio-
nem q uamcunque in rebus illis aut verbis, feu in
materia aut formi , ii fubftaqtialis iit , Sacra-
mentum irritum & inualidum redderej fin vero
tantum accidentalis, valide quidem , fed tamen
illicite confici Sacramentum , nifi necc/fitas auc
alia legitima caufii excufet. Ita S- Tho. citata
q. fio. ait. S. & communiter alij.
Tunc autem materiae Sacramentorum muta-
tio fubftantialis cenfetur, quando tanta cft , vt
fecundiim communem vfum & adlimationetn
hominum differat ratione & appellatione a ma-
teria, quam Chriftus pradcripfit & Ecdefia vfut-
' patj iuie differentia illa' fit fpecifica , fiue non fit,
dilp. vt rede docet Suares : exempli gratia, farinacea
*• «e mafla nondum pifta & igne coda . non cft apta
Sacra, materia ad conficiendum Euchariftis Sacra-
ier. 4 • mentum ; quia 'fecundum communem vfum &
seflimationem hominum non eft panis, fiue ean-
dem fpecie formam phyficam cum ipfo pane ha-
beat, fiue non.
Contraria ratione mutatio illa materiae cenfe-
turaccidentalis, fi materia fecundum commu-
nem vfum & teftimationem eadem fit , licet
qualitas foitalfc aliqua illi defit > qua: ex praeco-
IN GENERE. ,
pti Ecclcfiaftici ncccflitatc alias requiritur ; pu-
ta fi panis ille fic ater, fermentatus , &c.
Similiter formae Sacramentorum mutatio illa
fubftantialis cenleri debet ;, cum tanta cft , vt
communi hominum iudicio nqn retineat eum
fenfum, quem habet forma a Chriflo praelcriptai
quod fi ienfum illum retineat, qunlifctlnque
mutatio fiat, accidentalistantum eft. Ita S. Th.
citato art. 8.
Ex quo intclligitur mutationem formae fore
tantum accidentalem : exempli gratia , Si fit fo-
liusidiomacis ; vt fi quis Baptizet vel confecrct
lingua vulgari vel graeca: Si fiat aliqua verbo-
rum tranfpofitio oratione eundem fenfum reti-
nente : Si vox aliqua detrahatur , quae non per-
tineat ad fubftantiam formae : Aut fi verbum
aliquod addatur, quod tamen iHius fenfum non
euertat : Item fi confueta formae verba muten-
tur in alia fynonyma ; dicuntur autem fynowy-
ma, quae idem , non quomodocunque ,fcd eo-
dem modo ,id eft tam explicite & diftinde fi-
gnificant: fi denique verba formae corrupte pro-
ferantur, ita nihilominus vt tota illa oratio cor-
ruptis dictionibus conflans, habita ratione ma-
teriae cui applicatur Sc aliarum circumflantia:-
rum ,iuxta communem hominum concipiendi
modum, eundem in audientium animis fenfum
generet. In ;his omnibus & fimilibus cafibus
mutatio formae confetur e/Te tantummodo ac-
cidentalis, vt docet S.Th.&poflillum Paluda- „
mis,Sotus &alij, quos citat & fequiturLay- a’7
manus tra<fl. i. de Sacra, in communi , cap. 4..
Haec autem mutatio accidentalis, quamuis u ad-
uertenter & fine vlla rationabili caufa fiat , mi-
niftrum peccati reum efficiat ,ipfius tamen Sa-
cramenti validitatem non impedit.
Digitized by Google
de sacramentis
SECTIO IV.
Vtrum , & qua rationi Sacramenta nona legit
gratiam conferant.
QVod fpcclat ad primam quaerti onij pro-
pofic® partem , certum eft cx fide nonae
legis Sacramenta gratiam conferre, quo-
de he- cuniIl1c m°d° illa** conterant. Huic verit.#?
rei * oppofitus olim fuit error Mcflalianorum, qui te-
rte S.Damafceno vim lanciificandi non tribue-
bant Sacramentis , fed folis precibus : a quo er-
rore non longe abfunt noftri temporis Ha-reti-
ci , qui ( vt obferuat Bellarminus } gratiam , quafe
tom.^ jn Sacramentorum fufecptionc recipitur , 110«
Iib-a. Coriim efficacia: aut virtuti , fcd foli fufeipien-
c* z' tium fidei aferibunt.
Refellitur hic error , & veritas nortra* fidei
probatur i.cxfcriptura, cuius tcftimoniis variis
cxprefse conrtat Baptifmum , Poenitentiam*
Euchariftiam , Ordinem, 8c extremam Vnftio-
nem gratiam conferre: V nde fequitur & alia Sa-
cramenta eundem effaftum habere , cum horum-
& illorum fit par ratio.
De Baptifmo conflat ex his verbis S. loan. q.
Niji quis renatus fuerit ex aqua & Spiritu SanRo,
&c. quibus regeneratio fpiritualis , qua- per gra-
tiam fit, aquae Baptifmali tanquam caufa: tri-
buitur.
De PcenitentiS S. Ioan. 20. quorum remiferitii
peccata, remittentur eis: quibus fignificatur ( vt
SclT. declarat Concil.Trid.) Sacerdotes in Sacramen-
14. c. to Poenitentia: per abfolucionem vere peccata
3.8:9. remitteire, ac proinde gratiam conferre.
Dc Euchariflia S. Ioan. 6. qui manducat mt,
& ipfe viuct propter me > vita fcilicet gratiae.
De Ordine 2. ad Timoth. I. admoneo te vt te*
fufcites gratiam , qua eft in te per impofitionem ma-
nuum mearum.
De Extrema Vmrtione denique S. Iacob. f.
lingentes curia oleo in nomine Domini , drc. & Ji in
peccatis ftt , remittentur ei : Vbi declaratur vil
Digitized by Google
TN GENERE. tr
Inuus Sacramenti ad peccata remittenda, proin-
deque ad gratiam conferendam.
Probatur a. cx Concil. Florent, in decrero
Eugcnij , & Tridentino Scff. 7. cap. 6. & 7. vbi
CXprelse .definitur Gratiam conferri per mu* legis
Sacramenta femper & omnibus quantum tfl ex parte
Dei , Ji rite ea /Ufeipiant.
Probatur.'?, cx S. Aug. exprcfse a /Terente Sa- jn
cramenta noui teftamenti dare falutem : Et S. Chry-
foftomo dicente Deum per vifibiliajigna { Sacra- Hom.
menta fcilicet) inuifibilem largiri virtutem. 6o.id
Quod /pedar ad fecundam partem propofitas pQp.
qua’ftionis, certum eft etiam ex fide Sacramen-
ta nou«e legis gratiam producere & conferre,
nonfolum in quantum fulcipientes ad aliquem
adumfidei auralium pium affectum obiediue-
excitant.vt dicunt Hsretici; fed propria vir-
tute & efficaciajnon quidem principaliter (quod
folius Dei proprium eft) fcdinftrumentaliter.Sc
( vt loquuntur Dodores) cx opere operato.
Vthac veritas facilius intelligatur, obferuan-
dum eft gratiam conferri ex opere operantis in
aliquo Sacramento idem effe, arque conferri in-
tuitu meriti ipfius operantis, feu illius qui cft
conficiens , vel adminiftrans Sacramentum , aHt
illud fufeipiens. Ex opere autem operato gra-
tiam conferri idem effe, ac conferri gratiam prae-
cise vi ipfius operis operati , id eftfadi , prout
iuxta diuinam indicationem faciendum eft.
His obferuatis veritas noftras affertionis pro-
batur, & error oppofitus refellitur r. authorita-
te feripturarum qua fupra relata fune, -ex qui-
bus fatis aperte colligitur Sacramenta efficacia
aliqua & virtute fibi propria , proindeque ex
opere operato remifltonem peccatorum & gra-
tiam conferre.
Probatur v. authoritate Concilij Trid. Si quis 7
dixerit per mu* legis Sacramenta non conferri gra , canQ
tiam ex opere operato , anathema fit.
Probatur ?. authoritate S. A uguftini lib. 1 9. c
eont. Fauft. vbi dicit vim Sacramentorum effe
inenarrabilem 5 &. cap. 16. Sacramenta noua legit
A vj
ligilizedbyGoogl
11 DE SACRAMENTIS
plurimum a legalibus di flare . & ejps virtute maiori,
vtilitate potior a : Atqui virtus Sacramentorum,
nouat legis nec edet inenarrabilis , ncc maior
aut potior virtute Sacramentorum antiqua: le-
gis,fi eo tantum modo gratiam confeaent , quo
afierunt Ha-retici. Item S. Cypriani Ser.de Cae-
na Dom. vbi dicit : Sacramentis inejfle a terna vita
effectum : Et S. Bcrnardi in Ser. de eadem Caena
Doni. Si quis veftrum ( inquit ) non tam Jape modo,
nec tam acerbos flent it iracundia motus , inuidta , luxu-
ria, aut ceterorum httiuflmedi ; gratiae agat corpori
J 'anguini Domini, quoniam virtus Sacramenti opera-
tur tn c».
Addimus Innocentium III. fummum Ponti -
ficem , quilib. ?. demyfteriis Mida: dicit Mffa
' I* flacrifiaum conferre gratiam , licet per matos nnniflros\
quia , etiam fi opus operans fsrtajfle fit immundum ex
parte miniflri, attamen opus operatum tfi flem per mun-
dum refpcliu Dei.
Quaerunt Theologi, vtrum Sacramenta nouae
legis moraliter tantum , an etiam phyfice gra-
tiam producant ? j
Jiefpondetur i. certum ede Sacramenta nou*
legis femper ede caufas morales gratia: , qua: ex
opere operato confertur digae fufcipienribusj
fiquidem ad gratiam illam producendam &ful-
cipientibus largiendam mouent iplum Deum
gratiae omnis authorem & largitorem , qui ideo
gratiam illam tunc vult conferre, quia Sacra»
mentum reite perfectum & debiti fufeeptum.
eft. Sunt autem caufie morales non quidem
principales , led cantiim inftrumentales ; tum
SdT. 6 quia fic vocantur a Concil. Trid. tum quia cau-
cap.7. fa moralis principalis ipfius gratia: eft Padio
Chrifti Domini ( vt ibidem dicitur ) in cuius
folummodo virtute Sacramenta hunc iuum ef-
fcftum attingunt. ,
Relpondctur 2. probabiliflimum ede Sacra-
diip. menta noua: legis non tantum moraliter , fcd
9. de etiam phyfice gratiam producere- ItaCaietanus,
Sacr. Alanus Cardinalis, & plures alij, quos citat Sc
Set.2rCcqaiuu Sgatcsj Quibus etiam fauerc videtur S»
Digitized by Google
IN GENERE, r?
Do&or: Et SS . Patres id fatis aperte innuere vi- q. 62*
dentur, cum modum illum , quo Sacramenta a. 1. s»
f ratiam producunt, admirabilem aut inexplica- & 3.
iiem effe dicunt-.vt S.Cyrillus Alexand. lib. 4^
in S. Ioan. vbi de Sacramencorum effectu lo-
quens , Quomodo autem (inquit ) tdfi.it , nec menrt C3. 2*}.
mtelligere.nee lingua dicere pojfumus.fed filentio atque
firma fide /h/cipimus : Et S. Auguft. tracl. 80. in
S . Ioan. Vnde ( inquit ) tantavirtus aqua , vt cor-
pus tangat £r cor abluat »? Atqui virtus illa Sacra-
mentorum nec tanta cflet , nec ineffabilis aar
incomprehenfibilis dici deberet , fi meralicer
tantum gratiam produceret ; cum h«c moralis
* efficientia facile intelligi& explicari poffet. S.
Item Leo Papa Serm. f. de Natiuit. afferit Vir-
tutem ^Altifiimi , qua fecit vt Maria pareret Saluco-
ttrttn , facere quoque vt regeneret vnda credentem:
Atqui Beatiffima virgo non fblitm moralitcr*
fed etiam phyfice ad Incarnationem Chrifti
Domini concurrit : Ergo , &c.
Hinc obiter colliges quanta fit Sacramento-
rum noua» legis excellentia & dignitas, quanta
virtus & efficacia illis infk; proindeque quanti
i nobis illa xilimari , qua rcucrcntia tradari Sc
fufeipi oporteat, & quanta; Deo optimo maxi-
mo illorum authori & largitori gratia: debean-
tur.
SECTIO V.
Sinam gratiam Sacramenta noua legit conferant .
Dicendum r. certum effe, vt ex ante di-
ctis patet , Sacramenta omnianoua: legis
conferre gratiam fandificantem, flue pri-
mam vt Baptifmus 8c Poenitentia , fiuc illius
augmentum vt reliqua Sacramenta j de quibus
fuis locis fufnis agetur.
Dicendum z. Sacramenta noua» kgis pratter
gratiam fandificantem, conferre quoque virtu-
tum fupematuralium habitus & dona Spiritus
fandi, fiuc illotum habituum Sc donorum au-
Digitized by Google
T4 DE SACRAMENTIS
5ciT.6 gmcntnm. Id conitar tum ex Concil.Trid. afle-
cap.7. rete iuftificationem noneflc folam peccatorum
rcrRillioncm,fcd fandtifkationem & ienouatio-
nem interioris hominisper fufceptionem grati»
& donorum; & in ipla iuftificatione cum remit-
fionc peccatorum fimul infundi fidem , fpem 8c
Charitatem ; cuius quidem iuftificationis cau-
tam inftrumcntalem dicit cfle Baptilnii Sacra-
mentum : tum etiam ex eo quod iuxta commu-
nem & certam Theologorum doArinaniigratia»
fflinflificantis infulionem perpetuo comitatur
habituum illorum & donorum infufio , vt in
priori huius operis parte, tra&acu de gratia ex-
plicatum eft.
Dicendum f.prstcr gratiam fanltificantcm*
dona , & virtutes , Sacramenta nou* legis con-
ferre quasdam actualis gratis auxilia conducen-
tia ad conlequendos proprios fines, ob quosip-
fa Sacramenta inftituta funt. ItaS.Tho. q. 62.
2' ^ vbi expreilis verbis dicit , Gratiam Sacramentalcm
addere fupra grariam communiter diclam, & fuper (
virtutes £r dona , quoddam dusmum auxilium ad
tonfcquendmm Sacramenti finem.
Et certe nifi hoc verum eflet, fruflra tot Sacra-
menta inftituta forent; eumdem fiquidem effe-
ctum haberent ,ad#quemvnum illorum abunde
fufficerct.
Quurcs 1. qusnam fint illa fpecialia grati»
auxilia, quas d Sacramentis noua; legis confe-
runtur.
* „■ - Relpondetur illa efle , quas in Concilio Flor,-
in decreto Eugenij Taps enumerantur his ver-
an. 7. j^is . p^r 'Jiaptifin#?* ftiriruatiter rcnafamttr : ‘Tey-
Confirmationem augemur in gratia & roboramur in-
fide : renati autem roborati nutrimur diurna Eu-
charifiia alimonia : Quod fi per peccatum agritudinem
incurrimus anima, , per Poenitentiam fyintualiter fa-
namur: ffnntualiter £r corporaliter prout anima expedit >
per Extremam Vnttionem : per Ordinem vero Ecclefia
gubernatur & multiplicatur Jpiritualiter : per Matri-
monium augetur corporaliter. Quaj quidem omnia
diftinctius & facilius intclligcntur ex iis , quae
Digitized by Google
IK GENERE.
ihftjlde vnoquoque Sacramento in particulari’,
dicenda funt.
Quaeres i . vtram Sacramenta gratiam fandi-
ficantcm &pra?dida auxilia conferant omnibus
fufcipientibus.
Refpondetur certum e/Te ex fide, ac in Concih
* Trid.definitum , gratiam fandificantem per Sa- Se/f-7
cramenta nouaa legis, quantum eft ex parte Dei, can.y.-
femper & omnibus ea digne fufcipientibus con-
ferri. Quod autem fpcdatad illa Ipecialia auxi-
lia , dicendum eft illa tribui omnibus , qui gra-
tiam i piam fandificantem ex Sacramentis digne
' fufeeptis recipiunt; difpofitio enim illa q ua: fuf-
ficit ad recipiendum primarium Sacramenti ef-
fedum , qui eft gratia ipla iandificans , fufficit
etiam ad fecundarium, qui in illis adualibus au-
xiliis confiftit. Tribuuntur autem illafpecialia
auxilia nonftatim atque Sacramentum recipi-
tur, fed iis temporibus Scoccafionibus quibus
aptum & conucniens videtur illi, qui eft ( vt ait
Prophera. ) *Adiutorin opportunitatibus , in tribula- Ppil.t)
tionc , vtfufius explicat Gammachaetis. Ex qua
doctrina fequitur(quod valde notandum cft)ntil- ad q*
la ciufmodi auxilia ex opere operato vnquam il- 6z-C>
lis tribui , qui ob defedum difpofitionis cx Sa- 1«
cramento indigne fufeepto gratiam fmchfican.
tem nunquam recipiunt; ciim gratia illa fit pri-
marius Sacramenti effedus, in quo reliqui ve-
iuti radicantur-
Quaeres 7. vtrtim Sacramenta noua; legis aequa*
lem iemper gratiam conferant.
Refpondetur qusftionem illam in duplici fen-
fu accipi polle: :. an diuerfa Sacramenta, verbi
gratia Bnptifmns& Euchatiftia , ecqualem con-
ferant gratiam : & dicendum eft conferre inae-
qualemjcum probabiliftimum fitDeum voluifTe
per Sacramenta peifediora & digniora ceteris
paribus maiorem & vberiorem gratiam cofcrre:
eftautemdefidcs&in ConcilioTrid.definitum,
Sacramcntaomnianon efle inter feaequnlia, fed Sc/r.7
alia aliis dignioraefle & excellentiora: Vnde in- can.j,
fertur San&iilima: Euchatiftia: Sacramentum
ed by Google
Sef.i?
cap. r.
&feq.
«P-7-
adq.
6 i.c.
» 6 \ DE- SACRAMENTIS
maiorem & vberiorem pra: aliis Sacramentis
conferre gratxamdcum omnium dignifiimum &
pradtanti/fimum ut , vt latis indicat Concilium
Trid. 8c multiplici ratione probat S. Doclor q.
df.a.?. Vbi etiam fecundum dignitatis locum
tribuit Ordini, tertium Confirmationi, quartum
Baptifmo,quintum Extrema.*- Vnctioni,fextum*
Poenitentiae , &fcptimum Matrimonio.
2. Propoficaquaefliointclligi poteft , vtrum
vnum Sc idem Sacramentum aequalem omnibus
illud fufeipientibus conferat gratiam : £t di-
cendum efi eo maiorem conferre, non modo ex
opere operatis l'ed eciam ex opere operato, quo
perfoditis ad illud difponuntur. Qmodconftat
tiim ex Concilio Trid. fe/T. 6. Vbi Iequens de
adultorum iultificatione, cuius inftrumentalem
caufam dicit e/Tc Baptifmum, exprc&e aflerit il-
los iuftkiam recipere i SecHndtm propriam cHtufljuc
difyo/itionem & cooperationem : tum ex authorita-
te S.Dodoris,S.Bonauenturse, &aliorum quos
citat 8c quibus fubfcribit Gammachseus : Tum
etiam ex eo qubdadfuauem Dciprouidentiam
pertinere videatur, vt melius & perfediiisdilpo-
fitis maiora Sc vbcriora gratiae fuse munera lar-
giatur.
Haec autem melior & perfectior difpofitio
confidit prarfertim in maiori perfectione, inten-
tione,continuatione, & multiplicatione actuum
fidei, fpei, charitatis, religionis, &c. qui in ordi-
ne ad Sacramenti fufeepuonem eliciuntur ; fine
tunc eliciantur ciim Sacramentum fufeipitur;
fine antea in ordine ad illud eliciti fuerint: Ex
quibus tamen videntur ceteris paribus melius
difponere actus illi, qui eo tempore exercentur,
quo Sacramentum actu fufeipitur.
Dices inde fequi gratiam illam vberiorem,
qu* melius difpofitis tribuitur , fore ex opere
operantis, cum detur intuitu meriti ipfiusfufi
cipientis.
Refpondetur adus ilTos,per quos homo ad Sa-
cramentum aliquod fufeipiendum difponitur,
ipedarr pofle duobus modis : i. prout funt ex;
IN GENERE. . i?
fc alicuius grati* meritorij : 2. provt paffiue di 1-
pormnt fubieClum fuum , & magis Aptum red*
duntad effectum Sacramenti recipiendum. Ea
fic duplex illis refpondct gratia : fi fpectcntur
priori modo , gratiam merentur ex opere ope-
rantis ; fi poftcriori, reddunt homiuem aptum
ad maiorem gratiam facramcn talem ex opere
operato recipiendam. , ,
Inflabis, facramenca agere nece/Tario , ergo
cqualiter.
Refpondetur verum fubieCta fint a:qu.t-
liter difpofira jfalfum vero, fi insqualiter : ficut
iol cequaliter vndequaque lumen fuum diffun-
dit , quod tamen maximeina:qualiterin corpo-
ribus inferioribus recipitur; aliter fiquidemin
diaphano , aliter in opaco , aliter in flellis , aliter
in luco & lapidibus impolitis.
S E C T IO VI.
Vtrum per aliqua Sacramenta imprimatur charaHer.
NOmine characteris intellieitur fignum
quoddam fpirituale , quocl anima: per
qusedam Sacramenta imprimitur, de quo
Dicendum 1. ciufinodi charaClerem vere im-
primi anim* per fufeeptionem quorumdam Sa-
cramentorum. Ita S. Tho. & communiter om-
nes, eftque de fide , vt in Concilio Florent. &
Trid. definitum , vt infra dicetur.
Probatur 1. ex cap. 1. ad Ephefl In quo ir cre-
dentes fignati eftmybi Apoflolus loquitur defi-
gnaculo fpirituali quod accipitur in Baptifmo,
provt hunc locum exponunt SS.Chryfoft.Hic-
ron. &alij apud Bellarminum. Item 2. Corinth. tom.f
I, vbi Apoflolus de Confirmationis Saeta- !• z. c,
mento loquens,VnCli©ni illius fignaculum con- 29.
iungit : Vuxit nos T) eus , &J!gnauit nos.
Probatur 2. ex S. Ambrof. lib. 1. de Spiritu
lanclo : Spiritu fignamur , inquit , vt fplcndorem
atque imaginem dm tenere pe/tmus , quod tj} vtiqua
Digitized by Google
iS DE SACRAMENTIS
fpirituale /ignaculum : 8c S. Aug. Serm.dc gfftis
C. 6. cum Emerito;vbi loqucusde Baptilino: ijk, in-
quit , e/i ciitracitr iruper uteris mei ; de tjlo charuclere
militibus fuw.vel potius comitibus fun , vt hunc im-
primerent eu tsuos congregabant cajlru ems , prueeptt
dicens : Ite b apti fu te omnes gentes in notu ne Patru ,
&e.
Dicendum i. Characi erem ilium c/Te inde-
lebilem , nec vilis pcccntis poffe oblitterari ; ac
proinde Sacramenta qua: illum imprimunt , ite-
*• r rari non pofle. Ita S. Tho. Et exprcfse defini-
tum eft in Concilio Florenr.in decreto Eugenij,
& in Tridcntino feli'. 7. can. 9. Et ante prxfa-
ta Concilia id ipfum docueruntSS. Patres, Vc
S. Cyril. Hicrofol. praslhr. in catcchefcs , vbi
Baptilini Sacramentum per effeftus definiens
dicit e fle Jignaculum fanelum dr indelebile: 8c S.
Ci j- Aug. lib. 2. conr. Epift. Parmcniani loquens de
Baptifmo & Ordine , dicit Sacramenta illa non
miniis inhiercrc apoftatis quam corporalem no-
tam imperatoris militibusjugitiuis ; ideoque il-
la nonefle iteranda, dum apoftata: redeunt ad
Ecclefiam.
fn ref. Docet autem S. Thoraas charadtercm illum
ab. ?• manere etiam poli hanc vitam ,non foliim in
animabus beatorum, fed etiam damnatorum ; in
illis quidem ad maiorem ornatum Sc fpleuda-
rem , in iftisvero ad maiorem ignominiam Sc
confufionem.
*• 6. Dicendum tria tantum Sacramenta im-
primere charablerem; Baptifimim fcilicct, Con-
firmationem, Sc Ordincm.Ita S.Doslor;& con-
fiat ex Concil. Florcnt.in citato decrct. Eug.
& Tridcntino felT. 7. can. 9. & etiam expraxi
continua totius Ecclefis , qua: tria illa Sacra-
menta iterari non pofle , alia vero quatuor itera-
ri polTe aperte demonftrat : cuius quidem diferi-
minis alia fufficiens caufa afferri non poteft, nili
quod tria illa imprimant characlcrem , reliqua
lib. 2. vero non imprimant , vt fuse proiat Bellar-
de Sa- minus.
c. 22. Quaxunt Theologi quid fit proprii chataclcc
Digitized by Googl(
^ 'i
IN GENERE. r9
itle Sacrnmentalis ? Omiffis variis fuper hac re
«iodorum fententjus , omnium probabiliffime
loquuntur illi, qui iuxfa dodrinam S. Thoma? q g.,
afTeruc chara «flerem illum efle qualitatem quan- 2'2 ^
dam fpiritualem fupernaturalem , qua1 tria pra- "
feitim efficit in anima, cui imprimitur. Primum **
eft, quod conferat quandam potcftatcm fpiri-
tualem ad ea peragenda qua ad cultum diuinum
fpedant : qusequidem poteftaseft vel paffiuavt
in Baptifmo,per cuius charadcremredditurho-
mo idoneus ad alia Sacramenta licite & valide
fufeipienda; vel adiuavt in Ordine & Confir-
xnationerp^r Ordinem enim efficitur homo ido-
neus ad Sacramenta aliis miniftranda; per Con-
firmationem vero ad fidem profitendam. Se-
cundum eft, quod hominem Chrifto Domina
configuret, a quo tamquam fummo iaccrdote
deriuatur omnis potcllas fpiritualis ; & ideo „
qui charadere aliquo Sacramentali infigniti
funt, Chrifto Domino fimiliorcscfficiumurprae
aliis , qui fimili charadere non ftint infigniti»
Tertium denique eft, quod confignet hominem,
cumque ab aliis fecernat, qui eiuunodi charade-
rem non receperunt j ita vt ( verbi gratk ) illi
qui charadere faccrdotali prarditi funt, quouis
in loco velftatureperiantur, per totam aeterni-
tatem vt tales agnofei poterunt & ab aliis di-
ftingui : qua* omnia fuluis explicata apud cura- c.ig*
dem Bellarminum videri poffimt.
SECTIO VII.
S>nu fit numerus , & qua necejTitat Sacramentorum
mu* legis.
CE *. t v m eft ex fide feptem elTe Sacra-
menta nouae legis, nec plura, necpaucio-
ra; fcilicet Bapniinum, Confirmationem,
Euchariftiam , Poenitentiam , Extrema* -Vn-
dionem, Ordinem , 8c Matrimonium, fta cx-
preise definitum habetur in Concil. Florent, in
decret. Eug. & in Concil. Tridenc. felf.y.can.l*
Plura nullus vnquam harcticus agnouit, gatt-
A
Digitized by Google
io DE SACRAMENTIS
ciora multi, pnricrtim reccntiorcs, qui, ciim in
eo folummodo inter fcconueniant quod verita-
ti aduerfentut, circa ipforum tamen Sacramen-
torum numerum maxime ab inuicem diferepae,
A: diihahuntur in varios & multiplices errores*
Alij Equidem vnum tantummodo Sacramen-
tum efl'ccontendunt:aIijduo;alijtria recipiunt,
nec tamen eodem modo : Quidam enim Baptif.
mum, Euchariftiam, & Pcenitentiam inter Sa-
cramenta folummodo numerant. Alij Pceni-
_ ., -tenti» loco Matrimonium , alij Ordinationem
j c’2 fubflituunt : qua: omnia fufius apud Bellarmi-
c:>a‘ num explicata reperiuntur. Verum falfitasi/lo-
C-2J- rum dogmatum h»rcticorum , & noftr* fidei
veritas conilae ex fupradi&orum Conciliorum,
adeoque totius Ecclcfi» authoritace , qua: hunc
feptenarium Sacramentorum numerum defini-
vit, errorefque omnes oppofitos profcripfit: &
pleniiis adhuc conflabit ex iis qua: dicenda fune,
cum de vnoquoque Sacramento in particula-
ri agetur.
Qjuodfpc&atad neceflitntem Sacramentorum
nou» legis, certum efl abfolurc loquendo , illo-
rum inmtutionem ad falutem hominum non
fili fle neceflariam ; cum Deus fine vilis Sacra-
mentis ,fiue in flatu natura: lapf» , fiuc in quo-
cunque ali o potuerit per alia media homines ad
falutem confcquendam efficaciter iuuare : At
vexo fuppofita inftitutione Sacramentorum iu
flatu natur» lapf» diuinitiis fa&a , dicendum cfl
qu»dam Sacramenta nCceflaria efle neccflitate
medij ; qu»dam folummodo neceffitatc pr»ce-
pti ; in quibufdam neutram reperiri neceflita-
tem ; in aliis vtramque.
In primis enim Bapcifmi Sacramentu refpedlu
infantium fola ncceffitate medij neceflarium cfl,
ciim nullum aliud ad falutem confequendam
medium ipfisfuppctat: Idd etiam Baptilmi ficut
& Pcenitenti» Sacramentum in re vel in voto
fufeeptum , ncceffitate tum medi) tum pr»cc-
pti neceflarium eftrefpcclti adultorum ,qui ve!
peccatum originale contraxerunt, vel poli illud
IN GENERE.
in Baptifmorcmifliim, mortale aliquod actuale
peccatum commiferunt.
Euchariflia quoad rcalem fufeeptionem ,fo-
lius prscepti ncceffitatc necc/Taria eft. Ordo Sc
Matrimonium , quamuis ad bonum commune
totius Ecclefia: maxime requirantur , ad falu-
tem tamen vniufcuiufque fidelium nullam neqj
jnedij, neque prtecepti ncceflttatem inferant.
Quoniodo autem ifta intelligi debeant, &
qua: iit etiam Confirmationis & £xtrema.’-Vn-
ftionis nece/litas, infra fuis locis explicabitur.
'SECTIO VIII.
£*is ft minijkr Sacramentorum mu a legis , & qua in
illo requirantur ad validam illorum
adminiflrationem. ,
SVpponimus ex S. Do&orc ChriftumDo- ,
minum in Sacramentis dupliciter ope-
rari ; i. quatenus Deus eft , per poteftacem a*
fijprema: &omnimodse authoritatis. 2. quate-
ntis homo eft, perpotcftatemminiftcrij princi-
palis, ratione cuius Sacramenta ipfa inftituit, &
ad eorum effedlus concurrit ,tiim vt caufa mo-
ralis & meritoria principalis, tiim vt caufa in-
ftrumentalis diuinitari per vnionem hypoftati-
cam conitunfta: ficqucprimarius & praecipuus
cuiufquc Sacramenti minifter eft ipfeChriftus
Dominus; vnde fandli Ioannis cap. i de ili®
dicitur : kieeft qui baptizAt. Hoc pradiippofiro
Dicendum i. Chriftum Dominum alios fub
fe Sacramentorum iuorum minifhos infti-
tuifte, qui quidem fecundum legem ordina-
riam debent efle homines viatores." Ita S. Tho- a> y.
mas ; Et conflat eft variis feripturae teftimo-
niis: i. Corinth. 4. Sic nos txiftimet homo vt mi-
viftros Qsrifii . £r difyenfatores myftcriorum , (yc,
Ephef. 4. lpfe dedit quofdam quidem ^ipoftoles.
quofdam autem Trophetas , quofdam paftores (y
doctores , &c. Hebrte. IO. Omnis pontifex ex homi-
nibus ajfumptus pro hominibus confit mtur in its , quit
Digitized by Google
r1
Vr ,vm
‘a* DE SACRAMENTIS
funt ad Deum , fcrc. qui condolere pofitr ijs , qui
mnt& erranf} quoniam C >p/i circumdat tu e FI m fir-
mitate.
Diximus fecundum legem ordinariam , fate-
mur enim cum S. Doctore fupra , Angelos po ffc
extraordinarie Sacramenta miniitrarc : Vndc S.
Auguitmus lib. 2- contra Parmeninnum: Lluod
C. If. attinet, inquit , ad B apti fimum , adcfiDtm qui dat ,
Jiue per fieipfium , Jiue' per hominem , Jhie per .An-
gelum.
Dicendum z. in miniltro , ad hoc vt vafidc
Sacramentum aliquod admimfhct, duo prader-
tim requiri. • • ,
Primum eft fufficiens & legitima poreltas:
ciirf? enim Sacramenta nonmit fupcrnnturali
modo agant , nec valide conlici pcdlint nili iux-
ta pnelcriptum diuinre inftitutionis; hinc aperte
condat neminem ad illa conficienda effe ido-
neiims qui fecundum rationem inftitutioniscu-
iufque Sacramenti fufficientcm a Deo non acce-
perit poteftatem.
Haec autem potcllas refpcclu Baptifmi fe-
cudiim diuinam inftiturionem in omnibus qui-
bufcunq; viatoribus etiam infidelibus fufficiens
repetitur} refpcctu Matrimonii , in omnibus fi-
delibus baptizatis nullo impedimento canonico
obltriCtis; refpcclu aliorum quinque Sacramen-
torum •, in iis folummodo qui faccrdotali aut
cpifcopali charactere funt p tardi ti : qua: omnia
luis locis fufius explicabuntur.
Secundum eftintentio conficiendi Sacramen-
tum & ad eius effectum cooperandi rvcl faltem
in genere faciendi id, , quod Chriftus faciendum
inftituit, vel quod ipia Ecdefia facit- Ita S.
q.<>4. Thomas,& cxprefse definitum habetur in Con-
alt. 8. cib Florent, in decret. Eug. & in Trid. feff. 7.
can. ix. Vbi anathema profertur in eum qui di-
xerit , In mintfiro , dum Sacramentum conficit , non
requiri intentionem faciendi quod facit Sedefia. .Ra-
tio peti debet ex inftitutioneipfius Chrilli ,qui
minifhos Sacramentorum fuorum humano Sc
rationabili modo ea edidicere & miniitrarc vo-
IN GENERE. 2$
Init; Vn<ie & Apoftolus vocat illos difpenfato-
xcs , vt fignificet confidcrate & cum certa inten-
tione illos operari debere : alias diflipatores po-
tius dicendi e flent.
Efl autem obferuandum intentionem illam
triplicem efle po fle, habitualem 1'cilicet , aclun-
Icm , 8c virtualem. Habitualis intentio nihil
aliud dl quam propen Ho-illa & facilitas conci-
piendi aliquam adualem intentionem: qua; qui-
dem propenfio & facilitas ex iterata fsepiiis Sa-
cramentorum adminiftrationc oritur : Et heee
habitualis intentio cllinfufSciensad Sacramen-
tum valide coficiendum,vt docent Scotus, Ga-
briel ,'Richardus & alij apud Suarem. cftquc
comunisDodorum fentetia,& in praxi tenenda.
Actualis intentio ea cit , qua aliquis Sacra-
mentum conficiens., actu & de facto intendit
conficere feu facere quod facit Ecclefia ; cftque
optima3&ad Sacramenti validitatem lufficicn-
tiflima, non tamen nbfolute ne ce flari a j quia
fufficerc poteft vimialis , ea fcilicet, qua; cum
paulo ante actu extiterit,necreuocata fuerit, ex
illius vi mini fter actionem Sacramenti perficit:
exempli gr.itia , cum quis ex intentione aduali
celebrandi Miflam & conficiendi Sacramentum
Euchariftia;, funi it vcftes fi cras, & ad altare ac-
cedi: 5 quod fi pofieainipfo confecrationisadu
ex humana fragilitate di&rahatur , dummodo
verba confccrationisfuper materiam aptam de-
bite proferat, nfcc primam illam intentionem re-
uocct , valide conficit Sacramentum : quiaid fa-
cere ccnfctur vi adualis illius intentionis quae
prsceflit , 3c qua; caufa extitit, cur furupferit ve-
ftes lacias, ad altare acceflerit, & alia egerit cum
quibus conleoratio habuit connexionem. Ita
exprcfse S. Dodor art. 8- vbi dicit quo d/i i»
ipfu cKcrctio aclui , cogitatio minifiri ad alia rapia-
tur. virtute prima intentionis perficitur Sacramentum:
cui fubfcribunc Scotus, Durandus , Paludacius,
Gabriel & alij communiter omnes apud eum-
dem Suarem fupra fed. j.
QJbferuat autejuiede Gammacliatus non re-
difr?.
fed. s
iu refi
ad %.
ad qu.
64. C,
3*
44- DE SACRAMENTIS
quiri in miniftro cx ncccffitate abfoluta explici-
tam & formalem intentionem faciendi , quod
Chriftus inftituit , vel quod facit Ecclcfia ; led
fufficcrc quamcunquc aliam xquiualcntcm:
exempli gratia , vt minifter apud fe velit hic &
nunc fungi officio fuo,veI quod folent alij faccr-
elotes & quod aliquis ab illo petit, fcilicct vt Sa-
cramentaliter abfoluat; &c. omnia enim illa &
alia limilia aequipollcntcr, includunt intentio-
nem Chriili & Ecdefia; , vt per fe liquet.
Dices , fi Sacramentorum validitas pendet ab
intentione miniflri , inde cofequcns fore vt nul-
lus fccuro & tranquillo animo clle poffit , nec
ecrtd fcire vtrum vcreabfoludonem Sacramen-
talcm receperit, vel Baptifmi Sacramento fuerit
initiatus; cum certo fcire non poffit, an mini-
fter fufficientcm intentionem habuerit. Refpon-
deturadfecuritatem illam &traquillitatem ani-
mi fu fficcrc debere , quodfpedatis omnibus cir-
cumflandis nulla occurrat rationabilis caufa du-
bitandi dc Sacramenti fufeepti validitate : imo
rede monet Gammachqus fupra, quod, ficut cx
praecepto charicatis vnulquilqueiudicia omnia
temeraria & fufpiciones contra proximum, ac
proinde contra quemcunque Sacramentorum
miniflrum abiiccre debet; fic etiam dubitatio-
nes omnes, qua; de illius legitima & fufficienti
intentione fuboriri pollent, repudiare tenetur:
Vbi etiam fubjungit probabilem efle Alexandri
Alc*fis , Durandi, Gabrielis & aliorum Dodo-
rum fententiam , qui exiftimantin co calu , in
cjuoex malitia vel ignorantia aut inaduertentia
miniflri , intentio fufficiens in collatione Sacra-
menti alicuius non efTet adhibita, Chriftum Do-
minum tanquam fummum faccrdotem,qui nuf-
quam deeft in neceflariis, defedum illius Sacra-
menti fiippleturum efle co modo , qui infinita*
eius in nos charitati magis congruit; quod etiam
a.?, in docet S.Thomas.
refp. Quaeres verumin miniftro, prreter legitimam
ad 2. poteftatem & fufficientcm intentionem , requi-
ratur infupor fides & gratia fandificans.
Rclpondetur
Digitized by Google
IN GENERE. if
Refpondetur i.neutram requiri ad Sacramen-
ti validitatem, vt tfxprefse definitum efl in Con-
cit Trid. fefT. 7. can. n. de Sacramentis in ge-
nere & can. 4. dc Baptifmo , & oiim definitum
fuerat in Concilio Niccno i.can.19. Carthagin.
I.can. i. & a fummis Pontificibus Leone ma-
gno Epift.77. adNicctam, & Gregorio magno
lib. 9- regiilri Epift. 61.
Relpondetur a. ad hoc vt minifler non modo
valide, fed etiam licite Sacramentum conficiat,
fidem & grathe fandificancis flatum in eo requi-
ri. Jta S. Dodor , 8c conflat ex S.Dionyfio cap.
1. deEcclef. Hierarch. Vbi dicit quod Malis nm
ejt fas nec tangere Symbola, id efl Sacramenta : 8c
ex S. Aug. lib. t.cont. Parmcnianum; Omnia
Sacramenta , cum cbjint indigne tractantibus , profunt
tamen per cos digni fnmentibus.
Id tpfum confirmat S. Dodor ex Sanditate
Chrifli Domini principalis Sacramentorum
Miniflri,cui in adionc Sacramentali , ficut infe-
riores minillri per cooperationem fuamvniun-
tur , fic & per fanditatem conformari debent,
iuxta illud : Sanftt eritis . attoniam ego fanttusfnm.
Ex didis colliges, quotiefeunque aliquod Sa-
cramentum conficiendum efl , illius miniftrum
ante omnia infpicere debere, an peccati alicuius
mortalis fibi confcius fit; & fi ita efle deprehen-
dat vel dubitet, illud prius Sacramentali con-
feffione, fi fieri poffit, fin mimis faltem perfedas
contritionis adu cxpiarejalias graue facrilegium
committeret, fi lethalis alicuius culpa: reus facra
illa myfteria tradaret.
Excipitur tamen cafus neceiTitatis vrgentis.
Verbi gratia Baptifini puero moribundo confe-
rendi tunc enim quam primum illius faluti
©miflis quibufeunque aliis confulendum cfl;ncc
peccaret qui Baptilmum tunc licet in peccato
mortali miniflraret , fi contritionis eliciedi tem-
pus non fuppeteret, vt docet S. Thomas & pofl
illum Ifambcrcus ad qoalsft. 64. difp. 4. a. 7.
Vbi etiam addit non efle peccatum mortalecx
fc & ex genere fuo , fi quis in flatu peccati mor-
c.ia.
Lenit,
19.
q.64,
a. 6,
ad 7-
£t DE SACRAMENTIS
talis Euch.initi.im alteri liimendam porrigat;
ficui acc fi parochus vel alius lacerdos ab co
delegatus iu ttli lUtu adfiftat celchratioui Ma-
trimonii : in illa fiquidcmadioncnonnrinillri,
i'cd tcilis honorarij perfonam fiiltinet , vt infra
fuolocodicetur:nec etiam fi Diaconus vclSub-
diaconus in ilatu peccati mortalis lolcmnitet
minifttcnt;quod ctum ante illum docuit Sotus,
Valentia , Suares , Henriquer, Vafques , & alij
apud Laymannumcap. f de Sacram. Quamuis
Angelus Sylucller, Victoria , Nauarrus ifc alij
apud eundem cxiilimcnt Diaconum & Subdia-
conum tunc mortaliter pcccarejquod confirma-
In 4- ri polle videtur cx co quod dixit S. Doclor,
dift-f. quod quicnmque in peccato mortali txifiens exhibet fh
A . a. minifbrum Eecle/ix m quocumque Spirituali , peccat.
Quamnisautem prior lententia fit maxime pro-
fcabilisjin pr.xxi tamen tutius eft,vt ante quam-
libet functionem folemnem cuiufcunqucordi-
nis facri, miniller , fi noxa alicuius lethalis con-
fcius fibi fit , actum perfecta: contritionis fem-
per praemittat.
Quaeres, vtrum d malis miniltrislice.it Sacra-
menta recipere. Refpondeeur cumdillinclione:
vclcnim miniltii illi funtij, quibus incumbit
ex efficio Sacramenta mimllrare, vt Parochust
Epifcopus;aut ij, quibusid no ex officio, fed cx
dclcgarione tantiim incumbit. Rursus hi vd
funt expoliti ad Sacramenta miniitrandi , vt
quando confefiarius aliquis fedet in locovbi
audire folet confeifioncs : vel non funt expoliti.
Hac diftjndionc fuppofita , Dicimus r. nullum
Sacranum tum, lolo Baptilino excepto, licite re-
cipi polle ab iis miniltris, qui ab Ecclefia non
tolerantur, quales funt nominarim excommu-
nicari , degradari , &c. addunt aliqui etiam in ar-
ticulo mortis abfolutioncm Sacramentalem li-
cite recipi polle a Sacerdotibus etiam non tole-
ratis. Ita Canus in reled. de Poenit. p. f. Azor
inibit, moral. part. i.lib. S.c. n.q. 12. & ha-
betur in declaratione Cardinalium ex colfcd.
Io«u. Gulkmar incap. 7.1'cir. 14. Concii.Trid.
Digilized by Google
IN GENERE. 47
Dicimus i.ab iis, quibus ex officio Saem men-
ta miniltrarc incumbit , quamuis mali fint,
quamdiu tamen ab Ecclefia tolerantur, licitum
eft'etiam nulla vrgente necelTitatc Sacramenta
petere ac recipere: neque enim fubditus,qui tale
ius habet , ob Superioris malitiam illud amitte-
re cenfetur.
Dicimus 3. ab iis, quibus ex officio Sacramen-
ta minilfcrare non incumbit, fi fint expoliti & ab
Ecclefia tolerentur , licitum clTe Sacramenta re-
cipere, & ipfi adminiftrantcs illa fibi folis no-
cent , vt habetur can. fufatanubui , if. quaft. &
Dicimus 4. a malis mi niftris,qui nec expoliti
funt.nec Sacramenta ex officio miniftrare te-
nentur, non licere illa petere , fi nulla vrgeat ne-
cellitas : nomine autem malorum miniilrorum
intelliguntur illi , quinotoriein peccato aliquo
mortali exiftunt , Verbi gratia concubinarij pu-
blici :de peccatis enim occultis ncmoiudicnre
debet. Ratio huius dicli eft, quia hoc efietvera
ad peccandum eos inducere. Videri poteft To-
leras lib. r. cap. 94.
' •* '«
m
Vi
3®
: : *
!■<
’ i' ■ i
' ■- ■••••:
‘•fi v f ..
.
#3
18
B m
* «7
aS
rJ*M& &<*!*> rli r?5*
^ ^
CAPVT SECVNDVM.
De Sacramento Baptijmi .
SECTIO I.
Pait.2,
cnp.n
0^66
a. 2.
Seff.7
can.i.
de ba.
S.M*.
3«
tT/tia1 yfr Haptifinut , (? qua eius necefitas.
A p t I Sit r nomen, quod agre-
ca voco dcriuacum cft, fignificat-
que ablutionem fcu immerfio-
nem , cx Chrifti Domini inftitu-
to ab Apoftolis Sc deinceps ab
vniucrfi Ecckfia vfurpatum cft,
( vt declarat Catechifmtis Cone. Trid. } ad fi-
gnificandum ijlud Sacramentum, in quo per ex-
teriorem corporis ablutionem aqua naturali
faciam fub praderipta verborum forma, confer-
tur gratia.
Docet autem S.Thomasinftitutum fui fle hoc
Sacramentum a Chrifto Domino eo tempore,
quod S.Ioannein Iordane baptizntusefl : quod
etiam docet S. Ambrolius lib. z in Lue. Ba-
ptizjitus , inquit, Dominus non mundari volens ,fed
mundare aquas ; vt abluta per Ciri fit carnem , qua
peccatum non cognouir , Haptifmaus m: haberent.
Eli autem hic obiter onfcruadum.Baptilmurn
illum dS.Ioannc collatum, d Sacramento Baptif-
mi longe diucrfum effe , vt cxprdse definitum
eft in Concil. Trid. quod velox ipfis S.Ioannis
verbis fatis liquet : Ego baptizo vos in aqua in per-
nitentium ; qui autem pofi me venturus eft , fy' ipfa '
vos baptizabit in Spiritu fantlo : Vbi mnnifeftam
exprimit differentiam inter fuum & Chrifta
3gle
, ‘ DE BAPTISMO. 19
Baptifmum; quod jpfcin aquafoliim , ideftin
ceremonia quadam externa ad poenitentiam ex-
terius difponente ; Ohriftus vero in Spiritu fian-
<fio baptifaret; id eft quod per exteriorem ablu-
' tionem quam inftituit j Spiritum landum feu .
gratiam fan&ificantem conferrer. Huic verita-
tifubfcribunt vnanimiter SS. Patres , quos fuse
refert Coccius tom l.Thefauri cathol. lib. f.
de Baptifmo art. f.
Jam quod fpedat ad ipfius Baptifmi neceffi-
tatem , certum eft ex fide Sacramentum Baptif-
mi omnibus cuiufcunq; aeratis, fexus & condi-
!v tionis hominibus , non tantum <praecepti , ied
etiam medii neccilitatc neccffnriumeffe.
Probatur i. cxhisChrifti Domini verbis S.
Ioan. 1- Kifi quis renatus fuerit ex aqua & Spiritu
functo, non potejt introire in regnum T>ci : c[\ise \er-
ba S. Ambrofius explicans, Vtiqui , inquit , nui ^'1 j *
lum 'excepit , non infantem , non aliqua prauentum dc
necejfitate , &c, Apr.
Probatur 2. authoritate Conciliorum Cartag. c'v*c*,
& Milcuit. in quibus proferiptus eft error Pela- Apud
gianorum,quiccnfebantparuulos fineBaptifmo S.^Ah,
falutem pofle confequi : & Concilij Conftan- CP.9°
tienfis , vbidenuo condemnatus eft idem error & 91,
a Widefo renouatus : & denique Tridennni
fefl'. 7. can f. de Bapr. vbi anathema profertur
in cum , qui dixerit Baptilmum ad falutem ne-
ceflarium non e/Te.
Probatur $. ex S. Auguft.lib. y. deorig. ani-
mascap. 9. &Iib. 1. 'de peccat, meritis &renaiff.
cap. iS. & ex S. Hieronymo lib. q. c©nt. Pelag.
& aliis SS. Patribus a Bellarmino fuse relatis; Lib.I
ex quibas conflat Baptifraum ita efTe omnibus de ba.
fiue pnruulis, fiue adultis neceffariam ,vt fineil- cap,4.
Io nullus ab originali peccato mundari, teter-
namque falutem confequi poflit.
Ha;c eft tamen differentia inter parnu!os&
adultos ; quod illis ad falutem neceflarius fit
Baptifmus reipfa fufecptus , his vero vel in re
5 jpv vel in voro : quod exprefse declarauit Conci- c. 4»
iiiiiu Tad. feff. 6. vbi dicit iuftificatioucm *
B iri
Trad.
6.cap.
Sed.f
K 4 •
cotra
dona.
C. 22.
q. 66.
a. ii.
& 12.
S.Mat.
16.
Lib.
2. de
©rig.
an.c.
12.
e. 4.
art.iz.
iO DE BAPTISMO.
peccatis , poft Euangelium promulgatum fine lauacr»
regencrationu aut titu vote ficn non pojfe.
Per votum autem Baptifmi inteJligitur illius
fufcipiendi dcfideritim Sc propofirum , non nu-
dum aut fimplex, lcd fidei & perfcdae contritio-
ni coniundum ; qui* fine illis virtutibus nullus
adultus extra Sacramentum iuftificari poteft, vc
conftat ex iis quar in priori huius operis parte
diximus. Quod confirmari poteft exeo quod
dixit S. Auguftinus fidem conuerfioncmopue ctrdu ,
id, quod ex Baptifmo deerit, pojfe fupplere : fi furti Ad
celebrandum Myfterium B apti fmt tn anguftiit tempo-
rum fuccurri non poteft : quod oftendit exemplo
Cornclij Centurionis ante rcalcm Baptifmi fuf-
ceptionem iuftificati.
Neque dicas 1'uperfiuam fore poftea rcalem
Baptilnii fufeeptionem ; Vt enim idem S. Pater
cap.11. de eodem Cornelio dixerat ( quod & de
quolibet alio dici poteft ) Si etiam Spiritu /anclo
iam accepto Baprijart nolmjfer , contempti tanti Sa-
cramenti rene extitijfet.
Docet etiam S.Thomas Martyrium proChri-
ftoperpeflum po/Te vicem Baptifmi fupplere &
adfalutem confequendam fufficere: quod etiam
conftat ex eo quod Chriftus Dominus dixit:
Qui perdiderit ammam fitam propter me . inuenie t
tam. quibus verbis S. Auguftinus aflerit Marty-
res . qui huc contigerit ante pro Cbrifti nomine occidi
quam Cbrifti Bapufmatt dilui , exceptos ejfe ab hac
fententia : nifi quu renatus fuerit ex aqua (fi Spiritu
fando, &c. & lib. 5. de Symb.ad Catechumenos
dicit fandos Innocentes ^ib Originali peccato fuif-
ft fuo fanguine dilutos : Vndefcquitur fecundum
eius mentem ( quod & plurimi Theologi alle-
runt^ martyrium lingulari Dei difpenfatione,
non modo cx opere operantis, fed etiam ex ope-
re operato, gratiam conferre.
Ex his facile cft intelligcrequidS. Doclor 8c
cum eo comuniter Theologi fignificare velint;
cum triplicem Baptifmum , fluminis , flaminis,
Sc faneuinis diftinguunt:Baptifmus enim flumi-
nis, cft Baptifmus in rc fufccptus : Baptifmus
DE BAPTISMO.
JIaminis 5 eft Baptifmus in voto : Baptifmus de-
nique languinis, eft martyrium quod morte pre
Chrifto perpelli confiummatum cft.
SECTIO II.
Sl** Jit materi * Baptifmi.
Dicendum i. aquam naturalem e/Te remo-
tam Baprifini materiam. Id conftat ex his
Chrifti Domini verbis: Niji quii renatiu S.Ioa
futrifex aqua , &c. qu® de Sacramento Baptilmi ?•
per aquam naturalem conferendo intelligcnda
clle declarauit Concilium Trid. fe(T. 7. Vbi & can*
aquam naturalem materiam Baptifmi effedefi- 2* de
niuit : quod & in Concilio Florent, in Decret. Bapt,
Eug. & in Concil.Lateran. cap . Firmiter defum-
ma Trinitate antea’ definitum fuerat. Nomine
autem aquae naturalis intelligitur illa qiue eft
dementaris & firaplex , fiue fit ex mari , fiue ex
flumine, aut fonte, aut palude, aut etiam ex plu-
uia,vt docet S.Thomas q .66. a. & 4. 111 quo
lingularis prorfus elucet diuina in homines mi-
ferlcordia benignitas , quod ad Sacramentum
tante necefiitatis & vtilitatis conficiendum , « »
( vt obferuat Catech. Trid.^1 materiam illam j/ '
delegerit, qtuefempcrpratfto cft , atque ab om- *
ilibus vbique facile parari poteft.
Hinc colligesaquasomnes artificiales & alios
humores mixtos , exempli gratia aquam qua: «x
xofisaut aliis floribus vel herbis clic/tur,item
qua* ex fale refoluitur, lachrymas etiam, fiili-
uam,& fimiles liquores qui ab aqua naturali
fpecie differunt, non effe idoneam &fufficicn-
tem Baptifini materiam : e contra vero Bapt i fi-
mum valide confici polle ex quacunque aqua
naturali quamuis accidentaliter immutata ,
dummodo veram aqua: naturahs formam fe-
cundum communem hominum ceftimntionem
retineat ; nihilque proinde ad huius Sacramenti
validitatem conferre, fi aqua calida fit aut fri-
gida, pura vel impura, vel ex glacie, niue, gran-
dine exprefla , aut aliquo liquore alieno in mo-
B iizj
?! DE BAPTISMO,
dica quantitate permixta ; omni enim eiufmodi
*• 4* aqua communis cft Theologorum fenfus,&: cx-
prefla S. Thoma: Doctrina , polfe Baptifmi Sa-
cramentum valide confici : valide inquam; nara
, vt licite adtniniftrccur , aqua pura quantum fieri
poterit adhibenda cft.
Dicendum i. materiam proximam Baptifmi
S. M<*. efle ablutionem ex aqua naturali , vt confiat ex
cap.vlt illis Chrifii Domini verbis : Baptizantes eosin no-
mine Patris. &c. & cx communi Doctrina & pra-
xi totius Ecclefia’ :cmn enim aqua iit materia
remota Baptifmi , oportet materiam eiufdem
proximam in applicatione ipfius materia; remo-
,, tae, quse per ablutionem fit , confiftcrc , vt coii- -
q.66- fl.at cx capite praecedenti: Vnde S. Doiflor
a* I,a“ dicit fieri Sacramentum nonin ipio elemento»
fcd in homine cui adhibetur elementum per
vfum ablutionis.
Quxres i. qualis ablutio ad Baptifmum requi-
ratur. Refpondetur quod , quamuis olitn Ba-
ptifmus vt plurimum fieret per immerfionem;
certum eft tamen per effufionem quoque aut af-
perfionem aquae valide conferri po/Te , vt docet
7. S. Thomas ; Et vfus communis Ecclefia: decla-
rat , qui & ab ipils Apofiolis incepit ; A<ft. t. &
4. Vbi dicuntur vno dic tria hominum millia
baptmfl-e,quod nonnifi per afpetfioncm facium
difp.2 fuifie probat Ifambettus ad cit. quadi,
a. x. Cteterum nihil ad validitatem Sacramenti re*
fert, vtrum vnica vel trina ablutio aut immerfto
p. 2. vt Catech. Trid. & olim declara-
Ct z’t uit S. Gregorius lib. 1. cp. 41. ad Leandrum:
Retinendus cft tamen vfus , qui in vna-quaque
Ecclefia particulari receptus cft , ficut monet
idem Catechifmus.
Quires a- quanta ablutio fit ad Baptifmum
necefiaria. Refpondetur tantam requiri qua: fe-
cundum communem loquendi more vere ablu-
tio dici po/fit,ad quod vnica gutta fufficere non
cenfetur;fed ea quantitate aqu^opus eft, vt is
qui baptizatur, vere dicatur ablui. Ita docent
Satus, Suaics, & alijapudLaymaunom capide
Digitized by Google
DE BAPTISMO. ^
Baptifmo. Obferuac tamen rcde Ifamberttis ad
Bapcilmi validitatem fufficercpollc guttas ali-
quot , qua; corpus tangant cum aliqua fui diui-
none & partium fucceflione; quod ad fcrupulos
tantum amouendos hic adnotamas, non vero vc -
ex aliquo humano refpedu Sacramenti huius
miniftcr in illius collatione aliquot tantum gut-
tas adhibeat , ne verbi gratia infantuli alicuius
nobilis corpus ex aqua; frigore tantillum laba-
tur; cum in Sacramento tanta; neceilitatis ea
femper aqua; quantitas adhibenda fit , quae ad
eius validitatem citra quodcunque dubium fuf-
ficcre poflic
Quarrcs ^.qbaeham corporis pars ablui debeat
vt validus fit Baptifmus. Rdpondecur Baptil-
mum haud dubie validum fore,fi caput hominis
abluatur: quoddocet S Thomas , & Ecclefis
praecepto faciendum efle confiat ex cap. P oft- °1* &•*
cjunm vts , de confccrat. dift. 4. & ex Catech. a* II*
Trid. part. 2. cap. 1. Validum quoque fore exi- a“ 4’
ftimant Sotus, Suares. & alij apud Laymannum
cie. cap. 4 & etiam Ifatnbertus ad qua:ft. 66-
difp. 4 art. vlt. Si fcapula; , pedus , & alia eiuf-
modi notabilis pars abluatur.
Gecerum fi alia pars minus notabilis , verbi
gratia manus,pes, &c. tantummodo ablueretur;
vt fi infans in egreflu ex vtero materno manum
vel pedem proferret; tunc , fiimmineac aliquod
vita; periculum , baptizandus quidem effer ; fed
cum diffenciant inter fc Dodores , vtrum valeat
eiufmodi Baptifmus , docet S. Thomas loco ci-
tato Sc pofi illum Alexander Alenfis & alij
communiter j remoto pofiea infantis periculo P- 4-
Baptifinum effe fub conditione repetendum. C1‘* 7*
Addit Layminnusfupra,fcntiendum idem effc}
fi infans pelle adhuc illa , quam vocant fecundi- V
nam,circundatus> propter periculum baptizetur;
cum a quibufdam dubitetur an fit pars infantis:
quod etiam fimiliter dici debet . fi foli capilli
aqua perfunderetunquamuis enim Sotus . Hen-
riquez, Toletus , Vafques & alij apud eundem
Laymannum fupra cxifUmcnt ad Baptifmi v*-
% 4r T) E BAPTISMO,
liditatem id futficcrc : quia tamen id cerruln non
cft 5 & alij Doctores contrarium fentiunt , idcir-
co tutius eftin re tanti momenti Bapcifmum
fub conditione repetere : cum nunquam fats
cuco artem* animarum faluti.qua; cx hoc Sacra-
mento pendet, conluli poflit.
SECTIO III.
,£)»<£ Jit forma Baptijhti.
Aptifmi forma hrc cft : Ego te baptizo !> t no-
w^mme 'Patris , & Fdij , & Spiritu* San dt. Quod
conflat cx Conciliis Lnteranenfi cap.yfr-
tntter de fumma Triuit- Florentino in dccrct.
Eug. & Tridentino fefl'. 7. can. 4. dc Baptifmoj
Parte additurque in Romano Carechiiino formam il-
2. c.z. lama Chrilto Domino Apoftolis ac toti Eccle-
fi a; traditam fuifleS.Matrh.28.hij verbis; E o.ttt
docete otnncs gentes, bapt tzjintes eos m nomine Patris,
& Fihj , & Spiritus /ancti.
In qua quidem forma exprimi debet primo
q. 66 aftio iplius miniftri,vt docet S-Thomas : Vnde
a. p. Alexander tertius cap. I. de Baptifmo & eius
e/fcd u dicit quod ,Ji 'quis puerum ter in aquam im-
m er ferit in nomine Patris , i' Fihj , ir Spiritui fandi,
4 non dixerit ( F.go te bapt ‘Z» J non efr puer Bapti-
- arui : Et in decreto fsepius cirato Eugenij pofl
relatam formam , qua Gr.rci in Baptifmi colla-
tione vtuntur qua; cft: ciufmodi : Baptizetur vel
Baptizatur femus C^nfi N- in nomine Patris , py
Fihj & Spiritus fandi : Dicitur Baptifmum fub
tali forma collatum, efle validum; quoniam ia
illa , Exprimitur a (Ius qui per ipfum exercetur mini~
ftrum ,’t cum inuocatttne San da T trinitatis.
Exprimi 2.debet perfona baptizanda,vtfigni-
£cat idem S. Do&or fupra : & conflat tum ex
citato cap.yf quis, tum cx prarfaco Catechifmo
Tridentino, & etiam ex ipfb vfu «Stpraxi totius
Ecclcfr.e , qua; in forma Baptifmi perfonam ba-
ptizandam femper exprimere folct: tum denique
vt oftendatur inter baptizantem & baptizatum
clTc debeie diftindlionem,aliumqu,c cflc qui ba-
Digitized by Google
DE BAPTISMO. ^
ptizntur & alium qui baptizat, vt habetur cap.
Debitum extra de Bapt. & eius-effc&a : proinde-
que neminem pofle fcipfum baptizare: jn
Exprimi i.aebct vnitas diuinitatis vt aflerit a£j ^ *
S. Doctor fupra ; Vnde S. Hieronymus fuper a
cap. 4. ad Eplicl. Non baptizjimur .inquit ,m no-
minibus Patris, (ire. fed in vna nomine . quo inteUigi- _ ..
turDeus: Sc S.Auguftinus dicit conferri Baptif- _
mum In nomine , non in nommtbtts : quia hi trtsvnum cotra
funt. * *taXl*
Exprimi denique debet explicita& diftin&a Arr*
prolatio & inuocatio trium perfon.irum fandif-
fima: Trinitatis, Patris, & Filij, &Spiritusfandi, * ' ,
vt docet S. Thomas : Et confiat tum ex citatis ai ' b*
Chrifti Domini verbis , Haptizjtntes eos innomine
JPatru , & Filij .& Spiritus Sanclij tum ex Con-
cilio Lateraaenli cap. firmiter . tum ex epiftola
Zacharia: ad Bonifacium Epifcopum qua: refer-
tur cap. in Synodo de confccr. dift. 4. vbi dicitur
quod fi lotus in fonteHaptifmatis quii fuerit fine in-
nocatione Trinitatis , perfeftus QmPhaniu non eft,
ni fi 1» nomine Patru . & Filij , & Spiritus Saniti
fuerit baptizjdtus : Quod fimiliter ante illum do-
cuerant S. Cyprianus Epift. 6q- ad Iubaianum,
fanilus Leo Epift. 4. fandus Auguftinus lo-
co proxime citato contra Maximinum 3 & phi-
res alij.
Obferuat autem S. Dodor expreflam Patris ,
8c Filij Sc Spiritus fandi mentionem & inuoca- ' ’
tionem informa Bapcifmi cfleita ncceffamm, '*
vt , fi quis alias voces quamuis idem fignifican-
tes adhiberer; vt fi diceret in nomine Genitoris,
& Geniti , Sc ab vtroque procedentis , Baptif-
mum tamen minime perficeret: quodetiampoft
illum docent plures alij quos citat Suares. difp.
Dices Ad. S. referri quod in nomine Chrifti zi.
baptizabantur vili ac mulieres , non ergo in no- Sed.
mine Patris, & Filij , & Spiritus fandi. 4.
Rcfpondetur 1. probabile cfle ( quod docet a. 6.
S Thomas^) Apoftolosid cx lpecinlireuelatio- adi,
ne 8c difpenlatione initio nafccntis Ecclcfise ali-
quando fccifte: vt nomen Chrifti» quod erat
B V)
^ . DE BAPTISMO.
odiofum ludiis atque gentilibus , honorabile
redderetur.
Refpondetur 2. probabilius adhuc videri A-
poftolos nunquam in folius Chrifli nomine ba-
ptizafle, cum nullus antiquorum Patrum ( vc
difp. obfcriiat Vafqaes ) qui Apoftolis aut eorum di-
34?' fcipulis contemporanei fuerunt, illius reudatio-
c. 2. nisaut difpenfationis mentionem fecerit rimo
S- Clemens lib.t.conft. Apoft. cap.2?.S. Dio-
nyfiuscap. ■}. Ecclefl Hicrar. S. Inftinus apologa
z. pro forma Bapcifmi , trium perfonarum fan-
ftiflim* Trinitatis cxpreflionciri diuino prxee-
pto feruandam efte declarant : quod etiam in
can. 4S. 8c 49. Apoftolorum prederibitur.
Quare , quod dicitur Apoftolos baptizade in
nomine Chrifti , intclligendum cft baptizafte
authoritateac potclbte ipfius Chrifti: quo fen-
fu de credentibus in fe dixit idem Chriftus: In
•S.Ma. mmtrl meo d amoma tiicient. Vel bnptizaftc in no-
yir. minc Chriftijquia baptizantes exprimebant no-
men "Filii fimuf cum nomine Patris & Spiritus
famfti , vt intelligit S Cypria, epift. 74 vbi ex-
plicans S. Petri verba Aclor. 2. 'Baptizatur vnuf-
quifque veflrum in nemine lefu ; fi c ait : It fu, (firifli
mentionem fuit 'Petrus , no 11 qua/i Pater omitteretur*
ftil vt P atri quoque Filius adiungeretur.
SECTIO I
Quis pofit 'Baptifnum conferre.
Dicendum 1. quemlibet hominem viato-
rem, fiue virum fiue mulierem, fiue fide-
lem , fiue infidelem pofie valide baptif-
mum conferre Idconftat ex Conciliis Latera»
ncnfi & Florentino fe&ione procedente citatis»
& etiam ex cap.^#d limma qo.q.i-&:aip.'l{ornanut
de confecr.dift 4.idqueitainftitutum * Chrifto
£ Domino fuiffe docet S-Tho. vt Sacramentum
2’ adfalutem neceflarium a quocunque homine
*' in cafuneceftitatis valide conferri poflet.
Dicendum 2 quemlibet hominem non modo
Valide > fcd etiam licite Baptifimun abfquc fc-
Digitized by Google
ID E BAPTISMO. •
s Scmniratc ( in folo tamen cafa ncceffitatis ) con-
fcire pofle Id conflat tum ex Conciliis & cano* *
nibus fupra citatis, tum cx antiquis Patribus
qui id cxprefse docent ,vt Tertullianus Iib.de
Bapt. cap- 16. Vbi dicit in cafu neceflitatis-
' ejji ims baptizandi : quod etiam docet S.
Hieron. dialog. cont. Lucifcrianos paulo ante
medium ,idque affirmat fuo tempore vbique re-
ceptum &vficatum fui/le. Diximus ( abfquefo-
lemnitare ) id cftabfque ceremoniis illis qua*in>
collatione Baprifmi ex Ecclefia: prarcepto adhi-
bcnturjnam nlaicus ceremonias illas vlurparet,-
peccaret mortaliter , fieretque irrequlnris , vt
habetur cap. fi quis extra de non ordinato mini-
ftrante.
Obferuat autem S.Dodor,&pofl illum Pa- <£.£7»-
Iudanus,Sotus,Sylueftcr, Nauarrus, &alij apud
J-aymannum cap. 7. de apt in cafu ncceflita-
tis hunc ordinem cfle feruandum ; vt pradente
proprio pnftore non baptizet diaconus,pra.»fente
irem Diacono non baptizetClericus inferior aut
laicus, imo etiam pra: fonte clerico non e fle con-
ucniens laicum baptizare , ficut nec pra?scte viro
mulierem: Additqueidem author fore pecca-
tum mortale , fi pradente facerdote laicusaut in-
ferior clericus baptizare pra-flimerer ; veniale
vero folummodo , fi inter alios Clericos inferio -
f res & laicos, vel inter virum ac mulierem praefa-
tus ordo in uertatur; imo nullam fore culpam , fi-
ordinis illius inuertendi caufa aliqua fubfit , vt
quia ob fictrix meliiis & certius nouic modum
baptizandi; vel quia virum non decet accedere
ad baptizandum puerum nondum omnino cx
} vtero matris editum.
i Dicendum j.Epifcopum in dioecefi, prcfbyte-
rum curatum m paroecia fua efic ordinarium Ba-
ptiftni miniftrum. De Epifcopo aperte confiat,
cum fit in dioecefi fua primus & ordinarius pa-
l ftor;Vnde Tertullianus hb.de Bapt. Dandi Tla-
ptifinum , inquit , habet tus fummus faeerdts qm e fi
Sptfctpus , dehinc presbiteri , 1 &-c.
Dc facerdote curato etiam furnliter confias
1§ DE BAPTISMO.
ex vfu Sc praxi totius Ecdefia:, &ex Rituali
Oouf Rom'ino tit.de B.ipr. Vbi dkitur quod Lcgiti-
dc Pa * mH1 'B1Pt,r,rlt nun jtcr tjl Tarochuj . vel f.icer-
dos a Parocho vel ab Ordinario loci dele^atua ; Vnde
p"a_ etiam vt obferuat Ioan. FilefacusiEccIcfia: Pa-
rcec. raecialesolim vocabantur Etclcji* baptipnaUs.
orj(T” Id pneterea confirmat Hambertus ex co quod
c 7' actus baptizandi folcmnitcr f\t ibidem prabarj
adq. fit actus palloris ordinarii proprius : Vbi etiam
$7 addit Paroecum prodente Epifcopo fuo citra il-
«lif. x. fil,s confenfum f quem honoris & rcuerenria:
a ' * caafd poftularcdebetj licite baptizare non pofle:
quod colligit cx cpill. So. S. Leonis ad Epifco-
pos Galliie.
Dicendum 4. quemlibet alium facerdorem,
qui nec Epifcopuscflnecparcecus, non nificx
huius vel illius delegatione feu licentia Sacra-
mentum Baptifmi poffe licite adminiftrare. Jta
S.Thomas,cui fubfcribunt Suaresdifp. ^r.feft.
a*4~ 4.Vafques4 Valentia, Henriques, & alij apud
ad 2. Laymannum cnp. 7. dc Bapt. Vnde fequitur
facerdotcm illum peccaturum mortaliter , qui
ablque proprij Sacerdotis licentia exprefla atit
faitem rationabiliter praefnmpta ,lblenmitcr ba-
ptizaret; quod etiam docet Gammachamsad ci-
tatam quaeft. 67. cap.i. Sc Hambertus ad ean-
dem qu.vft. dilp. i.a. f.
Elt autem obferuandum non modo faccrdo-
tes led etiam Diaconos cx Epifcopivcl rarccci
yo m mi Ilio n e p o ffe fo 1 emnit er baptizare, vt Do-
dlores fupra citati aderunt, cum hac tamen dif-
ferentia : quod ia cerdo ti tanquam, legitimo mi-
niflro committi pollit pro libito proprij facer-
dotis.Diacono vero non nifi vrgente aliqua ne-
ceffitate: & prarterea Diaconus abfque Ordina-
rij licentia folemniter baptizans non modo pec-
cet mortaliter , fed etiam iiat irregularis , vt ha-
betur cap. Simitu extra de non ordinato mini-
ftrante 5 Sacerdos vero idem faciens peccat qui-
dem , fed nullam irregularitatem contrahit.
Digilized by Google
t>E BATTIS MO.
Vk
• «
*>
SECTIO V.
'.W?
Quis B/eptifinunt fufcipere poflit , & qu <* diFfio/ititw
ad id requirantur.
CErtum eft quemlibet hominem in ftata
via: capacem efTe baptilmi percipiendi,
ciim Chriftus Dominus dixcrit:E«»r« do-
tet: omnes gentes baptizantes eos , &c. Et de adultis g
quidem nulla eft diffieultasjciim ficutad aoclri- *
nam Euangelicam audiendam , fic etiam ad per-
cipiendum Baptifmum fint idonei : De infanti-
bus vero rationis vfum nondum afTecutis negat
huius temporis Annbaptiftsv , qui ( vt refert Bcl-
-larminusjcontcndunt non nili adultis conferen- Eib.
dum efle Baptifmwm jideoque infantes iambi- i- de
pcizatos , cum ad anatem adultam peruenerunt, Bapt,
iterum rebaptizantjVnde & Anabaptiftarum no c. 8»
men fortiti iitnt: contra quosfides catholica do-
cet paruulos etiam nondum rationis vfumafle-
cutos,fiue ii parentibus catholicis , fiueab h.vre.
ticis aut infidelibus prognati fint , Baptifhai fuf-
cipiendi efle capaces.
Probatur haec veritas & error oppoficus xc-
fel litur> tum ex his Chrilli Domini verbis j Sini- Matth
te paruulos venire ad me .talium eft enim regnum cer- j q
lorum: tum ex CoticilioMileuitano cau. z. Vbi
harc habentur: Placuit, vt quicunque parhnlis re-
tentes ab vteru matrum baptizandos negat, anathe-
ma fit: tum etiam ex Concilio Viennenfi fiib
Clememc V.Clementina I-de fumm. Trinit. 6fc
fide Cathol.& Concilio Ttid.fefT. p. can. 4. vbi
eadem veritas definita eft: denique cxS.Austu-
ftino qdilib. io. dcGen.adlitt. dicit hanc ta- cap.
prizandorum puerorum in Eccicfia confuccudi- zq,
nem ede traditionem Apoftolicam.
Cum igitur hoc certum fit ex fide , quaeritur
an infantes illi fint inuitis patentibus bapti-
zandi.
Rcfpondetur 1. infantes infidelium nondum
tationis vium aflecutos inuitis cotum patenti-
£9!
*
*tz
m
4$ de baptismo.
bus non efle baptizandos , fi fub illorum cnra Se
poteftate remaneant, aut periculum fir,nc ad eo-
rum curam & poteftatcm redeant & ab illis per-
uercantur; Si autem ab illorum cura & potefta-
te iufte abftrahi poffint, ita vt nullum fit pericu-
lum ne ad illos redeant aut ab illis peruertantur,
tunc licet infantes illos etiam inuitis parentibit»
baptizare; quod fimiliter licitum eit, in praten-
ti periculo mortis ipforum infhntium.imo etiam
inuitis eorum parentibus fieri debet: qua.* omnia
fuse explicat & probat Gregorius a Valentia.
Refpondecur z ■ licitum elfe Inuitis parenti-
oiip-4 bus Hareticis filios illorum , fecundum ritum
S* “c Ecclcfiae baptizare. Ita habetur cap. «>» Indais
® lPc* difir. 4f. cum enim ha*retici , vt poce&ipfiba-
P*?* ptizaci, Ecclefia.’ fintfubditi ,iufte ab illa com-
pelli pofilint , vt filios fuos Bapcifmi Sacramen-
to fecundum ritum Catholicum initiandos 8s
in vera fide ac religione inftruendos deferant; &
fi prasftare id recolant , etiam inuitis illis id fieri
poteft.
Iam quod fpectet ad difpofitiones in fufei-
pientibus Baptifmum necc/Tarias,de adultis fo-
lum quadho intelligenda eft : in p.uuulis enim
fidem , intentionem , aut aliam fimilem difpofi-
77.avi tionem requirere , alfud non eft(vt dicit S. Au-
X)ard. guftinus ) quam ipfis fenfibus & cuidcntiilima;
’ veritati velle contradicere.
Prima igitur difpofido adBaptifmum in adul-
to requifita.eft eius confenfus. Ita S. Dodtor q.
68. a. 7. &conlht ex cap. Maiores extra de Ba-
ptifin. & cius effc&a & cap. arrotantes de coti»
fecr. dift. 4. S: etiam ex ipfovlu & praxiEic-
«ilefite, qu.c ante ipfius baptifmi collationem In-
terrogat baptizandum vtrum velit baptizari,
Noiwcquiritar autem conlenfos a&ualis ex-
preflus , fed fufficit virtualis aut interpretati-
uus , feu vc adultus a&ualem fufeipiendi baptif-
mi aliquando habuerit voluntatem , eamqoe
minime retra&auerie.
Secunda difpofitio ad fulcipiendum baptif-
mura necclTaria,, cll fides, fufficienfque doctrinas
Digilized by Googk
• * *■■■
DE BAPTISMO. 41
Catholicae notitia. Id conflat tum ex fcript. S.
2Vlarc. vlt. Qui crediderit , & baptinarus fuerit , fil-
um erit : Et A<ft- 8. Eunucho baptilmum poftu-
lantiS.Philippus refpondit : fi cridu ex toto corde,
licet : Vnde Ecclefia baptizandum fuper prajci-
puis fidei no ftra: articulis interrogat, illiufqiie
publicam profeffionem ab co exigit.
Tertia difpofitio eft dolor de peccatis cum
propofiro feruandae legis diuinae. Id etiam con-
flat cx his S. Petri verbis : ‘Tanitcntiam agite , &
baptizetur vnu/quifipue vefirum : & ex Concilio
Trid. feiT. 6. ca p. 6.
Qualis vero efle debeat ille dolor , & ex quo
motiuo elicitus, quale item feruandae legis pro-
poficum , plenius conflabit ex iis q-uae dicentur
infra cap. 7. dc Sacramento Poenitentiae : Vt
enim refte docet & probat Ifambertus , dolor
qui ad Sacramentum Poenitentiae fufficit , ad fa-
cramentum etiam baptifmi fuffieiens cfle ccn-
fetur.
Porro ciirn hae tres difpofitiones ad baptif-
mum fnnfluose recipiendum in adulto requi-
rantur, ad illius tamen validitatem folummod 6
primn neccflariaeft , vt confiat ex cap. Maiora
& cap.de ludxu difl. 74. & ex S. Auguft. lib.
2. cont. Petilianum cap. 37. & lib. de Catechif.
rud. cap. 17. Vnde quando quis ferio vult Ba-
ptilmum percipere, quamuis neque fidem, ne-
que de peccatis dolorem habeat, vere ipfius ba-
ptilini carafterem recipit, non tamen gratiam
fanclificantem neque alios effe&us qufab ipla
pendent , de quibus agetur feft. fequenti.
Quaeres 1. verum infans in vtercujnaterno ba-
ptizari poffit. Refpondet S.Doflor nonpofie;
cum cius corpus in eo ftatu aqua tingi & ablui
non poflit;proindcque (vt ibidem docet) ad Ba-
ptilmum conferendum expeclanda eft totalis
egreflio pueri ex vtero : fi tamen periculum ali-
quod immineat, caputque primo egrediatur ,in
co baptizari debet, nec eft poftea rebaptizandus»
fi euin perfedte nafci contigerit j quod fi ma-
num vel pedem aut aliam fimilem partem eat*
», i
aft. X.
cap.i.
ad q.
6 8.
difp.6
a. 4.
ibid.
ad 4.
a. ££.
3 r: f;
par. 4.
C.2.
41 DE B ATTISMO.
crat,in illa fimiliter, periculo imminente, deb£t
baptizari ; quia tamen incertum cftan ciufmodi
Baptilinus validus fit , erit poftca fub conditio-
•e iterum baptizandus.
0,ua;resz.vtrum monfira baptizari debeant.
Rcfpondetur monfira illa , de quibus dubitatur
vtrum animam rationalem habeaur , fi nihil
certi dignofei poflit , immineatque mortis peri-
culum ,'l'ub hac conditione baptizari debere : Si
tu ejcjptx Baptifmi , ego te baptizat , &c. Si vero
nullum fit, in mora periculum , confuli poterunt
medici &alij experti; imo tutius erit rem ad
Epifcopum deferre, ordinemque ab illo praeferi-
ptum fequi , vt declaratur in Rituali Romano
titulo de Baptifmo.
Quod fi monftrum tale fit , de quo dubitetur
an fit vnus homo vel plures ; baptizari non de-
bet donec id difeernatur : difeerni autem pote-
rit, fi vnum vel plura capita , vnum vel plura
pe&ora in eo fint ; tunc enim totidem erunt
corda & anima: hominefque diftin<fii ; & in eo
calu 1’corfim finguli erunt baptizandi : fi vero
difiindiodlla perfonarum non pellit certo de-
prehendi, vt fi duo quidem capita, non vero duo
pc«Sora habeat ; tunc in vno abfolute baptizari
debet, in altero fub conditione, vt in eodem Ri-
tuali praderibitur.
Quaeres 3. an adulti amentes fint baptizandi.
Refpondeturcumdiftin&ioneivel enim fuerunt
perpetuo amentes , nec fperatur cos rationis
compotes aliquando futuros efle ; & talibus Ba-
ptifmus conferti debet ficur & aliis infantibus:
vel aliquando vfum rationis habuerunt , & po-
ftca in amentiam lapfi funt ; & fiquidem con-
fiet illos, dum mentis compotes eflent, Baptifi.
mum petiilTe aut exoptaffe, nec voluntatem
illam mutafle , Baptifmus illis erit conferendusj
fi vero id non confiet , a Baptifmi adminiftra-
tionc abftinendum eft. Ita habetur in Cate-
chifmo. Trid.
Dices videri tutius efle illos baptizare, ciiin
sa diis iuccrprccatiua isaptilhu fufcjpicadl
Digitized by Google
DE BAPTISMO. 4?'
funtas prjefumi po/fit ; id eft illos elfe ira difpo-
/itos,vt fi flatum fuum agnofccrent, & Baptifmi
ncceffitarem fcirent , haud dubie illum fufcipc-
re vellent.
Hefpondetur voluntatem illam interpretati,
iram ad Baptifmum minime fuflficerc , vt docet
& probat Ifambertus ad citatam qureft. 6S. difp.
6 ■ art. i. additque art. 3. quod fi quis Baptif-
mum adulto conferret, in quo difpofitioncsad
Baptifmum neceffario requifitas non deprehen-
deret , peccati mortalis reatum incurreret.
SECTIO VI.
Quinam fint tjftttut Baptifmi.
QVinqnc font praecipui huius Sacramen-
ti effcdus. Primus eft remi/fio quoad
culpam peccati originalis, & peccatorum
omnium aduahum fi qua; ante Baptilini fufcc-
ptionem commiflafunt.Ita S.Dodor;& expref- _
se definitum habeturin Concil. Florent. in de-
crct. Eug. Sc in Trid. feffi f. can. 8c longe an-
tea in Concil. Carthag. 4. can.i.interprscipua
fidei dogmata , qua: Epifcopus, confecrandus
profiteri debeat , reponitur iflud de rcmiflione
peccatorum per Baptifmum : &S. Greg. Epifl.
39. infideles illos vocat , Qui dicunt peccata iit
BaptfmaU non vere . ftd fuperficte tenue dimitti.
Secundus effedus , eft remi/fio totius pcen* att.
peccatis debita:. Ita S. Dodor;& conflat cx
eodem Eugenij decreto, 8c ex Concil Tridcnt.
fel T. 6.cap 14. Vbi dicitur in Sacramento Poe-
nitentia; temporalem pcenam non totam fem-’
per , vt in Baprifrto fit , dimitti.
Id etiam confirmari poteftex vniuerfali Ec-
clefia: praxi , quse nulla vnquam fatisfhdionis
opera imponere folet.baptizaris ,ficut imponic
facramentalitcr confcffis : imo Catechifmus
Trid.fupra docet Id fint maxima Sacramenti in.
iuria fieri non pofie.
Tertius efledus, eft gratia fandific-ans finu$
44 D H BAPTISMO,
cum donis & virtutibus infufis qua: illam co-
mitantur 5 Hui tu fiqmdem S tcramentt virtute
( vt loquitur Catech. Trid. fupr.i) non /Ilum k
m&lu , qua veri mala dicenda fiunt , liberamur j ve-
rum etiam eximiis donis & muneribus angemur : ani-
mus eum nofler diuiua gratia repletur , qua iufit cr
fi!* Dei effecit aterna quoque fidatis haredes mSh-
tmmur , &c. ejl aurem gratia , non folunt per quam
peccatorum fit rcmifiio , fied diurna qualitas mammet
inharens, ac velati Splendor quidam &■ lux . qua ani-
mat nofirus pulchriores & Splendidiores reddat : huic
vero gratia additur nebiltfiimue virtutum comita-
tus , qua in animam cum gratia d.uthitks infundun-
tur.
Quartus, cff ipfa gratia Sacramentalis Baptif-
mi, quae quidem ( vt docet idem Catechifmus^
procedit ex nrftiffima illa vnione , qua per Ba-
ptifmum Chriflo Domino baptizari tanquan»
capiti fuo membra copulantur & connedluntur;
qusque illos fpeciali modo ad feruandam diui-
nam legem, Sacramenta digne fufeipienda, alia-
que religionis & pietatis officia debite exe-
quenda habiles reddit.
Quintus denique, elt chara<fler qui per Baptis-
mum indelcbilitcr anima: imprimitur, vt defi-
nitum eft in Cone. Trid feffi 7. can. 9. vnde
l vt ibidem declarat )hoc Sacramentum iterari
non poteft.
Ex his & aliis Baptifmi effectibus , quos S.
Doctor qusft. 6 9. &atifSS. Patres paffim enu-
merant, colligi poteft quanta fit huius Sacra-
menti excellentia & dignitas , quanta etiam
eiufiiem vtilitas Sc neccffitas , ac proinde quam
iuftaratione prsceperit Ecclefia , vt paruulire-
Inrit. center nati quam primiim adEcclcfiam Baptif-
Rom. mi fufeipiendi causa deferantur ; & quam gra-
tit.de uiterpecccnt parentes ,qui ob inanes caufas &
Bapt. vanos quofdam rcfpectus per plures dies huius
Sacramenti fubfidio infantes priuant, eofque
beatitudinis sterna: amittenda: periculo expo»
nunc
Li iuicem ok feruandam qu6d,.quamuis adul«
Digitized by Google
DE BAPTISMO.
cus qui fiite Baptilmum recipit , id cft fine fide
aut fine vllo dolore dc peccatis, characterem
quidem illius, non vero gratiam recipiat ; fi ta-
men poftea fictionem illam per poenitentiam re-
moneat,tunc Baptifinus omnem effectum fuiun
confequecur, vt docet S. Thomasa. 9. &10. &
ante illum docuit S. Cyprianus Serm.de PnfT.
Dom.paulo ante finem; & S. Auguftinus iib. 1.
debapt. cont. Donat, cap. 12-
Qu terunt hic Theologi an Circum cifio , qua;
olfm apud populum Iudaicum diumitiis infti- '
tuta fuerat, peccatorum rcmilTioncm & gratiam
lamflificantcm ex opere operato contulerit.
Itelpondccur negatiue cum S. DoClorc:Ec ^ ^
conftatcx Concilio Fiorcntinotin decreto Eu- ^ '
geni j , vbi dicitur Sacramenta legis antiqux non * 'T?-
eauflijfc gratiam , /Ideam filum fer 'Pafiicnem Chrt-
/h dandam figura ffc.
Quamuis autem pef Circucifioncm non con-
ferretur cx opere operato gratia &remillio pec-
catorum , conferebatur tamen ex opere operan-
tis; in adultis quidem peja&um perfc&a; con-
tritionis, quo folo iuftificari polle peccatores
extra Sacramenta nous legis (iipponimus ex
dicendis infra c. f. In paruulis ante per applica-
tionem fidei parentum vel aliorum , cuius qui-
dem fidei fignumernt Circuncifio; idque in vift
tute futura; Pa/Tionis ipfius Chrifti Domini.
At vero ante inflitutionem Circumcifionisdo-
eet idem S. Thom^^^ relp. ad 2. Trobabile
ejji , quod parentes fidcle^po j/aruulu natu, & maxi-
mi i n periculo exi flentibus ; aliquas preces Deo fun-
derent , vel aliquam benedictionem eis adbiberent
( quod erat quaddam flgnaculum fidei ,J fleut adulti
fro fcipfis preces & fitcrificia offerebant: qua ratione
cx (pedali Dei mifericordia virtus Paflionis
Chrifti ipfis paruulis applicabatur , ficque i '
peccato originali emundabantur: Quod 8c fi-
militerpoft Circumcifioncm inftitutam defee-
minis qua; illius capaces non erant, & de ma-
ribus ante octauumdiem ( quo tantum cos cir-
cumcidere licitu erat ) decedentibus dici debet.
.
^ Silii
mmm
•«*>■*
SefT.7
*-6 DE BAPTISMO.
SECTIO VII.
Quir.tm fiut ceremonia in collatione Baptifrai
fer nanda.
CErtum eft ceremonias quafdam religio-
las ab Ecclclia in folemni Sacramento-
rum aciminiftratione nd maiorem Chrj*
ftiani populi deuotionem excitandam falua il-
lorum fubftantiainftituipotuiflts & de fadlopm
ac fandeinftitutaseflc : proindeque fine pecca-
to contemni, aut ab iploxum Sacramentorum
miniftris omiti non polle , vt cxprclse dciuu-
tum eft in Cone. Trid.
Quod igitur Ipecflatad ipfius Baptilmi cere-
monias, docet Catcchifmus Romanus eas ad
tria capita reuocnri polle : qua:dam enim Ba-
ptilmi collationem antecedunt; quardam comi-
tantur : quaedam fubfequuntur. Praecipuas hic
eo ordine ,quo ab Ecclclia adhibentur, difeu-
tiemus.
Ac in primis ante Bantifmi collationem aqua
prteparari debet, qualola in illius adminiltra-
tione vti licitum eft. Conlecratur autem ba-
ptifmalis fons variis precibus &exorcifmis ab,
Ecclclia inftitutis addito Catechumenorii oleo
&facro Chrifmate iuxta prifeum Ecclefia; mo-
rem , cuius teftis eft S. Cyprianus Epift. 7 o. Sc
S.Balilius lib. dc SpiriijBancto cap.27.quam -
benedictionem leu confOTationcm aque.bnptil-
malisin vigiliis duntaxat Pafchteac Pentcco-
ftes faciendam efle docet Catechifmus Rom. 8c
habetur cap .in Sabbato de confccr. dift. 4.
Hac benedictione aqua» fuppofita, qui Baptif.
mo initiandi funt, adducuntur ad Ecclclia: fores,
atq ue ab eius introitu tanquam indigni, vt pote
qui adhuc poteftati darmonis per peccatum
mancipati funt , excluduntur.
Et primo facerdos trinam infuffiationem &
varios cxorcifmos adhibet ad expellendum da? -
aioncnj , eoque ritu( qui in Ecclclia antiquif-
Digitized by Google
DE BAPTISMO. 47
finittS eft ) 7 ^on exortifatur aut t x fu f flatur crea- Lib.,
tura “Dei m infantibus ( vt ait S. Auguftinus ) i.dr
fedtUe fub quo fuht omnes qui mm peccato nafcun- Symb
* tur. adCa«
Eadem etiam ratio nefignum crucis effbrma- teck.
tui in baptizandi fronte aliilquc partibus, vtpet c. X.
illud daemon conipefcatur , omnefquc eius ma-
chinae difloluantur: quod obferuat S- Augult.
lib. de Catcch. rud. cap. 20. & S.Athanafius
lib • de Incar.
Fit pr&terea impofitio manusa facerdo te , va-
riaeque fuper baptizandum orationes ab ipfo
proferuntur : huius ceremoniae meminit Cone.
Carthag. 7. can. 87. & S.Aug. lib. depecc. me-
rit. & remilT. cap. 2 6- Catechumenos , inquit,
fecundum quemdam modum , per fignum Christi > Cf
orationem manus impofitionit puto fanftifleari.
Exinde facerdos lalcm prius aie bencdidlum
in os baptizandi imponit ad fignificandam Ba,
ptilmi gratiam , per quam homo a peccatorum
putredine liberatur, & caelcfti quadam ac fu-
pcrnaturali prudentia donatur. Huius ceremo-
niae mentio fit in Cone. Carthag. -5. can. 11. &
jtpud S. Aug. lib- 1. Confefl'. cap. ir.
Poftea idem lacerdos faliua aures & nares ba-
ptizandi tingit: aures quidem , vt eas ad Chrifli
iermones percipiendos aperiat: nares vero, vt
virtutis ac pietatis bonum odorem hauriat, vc
explicatur cap.poflea. deconfecr. dift. 4. & do-
cet etiam S- Ambrofius lib. 1. de Sacrament.
cap. 1.
Sequitur abren un ciatio , qua ad interrogati*-
nem faccrdotis baptizandus diabolo& omnibus
operibus & pompis eiusabrenunciat : euius ce>-
remonire mentionem facit S. Dionyfiuslib.de
Ecclcf. Hicrar. cap. 1. 8c S. Ambr. lib. 1. de
Sacram, can. 2. vbi hunc ritum expendens fic
loquitur : Quando te facerdos interrogatur : abrt~
uunctas diabolo &• pompu eius ? quid reffiondifli?
abrenuntio. ^Abrenuntiat faculo er voluptatibus eim t
quid refpondijh ? abrenuntio. Memor ejh fermonit
tui j CT nunquam tibi excidat feries cautionis tua ,
Digitized by Google
4$ DE BAPTISMO.
trc. Chirographum tuum tenetur non m terra fiid in
talo . &c.
Per illam abrcnunciationem bello vcluti dr-
inonibus indido baptizandus in lcapulis&in
pedoreinungitur > Q uafi athleta Chnfii f inquit
S. Ambr. fupra J quoji tu flamen huitu foculi lu -
{laturus , &fvt loquitur S. Chryfoft. Hom. 6m
in Epift. ad Collo/T. J fiadium i amiam ingrefit.
/urus.
Tofi primam illam vndionem baptizadus ite-
rum a iacerdote interrogatus liipcr prxeipuis
fidei articulis , i. litis publicam profeifionem
cniirtit : & de hac ii d ei profellionc loquitur S.
Ambr. lib. de Sacram, cap.vlt. & S. Aug. lib.
8. Confert'. cap. a. vbi dicit hanc fidei profc/lio-
jnem Verbu certis conceptu retent. fit ne memoriter
de loco entinsntiore in confpeffu populi fidelis reddi
/olere ab iu , qui ad gratiam 'Baptifmi acccfiitri
fiunt. Hxc autem profeftio fidei fupponebat
ipiius baptizandi inftrudionem per Catcchif-
mum iam radam ; vnde adulti qui Baptifmum
olim petebant , priufquam ad illum admitteren-
tur» notabili aliquo temporis fpatio recenfe-
banturinter Catechumenos,dc quorum inftru-
diohe per Catechifmum frequens habetur men-
tio apud SS. Patres , praefer tim apud S. Auguft.
lib. de fide & operibus cap. 8. Sc alibi ~pa£-
£m.
Tandem iterum elicito libero Sc publico ba-
ptizandi confenfu , confertur illi Baptilmus, fi-
ueper immerfionem , fiue peraquae infufionem
trinam vel vnam ; in quo Ecclefiae cuiufque ap-
probata confuetudo feruanda eft.
Poftea baptizatus in vertice capitis fiicro
Chrifmatc vngitur, vt habetur cap. S> quis de
alio de confecr. dift. 4. vbi dicitur Chrifma
recens erte oportere, id cft eodem anno indic
Ccens Domini ab Epifcopo confccratum.
Quamuis autem primis Ecclethe feculis omnis
Vndio Chtifinatis a folis Epifcopis fieri (ole-
ret; poftea tamen conceffum fuit , vt haic ba-
ptiiinalis Vndio in vertice a Prcfbyteris fieri
foleretj
Digitized by GoogI<
DE BAPTISMO. 4*
foleret ; poftea tamen conceflum fuit , vt hxc
Baptifmalis vmflio in vertice a Prelby teris fieri
pollet , vt conftat ex Concil. Carthaginenf. 4.
can. 36. & Tolet. 1. can. 40. Quae autem in
frontefit, & propria eft Sacramenti Confirma-
tionis , folis Epifcopis 1'empcr referuata fuit , vt
fuo loco dicetur. Significat autem hxc Chri-
fmatio Baptifmalis in vertice Baptizari illum
ab eo die Chrtjh capm ( vt loquitur Catech. Rora,
fupra ) tanquam membrum coniunclum tjfe , atque
eius corpori mjitum \ & ea re Chnjhanum d Chnjl t,
Chrtjhtm vero a £brtfmate appellari.
V eftis deinde candida , feu album fudariolum
profertur, & Baptizato imponitur, tum in Sym-
bolum innocenti* per Baprifmum reftitutx»
& pertotam vitam feruand®, tum etiam in li-
gnum futurae tefurre&ionis & glori® , ad cuius
ipem baptizatus renafeitur , vt explicat Ca-
tech. llom. fuprL De hac vefte candida Ba-
ptizatis imponi folita loquitur S. Ambr.lib.de
Initiandis cap. 7. &,S. Auguft. Serm. 1r7.de
Temp.
Demiim traditur baptizato cereus accenfus;
vt oftendacur illum tranflatum efle a poteflate
tenebrarum in lucem & fortem San&orum , fi-
demque illam charitate ardentem , quam per
baptifmum accepit , vfque ad finem vitx fet-
uandam effe, ac ftudio bonorum operum au-
gendam , vt in eodem Catechifmo Rom. dici-
tur. Meminit huius ceremoni® S. Greg. Na-
zian.Orat.40. in Sanftum lauacrum , & S. Au-
guft. enarrat, in Pfal. 6 f.
Prxtcr fupra dicftas ceremonias duo funtad-
liuc ritus in Baptifmo feruandi. Primus eftvt
hoc Sacramentum extra cafum necellitatis non
in domibus vel in locispriuatis , fed in Ecclcfia
in qua facri Fontes huic minifterio deftinati
funt, conferatur, vt habetur Oementina vni-
ca de Baptilmo : vbi ab hac lege tantummodo
excipiuntur regum & principum filij , qui ta-
men non in loco profano , fed in Oratorio aut
Sacello baptizari debent.
Digitized by Google
ro D E BAPTISMO.
Secundus eft, vt patritius vuus pro pueto «
frero Fonte fufeipiendo ,& matnna vna pro
puella , aut ad fummuin vnus & vna pro hac
vel illo adhibeantur. Ita conftitutum eft cap.
'Konplures de Confeci, dift. 4; & cap.
w7 de cognatione fpmt. m 6.& nouiffime m
Concil. Tndent. Se/T. *+• cap. 2. De reform.
Matiim. inter quos & baptizantem ex vna
parte > & baptizatum patremque ac matrem il-
lius ex altera , contrahitur cognatio fpiritualis,
non foliim matrimonium contrahendum im-
pediens, fed & contnftum dirimens, vt luo lo-
co dicetur. r c
Quando autem Baptifmus confertur lmclo-
rardt lemmtate in calii necellitatis , obferuat Lay-
0Pae mannus poft Socum , Suarem & alios quos
Bipt. citat , nullum extare prxeeptum Eccleli*,
* -vt in tali cafu patrinus vel matnna adhi-
beatur. ■ - n
Qualis vero fit obligatio patnm &- mam-
nse erga infantem quem de facto rontelu ce-
perunt , declaratur cap. V01 autem de
fecr. dift. 4. vbi dicitur cos efle fidcmHores
apud Deum pro illis, quos proinde monere to-
nentur , vtpromiftiones luo nomine faftasler-
uent ; & ad hunc finem obligantur Symbolum,
Orati(>nemque Dominicam , & Decalogum,
0.67. aliaque Chriftiana; fidei rudimenta cos docere
" aut doceri curare ; a qua tamen obligatione S,
Do&or docet patrinum& matnnam vt pluri-
mhm liberari , quando illi quos de Fonte
fufccpcrunt , inter fideles educantur , in iis
pnefertim locis , in quibus Taftorcs dc in-
ftruclione animarum fibi commilfarum furre
folliciti. . . ,
Torro ex praxi Ecdefiae conftar , quando
aliquis in cafu necellitr.tis Baptilmum luice-
pit fine lolcmnitate , ceremonias illius efle
dupplendas eo modo qui prajlcribitur in Ri-
tuali : excipitur tamen quando aliquis adul-
'tuis^cib haereticis in infantia baptizntus fi-
dem Catholicam reueititur.; in illo enim ca-
a. §.
Digilized by Googl<
DE BAPTISMO. <f*
Iu fvt obferuat Laymann. loco citat.^ pluri-
mis in locis & prasfertim in Gallia & Ger-
mania non folent Baptilmi ceremonias ' fup-
pleri C «ili ex deuotione ij qui ab hasretieis
baptizati funt , id poftulent ) fortafse ne ru-
dis populus opinetur nos Baptifinum hasre-
zicorum improbare , & ab illis baptizatos ite*
-rum baptizare.
*
Cii
Digilized by Google
«pl ' • •«*'
'Wf: -m-mHSW
CAPVT TERTIVM.
X>? Sacramento Confirmationis.
SECTIO I.
Vtrum Confirmatio fit Sacramentum.
OnfiRaiationis nomi-
ne intclligitur ritus ille , quo Epi-
fcopus baptizati frontem iub certi
verborum forma focro Chrifmate
vngitrqui ritusa S.Cleniente Epi.
4. vocatur CCT,fi£natl0i S. Cypria-
no Epift. 7?. ad Iubaianum ,fignaculum Domini -
- atm-,h S. Auguftino lib t. cont .Petilianum cap.
104* Sacramentum Cbrifimatn j & aliter ab aliis:
communi tamen nomine & magis vfitato in
Ecclcfia vocari folet Confirmatio ; quod nomen
ante iioo.annos vfurpatum reperitur a S - Mel-
chiade Pontifice in Epift.fua Decretali ad Epi-
fcopos Hifpaniae, vbi ait quod Confirmatio armat
ir inftruit nos ad agonem vita r/hua.
Verum quidquid fit de nomine, certum eft
Confirmationem efle Sacramentum nouae legis
a Chiifto Domino inftitutum. Hanc verita-
tem,qua: de fide eft, negant Iiserctici huius tem-
lib. 6. poris, & olim negauit etiam Nouatus,vt re-
cap. fert Eufebius. Contra quos
Probamus illam primo ex Script. Ad. 8.
vbi dicitur Samaritanos quofdam poli Baptif-
mum fufeeptum accepifle Spiritum fandum
per manuum impofitionem fandorum Petri 8c
Ioannis : ex quo quidem loco conftat Spiritum
fandum , id eft gratiam , collatam fuiiTe per ri-
tum quemdam externum , qui ( vt dicitur in
Cone. Senon. Decreto 10. J tunc im^ofitumuma-
DE CONFIRMATIONE. ^
unum , nmc Confirmaticnu aff ellatum eft Sacramek.
tum : & eodem fenfu hunc locum explicat S.
Cyprianus Epift. 7$.ad Iubaianum, & S. Hiero-
nymus in Dialogo aduerfus Luciferianos.
Probatur t. ex Concil. Conftantinop. x. can.
7. vbi dicitur eos , qui ab Haereticis bapmati
ad Ecclefiam veniunt , Signandos effit fignaculo
Spintus fandi : & ex Cone. Florent, in decret.
Eug. & Trid. Sefl'. 7. can. 1. de Confirm. in
quibus definitum eft Confirmationem efleve-
zum noux legis Sacramentum.
Probatur ^.ex S. Dionyfio cap. 4. de Eccl.
Hier, vbi dicit quod illi . <jm diuinx regeneratio -
ttu Sacramento initiatus eft , diu mi Spiritus aduentum
largitur vnguenti confummatrixvndw: & S.Auguft, lib. 2»
Sacramentum Cbrifmatu in genere vi/Hhlium figna- cont.
t ulorum facrofandum eft .fient ipfi 'Baptifmw. litt.
Qu*res quo tempore hoc Sacramentum a Petii.
Chrifto Domino fuit inftitutum. Refpondetur c.104
probabili/fimu efle (ficut docet Suares difp. 32.
fc&.i.) praecipue & perfc&e fui/Te inftitutii poft
Chrifti Domini refuire&ionem ; ciun Apofto- *
lis plenitudinem Epifcopalis patefiatis in cor-
pus myfticumEcclefiae fuse contulit, dicens illis, „ .
Sicut mtfitmt pater. & ego mitte vos : quod tamen
non obftat , quin verum fit» quod S. Fabianus2^*
Papa Epifi. 1. dixit , ipfum Chriftumin vltima
Ccena Difcipulos lues Chrifinatis conficiendi
sationem docui/Te; vnde promanauit confue-
tudo lacrum Chrilma conficiendi in die Caena:
Domini ; quae quidem femper in Ecclefia fcz-
uata eft , & adhuc ieiuatur.
SECTIO II.
Sluxnam Jit materia & forma Sacramenti
Confirmationis.
MAteria remota huius Sacramenti eft
Chrifma ex oleo oliuarum & balfamo
cofeftum, 8c ab Epilcopo benediftum j
C iij
DE CONFIRMATIONE
proxima vero cft ipfius Chrifmatis vn&io in
fronte fufeipientis ab Epifeopo in crucisfigu-
ram fa&a. Forma autem confiilit in his verbis,
qua; ab Epifeopo proferuntur : Sgno u fign» eru-
tu , £r tonfirmo te Chnfmate falutu , in nomine rPd-
tru , & Filij . & Spintiu /knth. Ita S. Do&or : 8c
q. 71* conflat tum ex Cone. Florent, in Decr Eug,
a.x.&tiim ex Catechifmo Rom.part. 2.cap.?. tum
/f» etiam exipfo vfu & praxi Ecclcfia;.
Sunt autem qn^dam hic obferuanda ad cla-
riorem & certiorem huius veritatis intelligen-
tiam.
Primum efl , ad fubflatiam huius Sacramenti
neceflario requiri Chtifma compofitum cx oleo
©liuarum 8c balfamo. Ita docet S. Th. fup. nec
fatis probabilis videtur fententia Cajctani &
quorumdam aliorum , qui dixerunt ad validita-
tem Confirmationis folum oleum polTcfufficere,
nec mixtionem balfami requiri nifi cx Ecdcfi*
prseceptorcum (vthabeturin Cath. Rom.fupra)
Concilia & Patres perpetuo docuerint hoc Sa-
cramentum per Chrifma feu vnguentum ex oleo
& balfamo confici oportere; quod expreflis ver-
bis declarauitConcil. Florentinum.
Secundum cfl , ad fubftantiam quoqtie huius
Sacramenti requiri, vt Chrifma fit ab Epifeopo
^ . benedi<flum , vt docet S. Thomas: & conflat
tum ex citato Decr. Eug. tum ex Innocentio I.
Epift. Z9.ad Decentium , tum etiam exvniucr-
fali & perpetua Ecdefia; praxi.
Ratio autem , cur materia huius Sacramenti
ficut & Extrcma»-Vnclionis debeat neceflario
effe benedi&a, vt Sacramentum valide conficia-
tur , cum ad validitatem Baptifmi quasuis aqua
naturalis fufficiat;efl quiaf vt docet S. Th.fup.^l
Sacramentorum illorum , quibus Chriflus Do-
minus vfus efl , vt Baptifmi & Eucharifliae , ma-
teria per ipfummet Chrifli vfum accepit aptitu-
dinem ad perfe&ionem Sacramenti ; vnde dici-
turcap. nunquam de Confecr. difl. 4. Quodaqu*
Baptifmi purgare credentium peccata nunquam pof.
fi»tt nifi tatfu Dommiei corporu fanil.fi at* fmf-
DE CONFIRMATIONE. f*
Jknt : quare non elide illorum Sacramentorum
neceffitate , vt illorum materia benedicatur j 8c
fi qua: benedidio ei? Ecclcfiae inftitutione adhi-
betur , non adncceffitatem , fed ad majorem rc-
uerentiam Sacramenti pertinet:ciim vero ne-
que ex Script. neque ex Traditione coilet Chri-
ilum Dominum vndionibus vifibilibus, quas in
Sacramento' Confirmationis & Extrcmas-Vn-
Aionis adhibentur, aliquando vfumfuiflej ea de
caufa benedidio zpifcopi , qui Chriflum in ec-
elefia fua pcric&i flimerepr.-efentat,neceflari6 re-
quiritur,vt materia illa idonea & apta efficiatur.
Obfcruat autem Ifiunbertus nullam certam ad qu»
benedidio nis formulam a ChriltoDomino fuil- 72.
fe determinatam , illumquefolummodo decre- difp*-
uifle vt Chrifma benediceretur , modum vero
benedicendi Ecclefias arbitrio reliquifie : vnde
quaslibet ipfius Chrilmatis benedidio ab Epif-
copofada cum debita intentione &inuocatio-
ne Spiritus fandi , ad validitatem Confirmatio-
nis fufficcrepoted; quamuisgraue alioquin efi-
fet peccatum formam benedictionis ab Ecclefia
praeferiptam omittere aut immutare.
Tertium e£l,vndionem Chrifmatisin fronte
confirmandi e(Te faciendam in Crucis figuram,
Tt co nftat ex Cone. Hilpal. 2. can. 7. & ex Deer.
Eug. vbi dicitur Confirmandum ideo in fronte , vbi
verecundia fides efl , inungi j ne fhnfii nomen confi-
teri erubefiat prxeipue crueemeitu , qua ludxu cft
fiandalum , gentibus autem ftultitia , propter quod
figno Crucis fignatur : vnde S.Ambrofius de ip- lib.?,
fins Confirmationis Sacramento fic loquitur: deSru
Vnxn te Deus , fignauit te Cbrifius. Quomodo' Quia eram»
Crucis ipfius fignatus es firma. C. 2.
Doccc autem Ifambertus de neceffitate huius fup. ju
Sacramenti efle , quodvndio Chrifmatismanu 6),
feu digito Bpifcopi,non vero mediante vllo alio
inftrumento fiat : quod vero fiat pollice dexter*
manus, id nonnifiex prascepto Ecclefias effis ad
majorem decentiam & commoditatem.
Quartum denique elt , formam huius Sacra-
menti i Chrifto Domino , fic ut & materiam
C iiij
?6 DI CONFIRMATIONE
eius indituram eflc; quod tamen non aliande
quam cx ttaditione 6c pexpctua totius Eccldi*
praxi probari poteft.
Nec obftat quod apud quofdam antiquos atr-
thores eadem verba non reperiantui : latis eft
lib.2. enim , vt ait Bcllarminus , quod habeatur idem
*a.JO- fenfus; cum vis forma: Sacramentalis pofira fit,
non in fono.aut numero fyllabarum, fed in vcr-
borumfenfu:vbi etiam rede monet neminimi-
tum videri debere, quod apud SS. Patres neque
huius neque aliorum Sacramentorum formas
expreflas legamus; quia fcilicetnoftr* Religio-
nis myfteria infidelibus patefecere nolebant, ne
illis blafphemiaj alicuius aut impietatis occa-
Ep1* fionem praeberent; rnde Innocentius I- de hoc
Confirmationis Sacramento loquens , vtrb »t
ccll~ inquit , «licere non fojjnm , nt magis fredire viduo*
Uum. ejuar» ad conf ultattonem refftondere.
Obiiciet aliquis Apoftolos hoc Sacramentum
adminiftrantes neque Chrifmate,neqjie vndio-
Att.S. ne vfosfuiffe ,fed tantummodo manus impo-
fuifle; vnde fequitur neque Chrifma, neque vn-
Sup, dionem ad Sacramenti huiusrationem pertine-
te Refpondet S-Dodor Apoftolos ex fingulari
Chrifti priuilegio fola manuum impofitione Sa-
cramentum hoc extraordinarie aliquando ad-
miniftrafle , Spiritu fendo tunc viabilibus &
miraculo (is quibufdam fignis fuper fideles def-
cendente, & plenitudinem grati» conferente;
communiter tamen in exhibitione huius Sa-
cram. ChrifmatevfosfuifTe.
fibro Aliam affert refponfione Bellarminus exTh.
a', ValdcnfijHugone & aliis, qui dicunt impofitio-
Cofir. nemmanuum , cuius inAdis Apoftolorfi m€tio
$gp,o, fit j aliam non fuifle quam vndionem Chrifma.
7’ Iem,cum Apoftolinon vngeret nili imponendo
manus ; & S. Lucam { vtfiepe fit in aliis Script.
focis ) ex parte vna rem tota fignificare voluifle;
quod etiam freques eft apud SS. Patres quoties
de hoc Sacramento loquuntur, vt apud S. Cypr.
qui Epift.vlt.Iib.i. folius vndionismeminit; 8c
JEp.i.lib.a-foliusmaimfumpofitionisi & Epift*
Digitized by Googl<
DE CONFIRMATIONE. T?
7i.ad Iubaianum , impofitionis manuum fimui
Sc fignaculi Dominici in fronte mentione facit.
SECTIO III.
Quinam Jint huius Sacramenti effeftus.
TRes funtConfirmationis effe<ftus:Primus
illi cum aliis Sacramentiscommuniseft, .
nempe augmentum gratia; fan&ificantisr
^ood fatis conftat ex iis qua: cap. x. di&afunt.
Secundus effc&us huius Sacramenti proprius
&peculiaris , eft complementum & perfefHo
gratiae Baptifmalis, & auxilium quoddam fpe-
cialea&ualis gratiae tempore opportuno confe-
rendum , ad Chrifti fidem interius fideliter con-
tra quaflibettentationcsietinendam,&‘extcrius
inquibufuis cafibus etiam cum diferimine vitae
( fi ita neceffarium fit, ) fortiter profitendam. Ita
S- Th. & conftat riun ex decreto Eug. tum ex a I> ^
Catechifmo Rom. fupra: quod etiam explicauit _'t *
S. Melchiades Papa in Epift. fupra citata ad '
Epifc. Hifpaniae , vbi fic loquitur : Spiritus fan-
Rus fuper aquae Daptifini falutifcro def endit illa-
pfs.-in Fonte plenitudinem tribuit ad innocentiam 5 in
Confirmatione augmentum prafiat ad gratiam : & quia
in hoc mundo atate tota ■victuris inter hofies & peri-
cula gradiendum e fi, in 'Baptifmo regeneramur ad vi-
tam , pofi 'Baptifnum confirmamur ad pugnam ; in
'Baptifmo abluimur ‘y pofi Baptifnum roboramur.
Eft autem obferuatione dignum id quod habe- j-ib . 6
tur in Epift.S.Cornelij Papa; ad Fabium Epifco- Hift.
pum Antiochenum,quaeexftatapud Eufet>. vbi £ccl.
S. ille Pontifex ideo Nouatum in haerefim U- c>^,
pfum c(Te dicit , quia pofi Baptifnum figillo Domi-
ni ab Epifcopo obf gnatus non fuit.
Tertius denique effe<ftus,eft charafier fpiri-
tualis qui per hoc Sacramentum indelebiliter
animae imprimitur r vt exprefse definitum eftin
decr. Eug. & in Cone. Trid. fefl'. 7. can. 9. 8c
antei definitum fuerat in Cone. Tolct. 8.can. 7.
jn quo habetur j SanRum chrifna collatum & alta»
Digitized by Google
DE C ON FIRMATI ONE. f*
fupra : & conftat ex praxi Ecclefia: primitiuas , in
qua etiam infantibusfimul cum Baptiimo con-
ferebatur, vt habetur ex S. Dionyfio cap.2..Ecd.
Jiier.ex S.Auguftino tradi- 6-in Epift.i. S. Ioan.
& exlib. de Eccl.dogm. cap- f2. Quod quamuis
verum fit , monet tamen CatechiUnus R,om- part.2
minus expedire vt hoc fiat , antequam pueri vfumra- Cap.J,
tionit habeant ; quare , fi duodecimus annus exp e [fan-
dus non videtur , vfque ad feptimum certe boc Sacra-
mentum differre maxime conuenit : neque enim Con-
firmatio ad J alutis necefiitatem injhtuta cjl , fcd vt
eius virtute optime inflruflt £r parati inucniremur,
cism nobis pro Chrtfii fide pugnandum eJJet $ ad quod
/ ane pugna genus pueros , qui adhuc vfu rationis ca-
rent , nemo aptos iudicabit.
Ciim haec certa fint , quaeritur qunmatn difpo*
fitionesin adultis baptizatis neceflarhe fint , vt
Confirmationis Sacramentum digne ac fructuo-
se recipiant. Refpondetur duas praefertim re-
quiri , fidem fcilicet & charitatem feu gratiae
fandlificantisftatum- Ita S.Doclora. 7. a<J 2. 8c
conftat cx Catechifmo |omi fup.voi dicitur
‘ Hebere adultos , qui huius Sacramenti gratiam &
dona confiqm cupiunt , non folism fidem Cr pietatem
afferre: fed etiam grauior a peccata qua admiferunt ex
animo delere , imo elaborandum ejje vt peccata prius
confiteantur , & pafforum cohortatione adieiunia &
aha putatu opera fisfcipitnda incitentur, admonean-
turque laudabilem illam antiqua Eeclefia confsetu-
dinem renouandam ejje , vt non nifi ieiuni hoc Sacra-
mentum fufeipiant : quod & fimiliter; edicitur in difp.y
Conc.Aurelian. cap. vt ieiuni de confecr. dift. f. a- a.
Monet autem Ifambertus illi > qui peccati
aliciiius mortalis fibi confcius elTet , ad Sacra-
mentum hoc digne fufeipiendum praemitten-
dam elTe confe/Iionem Sacramentalem , aut lal-
tcmperfedlam de tali peccato contritionem e/Te
concipiendam , nec attritionem aut quemuis
alium dolorem charitate minime informatum
fufficere.
Quod fpedlat ad obligationem hui iis Sacra» axt.8.
menti Ikfcipiedi, certum eftj ( ficut docet S.XU.) ad 4.
C yj
DE CONFIRMATIONE. St
ia Conc.Trid.fefT. 7.can. j.de Confirmatione; &
iam antea in Cone. Conftantienfi feff. S- erroc
huic veritati oppofitus inter Wiclcfi articulos
damnatus eft:& confirmari poteft ex c. 8. Actor,
vbi dicitur landos Petrum & Ioannem Sama-
riam venifle,vt baptizatis manus imponerent:
quo ex loco Innocentius i. Epift.a9.ad Decen-
tium infert non ab afio quam ab Epifcopo Con-
firmationis Sacramentum e/le conferendum.
Docet tamen S. Thex commi/fionefeu dele-
gatione fummi Pontificis ,| Confirmationis Sa-
cramentum poffc a fimplici facerdote miniftra-
ti : quod etiam probat ex fado S. Gregorij ma-
gni , qui cum accepiffet Sardinia: Prefbyteros
folere baptizatis dare Confirmationem , id eos
in pofterum facere prohibuit , vt habetur lib. 3.
jegiftri Epift. 9. at ciim ex hac prohibitione fua
comperiflet lcandalum aliquod in populo exor-
tum fuiffe , vt id facerent poftea conce/lit , vt
conftat ex Epift. 27. eiufdem libri : & in deer.
Eug. exprefse dicitur , Per ^dpofhhc* fidit difyen-
fattonem ex rationabili & vrgente admodum cattfa
fimplicem fa.terd.ottm cbrifmate per Spifcopum confit *
tt» hoc Satramentum Car, firmati on» aliquando admt-
mfirajfe.
Ex quibus Concilii verbis colligitur quod,
quamuis fimplex facerdos ex difpenfatione fum-
mi Pontificis poffit extraordinarie Confirma-
tionis Sacramentum conferre, non poteft tamen
facrum Chrifma conficere , fed hoc femper ex
perp'etua Ecclefi® praxi Epifcopo' foli referua-
tum fuit, vt docet & probat Ifambertus.
Quod fpedat ad ritum huius Sacramenti;
pr*ter ea quarilliex inftitutione diuina effen-
tialia funt, Ecclefia ad maiorem fufeipientium
deuotionem excitandam quafdam praslcripfit
ceremonias in eius #adminiftratione ac fufee-
ptione obferuandas.
Prima eft, vt adfft fufeeptor feu patrinus, qui
confirmandum offerat Epifcopo ; ratione cuius
fulccpcionis contrahitur fpiritualis affinitas fi-
Hulis illi, de qua in Baptifiao didum eft. Efta»-
art.n.
ad 1.
difp.t
ait. 6.
§z DE CONFIRMATIO NET.
tem hax ceremonia antiquiffima , vt conflat cX
▼anis Cociliornm Pontificumque decretis quar
citantur i Gratiano , ac prafertim ex can. St <]*•*
diftjo. q. r, in quo praecipitur vt viri , qui filios
propriosinCofirmatione tenuerint, quoad vfum
thori feparentur ab vxoribus propter affinitatem
fcilicet fpiritualem quam contraxerant : & di-
uerfa ratione can. Dalum eyfibid. quibufdam fe-
minis, qure fraudulenter filios proprios in Con-
firmatione tenuerant ; vt eo prsetextu a viris fc-
pararentur, iniungitur quidem pcenitentiajpro-
hiberur tamen ne a viris feparentur.
Secunda ceremonia eft , vt preces quardam
folemnes ab Epifcopo fuper confirmandis re-
citentur, idquevt Diuinum auxilium in actione
tanti momenti tum pro fe,tiim pro iliis inuocetj
cofquead mentem in Deum eleuandam , pieta-
tifque ac deuotionis fenfum aliquem conci-
piendum excitet-
Tertia cft , vt Epifcopus genam cuiufque
confirmati percutiat , eique alapam leniter in-
fligat; vt isintelligat fead probra , verbera &.
quacunque alia pro Chrifto patienter perferen-
da paratum effit debere, & ad hoc fpecialem
gratiam vi & efficacia huius Sacramenti acce-
pi fle.
Quarta in eo confidit, quod Confirmato pax
ab Epifcopo detur : vt agnofeat hunc effe Chri-
ihante patientiae fructum ; & poft fidem in bellis
ac certaminibus huius vitae feruatam , «ternam
illi ac beatam pacem in caelo effe repofi-
tam.
Quinta deniquein co confiftit, vt confirmati
ftonsfafeialigetur; tum ne facrum Chrifmacafii
aliquo profanetur;tum etiam vtfignificetur gra-
tiam in Confirmatione acceptamTolliciteacfe-
duio affectu effe cuftodie^dam.
Z.ib. Monet autem Bellarminus morem cuiufque
x. de Ecclcfiae in hac ceremonia feruandum effe; qui-
Con- bufdamenim in locis ad feptem dies fafeia illa
firm. in fronte retinetur; in aliis ad tres tantum; ali-
c.ij, quando etiam frons confirmati confcilim poft
Digitized by Googlf
DE CONFIRMATIONE, g*
lulceptam Confirmationem a lacerdotibus ex-
tergitur.
Obferuat etiam Gammachamsqu6d,fiqais caD1v
nomen prophanum aut ridiculum gerat, po/fit "P H*
Ulud mutare in Confirmatione, qusfcificet eft Sn
complementum & perfectio Baptifini. Addit £°
etiam Epifcoposnon debere alienis diceccfanis &
abfque propri) Epifcopi confenfu Confirmatio-
nis Sacramentum adminiftrarc; nifi fereinua-
i^nnnrCOntr;lriaCOnrUetUCl0, de «Ulli» Epii
lcopus conqueratur, r
Digitized by Google
*4
rf* A $*«$* i&rJ5» f&rft
CAPVT QVARTVM.
D* SS. Encharifti<t Stcramehto,
sectio i.
Quo nomine fanttijfimum hoc Sacramentum
nuncupetur.
WfflVit in famftiffimo hoc Sacramento mi-
Trulm gMyrabilium fuorum memoriam fecerit Do-
jio. ' minus ( vt olim ptonunciauit Propheta
regius) ilJicque non modo fapicntiat ac fcientia?,
fed & poteftatis,mifericordia: , charitatis, ac re-
liquarum diuinarttm perfe&ionum thefauros
omnes recondiderit.; minime mirum eft , fi nul-
lum lingulare nomen excogitari potuit, quod:
excellentiam illius •infinitam exprimeret ; fed
varia & diuerfa vocabula paffima SS. Patnbus
adhibita reperiantur , quibus tanti myfterij di-
gnitas vtcumque adumbraretur.
Aliquando enim vocatur Sacramentum cor -
porit dr fxnguinu Chrifti. ex S. Auguft. lib- de
Trinit. c. 4- ab ipfa re quam in fe continet : ali-
quando Sacramentum nitaris , a loco in quo con-
ficitur ex eodem S. Auguft. Epift. ^O. Ali-
quando Sacramentum fidelium , ab iis quotum
gratia inftitutum eft , ex S. Auguft- Serm. x.
de verb. Apoftoli c. I. Aliquando Panis fitper-
ful/fiantialis , ex S».Cypr. lib. de Caena Domi-
ni ; Panis , ob accidentia exteriora quibus tegi-
tur; j uperfubfianrialu , propter Diuinam viuifi-
camque virtutem qute ipfi ineft : Aliquado Com-
munio, propter vnionem perfectam & ineffabi-
lem , quam inter Chriftum Dominum vt caput,
& Ecclefia; fideles vt eius membra, efficit , ex S.
Dama(c.lib.4.0rthod fidei. cap. 14 Aliquando
Sacra fynaxis , propter religiofum fidelium con-
ucnuim in folenmi Imius Sacrameti celebratio»
Digitized by Google
DE SS. EVCH ARISTIA. 6}
jieficri folitumoc eodem S.Damafibid. Aliquan-
do viatitum , eo quod illius virtute in huius vita:
peregrinatione , & prasfertim in vltimo ad aeter-
nitatem tranfitu fuftentamur , vt in Concil. Ni-
ceno i. can. 13.
Sed prae caeteris vfitati /fimum in Ecclefia eft
■omen Eucharifits , quod fignificat bonam gra-
tiam vel gratiarum aflionem ,'idque aptiflime
addefignandum nos in hoc Sacramento gratias
vbenimasjimo ipfarum gratiarum fontem in no-
• bis recipere, & per idem Sacramentum accep-
*i/fimas Deo gratias pofle referre , vt dicitur in
Catechifmo Rom.
Siueigitur Euchariftie^Gue quovis alio nomi- P • *•
ne exiis qua: fupra explicata funt , appelletur, in- ca- 4’
telligitur Sacrametum illud, quod a Chrifto Do-
no in caena vltima inftitutum eft , in quo fub
ipeciebus panis & vini vere,realiter, ac fubftan-
tialiter eiufdem Chrifti corpus & fanguiscon- SeiT,
tinetur,vt in Cone. Trid. exprefse definitum
eft , quod plenius eonftabit exiis quae fe&ioni- eap.i.
bus fequentibus dicenda funt. & u
SECTIO II.
In quo proprie conjiftat Euchariftu Sacramentum,
SVpponimus tanquam certum exfide,Eu-
chariftiam eflevere & proprie didtum Sa-
cramentum a Chrifto Domino inftitutum:
quod nullus negauit Haneticorum , qui Sacra-
menta aliqua noua: legis agnouerunt.Et haec ve-
ritas non modo in Concil. Trid.fup. fed etiam
in Concil. Carthag. 3. can. 19. in Concil. Late-
ran .cap .firmiter de Sum. Trin. & in Concil. flo-
rent. in decr. Eug. definita eft.
Hoc praduppofito , quseritur in quo proprie
confiftat hoc Euchariftke Sacramentum ? Cum
vero quatuorprarfertimin illo fpeftari poflint,
fcilicet confecratio, corpus &fanguis Chrifti,
fpecies confecrat* , & vfus fiue fumptio Sacra-
menti } eat quibus primum, & quartum inacti*-
66 DE SS. EVCHARISTI A.
ne Aliqua tranfeunte confidunt ; fecundum ver 5»
tc fertium in re permanente : haeretici huius
temporis contendunt hoc Sacramentum non in
re permanente , fedin aciion e tranfeunte confi-
ftere; Caluinus quidem in folo illius vfu & fum-
ptione; Kcmnititius autem tum in fumptione
X.ib. tiim etiam in confecratione ipfius , vt videri
A‘ de poteft apud Bcllarminum
E«ch. Hui c errori oppofica eft Catholica; fidei ve-
ritas , qua; docet San&iflimurh Euchariftia; Sa-
cramentum in re aliqua permanenti confiftere;
& fic corpus Chrifti Domini poft verba confer
crationisprolatarealitcr exiftensfub fpcciebus
panis, effe vere & proprie Sacramentum; liue
fumatur ; fiue in facrarie feructur ; fiue ad *•
gros aut alia de caufa publice deferatur. Ita
exprcfse definitum eftin Concit. Trid. &pro»
batur fuse a Bcllarmino lib. 4 de Euch. cap. 4.
ex anriquiffimo ritu feruandi Sacram Euchari-
_ _ ftiam , eamque cum honore & reuerentia ad
tegrotos deferendi , qui femper in Ecclefia ;fuic
rcligiofiflimeobferuatus.
Cima igitur ex fide conftet Sacramentum hoe
* in re permanenti confiftere 5 dubitatur inter do-
4'0t7 ctoresnum in folo Chrifti corpore fub fpecie-
bus contento , nam in folis fpecicbus , num in
vrroque firaul Sacramenti huius ratio proprie
confiftat.
Vera & ab omnibus communiter recepta eft
illorum fententia , qui dicunt confiftere, tam in
Ipeciebus confecratis, quam in Chrifti corpore
firbiis exiftente; proindeque Sacramentum Eu-
chariftia; eiTe veluti quid eompofitum exfpecie-
bus confecratis & corpore ac fanguine Chrifti
In 4. Domini.Ita S. Do&or, cui communirer alij
d.S.q. Theologi fubfcribunt : & probatur ex cap. Hoc
1. a. 1. de confec.dift. z.vbi dicitur hocSacramen-
quxft. tum , conflare dnobtu : vifibili elementorum fpecie %
a.l. ad & inui/ibili Chnfli (Arne fr (anguine ; veluti perfonA
2. Chrifti cpnftarex Deo & homine. Deinde ex eo quod
Sef.r? Concil. Trid. dicit in Euchariftiae Sacramento
«ap.i, ycxc c.ontincu Corpus & Sanguiuctu Chtiftii,
DE SS. EVCHARISTIA. <5?
Vnde infertur aliquidaliud abipfo Chrilli cor-
pore & fanguiae ad rationem Sacramenti per-
tinere , nimirum fpecies & accidentia fub qui-
bus continetur.
Ex didis colligitur Sacramentum Euchariftias
ab aliis fex Sacramentis in eo prasfertim differ-
re; quod alia Sacramenta in adione aliqua tran-
feunte confiftant , fcilicet in applicatione formas
ad materiam ; nec proinde exiftant nifi cum
adu conferuntur &fufcipiuntur: at vero Sacra-
mentum Euchariftias in re aliqua permanenti
confidit, vt explicatum eft.
Sunt & alias inter Euchariftiam & alia Sacra-
menta differentias quas ex infra dicendis facilius
intclligentur , inter quas hasc minime prastcr-
jnirtenda eft, quod Euchariftias Sacramentum fit
omnium aliorum Sacramentorum Nobiliffi-
mura & txcellentiffimum; Vnde S.Dionyfius
dicit , ^Ad. hoc Sacramentum tanquam ad fiuum fi - cjc^
nem Sacramenta omnia alia ordinari: &inCatech.
Rom. afferitur Hoc Sacramentum , quantum ad
bonorum affluentiam . ft habere ad reliqua ,ficut ft
habet fons ad riunlos .
SECTIO III.
r
$uanam fit materia Euchariftia confidenda,
NOmine materias in Sacramento Eucha-
riftia: intelligiturid , ex quo fecundum
Chrifti Domini inftitutionem confici-
tor ipfum Sacramentum; feu res illa quas per
verba Conlecrationisin ipfius Chrifti Domini
corpus conuertenda eft.
Eft autem certum ex fide folum verum panem
& folum verum vinum ex vite effe aptam 8c
idoneam huius Sacram£ti materiam. Idconftat S.Mat,
exSandis Euangeliftis, qui vnanimiter dicunt z6- S .
Chriftum Dominum ininftituendo hoc Sacra- Jifarc.
mento verum panem & veram vinum adhibuif- i^.. s.
Cc } 8c poftea prascepiffe .difcipulisfuis , rt hoc Luc,t$
<Jg de SS. EVCH A R ISTTA.
— **ccr*m quod ipfe fecerat , proinde vt verum
panem & verum vrnum de vire ad Sacramen-
tum hoc confidendum afTumerent. Idprateiei
definitum habetur in Concil. Lateran.cap./r-
vmter, Concil. Florent, in dccr. Eug. & in pluri-
bus aliis Conciliis , quorufecnnoncs fuse citan-
tur a Gratiano dift. ^ de Confecr.
Cum igitur id certum fit , ad maiorem tamen
huius veritatis elucidationem obferuationes hic
aliqos facicndar funt.
^.74. Prima eft , folum panem ex ftumento feu tri-
a, tico confe<£him,efle fuffidentem & aptam huius
Sacramenti materiam. Ita S. Docfor : & con-
flat ex decr. Eug. in quo exprellis verbis habe-
tur , £tul)*riJH*materiAmeJfe fanem triticeum &vi»
tmm de vite : Ex quo fequitur panem ex hordeo»
ad b* aaena , aut aliis fimilibus granis a tritico fpccie
7.4* diucrfis , non e/Te idoneam huius Sacramenti
«up-1* materiam: imo rede monet Ifambertus panem
a' 4* ex filigine confe<ftum ( vulgo pain. de Jigle ) non
efle adhibendum ad conficicnaamEucharifliam;
quamuis enim aliqui exiftiment fifiginemfpe-
cienon differre a tritico , quia tamen alij con-
trarium fentiune aut falcem de ea re dubitant»
te&e docet pro confe&ione huius Sacramenti
afTumendam non efle materiam dubiam , fed
tantum certam , qualis eft panis pure triticeus.
Quod fi panis fiat partim ex tritico partim ex
filiginc, hordeo , vel aliis eiufmodi granis, tunc
videndum erit an grana ilia fpecie a tritico di-
uerfa in tam modica quantitate adhibita fint , vt
panis fecundum communem sftimationem tri-
ticeus cenferi poflic ; vel in tam magna , vt talis,
minime cenfeatur: in primo cafu erit materia
fufficiens confecrationis^n fecundo non erit:cft
tamen femper optimum & reuerenti# huic Sa-
cramento debita: conuenientiffimum , vt panis
confccrandus ex puro tritico fine vlia granorum
quorumvis admixtione conficiatur.
Secunda eft, ad confecrationis validitatem
te quiri » yt panis ille triticeus fit coagmentatus.
Digilized by Google
DE SS. E VCHARISTIA.^ df
«X aqua dementari , fc calore ignis conco&us*
non vero frixusaut elixas ; Vnde neque luafla
farin* nondum igne coda , neque panis ille qui
ex meile aut butyro eflet coagmentatus, aut fri-
xas , vel elixus ( qui non iam panis fed potius
placenta dici deberetjlufficiens huiusSacramen-
ti materia e fle cenfetur,vt pluribus probat Ilam-
bertus a. 6-
Tertia eft, panem fermentatum ad validita-
tem huius Sacramenti fufficerc, in decreto ta-
men Eugcnij conftitutum fuifle , vt quilibet la-
cerdos Euchariftiam in pane fiue fermentato li-
ue azimo conficiat, iuxta confuetudinem Eccle-
fiaefua? : vnde fequitur facerdotem Graecum in
Grteca Ecclefia pane fermentato, Latinum vero
in Ecclefia latina non nili azimo vti debere:
quod quidem praeceptum de pane azimo tan-
tummodo’ad conficiendam Euchariftiam in to-
ta Ecclefia latina adhibendo adeo ftri&e obli-
gare aflerit idem Ifambertus,vt ne quidem in ca-
rit nece/fitatis exiftimet facerdotem latinum in *•
pane fermentato confecrare licite poife ; quod
probat cx cap.final?extra.de celcbrat-Miflarum» .
vbi facerdos , qui in pane fermentato conlecra-
uerat , punitur officij depolitione & amiifione
benefici j , quamuis exculationem ncceifitatis
prattexeret.
Quarta eft, in vino adhuc contento invuis,
aut in vino feu liquore ex vuis nondum maturis
expreflo 4 quod agrefta feu omphacium voca-
tur ) confecrationem dominici languinis valide
iicri non poffe,ficutnec in aceto, aut vino deco-
<fto quod defrutum dicitur. Ita S.Th. & ratio a
eft, qu ahtec omnia propriamvini rationem non ^
habent, vt per fe patet, & exprefse declaratur in
rubricis Mifialis:vbi etiam dicitur quod, quam-
uis confecratio valide fiat in mufto feu vino re-
center ex vuis cum fateibus expreflo , aut in vi-
no acefcente non tamen pemtusacido } id ta-
men reuerenti* San&iflimo huic Sacramento
debita? repugnare, proindeque fine graui pecca-
to fieri non poife j quod etiam affirmat S. De-
<5lorloco citato. j
fO DE SS. EVCHARISTIA.
De vino autem congelato , quamuis quidam
Theologi exilliment quamdiu congelatum re-
•jyr0 manet , non efle idoneam conlecrntionis mate-
* riam; Sylucfter tamen, Sotus , & alij, quos citat
led I ^ ^cclu’tur Suares , affirmant ciufmodi vinum
■ ' 'congelatum valide conlecrari po/Ie; quamuis
ad maiorem decentiam &fcrupulos euitandos
fit confultius ( vt ibidem monet Suares ) vel
•aliud vinum adhibere , vel vinum congelatum
adhibitis pannis calidis aut admoto igne lique-
facere , vt fic conuenientius poffit conlecrari;
quod quidem rubricae Millhlis faciendum efle
prorferibunt , fi poli conficcrationem vinum
congeletur , vt a Sacerdote celebrante lumi
poffit
Qiijnta eft , aquam vino permifccndam efTe
ante confccrationem ; quod lemper in Ecdcfia
obferuatum fuilTe teftantur SS. Patres qui fuse
a Gratiano citantur dift. 2. de confecr. idque ex
profeflo probat S. Cyprianus Epill.6j.ad Caci-
lium : &praterca definitum habetur in dccrct.
Eug. & in Concil. Trid. felT. 22. can . 9.
a.ylt. Monet autem S. Doelor*aqunm illam in mo-
dica quantitate vino permifccndam elle ,ita vt
fpccies vini non foluatur , fed potius vt i pia.
aqua in vinum conuertatur , & fic in vinum
conuerla confecretur.
Quaeres an hxc permixtio aquae fit de eflentia
conlecrationis. Refpondeturnon clTe,ficutdo-
cctexprcfse Catcchilmus Rom.cap.^.vbi dicit
fine tali permixtione Sacramentum conflare
poflei&in Cone. Trid. feffi 22. cap. 7. dicitur id
ab Ecdefiapraeceptumefie Sacerdotibusj Vnde
fequitur non clTe ex inftitutionc diuina necefia-
rium.
Sexta deniq ue cft, materiam illam fiuc panis,
fine vini Sacerdoti celebranti moralitcr debere
ad q. efl’e prefentem, ita vt aliquo fcnfu,puta vifu vel
74 • ta&u deprehendi poffit, vt valide ab ipfo confc-
f cretur. Ita ex communi Theologorum confcnlii
a* Ifambcrtus: & confiat ex verbisipfius confccra-
cioniSj qua materiam illam Sacerdoti confe-
DE SS. EV CHARISTIA. 71
ctanti prarfcntem efle fignificant, vtex dicendis
fequenti fe&ione facilius intelligctui.
Hinc fequitur(vt idem Ifambeitus obferuat )
quod , quando cumulus aliquis formularum fcii
holtiarum coram facerdoccin akari exponitur,
pollini omnes ab illo valide confecrari . quam-
uis nec videat nec tangat lingulas : quia lingulas
cenfentur illi moralitcr pmfentes eo iplo ,'quo
continentur in cumulo illo quem videt aut tan-
git : & fimiliter dicendum fi formula: illa: con-
fccrandiu, fine quidem facerdoti proxima: , fed
velo aliquo cooperta: , aut pixide inclufe ; quia
latione fui continentis moraliter cenfentur eiTe
prudentes.
Requiritur pra?teiea vt materia nonfolumfie
moraliter pra:fens. fed etiam vt per intentionem
confecrantis fit determinata; id eft vt formam
confecrationis proferendo intendat facere quod
facit Ecclcfia circa hanc determinatam mate-
riam Ita ex communi Doctorum confenfu do- a.
eet Ifambertus : ex quo fequitur vt,fi facerdos
coram fc centum formulas habens , intendat fo-
lum confecrare quinquaginta , eas nullatenus
defignando aut determinando , tunc nullam il-
larum confecrare cenfeatur ; fecus eft fi putans
folummodo effe quinquaginta, fuper cumulum
illarum vctba confccratiouisproferat;tunc enim
ciim nullas excludat , ccnfctur omnesvclle con-
fecrare: &quamuis in adlimntioiie numeri de-
cipiatur , non tamen in intentione, qua:{ vt fup-
ponimus ) fuper cumulum illum fibi prtefentem
fertur.
Quare ad fcrupulos detiitandos tutius eft , vt
fem per facerdos confecrare intendat formulas
omres fibiappofitns, quam uis earum numerum
nefeiat, illius enim prima» intentionis virtute
confecranurr omnes, etiamfi quando ipfius for-
ma: vctba profert , de illis n&u non cogitet > fed
ad eam quam pra: manibus habet, folummodo
.attendat , vt monet idem Ifambertus fupri.
72. DE S 5. EVCHARISTIA.
SECTIO IV.
£ua Jit forma ad conjectandam Eucbarijham rc.jui-
Jita , & quis verua & proprius verborum
illius fenfus.
DOcet S. Thomas formam ad Sacramen-
tum hoc conficiendum requifitam ineo
confifterc, vt faccrdos eadem verba fuper
materia panis ac vini proferat, qua: a ChriftoDo-
mino illud i nfti tuente, panemq; in corpus luum
ac vinum in languincm conuertente prolata
funt ; nimirum fuper pane : Hoc eft corpus meum’
& fuper vino : Hiceftcahx /anguinis mei, &c. Qui-
bus verbis , ex Ecdefias Romana: confuetudi-
ne a S. Petro Apoftolo deriuata, ( vt obferuat
a.i.ad idem S. Do&or J interferitur haec coniundio
f. enim , quae non eft de formae huius neccfTitate,
fed tantum vt verba ipfius confecrationisfaei-
liori fenfucum antecedentibus coh^reant.
Haec autem doctrina expreftis verbis traditur
in decr. Eug. & in Catechifmo Rom. & huic
part.x etjam fubfcripferunt vnanimiter SS. Patres , vt
caP’4 S. Greg. Nicen. orat. Catechet. cap. 37. vbi di-
cit quod Danis fancf fleatur a verbo f fient diLlum.
eft ) tranfmutatus nempe ab ifto ; hoc eft corpus meum e
Tertullib.^. cont.Marcionem, T^cw.inquit,
acceptum Chriftsts fecit corpus fuum, dicendo ; Hoc eft
corpus meum : Et S.AmbrofiusIib. 4. de Sacram,
cap. 4. Confecratio , inquit ^fit verbis Domini : &
vbi ventum eft vt conficiatur venerabile Sacramen _
% tum , iam non fuis fermontbus facerdos fed Chr,tt*
fermonibsss vtitur.
Confirmari poteft eadem dodrinn ex antiqua
& vniucrfali Ecclefia: praxi , quae ftatim poffc
prolationem fupradidorum verborum oftendit
ad q. venerabile Sacramentum populo adorandum, vt
78- videre eft in Canone Mifiae , quem multis ante
cap.i. faeculis ab ipfa Ecclefia inftitutum efle declarat
Concil.
Digitized by Google
1«
DE SS. EVCHARISTIA. _ . rt
Concil.Trid. Sc/T. %2. cap. 4. Vnde 1'ejqui do--
cct Gammachseus hanc dodrinam efledefidc,
«ecfinehserefi neg.iripofle ; qui etiam .capite 2.
oblcrnac non omnia verba, q u« in ■ c o n le c rat i o -
ne fcngainis proferri folent ,nd formie Ibbftan-
tiam pertinere , ;led tantummodo ifta : hic ej}
calix fanguinu met ; alia vero quae loquuntur, eff®
tantum de necelfitate pneceptij proindeque abf-
que gtaui peccato omitti non pofle; quamuisfi
omitterentur, nihilominus confecratio ipfius
fangujuis valide conficeretur: quod. etiam ante
illum docuerunt Magifter lentent. S. Bonau en-,
tura, Albertus, Alenfis , Ioannes Major , & alij
quos ibidem citat. .
Quod fpedatad verum & proprium illorum
eonlecrationis verborum lenfum;. Quaeres 1 an
debeant intelligi recitatiue tantum leu materia-
liter, an vero fignificatiuefeu forraalicer ; leu an
lacerdos verba ilLa proferat animo foliim refe-
rendi vcrbaabiplo Chriftoin huius Sacramen-
ti inftitutione viurpata 5 an etiam animo exer-
cendi fignificationem illorum , Sc confecrandi
leu conuertendi panem & vinum in corpus &
languinem ciufdera Chrifti.
Refpondetur cum S. Dodore vtroquemodo
proferri : recitatione quidem ,vtconftat ex his
verbis canonis ; Qui pridie quam pateretur accepit,
ircj quibus lacerdos narrat quid ChrilhisDomi-
nusin huius Sacramenti inftitutione fecerit 8c
dixerit': Proferri vero etiam lignificatiue pra:-
t-er S.Tliomam docent Alenlis , S. Bonauentu-
ia, Scotus &alij apudSuarem : & colligitur ex difp.
eo quod in Decr.Eug. declaratur lacerdocem in j-8.
perfona Chrifti loquentem hoc conficere Sa- Sed.
cramentum; non loqueretur autem in perfona 4..
Chrifti , fi tantum narraret Sc recitaret id quod
dixit Chriftus.
Quires 2. quid in illis verbis eonlecrationis
proprie fignificet pronomen : H«c8chic.
Longum & fuperfiuum eflet referre omnes hq-
recicorum opiniones de fignificatione pronomi-
nis illiusjnam ( vt obferuat Grcgorius a Valen-
Digitized by Google
7+ DE SS. EVCHARIS TIA.
tia octoginta 8c amplius interpretationes ab-
furdi/linix & falfiilimx in eorum libris repe-
riuntur : Varix quoque funt Doftorum Catho-
licorum explicationes , qui tamen in eo abhxi
reticis differunt, quod hi licet inter fe diuifi Sc
male cohxrentes, rconueniant nihilominus in
seiicienda & deneganda tranffubftantiatiowe pa-
nis & vini in Chrifti corpus & fangUinem ; illi
vero eam conflantor afferant , imo tanquam fi-
de credendam fuppoaant. Omiflis igitur etiam
variis illis Catholicorum interpretationibus,
omnium certiffima videtur ede illa quam affert
S. Doclorjivimirum per pronomen , Jjocvcl hic,
nihil dcmonflrari quod fu eo tempore quo pro-
fertur, fed id quod cll in fine prolationis ipfius
forma: , pradiStamquc locutionem inteUigendam ejfe
fecundum ultimum inflans prolationis verborum.
Hscc autem S.Do&orisexplicatio duplici mo-
do intclligi potell : prior eft, vt pronomen il-
lud accipiatur fubftanriue falcem in forma con-
fecrationis panis , Sc per illud fignificetur fub-
llantia corporis Chrifti ( qux erit fub fpeciebus
panis in fine prolationis formx ) confusetamen
eo pronomine defignata; 8c per prxdicatum hu-
ius enunciationis diflkuftuts exprefla. Poflcrior
modus,quem tuentur Ioaones Major in 4. dift.
8. q. vnica 8c Maldonacus in cap. 7.6. S. Matrh.
eft, vt prxdi&um pronomen fumatur adiecftiue,
ac proinde vt eodem modo hxc Chrifti verba,
intelligantur : tioccfi corpus meum ; atquefi quis
diceret :11ic cfiThefaurus meus\8c ficuc etiam Pa-
ter cadcflis de eodem Chriflo Domino dixit:
Hic efi filius meus ddeElus : quo pofteriori fenfit
prxfertim intelligi debet forma confecrationis
fanguinis, cuius verba tranftulit interpres nofler
pernomen adiediuum.demonflratiuum : Hic efi
calix fanguinis mei.
<3 ureres q. quo fenfu in verbis illis confecra-
tionis accipienda fit copula , efi j hxretici enim
contendunt eo loco accipiendam effe pro Jigni-
ficat ; quam ad rem varia ex feripturis exempla
proferunt -in quibus.coienfuaccipi videtur , vt
Digitized by Google
DE SS. EVCHARISTIA. 7p
*. Corintll. IO. Petra erat Cbnftm , id eft ( vt in-
quiunt ) petra fignificabat Chriftum.
Refpondetur i. quamuis verum cflet aliquan-
do in lcripturis verbum fubftantiuura fic accipi;
inde tamen nullomodo fcqui , illud in verbis
confccrationis eo fenfu efle accipiendum : cum
neque a SS. Patribus, neque ab Ecdefia vni-
uerfa Vnquam lic acceptum fuerit , vt conftabit
ex iis qua: fedione fequenti dicentur.
Relpondetur 2. falfum efle, illud verbum fub-
ftantiuum, eft, -in facrisaut etiam prophanis lit* a. f.
teris vnquam accipi pro verbo ,J!gnificat: in om-
nibus enim allegoricis aut metaphoricis locu-
tionibus qua: afferri poliunt (vt rede obferuat
& probat Maldonatus fupra)li qua: figura eft,
non haeret in verbo, e , ,fed vel in fubiedo enun-
ciationis, vel in praedicato ; verbum enim,c/?,
frmpcrautfubftantiam, aut Iblam extremorum
vnionem fignificat, vt docuit Ariftoteles lib. de
interpret. cap. $.
Qusres 4. quomodo h*c confccrationis for-
ma vera efle poflit ; prius enim requiritur rem
aliquam efle, quam veram efle propofitionem
quae affirmat illam efle 5 forma autem confecra-
tionis,cum efficiat illam rem quam enunciat,
eft illa prior , & ex confcquenti fitllaj cum fi-
gnificet id efle quod nondum eft.
Relpondetur ex S. Dodorehanc efle diffe-
rentiam locutionum qua: vim fignificatiuam
folummodo habent >& carum qua: habent vim
effcdiuam ; quod ilis fupponant rem quam
enuxeiant iam efle ; hae vero illam efficiant:
vnde ad veritatem forma: confecrationis , pet
quam verbi gratia corpus Chrifti ponitur fub
fpeciebus panis , fufficit quod eadem duratione
reali qua fignificatio eius completur , res pet
eam fignificata & enunciata talis a parte rei fit,
qualis efle fignificatur 8c enuncintur : quod cum
informa illa reperiatur( vt conftabit exdicen-
dis Sedione fequenti ) hinc fequitur illam ve-
ram efle.
Quarres f. & vltimo quo fenfu intelligi de-
D ij
76 DE SS.EVCHARISTIA.
beant verba , quie ad confecrationem. ianguinis
Chrifti Domini adhibentur : Hu efi calix fivgus-
nu mei nam & Aterni tejbamenn , myjleriur» fidei . qui
pro vobis & pro multti effundetur tn remi/ionem pec-
catorum.
Iam diximus non omnia illa verba e/Te de ef-
fcntiaconfecrationis, fed haec tantum ,( Hic efi
culix fianguinu mei)c a vero qua: fequunrur,per tra-
ditionem d S. Petro Apoftolo ( qui Romanse li-
turgis author fuit ] accepta effc docet Leo 9.
in Epift. ad Michaclem Imperatorem cap. 9. &
S.Thomasa. 5. fuiflequc addita verbis effemia-
libus formae ad cxprcffms fignificandam virtu-
wm ipfius fanguinis Chrifti, qui quidem ( vt
explicat S- Dodor ) pro nobis effufus eft, primo
ad conferendum nobis ius haereditatis , iuxta.il-
lud Hebrs. io- Habentes fiduciam in introitu fian-
florum in/anguine Chrifti • & ad hoc exprimendum*
dicitur nom sterni tefiamenti j Ius enim ad hs-
reditatem per teftamcntum acquiritur. Secun-
do .ad ioftificationcm & fanditatem confcren-
dam, cuius initium , fundamentum, & radix efl:
SciT.6 fides ( vt loquitur Concil. Trid. ) & ideofubdi-
cap.8. tur. Myfterium fidet. Tertio ad amoucnda ipfius
gloris & iuftificationis impedimenta . fcili-
cet peccata , iuxta illud Hcbr. 9. Sanguis ffhnfli
emundabit sonfiaentiam noftram ab operibus mortuis:
& quantum ad hocfubiungirar : qui pro vobis &
pro multa effundetur in remifiionem peccatorum : Pr*
multa , id eft pro omnibus quantum eft exparte
ipfius Chrifti,vt explicant Euthymius & Thco-
philadus apud Maldonatum fuprd; vel , Pro mul-
ta , id eft pro folis prsdeftinatis quantum ad
frudum & efficaciam , provta nobis explicatum
eft priori huius operis parce trad. f. capite 6.
Sed. v- Effundetur , vox Graeca , in tribus E uan-
gcliftis Matthaeo , Luca , & Marco eft praefeu-
tis temporis, fignificatque effundi fanguinem*
id eft , offerri leu libari in ipfb Miffs Sacri-
ficio,; vexfio tamen communis qus eft futuri
temporis , refertur ad effufionem illam fan-.
guinis quae iu cruce futura erat, quando hsc
Digitized by Google
’DE SS. E V C M ARISTIA. 77
verba Chriftus protulit & hanc. Ecdefia reti-
rtiit ,'vt fignificaret Sacrificium iftud quod in
akari offertur, & illud quod in croce, oblatum
eft,vnum & idem efie, Sotd (vt loquitur Conci!#-
Xrid. ) offerendi ratione diu ena.
SefT.
22.
— — . 1 ■ in-"- cap.a.
SECTIO V.
>
Siuid in hoc Sacramento per verba confecrationk
effidarur.
r • 1
TRia funt prrefertim , eaque maxime ad- P* *•
miranda atque fufpicienda ( vt loquitur ca.4..
Catechifmus Rom. ) qureper verba con-
ftcratiOnis efficiuntur. Primum eft , quod ve-
rum & proprium Cbrifti J)omini corpus, & il-
lud idem quod ex fandiflima Virgine natum
ad dexteram Patris fcdet; & verus ac proprius
ciufdem fanguis qui pro nobis effufus eft, in
hoc Sacramento rcaliter & fubftantialitercon-
tinetur.
Secundum eft, quod nulla in Sacramento illo? ,?
remanet panis aut vini fubftantia, quantumuis
id a fenubus maxime alienum videatur i fed
tota ipfius panis ac vini fubftantia .conuerti-
tur in fubrtantiam corporis ac fanguinis Chrf-
fti Domini.
Tertium denique eft , quod in eo Sacramen-
to accidentia panis ac vini, qua oculis aliifque
fenfibus percipiuntur , fine vllo fubiedo mira-
bili quadam atque inexplicabili ratione rema- i
nent & operantur : de quibus in Paragraphis fc«
quentibus agendum ciic.
I
Libr.
X. de
Sacra.
Euch.
C.I.
р. 4.
tit. ix.
с. 7^.
r.
73 DE SS. BVCHARISTIA.
PARAGRAPHVS I.
V,
De vera & reali prafentia corporii ($• fangUina Chri-
Jh Domini in Sacramento EitchariHia.
NO n hoc tempore folum, fed iamolim i
primis Ecdefia; fatculis hnrc veritas ( ni-
mirum Chrifti Domini corpus & fangui-
nem vere ac realiter in Euchariftia; Sacramento
adefle)qua; inter reliqua fidei Catholicae dogmas-
ta qua/i principem locum obtinet , ab h&ucticis
impugnata eft , quorum antefignanusfuit ludas
Ifcariotes, qui primus huic veritati incredulus
fuit, vt habetur S- Iqan. 6. quem pofteafecuti
funt Simoniaui Sc Menandriani , vt refert Bel-
larminus,qui realem corporis Chrifti Domini
praefentiam in Eucharifftanegauerunt. Poft illos
Iconomachi ( vt conftat ex 6- Synodo generali
a <5. fi. ) dixerunt Euchariftiam elle tantum figu-
ram feu imaginem corporis Chrifti. Secutus eft
deindeBerengarius qui eamdem veritatem circa
annum iofo. impugnauit , quam tamen contu-
maci^ omni depofitain Cone. Rom. fub Gregk
7. pofteaprofeflus eft. Exorti funt poft modum
Albigenles, qui( vt teftatur S. Antoninus)m Sa-
cramento Euchariftia» Chrifti Domini corpus
vere & realiter efle negauerunt : quibus aliquoe
poft annis fubferipferunt hairetici illi qui Fla-
gellantes didi funt, vt refert Bernardus Luxem-
purgenfis in Catalogo hsereticorum. Demum
Ioannes Zuinglius, Occolampadius, Bullinge-
rus» aliique recentiores Sedarij , quorum ag-
men claufit Caluinus cum luis afleclis ; qui
omnes , licet inter fe maxime difeordes , ity
eo tamen conueniunt , quod Chrifti Domini
corpus realiter in Euchariftia; Sacramento eue
negent. , . a r ,
Probatur igitur noftrae fidei veritas, &nmul
errores oppoftti refelluntur i.auth©riwtefcripc*
Digitized by Google
DE SS. EVCHARISTIA. 7?
S.Ioan. 6.vbi Chriftus Dominas dcinftitatio-
me huius Sacramenti afe facienda fic loquitur:
Partu quem- ego dabo , caro mea efi pro mundi vitat
Deinde SS. Match. 26. Mar. 14. &Luc. 22.
Chriftus Dominus hoc Sacrametum inftituens,
apertis & expteflis verbis dixit : Hoc efi eorpm
meum : hic efi /anguis metu. Vndefic argumentari
pofTumus : Chriftus Dominus Eucharifthe Sa-
cramentum ipftituens dedit in cibum id quod fe
daturum ante promiferat : Atqui in citato S^.
Ioannis loco premiferac , fe daturum in cibum»
non figuram corporis fui , fed ipfummet corpus:
Ergo dicendum eft vere corpus fuum dcdi/Ie,
proindeque ipfum Chrifti Domini corpus verb
& realiter in Sacramento Euchariftia: exi (tere.
Quod autem verba illa exS. Ioanne relata, de
corpore Chrifti non figurate, fed vere ac realfter
in cibum dando intelligenda fint , conftat ex
▼nanimi SS. Patrum confenfu : ita enim hunc
jocum de vera & reali corporis Chrifti Domini
famptione in Sacramento Euchariftia: intere
pretati funt SS, Bafilius , Gregorius Niflcnw
Chryfoftomus, Cyrillus., Epiphanius , Cypria-
nus, Hilarius, Ambrofins, Hieronymus, Augu-
ftinus, Proiper , Leo , Daroafcenus,Bernaidus»
.& alij quorum teftimonia fuse refert Maldo-
natusincap. 6. S. Ioannis-
Probatur 2. Auth. duorum Conciliorum ge-
neralium ,pnmi fcilicet & vItimi;Nica:ni &Tri-
dentini j iiyillius fiquidem adis ( vt refert Bel-
larm. lib, 2. de Euch. cap. 10. ) hac habenciuj
fide mteUigamui /itum m facra illa rnenfa agnum
tllum Dei tollent-em peccata mundi , incruente a fa-
ttrdotibus immolatum ; & precio fum ipjius corpus &
fanguinem vere nos f umentes credere hac ejfe-nofir*
refurrcttioms Symbola. In Tridentino autem SefH
,JJ. cap. I. Docet /ancla Synodus . & aperti ac /im-
pliciter profitetur tn abno f an fle. Eucharifiia Sacra •
mento , pefi panis ir vini confecratiouem , Dominum
aofirum lefum Chrifium verum Deum atque ho-
minem , veri , real.ter ac fubftantialiter fub fpccia
illarum rerum ftnfibilium contineri : nec enim hac
D iiij
80 DE SS. E V CHARISTIA.
inter fe pugnant , vt tpfe Saluator nofier Jimper ad
dexteram D atrum at lu a/suiear ,iuxta modum exi-
fithdi naturalem , yt multis nthilotyinus aliis in to-
tis Sacr ament aliter prafens , fisa fubfiantid nobis ad-
fit ea txtfiendi ratione , quam ttji verbis exprimere
vix pojfumus , pofibilem tamen efie Deo coptatione
per fidem illuftrara ajftqui pofiumus , & conftanttfii-
me credere debemus.
Probatur ?. cx SS. Patribus, qui fuse citantur
a Bellar mino toto lib. t. de Euch. vbi confen-
tientem illorum per omnes Ecclcfia; atatcs do-
ftrinam oftendit rilluftriora ahquot teflimoni»
hic proferemus.
S. Cyprianus Serm.de Coena Dom. Danis ifie ,
jnqnit yon effigia [iduatur* , mutatus omnipotentia
■verbi fa [his efi cari,
- ’S. Hilarius lib. 8. de Trinit. De veritate , im.
quit , carrus & [anguinis non efi relictus ambigendi
locus ; nunc enim & tpfistt Demini profefiiene , & fide
tiefira veri caro efi ,& vere [anguis efi , &c. an hoc
veritas non efi ? contingat plani his verum non ejfe , qui
Chrtfiutn lefum verum ejfe Deum negant.
S. Ambrofiuslib. 4. de Sacram. cap. 4. Panis
ifie, inquit , panis efi ante verba Sacramentorum^
vbi acccjferit conficratio , de pane fit caro Cfirifii.
Probatur 4. £x antiqua Sc perpetua Ecclefiie
praxi adorandi hoc Sacramentum, quod tefta-
tur S. Ambrofiuslib.?. de Spiritu fando cap.
12. Der terram , inquit , intelligitur caro Chrifii.
quam hodie quoque m my fieri is adoramus : 8c S. Au-
gttftinusin Pfoh 98. Nemo , inquit, carnem fhri-
fii manducat, quin prius adoret ; adorati autem in
hoc Sacramento ChrilH caro non poflet , fi in
eo vere ac realiter non exifteret.
i Oblidunt h.eretici r. h<ec Chrifii Domini
verba S. Ioannis 6. Spiritus ett qui vivificat : caro
non prode fi quidquam j Vnde inferunt carnem
Chrifti realiter in fnmptione Euchariltias no»
comedi , cum ex fe nihil profutura fit.
RefponctetS. Auguftinus traft. 27. in Toan.
Caro non prodefi quidquam : fed quomodo ilii f Ca-
pharnaita; fcilicet ) intellexerunt , carnem qwppt
%
Digitized by Google
DE SS. EVCH ARISTIA. ti
fic intellexerunt quomodo in cadau.cre dilaniatur , aut
m macello venditur : V nde SiChryfoft. Hom.46.
in S. Ioan. S. Cyrillus Catechefi. 4. Myftag. Ss
alij SS. Patres per haec Chrifti Domini verba
& alia fubfequentia dicunt admoneri fideles,
vt huius Sacramenti veritatem non carnaliter,
id eft fccunditm fenfum humanum . qui nihil
prodcft, imo in percipiendis myfteriis diuinis
multum obeft j fed ipiritaiirer , id eft fecundum
verae fidei fpiritum intelligant , fecundum quem
caro Chrifti Domini in noc Sacramento non
▼t fimplex & nuda caro confideratur , qua ra-
tione nihil prodeft; fed vt caro diuino fpiritu
plena & diuino verbo perfonaliter vnita ; quo
pa<fto viuificare & maxime prodefle poteft.
Obiiciunt 2. S. Auguftinum lib. cont. Adi-
Biantium cap. 12. fic loquentem : Non duhitauit
Chriflus dicere : hoc eficorpus meum , dumfignum da-
ret corporis fui : Vndcinferunt hoc Sacramentum
non continere corpus Chrifti realiter, ciim il-
lius fignum fit.Itemtraft. 2f.in S. Ioan. Vtquid'
paras ventrem & dentes : crede ir manducafti : Vnde
ftquitur non ore , fed fide percipi corpus Chri-
fti , proindeque in hoc Sacramento fealiterrion
exifterc.
Refpondetur ad primum locum , falso ab hx-
jreti cis inferri coipus Chrifti realiter in hoc Sa-
cramento non cxiftere, ex eo quod dicatur efle Heb.l.
lignum corporis Chrifti fieutex eo quod idem
Chriflus vocatur ab Apoftolo figura fubftantia*1
Patris,fals6 inferretur fubftantiam Patris in illo
realiter non efle: quare dicendum eft ideo Eu-
chariftiam vocari fignum corporis Chrifti ; noni
Siod Chrifti corpus ibi realiter non fit ; fed quiai
i modo quoda inuifibili fub fpeciebustamen
jefibilibus panis tanqua fub fign,o vifibili exiftit.
Ad fecundum reipodetur S. Auguftinu verbif
jn obieftio ne citatis metaphorice loqui de miu
«fucatione fpirituali do&rinq Diuinas qua’ fit per'
fidem, vt ex toto eius contextu foede colligi po-
teft : vel fi de huius Sacramenti manducatione
loquatur, docere tantum Hlum voloifleiealcml
Digitized by Google
U DE SS. EVCHARISTIA*
corporis Cluilii in hoc Sacramento manduca-
tionem tunc folummodo efle fruttuo fam, quan-
do fpirirali per fide manducationi coni umflaeft,.
Obiiciunt po/fibile non efle Chriftum to-
’ tum in tam paruahoftia , imo in illius minucifli-
tna particula realiter contineri : fimul in coelo Sc
in tot locis fuper terram realiter adefle:cius ma-
icftatcm dedecere detibus manducantium fran-
gi & conteri , imo a bcftiis pofle deuorari , ah
rgne comburi . pedibus conculcari, &c.
Ad ha:c & fimilia argumenta breuitcrrefpon-
detur , ifta videri pofle impoflibilia & indecen-
tia iis, qui Dei poteftatem incomprchenfibilem,-
8c inexhauftam bonitatem, ac ( vt Apoftoli ver-
Epl j. z. bis vtamur ) nimiam cbaritattm igHorant : Fideles
yeio,qui firmiter credunt , non ejjeimp fibtlt apud
S.Lttc. D:um omne verbum , vt teftatus eft Angelus , fir-
millime etiam fibi perfuadent realem illam Clui-
lii prudentiam in hoc Sacramento tam expreflis
Diurna? veritatis teftimoniis afiertam,Deo pof-
fibilem eiTe, licet poflibilitatis illius modum:
ignorent : Credunt etiam nihil in illo Sacra-
mento infinitam eius bonitatem dedecere , ne-
que manducatione autquauis alia huius Sacra-
menti attre&atione corpus Chrifti gloriofum
dehoneftari j ficut nec falis radius inficitur ex
cceno in qaod illabirur, nec ex lpeculiaut cri-
llalli ab eo illuftrarifra&ione violatur.
Porro ad has & fimiles haereticorum obieftio.»
nes foluendas, obferuadum eft huius Sacramen-
ti veritatem, non ratione humana ,fed fola Dei
authoritateinniti$proindeque,vt certo cognof-
catur,non ratiocinium humanum, led Diuxnum
oraculum efle tantummodo confulendum ^vi-
dendum quid a flexae Sacra feriptura , non vtab
haereticis in contrarias & folfas interpretationes
diftorq uetur, fed vtab Ecclefia vniuer£a& a SS.
Patribus vnanimi confenfu intelligitur. Prae-
terea notandum eft. SS. Patres aliquando non
aperte &dare , fed ambigue & oblcure de hoc
Sacramento locutosfuifle, ac religiofa quadam
praecautione illius notitia» occultaic voluifle
Digilized by Google
DE SS. EVCHARISTIA. ' 8?
tum catechumenis, ne ex ea fcandalum aliquod
faterentur ; tum infidelibus inter quos dege-
ant , ne tam precioiam margaritam ante porcos
proiicerent; prjeferrim cum inter 'fideles nulla
tunc circa huius myfterii veritatem difficultas
aut dubitatio fuborta eflet : vnde S. Athana-
fius ini. Apolog. de ftigafua , eft. inquit,
flos mjfttrta non initiatis prodere $ ne Ethnici non intel-
ligcntes derideant , aut Catechumeni curiojiores fa~
Si flcandalizjentur..
paragraphvs ir.
*De tranffubftantiatione , feu contttrfiont totius flui-
flantia panis ir vini in flubftantiam corporis ir "
/anguinis Chriflt Homini.
* • * .
Fides Catholica docet non modo corpus 8c
fanguinem Chrifti Domini realiter in Sa-
cramento Euchnriftia: fub fpeciebus panis
Sc vini exiftere, vtfupra probatum eft ; fed pr«-
terea nihil fubftantia: panis aut vini in eo re-
manere , totamque panis ac vini fnbftantiam’
tranlmutari & conuertiin fubftantiam corporis
& {anguinis Chrifti Domini: quod Cone. Trid.
explicauit fimul & definiuithis verbis: Perflua-
fkm femper in Ecclefla Dei fieit , idtjue nunc demeo
flantia hac flynodus declarat . per conficrattonem ponit •
& vini comterfiontm fieri totius flubftantia panis in
flubftantiam corporis Chrifti Domini noftri , ir totius-
flubflantia vine in flubftantiam f anguinis eius : c]ua<
conuer/io conuenienter ir proprie a fanda Catholica
Ecclefla tranjfubftantiatio eft appellata.
Huic veritati multiplices opponunturerrci-
*es, quos hic breuiter rcceniere non erit inutile,-
vt euidentius fiat , quid io hoc myfterio credi
«juidve repudiari debeat.
Quidam igitur ( vt refert Bellarm.) attendens Lib.
t es ad modum tranfmutationum fubftautia- % dc
lium qua: naturaliter fiunt , in quibus vna tan- Euch-
tum pars fubftanualis compofiti nempe foun»cap.n
D vj
i by Google
S+ DE SS. EVCKARISTTA.
tranfmucacur , materia 'prima immutabili per-
manente 5 fimiliter opinati funt in hoc Sacra-
mento folam .panis fubftantialem formam per
conlecrationis verba mutari, materia vero panis
remanere, &ab anima Chrifti informari. AJij
e contrario cxiftimauerunt folam panis mate-
riam mutari in corpus Chrifti, remanente forma
fubftantiali eiufdem panis. Alij arbitrati funt
panem in Euchariftia hypoftntice aflumi a ver-
bo diuino,eodem prorsus modo quo natura hu*>
mana ab illo afTumptaeft. Alii cenfuerunt fub-
ftantiam corporis Chrifti & fubft.intiam panis
fimul in Euchariftia commifceri. Lutherus de-
nique lib.de captiuit.Babyl. cap. de Euchariftia»
docuit non efle articulum fidei, quod fubft.lntia
panis maneat vel non maneat fimul cum Chrifti
corpore in Euchariftia , ac vtrumqu.efinehsre-
fispericulo poffe defendi : fibi tamen videri pro-
babilius & fcnpturis conformius , quod in hoc
Sacramento panis fubftamia maneat fimul Cum i
ipfo Chrifti corpore.
Refelluntur hi errores , & Catholica: fidei-
vericas de tranflubftantiatione panis & vini ia
Chrifti Domini corpus & fanguinem probatur
J. ex authoritare Ecclcfiae , quae jd exprefse 8c
aperte declarauit tum in Concil Trid. fupri
relato ,tiii»etinm antea in Concil. Latcran. fah
Innoc. III. cap. Firmiter, de fam. Trinit. vbi de-
finitum habetur , In Sacramento altaris corpus dr
fanguinem Cbnfti fub fpecicbus panis & vini ver 4*
ater continari , tranftubftantiatis pane fr vino in cor-
pus & fanguinem : Et in Concil. Rom. fiib Nico*
celao 1, vbi Bcrcngarius iterum hatrefim fuanv
abjurans, profitenique fidem Catholicam ficlo*
qiutur : Corde credo & ore confiteor panem & vinum-
fitbftantialtter conuerti in veram ac propriamur
ytyificatricem carnem & fanguinem Chrifti Domini,
Probatur 2. ex SS. Patribus qui id vnanimi
confenfu afleruntrvt S. Greg. Niffen. orat. Ca-
tech. cap. 37. Dei verbo , inquit , fanftificatum pa-
nem in T)et verbi corpus credo tranftnutari: ibidem-
que fubdic naturam panis & vini traufiUmnwi
t' ^ •
Digitized by Google
DI SS. E V CHARISTIA. Sjr
i* corpus & fiingttinem Chriftt : S. Cyrill- Alexnncu
Epift. ad Calolyrium dicit panem altari obla-
tum In veritatem propria carnis a Chrifio coniserti:
S* Damafc. lib. 4.defidecap. 14 afleric in hoc
Sacramento panem 8c vinum modo mirabili in
Chrifti corpus & fanguinem comsertt : S. denique
Ambr- lib. de initiandis cap. 9. iplam panis &
vini tranfmu tationem in corpus & fanguinem
Chrifti Domini fuse explicat , & variis uim ra-
tionibus tum exemplisprobat, qu* apud illum
vtiliter legipoflunt.
Obiidunt 1. h<erecici Euchariftiam vocarifn
fcripturis panem , vt i Corinth- io. vnde infe-
xunt panis fubftantiam fimul cum Chrifti cor-
pore in Euchariftia remanere , alias falso panis
diceretur. . '
Refpondctur vocari panem j vel quia exterio-
*em figuram & alia panis accidentia retinet:-
ficut Gen. 18. Angeli vocantur viri, quia exterius
tales ede videbantur, licet realiter tales non ef.
fent j vel quia ante eonfccrationcm vere panis
fuit,ideoque panis dicitur quaniuis amplius noti
fit $ ficut in fcripturis res qutedam poft mutatio-
nem in ipfisfaftam eodem plerumque nomine
vocantur, quo antea vocabantur , vt Exod. 7.
virga Moyfis in ferpentem fubftantialiter mu-
tata , adhuc tamen appellatur virga.
Obiicinnr ‘a. verbum ( tranfluljftantiationis}
non reperiri in feriptura.
Refpondetur neque etiam in illa reperiri ver*
fcum Confibfianttalis , quod Concilium Nicsen.
L ad Chrifti Domini naturam .diuinam expli-
candam vfurpauit; neque vllum tamen Catho-
licum de veritate per verbum illud fignificat*
dubitare : fi igitur Ecclefia in Concilio illo lan-
<ftiflimeacfumma cum ratione id fecit, cur ea-
dem Ecclefia in Concilio Lateranen. Florent. 8&
Trident. ad Euchariftia' veritatem expreflius fi*
gnificandam & ab erroribus yindicandam,iden*
praeftarc non potuit ?
Itf- DE SS. EVCHARISTIA-
PARAGRA PHVS III.
gxplicantur quadam difficultates circa tranjjkkftare.
tiattencM purus & vint in Chrifti Domitu
corpus (y fa/iguinem.
PRima eft , quid fu proprieflatranfubftan-
tiatio,& quomodo intelligi debeat. Omif-
fis variis Sc prolixis luperhac difficultate
Thcologoru difputationibus, breuiter ditamus
tranlTubitantutionem panis in corpus Chrifti,
non cfTc ipfius corporis Chrifti lubftanrialem-
produclionem aut mutationem ; id eft, Chrifti
Dni corpus perillam tranflubftantiationem de
nouo no produci, nec fubftantialicer mutari, aut
localiter mouerijfed per vim & efficaciam con-
fccratio.nis fieri, vt definente toti panis fubftan-
tii , corpus Chrifti , quod eft in coelo , fine vllo:
motu locali, aut mutatione fui fubftantiali , iant
efle incipiat fub fpeciebusipfius panis ; neq; fo-
lum fub illis fit per fimplicem praefentiam fiue
coexiftentia , fed etiam per vnionem quamdamr
qualis erat inter fub ftantiam panis & acciden-
tia eiufdem panis , fublati tamen- inhaerentia.
eap.4. Quod fi cui explicatio ifta minime fatisfhciat *
part.a meminerit SS. Patres ( vtteftatur Catechifmu*
Rom- )fepe admonere fideles, cmriofiut i
quirant, quo patio ea mutatio fieri pofiity nec enjA*
a nobis percipi poteft , nec in naturalibus mus*,
tionibus aut in ipfa rerum creatione huiusuet
exemplum aliquod habemus: verum quodfel*
, fide percipi debet, id quomodo fiat, non eftea-
riofiusinquirendum.
Secunda difficultas eft, quid in illatranflub*.
ftantiatione potiatur fub lpeciebus panis & vini-
tam vi verborum confecrationis quam per na-
turalem concomitantiam.Nihilaptiusad huius
difficultatis folutionem afferri poteft, quam id'
C, quod habetur in Concil. Trid. fefl". i?,vbi dici-
tur , verum Chrifti cor^ss verumque eittt fanguinem
fuh panu & vim Iptcie , vna cum ipfius anima & diui - •
Digitized by Googl<
DE SS. E V CHARISTIA;
meate exijlere ; fcd carptu quidem fubfpecie panis
psKgstintm fub fpecie viniex vi verborum : ipfum auc-
tem corpus fub fpecie vini , ir ftngutnsm fub Jpecir
panis , animantque fub vtraque vi naturalis illiui
ccHucxionts concomitantia , qua partes Chr<fti De-
ntini, qui tam ex mortuis refurrexit non amplius me-
riturus . inter fe copulantur : diuinitatem quoque pro-
pter admirabilem illam eius cum corpore ir anima
hypofiaticam vnionem : quapropter verijtimum cfi tan-
tum dem fub alterutra {pecte , atque fub vtraque con-
tineri ; totus enim ir integer Chn/hss fub panis fpecie*
fub quauis eius fpsciei parte , totus stem fub vini
fpecie, ir /kb eius partibus exiflit.
Ex quibus Concilij verbis colligitur i. quod#-
flcut fub fpccie panis totu corpus, fic etiam fub
lpecie vini totus Chrifti Domini {anguis vi ver-< *
borum ponitur , cum nulla fit ratio curvna eius*
pars pta: altera ponatur ; ficque totus ille diui-
nusfanguis,ne vnica quidem guttula excepta vi
yerborum confecrationis in fan&iflimo Miffle
facrificio ( quod maxime perpendi debet ) pra
Y«o quoque noftrum quotidie effunditur.
Golligitnt z. ea omnia, quas Chrifto Domina
extra Sacramentum nunc in coelo exiftenti funfr
intrinfeca, per concomitantiam quoque pont
fub fpeciebus cqnfecratis; & fic corporis eius
gloriofi dotes , qualitates item naturales ac fu-
r ernarurales eius animae inexiftentes, omnes de~
tique diuinitatis eius perfedlioncs in illo Sa-
ramento contineri: ita vt aliqua ratione de vno
quoque fidelium digne Sacramentum hoe per-
cipiente dici poflit, quod tunc cum illud perce-
pit,in eo fint omnes thefauri fapientia: & fcien-
tiae Dei. Per eamdem quoque concomitantiam
perfona Patris & perlona Spiritus fandi , pro-
pter identitatem naturae cum ipfius Filij perfo-
»a , fub illis panis ac vini fpeciebus ita fimul
adfunt , vt-fi-per. immenfitatem fuam vbique
non efTent , ratione tamen illius identitatis ii*
illo Sacramento adeflent.
Tertia difficultas eft , an Chrifti Domini cor-
pus,quod in Euchariftis Sacramento inextensc
*7$-
a. 4.
q p.q.
40.
sncm.
?.a-4.
88 DE SS. EV CHARISTIA.
& indiuifibiliter exiflit { vt conflat cx lupra re-
latis Concilij Trid. verbis, ) retineat in eodem
Sacramento propriam quantitatem. Refpodecur
affirmatiue cum S. Do&ore: rauo efl , qnia om-
nia qua; naturalem & plufquam localem conne-
xionem habent cum fubflantia corporisChrifli,
ponuntur per concomitantiam in hoc Sacra-
mento, vt ex ante didis patet; vnde (equitur, vc
quantitas qua» corpori gloriofo Chrifli naturali-
ter connexa ell,fiiD huius Sacramenti fpcciebus
reperiri debeat. O une quidem D odri na ?ta certa
efl,vr quamuisnb Ecclefia exprefsedefinita non
fit tan quam de fide; contrarium tamen fenrire
erroneum cxiflimet Alexander Alenfis.
1 Dicet aliquis , fi corpus Chrifli retineret pro-
priam quantitatem in Euchariflia, deberet effi;
extenfum & diuifibile,&figuram etiam aliquam
habere, ciim figura fit intrinfecus termina»
quantitatis.
Refpondetur duplicem efle quantitatis e^cten-
fionem , feu corpus quantum duplici modo efle
extenfum ; primo in ordine ad fe;fecundoin or-
dine ad loeu : prior extenfio efl de eflentia ipfius
quantitatis : pofterior veto efl tantum proprie-
tas virtute Diuinaab ea feparabilis : vnde fit vt
quantitas haeextenfione locali deflituta, qoan-
t^cunque fit magnitudinis in ordine ad fe, poffit
tamen perdiuinam omnipotentia intra fpatiqm
quantumvis exiguum-cocludi. Similiter duplex
efl figura;vnaorganica,quaependetabextenfio-
ne quantitatis in ordine ad fe ; altera localis fe«
(■vt ita loquamur)ficuaIis, qua; ab extenfione lo-
cali ipfius quantitatis pendet : cum igitur cor-
pus Chrifli Domini in Euchariflia; Sacramento-
fit folummodo extenfum in ordine ad fe, notv
vero in ordine ad locum, habet tantum figuram'
organicam, non vero localem: vnde intelligitar
qua ratione fieri poffit , vt .retinens propriam
quantitatem & figuram, in quantumuis exiguo
fpatio 8c fub quantalibet fpecierum Sacramen-
talium particula totum contineri poffit.
Quarta difficultas eft, quid defpecicbus pani».
Digitiz
by GoogI
DE 5S. EVCHARISTIA. $9
<tC vini in hoc Sacramento rem anatibus fentien-
dumfic.Rcfpondetur fpecies illas feu accidentia
■panis 8c vini, puta figuram , colorem , faporem,
&c. poft confecrationem manere fine vllofub-
ie&o.Ita definitum eftih Concilio Trid. fefl'13.
Can.a. &haec Widefipropofitio tanquam falfa
& haeretica damnata eft in Cone- Confiant. feflT.
'8 ( Accidentia, panu non manent Jine fubicdo in Sa-
cramento, &c,J Id tamen de omnibus accidenti-
bus coniundim fumptis eft intelligendum : ve-
-tafiquidemcftS.Thonuedoiftrina q. 77.3. 1.4fc
4. afferentis quantitatem panis &vini ab omni
■fubie&o feparatam diuina virtute in hoc Sacra-
mento exifterej reliqua vero accidentia efle in
dpfa quantitate tanquam in fubieflo. Qui etiam
«. 3. docet , fpecies illas panis & vini pofle fic
■feparatas agere , quidquid poteram , diim ipfius
panis & vini fubftantia; tanquam proprio fub-
-je<fio inhaerebant ; cum Femper eamdem efien-
tiam, exiftentinm & agendi virtutem retineant.
Et a. 4. fpecies illas pofTe corrumpi, vtexperiftia
iatis copcrtum eft. Art.item fi.exfpecicbus illis
fieri poffe mutitionem fubftantialcm:fiue nutri-
tio illa ex fola fpecierum quantitate diuina vir-
tute fiatjfiuc ( quod probabilius eft ) ex materiar
■quas a Deo creatur eo inflati quo fpecies il!« Sa-
crament. inalterantur, vt ipfa fubftantia panis,
fi adedet fub illis efte naturaliter defincret. De-
nique q.7fi.a.6.ad.3. tradit Chrifti Domini cor-
pus & fanguinem definere efle fiib illis panis
-ac vini fpeciebus , quando ita mutantur aut al-
terantur , vt hsec mutatio feu alteratis ad defi-
*io nem fubftantia; panis ac vini fufficeret ; tte-
manerc vero fub illis Chrifti corpus ac fangui-
nem , quamdin mutatio illa feu alceratio tanta
«oneft ,vt ad defitionem fubftantia; panis auc
vini fatis eflet : quod ex ipfius etiam Ecclcfias
praxi latis co nftat, qua; tandiii adorat Chriftura,
in hoc Sacramento , quanditi in illo fpecies pa-
nis ac vini remanere cognofcit.
Quinta difficultas eft, an Chrifti corpus fub
fpeciebiu f acumen talibus exiftens videri po&
£
4-7 6.
**7*
0 DE SS. EV CHARISTIA,
c ab oculo corporeo , vel ab intelledu creattr
cognofci.
Refpondet S. Dodor nullum corporeum ocu-
lum pertingere poffe ad vifionem corporisChri-
fti prout eft in hoc Sacramento ;ciimin illo fit
per modum fubftanti* , quae per le non eft vilv-
bilis , neque vflofenfu aut imaginatione per-
ceptibilis : ab intelledu autem creato polle clare
cognofci , dummodo lumine gloria: illuftrctur,
quo deficiente nonnifi obfcure ac per fidem
percipi pofle Chrifti exiftentiam facramenta-
lem:vnde( vtait idem S.Dodor)nequidcmip-
fi dsemones Chriftum in hoc Sacramento cxi>-
ftentem cognofcerepoflunt,nifi per fidem, cui
non aflentiuntur voluntarie , fcd ad eam cui-
dentia lignorum conuincuntur , provt, dicitur
S, Iacob. 2. quod dtmones tredmit , & contn-
mi/cunt.
Sexta denique difficultas eft , quid de mira-
culofis apparitionibus fentiendum fit, qu£eali«
quando in hoc Sacramento contigerunt , & ad-
huc contingere Deo ita volente poliunt , vr
quando puer, vel caro in manibus Sacerdotis
aut fuper altari , vel fanguis in calice cernitur.
Refpondet S. Dodor Chriftum tunc femper
manere in hoc Sacramento i nec carnem illam
aut fanguinem miraculose apparentem efle car-
nem vel fanguinem ipfius Chrifti, fcd efle ali-
quid miraculose produdum , quo tum caro 8c
fanguis ipfius Chrifti , tum etiam Iaeram cntales
fpecies tegontur. Monet autem rede idem S.
Dodor non licere eiufmodi carnem aut fangui-
nem miraculose fic apparentem ore fumerej
.quia ha:c figna miraculofa non habent modum
•4 ,a* *• conuenientem , quo poffint pro ratione huius
4* 1* Sacramenti comedi ac bibi : quare in illo cafa
_ , deberet Sacerdos (vt docet Valentia ) alium pa-
dilp.6 Hem & vinum confecrare & fumere', Yt faejm-
Each c*um caM**one perficeretur*
S* Si
In 4
dift.
ZO.q.
Digitized by Google
DE SS. EV CHARISTIA. 9t
SECTIO VI. •
Quinam fmt effedtts Sacramtnti EucharijH*.
VArij funt iique faluberrimi huius ditiini
Sacramenti eflfeiflus,dc quo vere dici po-
teftTquod olim de Manna didum eft,
omnem in illo reperiri faporis fuauitatem : prs-
cipuos hk& obferuatioue maxime dignos ad-
notabimus.
Atque in primis certum eA hoc Sacramen-
tum rite difpofitrs gratias fan&ificantis augmen-
tum conferre , vt in Decr. Eug. exprefse defini- '
tum habetur , 8c fatis conflat ex iis qua* cap. i.
de Sacram, in genere diclafunt. Quod quidem
gratias augmentum c ceteris paribus longevbe-
rius& plenius in ifto Sacramento quam in aliis
percipitur; cum in eo fons ipfe gratiarum, &
omnium ehnrifmatum ac donorum ccelcftium
contineatur, vt dicit Catechifmus Romanus.
Docet autem S. Th. eMum illum in ipfa Sa- g0
cramenci fumptione percipi , ideoque praeci- a g *
puam tunc & maximam in fufcipiente requiri acj 'c
dcuotionem. p*
Quaerunt Theologi an Sacxametum hoc con-
ferat etiam aliquando primam gratiam a pecca-
tis iuftiEcantem.Refpondetur certum eflc (ficut
docet S. Th. ) Sacramentum hoc nullomodo 9*79«
profuturum , fed potius maxime obfuturum ei, *• ?*
qui cum affrftu vel confcientia peccati mortalis
illud fufciperet ; quod veto fpedat adillu qui in
peccato mortali exiftes , illius tamen nec affcdu
nec coftientiam haberet.fi bona fide ad hoc Sa-
cramentum accedat., quidam Theologi , vt Ri-
chardus, Scotus, &alij quos citat & fequitur
Suares , exiflimant in illo cafu Sacramentum difp»
Euchariftias ex opere operato iuftificare acpri- 6?.
mam gratiam conferre : Melius tamen S. Bo- fe<fl.r«.
nauentura, Gabriel, Maior, & alij, quibus fub- difp.
feribie Vafques, negant: cum hoc Sacramen- iop.
tum per fe ad remiffionem peccati mortalis non c .4«
tjz DE SS. EVCHARISTTA,
fit inflitutum; confiat enim ( vt loquitur Cate-
ehifmus Rom.^) quemadmodum mortui s corpori -
C' tus naturale alimentum nthd prodefh, ita etiam anima,
qua spiritu non viuit , faara myfiena non prodejjc . ac
propterea panis & vini Fpecicm habent , vt Jignifice-
tur , no h quidem r enecanda ad vitam anima , fed in
vita conferuanda causa, mfiitutaejfe. Docet tamen
fup. S. Th. illum , qui bona fide ignorans fe in pec-
c-ato mortali e/Te , deuote ac reuerenter hoc Sa-
cramentum perciperet ,ex Dei bonitate per il-
lud gratiam aliquam adualem confecsturum,
qua excitabitur ad adu-m charitatis feu perfc-
contritionis eliciendum, & fic ab ipfo pec-
cato mortali liberabitur.
Secundus huius Sacramenti efifedus comple-
bitur qusedam fpecialia gratiae adualis auxilia
©pportuno tempore vi huius Sacramenti digne
fufccpti conferenda, per quae charitas conter-
natur, roboratur , perficitur ,idquefpiritualitefc
anima; confertur , quod panis & vinum corpori
conferre folet, vt exprefse declaratur in Decr.
Eug. vbi dicitur Omnem effettum , quem cibus &•
potus materialis quoad vitam operantur corporalem,
fiifientando , augendo , reparando , <&■ dele&ando j Sa-
cr amentum hoc quoad vitam operari Fbiritualim : Iu
hom. quo ( vt explicat S.Chryfoft. ) ChriftusDomi-
6i.ad nus maximam erga no* charitatcm euidentifc
pop. fime teftatur: ciim enim fepenumero parentes
Anti, liberos fuos aliis nutriendos tradant, iple nos
alere propria fui fubftantia voluit, carnemque
fuam a nobis tangi , manducari , iliique dentes
noftras infigi permifit.
Tertius effedusconfillitin eo, quod Chriftns
Dominus fe in hoc Sacramento fumendum no-
bis exhibet , non modo canquam cibum quo
nutriamur , fed etiam tanquam falutare medica-
mentum quo natura; noftee infirmitates, id eft
5 prau* inclinationes , immoderati affedus , &c.
curentur. Id paflim docuerunt SS. Patres. S.
Greg. Nyflenus Orat. Catech. cap. 37. dicit
Euchariftiam ef Te Salutare medicamentum , ve-
seni damnum quod corpori fuerat inditum , pir een-
Digitized by Google
* 1*
DE SS. EVCHARISTIA.
trariam refellens affeci tonem. S. Cyrillus, Jib. 4.
ioS.Ioan: cap. 17. Sedat , ckm m nobis manet Cbri-
Jhss , fitui entem membrorum noflrorurn legem , pieta-
tem corroborat , perturbationes animi exttr.guit, agro -
tos curat, collifos redintegrat, &c. S. Ambrofius lib.
f. de Sacram, cap. 4. Ifte panis quotidianus fumi-
turin remedium quotidiana infirmitatis. S. denique
Bernardus in Serm. de Coena Domini , poft-
quam dixit Sacramentum Dominki corporis
& fanguinis efferatis motibus & pruritibus coit
cupiicentia: mederi , fubjungit : Si quis vefirum
non tam /ape modo , nec tam acerbos fentit iracundia
motus , inuidi* , luxuria , aut caterorum huiu/modi.
gratias agat corpori & J anguini Domini : quoniam
virtus Sacramenti operatur m eo , & gaudeat quod
fefiimu m vicus accedat ad /unitatem. , ’
Quartus effectus eftremifl:o peccatorum ve-
nialium , vt docet S. Doftor art. 4. & ante il-
lum docuerat S. Ambrofius lib. 4. de Sacram,
cap. 6. & lib. f. cap. 4. & habetur cap. Littera-
rum de Confecr. dilt. 2. cap. 110 ibid. Remit-
tuntur autem peccata venialia in hoc Sacra-
mento , fiue per infufionem grati se famflificantis
pi#fuppofita de illis attritione , fiue per chari ta-
tis & perfecta: contritionis feruorem quem hoc
Sacramentum excitat , vtexmente S-Docftoris
explicat Ifambertus ad q. 79. q. x. a. 6.
Quintus effectus eft prafferuatio a peccatis
mortalibus , vt docet S.Th. art. 6. & S.Ber-
nardus Setm. de Coena Domini , vbi dicit Duo
in nobis hoc Sacramentum operari , t & fenfum mi-
nuat in minimis , & in grauionbus tollat omnino
con fenfum. Hunc autem effeftum praeftat tribus
praffertim modis vt docet Iiambertus fuprat
primo fuggerendo vires &robur addendo, pei
augmentum fcilicet habituum fupernaturalium
quod efficit-.fecundo amouendo peccandi occa-
dxones ,iuxta illud Pfal. zz. Tara/h in confyettsc
tueo menfam aduerfus eos qui tribulant me : Tertia
<lenique protegendo nosa damionum impugna-
tionibus ipfofque daemones arcendo ; V nde S.
Xguatius £piff.ad£pheh Dicit per huius Sacra-
Digitized by Google
*\G0
V
44 DESS. EVCHARISTIA.
menti frequentem & dignam fufceptioncm £x-
pelh porejlares fatam . &c. panemquc illum ejfe antido-
tum non monendt: & 5-ChryfoftHom.6l.adpop.
Antioch. Tanquam leones, inquit , ignem {jurantes
*b tlla mensa, recedamus , fabh diabolo terribiles.
Sextus effedus , eft anima? gloria feu vita
cterna. ItaS. Th.a. ».& conflat ex his Chrifti
Domini verbis S. Ioan. 6. Qut manducat hunc
panem viuet in aternum. Confert autem hunc ef-
fedum Euchnriltia , non tantum quia tribuit
Srariam Candificantem , in qua fundaturius 3c
ignitas ad ipfius vita? a?terna? confecutionem,
quod & reliqua facramenta pra: flant ; fed etiam
quia fpeciali modo confert digne fufeipientibus
finalem perfeucrantiam ,in quantum per /peda-
lia gratia: auxilia charitatem roborat ac perfi-
cit, & a peccatis mortalibus praderuat vt fupra
diclum eft.
Septimus effedus , eft corporis refurredio &
glorificatio , qua? fpeciali modo tribuitur parti-
cipationi huius Sacramenti, quod Chriftus de-
clarauit his verbis S. Ioan. 6 ■ Q*‘ manducat
meam carnem & bibit meum fanguinem , habet
vitam aternam , & ego refufettabo eum in nouijthno
die: quod fuse explicat 8c probat S. Cyrillus
Alexand.lib 4- in S. Ioan.cap. 14. vbi obfer-
uat quod Chriftus Dominus m exfufUtandi*
mortuis non folum verbo & imperio vt Deus vte-
batur , verum etiam carnem fuam que.fi cooperatri-
cem nonnunquam adhibebat : vt reipfa oftenderet car-
nem quoque fuam , quoniam fibi ceniunlla eft, viui-
ficam ejfe : nam quando principis filiolam fufeitauit ,
manum eius apprehendit , &c. Vnde concludit
quod reformabit omnino ad immortalitatem parti-
cipes fui.
Odauus denique , eft fingularis quaedam &
inexplicabilis vnio Chrifti Dominicum eo qui
Sacramentum iftud digne fufeipit : iuxta quod
ipfe Dominus Chriftus dixit : Qui manducat
• l°a' meam carnem , $r bibit meum fanguinem , in me
• manet ,ir ego ineo : &dehac mirabili vnionefa?-
pe cum maximo pietatis fenfu loquuntur SS.
«*
Digilized by Google
DE SS. EVCHAltISTIA. 95*
.Patres, ac pra: cajtcrisS. Chryfeftomus Hom.
_6i- ad pop. Antioch. vbi, poftquam dixit nos
per huius Sacramenti participationem vnum
corpus cum Chrifto fieri , iiibiungitj vt itaqu*
non tantum per chantatem hoc fiamus , verum &
ifpt re m illam mifceamur carnem , hoc per efcam
efficitur , quam largitus ■eflnobts , volens oftenderc dc-
Jtdenum quod erga hos habet: propttrea femetipfum
nobis immtfcuit, er corpus futim in nos contempera-
tut , vt vnum quid efficiamur tanquam corpus capiti
coagmentatum : ardenter enim amantium hoc cfl. Et
S. Cyrillus Alexandrinus hb. 10. in S. Jonn.
cap. 1$. fupra relata Chrifti Domini verba ex-
plicans , Sicut, inquit tfiquu ceram igne liquefa-
£tam aha cera fimiliter liquefaffa rta mifcu/rit , vt
•vnum quid ex vtnfque fattum videatur : fic commu-
nicatione corporis 4T fangumit Chrifti ipfe in nobis eft,
nos in ipfo. • ' . . \\ ■
Hos omnes effe&us paucisfed efficacibus ver-'
bis declarauit Concilium Trid. SefT. lq. cap.i.
Vbi dixit Chriftum Dominum hoc Sacramen-
tum rifidellbus fumi volui fle tanquam fyirituakm
animarum cibum , quo alantur & confortentur viuentes
1 vita illius qui dixit ; qui manducat me & ipfi viuet
propter me: & tanquam antidotum , quo liberemur i
culpis quotidianis , & d peccatis mortalibus prafer -
nemur : pignus pratered id ejfe voluit futura noftra
gloria & perpetua felteitatu > adeoque Symbolum vnius
silius corporis , cuius ipfe caput exifht . cuique nos '
tanquam membra arbhfiimd fidei f]>ci & chantatu
si • rr /T / ■ .
connexione aftrittos effit voluit.
Monet autem fapienter Ifambertus ad hos
ad q,
79*
eflfe&us per totam vitamfObtinendos,Sacramen- djr
ti illius participationem fepe repetendam efTej a ^
adeo vt exiftimet vix fieri pofle,vt quis pro- ' ^
pria fponte ac deliberate ab hoa Sacramento
perlongum tempus abflineat , quin innouum
aliquod mortale peccatum dilabatur.
Porro circa hanc frequentem Euchariftias
perceptionem, obferuanda efl Do&rinafan&i
Thoma? in 4. dift 12. q. 4. a. 3. vbi dicit In
perceptione buitts Sacramenti duo requiri : dejide .
Digitized by Google
gC DE SS. EVCHARISTIA.
num coniunclionn ad fhrifium , &■ rcucrcntiam Sa-
cramenti : quorum primum inclinat ad /umendum*
fecundum 'ad ab/hnendum : fd quia amor timori pra-
ponderat , caterts paribus laudabilius efi fumere .
quam abjhnere : dura tamen ex frequens i fu raptione
amor intendatur, & reuerentia non minuatur.
toart.i Addimus praeterea cx libello vere aureo In-
cap. troduftionis ad vitam deuotam ; beata; memo-
aj, ria: Francifci Salcfij Epilcopi Gebcnnenlis iu-
per hoc frequenti communionis vfu iudicium
communi Ecclcita; conienfu & praxi approba-
tum :Duo, inquit , genera hominum frequenti hu-
ius Sacramenti participatione indigent : perfecit qui »
dem , cum enim fint optime dtjpojin , vituperio ip/is
verteretur fi ad perfellionts fontem non accederent:
imperfecti autem , vt ad perfetlionem pofiint ali-
quando pertingere : fortes , ne debilitentur j debiles ,
vtroborentur : v firm i , vt fini tat em recuperent ; fa-
ni ne in, morbum incidant. Subjungit poitea eos qui
multis fccularibus negotiis funt impliciti , furare»
Euchanfitam frequenter percipere debere , eo quod
eius virtute ac prafidio indigeant ; Jient illi qui pluri-
mis laboribus exterioribus attenuantur , vires fhdtt
cibis crebro reficere opus habent . denique fanbdifiimurn
• hoc Sacramentum ftpe percipiendum e/fe • vt quomodo
digne percipi debeat , experientia 'tpfa difeatur : mi-
nus fiqnidem recte illud fit quod raro fit.
Hrec autem & fimilia, qua: de frequenti com-
munionis vfu apud SS. Patres & alios proba-
tos authores diclareperiuntur , femperintelligi
debent cum hac conditione, vtlcilicet quoties
hoc Sacramentum fumitur , digne & cum de-
bitis difpofitionibus fumatur, ele quibus dilpo-
•firio uibus nunc agendum nobis eii.
SE CTIO
t ’ V
Digilized by Google
DE SS. EVCHARISTIA. 97
SECTIO VII.
Dtdijpofitionibus ad huius Sacramenti di-
gnam perceptionem neeejfariis.
DE diipofitionibus ad dignam Euchari-
ftia; perceptionem ex prateepto aliquo
feu diuino , leu Ecclcfiaftico neceflariis
agendum nobis eft, & inquirendum qusenam
difpcfitiones ad Sacramentum hoc fumeudnm
ita prasreqijirantur , vtfi vel vnica ex iis defit,
in illius perceptione peccati alicuius reatus in-
curratur.
paragrathvs i.
£hunam difyofitiones requirantur ex parte anima.
PR x *i A diipofitio ad dignam Euchariftiae
fumptionem neceflaria , eft lana & reda de
illius veritate £desi>mpofitbile enim efi f vt ait
Apoftolus- J fine fide placere Deo 3 accedentem quippe
■ad Deum credere epportet : 8c ideo ( vt rede obler-
uauit S. Dodor & ante illum Yuo Carnotenfis
Epift. z 64.) expeculiati Eccleiisinftituto for-
ma; huius Sacramenti confecratori^ interpo-
li talunt verba illa •.JHyfterium fidei j vt accedentes
ad illud monerentur fidem praftertim ipfisefle
neceflariam. Quod& confirmari pbteft exan-
tiqua Ecclefiae praxi in illius adminiftratione
olim feruari folita , tefte S. Ambrofio lib. 4. de
Sacram, vbi refert moris fuo tempore fuifle,
*vt Sacerdos facram Euchariftiam fumendam
porrigens clara voce diceret : Corpus Chrifii , cui
fufcipicnsrefpondebat,^4/w^n i hac voce fua; er-
ga huius Sacramenti veritatem fidei veiuti
profeflionem emittens.
Secunda dilpoficio ift ab omni peccati mor-
talis maculd mundities 1 & grati» landificantis
in fufeipiente ftatust cum enim ( vt docet S.
E
Heir,
IZ.
<V77-
a. •j.
cap.4
q-7?*
a. 1.
9$ DE SS. EVCH ARISTIA.
Thomas ) hoc Sacramentum fe habeat inftar
lpiricualis cuiufdam alimenti , vitam neccflario
n lupponcre debetin fufeipiente : & alio in loco
® ' dicit eos, qui cum conicientia peccati mortalis
*** corpus Chrifti Domini iumunt , grauiflimam
haud dubie peccatum committere; quod qui-
tracl. ^cm Peccatum indigne communicantium S.
62 in ‘Angnftinus cum peccato ludie proditoris com-
5 Ioa P3™1» S. vero ChryloRomus cum peccato co-
hom rum ipfum Chriitum Dominum occide-
6 ad Iun1, Certe Apoftolus aperte declarat indigne
' ' manducantem 8c bibentem 1{eum ejje corporu er
fanguinu 'Domim : quare (vt monet Concilium
a Trident. ) communicare volenti revocandum tjb
j j * in memoriam ^ipofioli praceptum : probet Jitpfum
* homo : Ecdcfisflica autem confuetudo declarat eam
probationem ncccjfariam ejje , vt nullus Jibt confutet
peccati mortalis , quantumvis /ibi contritus videa-
tur , abfjue pramiffa confcjiione facramentali ad
J heram Sucharfiiam accedere debeat : quod d Chri-
ftianit omnibus , etiam ab iis Sacerdotibus quibus ex
efficio incubuerit celebrare , hac fancla Synodus per-
petuo feruandum ejfe decrevit , modo non de/it illis
topia Ccnfejf.ru : quod finecefiitate vrgenre Sacer-
dos ab/que prauia confeffione celebraverit , quampri-
mum confiteatur.
Ex qua Concilij Do&rina obiter colligi-
tur, quam periculofa fit quorumdam Theolo-
gorum fententia, qui aflerunt olim iis , quibus
ob peccata mortalia impofita fuerat poeniten-
tia publica , concelfam nihilominus ab sedefia
interdum fuifle ittchariftiae participationem ,
quamuis facramentalem peccatorum abfolutio-
nem nondum recepiflent : eamdem etiam jsu-
chariftiam ab icdefianon fuifle denegatam ob
peccata qua;dam mortalia non ita grauia , licet
nulla Sacramentali poenitentia expiata forent.
Ha:c enim manifefte pugnant cumiis qua:d
Tridcntino Concilio , cx praxi & confuetudine
totius Ecclefia? , ad dignam Euchariftia; pcrce-
"• ptionem facienda efle praderibuntur , imo quie
< cxipfiuGnet Apofloli verbis in vero & proprio
DE SS. EVCHARISTI A. 99
fenfu ab ipfa Ecclefia explicatis tanquam ab-
folute neceffaria declarantur.
Diximus ad dignam factat Euchariftise per-
ceptionem requiri munditiem a quouis peccato
mortali, non vero d peccato veniali ; cu per illud
fim&ificantis gratiae ftatus non deftruatur , vt ex
fide certum eft : quamquam fi quis ita erga ve-
nialia aliqua peccata praue affectus effet , vt iis
cxprefii» & deliberata voluntate inhsrere vel-
let, maxima effet ratio dubitandi ( vt nihil hic
temere definiamus ) an is ad fumendam eu-
chariftiam fufficienter effet difpofitus : cum
enim Euchariftia fit exdiuina inftitutione anti-
dotum quo liberamur d culpis quotidianis j Vt CX
Concilio Trid. fupra relatum eft, qui fieri poffet
vtis digne illam reciperet , qui peccata illa quo-
tidiana feu venialia deliberate in animo fouere
vellet ?
Tertia difpofitio eft, vt nulla Ecclefiie prohi-
bitio hHius Sacramenti perceptionem impediat:
quantumuis enim quisiuftus & fandus exiftat,
fi tamen Ecclcfia Sacramenti huius fumptioni
conditionem aliquam apponat qua deficiente
illud fumi prohibeat, parendum neceffario j nec
contempto aut neglecto illius praicepto digne
poteft quis ad facram illam Menfam accedere. q.8o.
Exemplum hoc affert S Do&or, fi quis a me. a> g.
dia node aliquid cibi vel potus fumpferit j cum
fecundum Ecclefiae leges nonnifi a ieiunis Sa-
cramentum hoc extra morbum periculofum fu-
mi debeat. Item fi quis excommunicationis
alicuius fententia fuerit fuperioris authoritate
perculfus; quantumuis alias coram Deo inno-
cens & ab omni crimine immunis exiftat , nihi-
lominus ab Euchariftia; perceptione abftincre
tenetur, donec vel innocentiam fuam fuperiori
probauerit , vel abfolutionem ab excommuni-
catione acceperit: vt enim rede monet S. Grego
iius, P ajhrxs fententia tufa vel in infla fem per gregi hom«
timenda eft ,&c. &ts qui fisb manu ‘Taftjrts eft , ti • 26. in
meat ligari , vel iniufte : nec 'Paft.ru fui iudicitsmtt- Euag.
meri reprehendat j ne Ji iniufte ligatus eft , ex ipfa tumt~
E ij
Digitized by Googl(
ICO DE ss. EVCHARISTIA.
dx reprthenfimu fuperha , culpa , qua non tratf
fiat.
Quarta denique difpofitio ad dignam Eucha-
riftix- perceptionem neccfftria, ity illis qui funt
rationis compotes, cft pius aliquis reuerentia: ac
dcuotionisadeiilus.Qsod fatis exprcfse declarat
Concilium Tiid. Sefl. 15. cap. 7. vbi dicit cui-
que fidelium cauendum cfl'c , Ne al/fque magna
reuerentia & funditate ad bce Sacramentum perci-
plendum accedat: 8c cap. 3 explicans qua ratione
fpiritualiter firmatur , dicit id fieri Fide vtua,
qua per diledionem speratur ; id ell per a Aiis ali-
quos fidei & chamatis , quibus Chrifto Domi-
no quilibet fidelis fpiritualiter vnitur : atqui
fruilra quis Chrillum lacramentaliter tantum,
in Euchariftia fumerct , nifi eidem fpiritualiter
coniungeretur ; quod tamen fine aliquibus piis
&religiofis affeclibus fieri non poiTe ex relatis
Concilij verbis aperte conftat.
Et certe quis non merito reprehenfibilcm
iudicaret & peccati damnaret illum qui licet
a peccato mortali per abfolutionem facramcn-
talem factus immunis , fine vllo tamen rcucren-
theaut pietatis fenfu , animoque deliberate Va-
nis cogitationibus diftra&o adtremendam hanc
menfam accederet ? piorum equidem omnium
fenfus eft , vt fi in Sacramenti huius perceptio-
ne miniis afferant deuotionis ac reuerentia»
quam par efle arbitrentur, dc illo defeAu tan-
quam dc peccato fefe in confcffione facramen-
tali accufent ,vnde patet eos tanquam indubi-
tatum tenere , diuinum hoc Sacramentum non.
nifi cum lingulari religionis ac pietatis affeAa
«ile fufcipicndura.
paragrap hys ii.
Quanam diffiojitiones requirantur ex parte corporh.
DV K. praefertim ad hoc Sacramentum
fufcipiendum difpofitionesex parte cor-
poris requiruntur. Prima eft, vt quiEu-
«hariftiam cupit percipere , fit ieiunus ; id eft vc
nihil cibi vel potu* a media node fumpferit. Ita
S. Dodor q. 80. a. 8. idque in variis Conciliis
decretum eft , vt in Carthagin. q. cap. 39. 8c
Tolet. 7. can. 2. vt in honorem tanti Sacramenti
( quod dixit S. Auguftinus ipift. 1 1 8. ) prius in
esChriftiani corpus Dominicum intraret, quam reli-
qui tibi : ex quibus verbis intelligitur quale de-
ceat efle illud ieiunium , perferum fcilicet ac
naturale; ita vt omnem prorsus cibi , potus, V
medicina?, aut cuiufuisalterius rei in quantum-
libet parua quantitate fumptionem excludat , vt
etiam docet S. Thomascit. a- 8. ad 4. &cum 1
illo communiter omnes.
Caeterum fi quisfanguinem ariumuehumo-
rem ex capite defluentem, aut os eluendo aqua?
e guttulas cum faliua mixtas , aut cibi reliquias
dentibus adhserentcs cafualiter tranfglntiar,
non cenfetur violare ieiunium, nec ob id a com-
munioneabftinere tenetur , vt explicat idem S.
Dodor loco citato. v
Sunt tamen aliqui cafus in quibus, fecundum
communem Dodorum fententiam & Ecclefire
praxim , etiam a non iciunis Euchariftia fumi
poteft. Primus eft quando in periculo mortis
per modum viatici fumenda eft, vt docet idem
S.Thomas fupra. Secundus quando , nifi fta-
tim fumatur Euchariftia, vel incendio abfumen-
da eft, vel infidelium aut impiorum manibus
prophananda : tunc enim a Sacerdote vel i
quouis alio etiam non ieiuno cum reuerentia
fumi debet. Tertius quando Sacrifici) perfi-
ciendi ncceftitas incumbit, vt fi Sucidos ccle«
. £ iij
Digitized by Google
joz DESS. EVCHARISTIA.
brans.poft confecrationem,fed ante Sacramen-
ti fumprionem moriatur ; tunc enim debcc
alius etiam non ieiunus Sacrificium inchoatum
perficere. Item fi quis poft confecrationem &
torporis Chrifti fumptionem animaduertat
aquam pro vino fui/Te in calice appofitam ;
tunc enim licet illam hauferit , debet tamen
(prout in Rubricis Miflalis annotatur ) panem
& vinum de nouo offerre & confecrare, inci-
piendo ab illis verbis ;</«« pridie quam pateretur,
&c- ac poftea fumere- Monet tamen re«ft'e Lay-
mannus cap. 7. de Sacrif. Miffae,nullumibi pra»-
ceptum imponi ,adeoque Sacerdotem prafertim
fi publiefc celebret , fequipoffefenrentiam Sco-
ti,Gabrielis, Adrinni, Naunrri, & aliorum quos
ibidem citat , quibus etiam fubfcribit Toletus
lib. 2. cap. 9. qui omnes docent in eo cafu fa-
ti us effead euitandum fcandalum ,vtfolnmmo-
do Sacerdos aliud in calice vinum cum pau-
xillo aqua; infundat, & tacite offerat , atque
confecret incipiendo ab illis verbis ijimili modo
pofiquam, fcc. Quartus denique cafus eft, quando
poft fumptam alalutionem animaduertit Sacer-
dos fuperefle aliquas hoftiarum a fe confecra-
tarum particulas ; illas enim tunc licite abfu-
mere poterit, vt docent Sotus , Nauarrus , Sua- %
tes, & alij apud eumdem Laymannum fuprd:
vbi etiam monet id intelligendum effe , non
cantum de particulis minutis in patena vel cor-
porali hatrentibus , fcd etiam de grandioribus d
facile afferuari non poffint; dummodo tamen
Sacerdos nondum ab altari recefferit autveftes
facras exuerit.
Secunda difpofitio ex parte .corporis, eft
mundities , fcu ab omni immunditia corporali-
puritas : ad reuerentiam quippe huic diuino
Sacramento debitam pertinet, vt fi quis immun-;
ditiei alicui feu pollutioni caufam culpabilem
dederit , quamuis peccatum in Poenitentias Sa-
cramento expiauerit, a perceptione tamen bu-
charifti» abftincat illo die, vt fuse declarat S.
Thomas art. 7. vbi S. Gregotiura tanquam
Digitized by Googl<
DE SS. EVCH ARISTI A. io?
Illius Doftrina» aflertorein citat in Epift.nd Au-
guftinum Anglorum Epifcopum refponfione
io. & ii. addit que quod , quamuis nulla culpa-
bilis caufa intercederet, ex quadam congruira-
te tamen & decentia confultius videretur illo
dieabftinere; quod tamen liberum cuique eft:
imo fi neceflitas aliqua vrgeat , aut diaboli fraus
timeatur, tunc S. Dodoi communionem cen-
fet non ideo efle relinquendam.
Qirod autem de hac peccati fpccfe ,hoc&
de plerifque aliis grauioribus dicedum videtur;
quis enim a (Terere audeat hominem, qui imma-
ne aliquod flagitium , puta homicidiu aut adul-
terium recenter perpetrauerit , eodem die men-
te adhuc commota, & turbata confcientia, quS-
uis peccatum cum ingenti cordis dolore con-
feflus fit , illiufque remiflionem fuerit confecu-
tus, pofle tamen cam debita reuerentia huic Sa-
cramento participare ? imo quis non iudicce
eiufmodi hominem faltemillo die a facra Com-
munione abftinere debere, eique confeflarium
ihoc praecipere pofle ? excipitur tamen cafusne-
ceflltatis aut alterius caufae rationabilis , qua*
Confeflarij iudicio difeutienda relinquitur.
Cum igitur de fupradidarum difpofitionunt
ad dignam suchariftiae perceptionem nece/lita-
te omnes conuenianc , de duabusaliis aliqua eft
hodieinter Theologos difficultas , quae duobus
Paragraphis fequen tibus explanabitur.
PARAGRAPHVS III.
An fit ex praeopto aliquo ntctjfarium , x it
quis poenitentiam ftu fatis factionem fi-,
bi a Sater dote injunXxm ante Jumptio •
nem Eucharifiia impleat.
QV iSTio propofita intelligenda eft de
^fiuisfa&ione.lcu poenitentia fecreta, id eft
E iiij
dift.a,
cap.8.
fert. 2
&feq
104 DE SS. EVCHA RISTI A.
lecrcto in confelfione facramentaii impolita &
fccreto a poenitentc implenda, non vero dcnu
bhca & canonica poenitentia , quarob peccata
quajdam grauiora & publica olim imponebatur:
eft enim in confeffo apud omnes fccundiimau-
tiquam icdelia» praxim publicos pernitentes
nn/Tea lacra Communione excliifos ,ipfamque
a corpore Chrifti feparationem publica; illius
poenitentiae partem fui fle; nec proinde nili per-
ara illa poenitentia ad Iaeram Menfam licite
accedere potuiflej quamquam verum fit etiam
aliquando ante peractam publicam illam p rni
tenuam lpfos poenitemes priiis fecretc & Tacra-
mentalner a peccatorum reatu abfolutos , ad fa-
cram Synaxim in quibufdam cafibus ad-
mi/Tos fui ITe , vt fuse & erudite expli-
, . Pf°“at I°annes Bagotius e Societate
leluin differtatiombus Theologicis de Poeni-
tentia.
. Quaerimus igitur hic an pernitens facramen-
taliter confelfiis 8c abfblutus impolitam libi h
confeflario latisfaclionem priiis implere tenea-
tur, quam Eucharilham percipiat. Et refpon-
dendum eft nullo praecepto neque diuino ne-
que Ecclenaftico ad id teneri. Quod vt facilius
probari po/fit , praefupponimus ex Dortrina
concilij Tridentini & communi icclefia; pra-
xr, ablblutionem lacramentalem polle valide
ac frurtuose conferri pernitenti etiam peccata
mortalia confitenti , antequam implcuerit im-
politam fibi a Sacerdote latisfertionem ; imo,
cii m ip fa lar isfartio , fiue confideretur quatenus
exoluiturpro poenis qua vtplurimum peccato
quoad culpam remiflb lqendfe fuperfunt , fius
lub quauis alia ratione, non polfit ellc Deo gra-
ra & accepta , nili ab eo impleatur quiiuftusfic
& Deo gratus.-hinc fequitur fatisfartionem
illam longe meliiis ac perfertiiis effertum
luum lortiri , fi priiis paenitens per abfo-
tunonem faccamentalem Deo reconcilie-
tur-
Digitized by Google
T>E SS. EVCHARI STI A. ior
Hoc igitur prxfuppofito, dicimus nullam ex-
tare prasccptum diuinum aut Ecclciiafticnm,quo
homo per Sacramentalem abfolutionem iuftifi-
catus ad implendam latisfa&ionem fibi alacer-
dote impolitam obligetur > antequam ad Iaeram
communionem accedat : neque enim dininac
aut icclciiafticae leges quidquam aliud requi-
runt in co qui communicaturus cft , nili vt
fit in gratiae lanclificantis ftatu , eafque habeat
difpoutiones , quas Paragrapho procedenti cx-
plicauimus: poteft autem illas habere , quamuis
fatisfaclionem nondum impleuerit. Certe Con-
cilium Trid. cx proferto declarans quasnam pras- SeU.
paratio ad hoc Sacramentum digne lufcipicdum
req uiratux, nihil dc illa fatisfadionis adimpletio- caP*7 •
ne dicit , fed tantummodo proponit probatio-
nem illam qua: ab Apoftolo praeferibitur , ratio-
ne cuius is , qui peccati alicuius mortalis fibi
confeius cft j ad Iaeram communionem uonnifi-
prasmiila confelTione Sacramcncali perceptaque
abfolittione accedere debet.
Cui Concilij dodrinjefufitagatur S. Grego- £Xp0t
litis ; Qutd cTt , inquit yhocloco probare, nij! cuacua- jn *
ta peccatorum nequitia fi probatum ad. dominicam Ic„
menfam & purum exhibere* cail
Quod confirmari! poteft ex eo quod S.Tl)o- a‘ ‘2
mas dicit , quod quilibet in gratia famftifican-
te exiftensi cft membrum viuum corporis Cirri-
fti , proindeque filius Dei adoptiuusac hasres;.
atqui membrum viuum debet fuftentari de ali-
mento iplius corporis , &is , qui diuina illa efca.
in caelefti* glorias fruitione rcuelata lacie pafei
ac repleri dignus eft, camdem. fub velo Sacra-
menti digne redpere poteft.
Dices , faltem polle facerdotem pro arbitrio
pernitentem obligare , vt adimpleat fatisfiuftio-
nem a fe impolitam , priufquam corporis Chri-
fti particeps fiat.
Rcfpondetur polle quidem , fed non pro ar-
bitrio ; neque enim carteftis illius chelauri Do-
minus eft , lcd tantum difpenfator , proindeque
fivut Margaritam illam diuinam proiiccre noa.
£ y
IO 6 DE SS. EVCH ARISTIA.
debet ante porcos , fic nec iaftis 8c filiis panem
vita fine maxima & gtauilfima caufa dcnega-
re:imo SS. Patres nimium illum rigorem quo-
rumdam lacerdotum prorsiisimprobant. Vnde
S. Leo Papa Epift. 8o.in fine. 't^ulh chrifiia-
norttm , inquit , futile communio dentietur , nec ad
indignanti , arbitrium facerdotu hoc fiat : & paucis
interie<flis,conqueritur lenibus decaufis quof-
dam d gratia communionit exclufos , & animam , pro
*}ua Chn/h fanguit effufu* eft , irrogatione tam fkui
fupplutj fauciaram , dr inermem quodammodo , exu-
tamque omni munimine diabolicu mcurjibus , vt fa-
lli capiatur , obieffam.
PARAGUAPHVS IV.
v4n ad dignam Eucharijtia perceptionem requiratur
excellens aliquis puritati, s ac fanftitatis
gradus .
SE K s v s quarilionis eft , an ad dignam cor- '
poris Chrifti participationem mi ni me fuf-
ficiat, vt quis perconfellionem & abfolu-
lionem Sacramentalem a peccatis mortalibus
inundatus fit; fed requiratur infuper , vt per
diuturna poenitentia; bonorumque operum
exercitia gradum aliquem excellentiorem pu-
ritatis ac fan<ftitatis acquifierit; itavt , fi quis
recens a peccatis mortalibus per Sacramen-
tum poenitentia; purgatus, in fe nihilominus ad-
huc experiatur vitiofos aliquos motus , pra-
nas inclinationes, infirmam & languidam vo-
luntatem , & alias eiufmodi peccatorum reli-
quias, is fufficicnter difpofitus ad Euchariftiam
digne percipiendam non cenfcatur , nifi prius
in perlimandis illis animi acritudinibus , is.
eiulmodi peccatorum veluti radicibus penitus
cxtirpandis , ac virtutum oppofitatum acqui-
rendis habitibus fedulo ac diu laborauerit. Pio
cuius rcfolutione.
Digitized by Google
DE SS. EVCH ARISTIA. 107
Dicendum quod , quamuis nulla creatura»
puritas aut fanditas, quantacunque fit , infinitas
huius diflini Sacramenti excellentias ac digni-
tati pto merito refpondere valeat ; ea tamen
fuit diuinas in nos clementi* benignitas, vt nul-
lum certum puritatis aut fanditatis gradum ad
dignam illius participationem prasfcripferit,
feci id vniufcuiulque liberas voluntati pcrmi fe-
rit; ita , vt dummodo quis vere a peccato mor-
tali emundatus & per gratiam fimdificatus cxi-
ftat , quafcunque anim* *gritudines aut prauos
affedus in*fe periendae , modo iis non confen-
tiat , licite acfruduose ad facram xuchariftiam.
poflit accedere. c n.
Id fatis aperte colligitur ex his Chrifti Do-
Itlini verbis : venite ad me omnes qui laboratu &
onerafy eftu > & ego reficiam vos j & , non tjt opus **
valentibus medicus , fed male habentibus : Item ex 9’
eo quod vniuerfa Ecclefi* in publicis Colle-
dis profiteturac poftulat , vt boc diurnum Sacra-
mentum fit ablutio Jitlerun , fit forhtudt fragi .
lium, &c.
Idipfum etiam aflerunt SS. Patres , ciim do-
cent vnum ex huius Sacramenti effedibusefle,
animas aegritudines fanare , prauorum affeduum
motus fedare,peccatifomitemcomprimere, &
alia fimiliain nobis operari , vt ex eorum terti- Sed.
moniisfupra relatis confiat, quibus tria adhuc £,
fubiungimus.
Primum eft Sandi Thomae in epufc- f 8. de
facramento altaris, vbi docet corpus Chrifti in cap.i.
Xuchariftia infiar Medicina; nobis exhiberi;
illndque comparat maflae ficuum , qua liaias
Ezechi* regis vicus fanauit , dicitque huius
Sacramenti perceptione vicus concupifccntiae
fanari.
Secundum eft S. Bonauenturs in compen- Lib.6
dio Theologica: veritatis, vbi dicit corpus ca. If.
Chrifti in xuchariftia efle, <s£gri, medicinam , pe-
regrmantibus viam , debiles confortare , valentes de-
leti are, languor em fanare, &c.
Tertium eft infignis icdefi® Parifienfis
E vj
»oS DE SS. EV CHARISTIA.
Cancellarii Ioannis Gerfonis, qui tradi. 9. fu-
per Magnificat , poflqudm hortatus eftanimaur
Chriflianam vt frequenter ad fac ram Euchari-
ftiam accedat, udio f inquit J quid respondeat:
frigida fum, dtfperfa fum , carnalu fum , exagitor ess-
ru, firupulis inquietor , mordeor coneupifcentiis , fides
imbecillis efi , nuratfpes , ch antas refriguit : qua mi-
hi conuentio cum Hofptte tanto? imo vero , qua tibi
curatio nifi Jub medico tanto ? fi te fanam tuditares
«pus medico non haberes , iure a te illum repelleres j
exemplum Tetri non approbamus in hac parte : fiu -
fuit ad capturam pifaum . fubintulit tremens j exi i
me Domine , quia peccator ego fum : tanto magis 0 Pe-
tre ,fi peccator es , retinendus efi medicus fimtfficans
& peccata tollens d te : quanto fapientius peccator Za-
cheus . qui fefiinus & gaudens fuficepit lefum ad fiet
denique quam prudenter hoe fecerit , data^falus
«fiendit.
Ca:terum quanto propenfior erga nos Chri-
fti clfcmentia& benignitas in hoc "Sacramenta
effulget , tanto majorem haud dubie rcueren-
tiam ac deuotionem d nobis exigit : tantum-
que abcfl vt inde quis occafionem ncgledlus
aut torporis accipiat , quin potius , quo ad hanc
diainnm menfatn fepitis accedit fquod tamen
fine fapientis viri confilio facere periculofum
eft^co attentius fibi ipfi inuigilare debet , ne
totcoeleflibus gratiis tam frequenter irroratus,
vitiorum tribulos aut labrufeas , fed potius-
vberes virtutum fxudlus referat j Terra enim fiu -
ferfie venientem bibens imbrem , proferens autem fpt-
nas ac tribulos . reproba efi £r male di tt« proxima*
tmm csnfummatio in combufiioner».
Digitized by Google
DE SS. EV CHARISTIA. io*
SECTIO VIII.
| fit huius Sacramenti percipiendi
nectjfiitu.
T"V E duplici neceditate medij vel praecepti,-
i 1 qusftio intelligi poteft, de qua in prio-
«*-Arifenfu.
Icendum 1. Sacramentum Euchariflia; in
re fulceptu , nec «duitis nec, paruulis ad lalutem
necefiarium ede accc/fitate medij. Ita S. Do- q-7ji-
«Sor.Et de adulrisquidem conftat,tum ex coin- a. 3.
muni Ecclefiat confenfu, tum ex illis Chrifti
, Domini verbis : crediderit & bapttzjitus fue- Sanlf.
rit, felttHi ent: Vbi aeterna falus adultorumide.M<»rc.
quibus loquitur) fidei ac Baptifmo foliitn a f- vlt..
cribitur nulla Euchariftiae fada mentione. De
paruulis vero vfu rationis carentibus , Conci- Sedi-
lium Trid. exprefle dcclarauit illos , Nulla oblt-zi-c»-
gari ne ce fi it at e ad Sacramentalem Eucharifiia com- 4,
munionem ; fi quidem fer Eaptifhsi Uuacrum rege-
nerati ir Cbrifio “Domino incorporati , adeptam iam
filiorum Dei gratiam in illa atate amittere non p ef-
fiunt.
Dicet aliquis , olim SS. Patres Euchariftiara-
paruulis baptizatis adminiftrade , vt conftat ex
fiinfto Cypriano Serm. delapfis, S. Auguftin*
Jjpift. 107. ad Vitalem , & aliis : Vnde feque-
tuc illos exiftimade Euchariftiam efle neceffi-
tatc medi; necedariara.
Refpondetur morem illum communicandi-
paruulos aliquibus tantum in locis fuifle feti
uatum ; neque SS. Patres vnquam cenfuide
realem Euchariftiae fufceptionem neceditate
medij ede paruulis necedariam ; cum S. Mel-
chiades Papa , qui circa annum 312. rexit Ec- .
defiam , in Epift. Decrct. ad Epilcopos Hifpa-
uiae dicat , Regenerationem (''B.iptifmi fcilicct^V
fer- fie falsure hos in pace beati fieculi recipiendos
\
Digitized by Google
rto DE SS. EVCHARISTIA.
Vade Concilium Tridcntinum docet , Vfjn
ejfe damnandam antiquitatem , fi eum morem in ali-
quibus locis aliquando fcruauit : vt enim fanclifii-
mt illi Patres fui probabilem caufam falli pro illius
temporis ratione habuerunt ; ita certe eos nulla J 'alutis
neceflitatc id fccijfe fine ccHtrouerfia credendum eft.
Dicendum 2. Sacramentum Euchariftia: iu
voto fufeeptum , cateniis tam adultis quam
paruuiiseftead falutem neceflarium neccflitate
medij , quatenus votum illud in Baptifmi fuf-
ceptione continetur, tum ratione gratia;
malis , quae baptizatum ad Euchariftia: ^Sce-
ptionem idoneum efficit; tum etiam ratione
propenfionis , quam is qui vitam fpiritualem
gratia; per Baptiimum accepit , cenfcturhabere
ad vitam illam per alimentum Eucharilliecon-
icruandam , vt docet S- Thomasfupra, & poft
illum communiter alij Theologi, vt videre eft
apud Valentiam difp. 6- qua;ft. i.deiucharift,
punc. f.
Ex qua dodrina fic explicata intelligi po-
tcft , quo fcnfu dixerit S.Auguftinusroi vitam
habere non pofft , qui fuerint expertes corporis &
Xib.r. f anguinis Chnfii : Id enim intelligendum eft
contr. de fumptione corporis Chrifti , qua; cenfetur
duas fieri in voto , cum Baptifmus fufeipitur : quod
Epift. idem S. Pater dcclarauit ,vt refertur cap. H^ulli,
relag. dcConfec. dift. 4. vbi dicit vnumquemque fide-
C.4. Imm tunc corporis £r f anguinis Domini participem
fieri quando in Dapti/bso membrum corporis Chnfii
efficitur.
Quod fi de nece/litate pratcepti queftio in-
telligatur ,
Dicendum q. vatia olim de hac re extitifle
Ecdefi-c prscepta : Initio fi quidem nafcentis
Ecclefiae fideles fepi/fime , imo fere quotidie
Sacramentum hocfumcbant: que confuetudo
eiim paulatim intermitti videretur, hanc fandus
Anaclctus aliqua ex parte rcnouauit Epift. 2.
precipiens , vt faltem miniftri qui Miflie Sa-
crificio inferuirent , Euchariftie participarent.
Charitate pofhnodum refrigefeente fandus Ea*
/
Digilized by Googl<
DE SS. EV CHARISTIA, rm
bianus Papa Epift- r. quas refertur cap. Effi de
confecrat. diftin. t. edixit, vtter lakem quo-
tannis, icilicet in feftis Natalis Domini , Re-
furre&ionis , ac Pentecoftes, omnes Chrifti fi-
deles Euchariftiam fumerentj Qnodpoftea it»
pluribus Conciliis fimiliter decretum eft , ac
prajfertim Agathenfi i. Demum cum fanda il-
la & falubris praeceptio in defuetudinem abiif.
fet , & maximo animarum damno in plures
etiam annos corporis Chrifti communio dif-
ferretur ,conftitutum eft in Concilio Lateran.
fub Innocentio 3. cap. Communis vtnufque fe-
xsu , vt finguli fideles , cum ad annos difere-
tionis peruenerint , Sacramentum hoc falcem
femel in anno tempore Pafchatis percipiant,
nifi ex licentia proprij facerdotis , in plures
aliquot dies ex caufa aliqua rationabili diffe-
rendum efie cenfeatur.
Sunt autem quadam hic obferaanda circa
Ecclefiafticum iftud de fumenda Euchariftia
praeceptum.
Primum eft , tempore Pafchatis intelligi to-
tum iilud tempus , quod effluit a Dominica
Palmarum vfque ad Dominicam in Albis in-
clufiue ; vtab Eugenio 4. declaratum fuiffe re-
fert Nauarrus : imo , vbi confuetude legiti- c' lT*
me preferipta viget de farisfariendo huic prar- n*
cepto per communionem quolibet Quadrage-
fima: die faciam , idem Nauarrus docet fatis effe
ad tranfgrefltonem praseepti euitandam , vt
quis eiufmodi confuetudini fe conformet.
Secundum eft , ex probabiiiflima & in praxi
magis recepta fententia illum , qui tempore
Pafchatis ex caufa aliqua iufta vel iniufta fa-
ctam Euchariftiam accipere intermifit , poftei
Suam primum commode poteft , ad fumen-
am. illam obligari. Ita docent Nauarrus,
Jizor , Suares & alij apud Daymanura- cap.
«-.de Euchar. quibus fubfcribit Ilambertus ad
quxft. So. difp. 6. art. t. vbi etiam addit il-
lum , qui prasuidet defuturam libi tempore
Pafchatis communicandi occafionem , ad pt*-
Digitized by Google
tti DE SS.‘ E V CHARISTIA.
«eniendum illud tempus obligari : quod ta-
men aliqui re&e limitant , ii intra eum annum
i«m femel non communicauerit $ aut fi pneui-
deat quod intra eumdem annum amplius com-
municare non pofiit; quia Ecdefia: intentio
prarcipua cft , vt cominuftio vitra annum non
differatur , ficut re&e obferuat & probat Lay-
mannus fupra.
Tertium cft, poenam illam in fupradi&o de-
creto Concilij Latcran. contra huius pnecepti
tranfgiefTores conftitutam ; fcilicct vt viuentes
nb Ecdefia arceantur , & monui Ecclefiaftica
fcpultura priuentur; non cffe lata» fentemia:, fed
ferenda:, vt ipfius decreti verba indicant: qua-
propter parrochi, aliique facerdores,quiiurif-
diftionem in foro exteriori non obtinent, poe-
nam illam non-nifi confulto ac iubente Ordi-
nario inferie non debent, nifi fpccialibus dis-
cefcon conilitutionibus, aut confuctudin ibus
aliquid exprefluis declaretur.
Dicendum 4. non modo Ecclefiafticum, fed:
etiam diuinum de fumenda Euchariftia extare
qu. 8. prseceptum. Ita S. Thoraas : 8c conflat tum ex
a-n. his Chrifti Domini verbis : N'Ji manducaueritk
S. loa, carnem filtj hominis > no» habebitu vitam m robxp
H. tum etiam ex Concilio Trid. fcfT. 13. vbi fic lp-
*ap,2, quitur: Salitator nojler difctjfurus ex hoc mundo ai'
r Patrem , Sacramentum hoc infiituit , ir in illitu fum-
atione colere nos fui memoriam practpnt , irc.
Qttxxes quo tempore diuinum illud pra?ce-
ptum obliget? Refpondetur 1. obligare faltem-
in articulo mortis , vt docet & pluribus probae
Suares difp- 69. fect. ■£. & Valentia difput. 6-i
qusft. 8 de Euchar. pun&. 4. colligiturquc ex
perpetua Ecclcfix praxi,qua: peculiati cur£ fem-
per cauit , ne infirmi fine illius fumptione ex
hac vita decederent: Vndein Concilio Nicae-
no 1. can. 15. Euchariftia in fine vita: fumenda
vocatur viaticum necejpsriitm : idem habetur in
Concilio Carthagin. 4. can. 77. & in aliis Con-
ciliis^ua: referuntur in Decreto caula 17. qu,.
DE SS. EVCHARISTIA. it?
Refpondeturz. valde probabilem efle fcnten-
tiamSoti lecl. 9. de Euchar. ^Bgidij Conincx:
quaeft. 6?. arc.?. & aliorum Dodorum,qui aflc-
xunt cx praecepto diuino vnumquemque fide-
lem adultum etiam citra mortis periculum ad
fumendam aliquoties in vita Euchariftiam obli-
gari , Chriftumquc Dominum nullum tempus
certum praefcribere voluifle , fed Ecdefix lua;
leliquifle determinandum.
Eft autem obferuandum, quando Euchariftia
in periculo mortis per modum viatici fumitur,
etiam a non ieiunis illam fumi po/Te , quando
fine graui damno aut periculo ieiunium ab illis
vfque ad tempus huius Sacramenti fufeipiendi
feruari non poteft,vt ex communi Dodorum
confenfu docet Toletusl. 6-c.if. & habetur in
rituali Romano titulo de communione infirmo-
rum : fi tamen nullum probabile mortis peri-
culum immineret, & ex deuotione fola commu-
nicare vellet infirmus fquodilli haud dubie la-
luberrimum clt, idcoque confidendum^) tunc
non-nifiieiunus luchariftiamfiifciperedeberet:
quod fiinfirinus in mortis periculo diutius ver-
fetut, poterit iterum & ftepius Euchariftiam per
modum viatici etiam non ieiunus fumere , vt
docet idem Tolctus fupra; dummodo tempus
aliquod ab vicinia viatici fumptioneintereefte-
rit.quod quidem tempus in Rituali Parifi£fi tit;
de comra.infirm. decem dierii fpatio prtefinicur.
Quierunt aliqui , an is , qui paulo antequanr 0
incideret in periculum mortis , communicauic,
teneatur iterum periculo illo aduenietcEucha-
xiftiam recipere. Quidam Theologi , vt Sotusr
Paludanus & ali j quos citat & fequtturLayman-
nuscap. f. de Eucharift. exiftimant illum; qui:
JSuchariftiam recepit odo vel decem diebus an-
tequam in periculum mortis incideret, non te-
xi eri fub peccato iceriim commuRicare: quorum
lententia quamuis probabilis videatur , verioc
tamen & in praxi tenenda eft ea , qua: aflerie ta-
lem ex prqccpto diuino iceriim obligari ad com-
Uiunicandum > ctiamii gridre quam incideiec i«
«4 D E SS. EVCH ARISTIA,
mortis periculum,iam communicaflet. rtalTam-
bertusad quadi. 80. difput f. art. a.vbi etiam
cotendit ilium, qui nihil de periculo mortis co-
gitans communicaflet aut celebraflet , fi eodem
die in tale periculum incidat,*iteriim ad Eucha-
riftiam Tumendam per modum viatici obligari:
cui tamen fententia; ne Tubicribamus,obftat Ec-
clefhelcx & confuctudo prohibens, ne quis eo-
dem die bis communicet , exceptis aliquot ca-
flbus in iure exproflis, vt Natalis Domini , Pa-
rochi duas" aut plures Ecdefias parochiales di-
ftindas legitime poflidentis,&c. mter quos ta-
men propofitus hic caTusnuTquam repetitur.
Optimum luper hac re confilium cfletid prar-
ftare , quod a (andiflimis viris , & nuper etiam
ab Emineti/fimo & de vniuerfa Ecclefia optime
merito Cardinali Baronio aliquot annis ante
mortem fadum Iegimus;qui quoties communi-
cabant aut Miflie Sacrificium celebrabant , to-
ties facram Euchariftiam per modum viatici ex
peculiari intentione Tumebant, ea Tcilicet, mete,
vt fi mors ex improuisoaccideret, diuino prae-
cepto de Euchariftia in tali caTu Tumenda ab
ipns Tatisfaclum eflet.
SECTIO IX.
Solumtur quadam dubia circa do&rinam pracedenti
, fettiont traditam.
PRimvm eft, vtrum amentibus baptizatis
adminiftranda fit Euchariftia. Reipondec
S- Dodor cum diftindione: vel enim Tem-
a. 9. per caruerunt vTu rationis, & talibus dicit Sacra-
mentum hoc non efle adminiftrandum : vel non
femper carnerunt, & tunc fi prius cum eflent ra-
tionis copotes, apparuit in eis Sacramenti huius
aliqua deuotio, debet ipfis in articulo mortis ex-
can.7. hiberi(vt ibidem docet confirmatq; authorica-
6. te Concilij 4.Carthaginenfis)nifi forte timeatur
periculum vomitus vel expulfionis. Iis autem
qui non omnino amentes Tunt, Ted debilem tan-
tum habent rationis vfura, non efthoc Sacra-
t
Digitized by Google
wr
DE SS. EVCHARISTTA. 1 if
mentum omnino denegandum , fed pro ratione
difpofitionis 8c deuotionis adminiftrandum.
Secundum eft,qua atate pueris Sacramentum
hoc adminiftrari debeat ? Refpondetur, nihil 1'u-
per hac regenerarim po fle definiri, fed cuiufque
pueri indolem efTc confiderandam ; in aliis fi-
quidem tardius , in aliis citTiis rationis vfus exo-
ritur: neque tamen requiritur vt puer pleno ac
perfecto iudicio polleat, fed fatis eft fecundum
mentem S. Do&oris , vt aliqualcm vfum ratio-
nis habere incipiat , po/fitque a&um fidei circa
hoc Sacramentum elicere , & deuotum aliquem
affectum circa illud concipere.
Vnde grauiter aliquando peccant parentes,
paftores , &confe!Tarij , qui ex incuria primam
puerorum communionem nimis diu differunt,
quos Beat* memoris Francifcus Salefius Epi-
fcopus Gebenncnfis in ipfo rationis crepufculo
ad Chriflum Dominum volebat in huius Sacra-
menti participatione adduci ; vt illius gratiis
irrorati tanquam nouellse oliuarum in circuitu
menfx Domini adolefcerent , eoque confortan-
te , baptifmalem innocentiam fslicius & con-
itanti iis cuftodirent.
Tertium eft , vtrum reis ad mortem damnatis
Euchariftia licite denegari poilit? Refpondetur
cum Ifamberto, Ecclefiam pofle fpeciali aliquo
decreto, vel ratione alicuius confuetudinis,eiuf.
modi reos ad mortem damnatos Sacramentali
Euchariftia» perceptione ptiuare: quod prasfer-
tim probat, ex eo quod Ecclefia olim in qui-
bufdam Conciliis ac nominarim in Concilio
Eliberitano, quofdam peccatores publicos, licet
poenitentes & Sacramentalirerabfolutos»facra
■viatici fumptione etiam in articulo mortispri-
tiauit: ergo idem etiam nunc in fimilibus cafi-
bus ad horrorem quorumdam criminum altius
animis imprimendum facerepotcritrcum in dif-
penfatione Sacramentorum falua illorum fab-
ulantia plenariam a Chrifto Domino poteftatem
acceperit.
Quantun eft, vtrum ficut faccrdotes edebran-
fup.in
refp.
ad
ad q.
80.
difp.
a. 4.
1x6 DE SS. EVCHARISTI A.
tes,fic etiam laici communicantes Sacram en*
tum hoc fub vttaque fpecic fumere debeant:
Relpondctur iuxta definitionem Concilij Trid.
fen.21 Laicos (? Clericos non conficientes > nullo pracepto diut-
cap, I, nt a({ gsicbanftut, Ster Amentum fub vtraque Specie fu-
mendum obligari , necjue vllo patio fatua fide dubi-
tari pojfe , quin iliis alterius fpeciei communio ad fa-
lutem fuffictat: ( Et pofte.i. iubdit) quod,/i«r4^
Op.2. initio Chrifiiana religionu non infrequens vtriufjue fpe-
ciei vfus fuijftt , tamen progrejfu temporis lati fima
tam mutata illa tonfuetudme , fitnila mater Ecclefiec
grauibus & iufiis de caufis adducta , hanc confuetu-
dtnem fub altera fpecic communicandi approbauit, dr
pro lege habendam decreuit\quam reprobare , aut fi-
ne > pfiu* Etclefia authoritate pro libito mutare non'
licet. ( Addit denique ) fatendum effe etiam fub
cap. altera tantum {pecte totum atque integrum flirifium
verumque Sacramentum fumi ; ac propterea , quod
ad frufium attinet , nulla gratia ntccjfaria ad falu-
tem eos defraudari , qtn vitam Jpectem folism acci-
piunt. Certe in feripturis, Aci. a. 20. & 27. fic
mentio folius fraftionis panis, in cuius com-
municatione dicuntur fideles fuifle perfeueran-
tes : & olim in Ecclefia Sacramentum hoc fub
fola fpecic panis ad communionem infirmo-
rum afleruatam , ipfifque infirmis minifiratumf
fui fle confiat ex Concilio Nicaeno can. 12. 8c
14. & ex Eufcbio lib. 6. Hiftor. Ectflef. cap.
8c etiam ex S. Gregorio Narianzeno in orat,
de Gorgonia fotore : ex quibas conflat quan-
tum a veritate alienum fit , qqod haeretici di--
eunt, vnumquetnque fidelium praecepto diuino
a-d communionem fub vttaque fpecrp fumen-
<km obligati.
'SECTIO X.
Quis fit legitimus huius Sacramenti mimjfer.
QVjes tio propofita dupliciter intelligi
poteft: primo j quis hoc Sacramentum con-
Digitized by CjOO^Ic
DE SS. EVCHARISTIA- tt?
fice re; fecundo, quis illud legitime difpenfare
& admiuiftrare poflit. Pro illius in vtroquc icn-
fu relolutione.
Dicendum i. foliun noux legis facerdotem ri-
te ordinatum elTe proprium & legitimum e«-
chariftix conficienda? miniftrum. H<ec veritas,
quxdefidecfl ,conftattumex his Chrifti Do-
mini verbis S. Matth. 26. &S. Luc. zz.hocfa-
cite, &c. quibus ,lblis Apoftolis,eorumquc in /a-
cerdotio fucceflbribus hanc Euchariftia? confi-
cienda? poteftatem conceflit; quo fenfu verba
illa intelligenda efle docet S . Thomas ; & con-
fiat ex Concilio Lateran. fub Innocentio III.
cap. Firmiter, in quo ftatuitur neminem niji fucer -
datem rite fecundum danes Ecclefet ordinatum , Sa-
cramentum hoc pojfe conficere : quod etiam exprcfse
definitumeft in Concilio Trid. fefl'. 2. cap. r.
Huic quoque veritati fubfcripferunt SS. Patres,
VtS. Chryfoftomus paflimin libris defacerdo-
tio , prxlcrtimque lib. ?. cap. 3. & S. Hierony-
mus dialogo cont. Luciferianos poft medium,
vbi contendit Hilarium quendam Schifmati-
curn non potuifle Euchariftiam conficere , eo
quod fuiflet tantum in Diaconum ordinatus.
Dicendum 2. foliun facerdotem efle ordina-
rium difpenfationis Sc adminiftrarionis huius
Sacramenti miniftrum. Ita S. Thomas qu. 82.
a. $. & conflat ex cap. Vemenit de confecr. dift.2.
in. quo reprehenduntur facerdotes , qui laicis
Euchariftiam dabant ad infirmos defcrendam:3c
inConcilio Trid. fefl". r^. cap. S. dicitur, Hunc
femper in Eccltfia morem fuijfc , vt laici i facerdoti-
tut communionem acciperent.
Diximus (ordinarium) primis enim scclefi®
temporibus ob penariam lacerdotum , extraor-
dinarie hanc Euchariftise difpenfationcm Dia-
conis commiflam fuifle conftat ex S. Iiiftino
Apolog.2.in fine & ex S. Ambrofio lib.i. offic.
cap. 41. quod tamen tempore confequenri ad
folum cafum neceflitatis reda&um fuir,vt decla-
ratur in Concilio Carthag. 4.can -jS. ac demum
prorsus exoleuiu
q. Sz*
^•1«
Digitized by Google
nS DE SS. E VCH ARISTIA.
Quamquam Suarez difp. 72. feci. 1. Sc alij
Do&oresquos ibidem citat, exiftiment etiam
nunc in calii neceflitatis fvt fi infirmus in mor-
tis articulo podularet viaticam nec adedet fa-
cerdos) poflc Diaconum illi adminidrare: quod
fimilitcr docet Toletus lib.2. cap. 28. Imb idem
Suarez, Valentia, Koninch , & alij apud Bona-
cinam difp-4.qua;d.r- pund.i.afleruntin extre-
ma; ncceflicatis cafu , vt in articulo mortis , fi
nu Ilus ad fit f acetdos aut Diaco n us, laicum p o fle
luchariiliam per fe ipfum lumere aut alteri Tu-
mendam prjebere; quod tamen intelligendum
cft feclufo quouis 1'candalo : quamuis autem
Bonacina hanc fententiam minus probabilem
exi (limet, aliis tamen non improbanda videtor,
cumolimid vfitatum fuerit vt condar ex Eufe-
biolib.6 cap & nuper etiamin Maria Sco-
tia; Regina fadum laudatur.
Dicendum nullum lacerdotempofle licite
alteri Eucharidiam adminidrare , nifi fit eius
proprius paflor, vel ex proprij padoris id eft
fummi Pontificis, Epifcopi , vel Parrochi com-
miflionc feu licentia exprefla vel rationabiliter
ptxfumpta id faciat. Ita Suarez fupra fed. 2.
Vafques difp.219.cap. 2. Laymannuslib.j.trad.
4.. cap. 7- ae Euch. qui hanc affert rationem;
quod difpenfatio Sacramentorum, ac praslertim
huius quo fideles fpiritualiter pafcuntur, fit pro-
priam munus padoris, quod proinde nemo alius
fine illius commiflione vfurpare debet.
Digitized by Google
DE SACRIFICIO MISSAE, n*
SECTIO XI.
De fanttifttmo MiJJt facrtfiao •
PARAGRAPHV s i.
Vtrum in Mtffa verum & proprie di Sium
facrificium offeratur.
MI s s je nomen plurimi ab Hebraica vo-
ce, qtue oblationem fpontaneatn figni-
ficat,deriuare contendunt : alij tamen
probabilius (vt Bellatmino videtur) didtionem lib. t,
e/Te Latinam exiftimant a mittendo denuatam; de
quia per illam oblationes & preces ad Deum MiiT.
mittuntur; vel quia in illius fine Diaconi vel c. X*
facerdotis voce fit miflio feu dimidio populi:
Patres fiquidem Graci nufquam nomen Mida:
fed vfurpade reperiuntur ; quos ta-
men alias voces Hebraicas , vt Pafcha , SaM*-
thum , ^Alkluia, &c. padim retinuifle videmus.
Quidquid fit de illius nominis deriuatione,
certum tft illud in Ecciefia antiquidimum &
vficatiflimum fu i de , vt latis demonftrat eius
ftequens mentio tum in Conciliis antiquis, tum
apud SS. Patres , quos fuse refert Bellarminus
loco proxime citato. Et eo nomine, fecundum
communiflimam ac vfitatiflimam illius acce-
ptionem, fignificatur adiio illa Religiofa diui-
nitus inditura, per quam Chrifti Domini corpus
&languiscumlacri$quibuldam ritibus ab Ec-
ciefia pr.Tfcriptisconfecratur, offertur , aefumi-
tur. Et de Miflh eo fenfu intellecta qu2eritur,an
fit verum 8c proprie didtum facrificium : pro
cuius qua:dionis faciliori refolutione,
Supponimus ex Dodtrina S. Thomae Sralio-j^q^
tum communiter Theologorum , facrificium gj,
proprie didtum cfTe oblationem externam foli
Deo fadtam , qua in tcftificationcm fupremi do-
minij,quodin omnes creaturas earumque vitam
ed by Google
120 DE SACRIFICIO MISSJS.
& exiftcntiam obtinet ( cuius proindenutu fl-
ear creatae funr & conferuantur , /ic etiam de-
ftrui & annihilari poffunt)a legitimo mimftro
res aliqua fenfibilis 8c permanens ritu myftico
confecratur & tranfmutatur.
Dicitur i. ( oblatio externa J vt ab internis
religionis adrbtis difccrnatur.
lib.IO Dicitur 2. (Coli Deo faciam) quu enim , inquit
de ci- 5. Auguftinus , purificandum ceti fuit . rufi ei quem
«it. C. Deum aut fouit, aut putauit . aut finxit ?
jp. Dicitur?, fin ceftificationcm fupremi domi-
nii,&c.) vt explicetur in quem Enem facrificium
oiicratur.
Dicitur 4. fi legitimo miniftroj non enim
cuiufvis eft offerre iacrificium ; Nec (vt ait Apo-
■j/lolus) quifquam fumit fisi honorem , fcd qui vacu-
atura Dea tanqunm .Aaron.
, Dicitur f. (res aliqua fenfibilis & permanens,
vt a ratione facrificij proprie didi excludantur
adiones tranleunces , quales fune plalmodiae)
preces, &c.
Dicitur 6. (ritu myftico confecratur ) id eft
d: irino cultui & honori dedicatur : facrificarc
fup. enim, ( vt ait S. Doctor^ eft aliquid facrum
a. J- facere. •
Dicitur 7-( Sc tranfmutatur ) ad verum enim
Sc proprie didum facrificium requiritur , vt id
quod facrificatur ita tranfmutetur,vt delinat effe
id quod ante erat : cum enim (vt fupra didum )
facrificium offeratur in proteftationem , quod
Deus fit fummus vitae ac necis arbiter ; hiec pro-
reftatio requirit , vt non folum vfusrei,fed eius
etiam fubftantiaDeo offeratur, Sc ineiusliono-
rem conlumatur.
Hoc praffuppofito, dicendum eft in Milia ve-
rum & proprie didum facrificium Deo offerri.
£ap.i. Hasc veritas , quae a Concilio Trid. definita eft
tanquam fide credenda, & quam ha?retici ho-
dierni praffertim impugnant, probatur i.cxMa-
lachiaficludarosalloqucnte: efi mihivotun-
tos in vobu , dicit Dominus exercituum , & mutius nata
fufcificun de manu vejlru : ab ortu enim fidu vfque ad
eccafumt
Digitized by Google
de sacrificio missae, m
tccafum , magnum e ft nomen meum in gentibus , & in
amni loco facnficatur & effertur nomini meo oblatio
munda : quibus verbis prodicit Propheta { vt
explicat S.Auguftinus ) ceffkturas vilhmas quasi»
vmbra futurorum offerebant ludat , & vnum facrifi-
cium gentes d folu ortu vfque ad occafum , fient tam
fieri cernimus , oblaturas.
Probatur a. exeo quod Apoflolus dixit quod
Chriftus Dominus f alius efi Pontifex in attritum
fecundum ordinem Melchifedech , id eft , quod j
ficut Melchifedech panem & vinum in facri-
ficium obtulit, fic etiam Chriftus Dominus cor-
pus & fanguinem fuumfub fpecie panis & vini
iri facrificium obtulit , & difcipulisfuiseorum-
quein iacerdotio fuccefToribusofFerendumtra-
didinita enim hunc Apoftoli locum explicanc
SS. Cyprianus , Ambrofius, Hieronymus $c
alij quos refert Bellarminus lib. i. de Mifla
cap 6.
Probatur q. ex Concilio Nicaeno i. can. 14.
vbi ftatuitur, Diacones non habere poteftatem effe-
rendi facrtficij , fed folos facerdotes : & Nicaeno 2.
ad. 6. vbi fit exprefla mentio incruenti lacri-
ficijquod in memoriam pafltonis Chrifti a fa-
cerdote offertur , diciturque in eo non imagi-
nem, fed ipfummet Chrifti corpus offerri.
Probatur 4 ex Sando Ambrofio cap. I. iit
Sandum Luc. C*>™ facrf camus . inquit , Chriftus
adeft , Chriftus immolatur: Sando Gregorio Nifl
feno orat. 1. de fefto Pafchs : Chriftus non expe-
llat Pilati indicium, fid ineffabili facrtficij modo pra-
occupat violentum impetum Iudaorum , ac fe ipfum
offert oblationem pro nobis , faeerdos Jimul & agnus t
quando vero id accidit ? cum nempe corpus fuum ad
manducandum , &■ fanguinem familiaribtss exhibuit
ad bibendum. Et Sando Auguftino lib. 4. de
Trinit. cap. 14. Quid gratius efferri aut fufctpi
potsft , quam caro facrsficij nftri . corpus effcilum fa -
cerdo tu ncftri ?
Probatur f. hac ratione: vbicunque reperiun-
tur altaria & facerdotes , ibi facrificium etiam
repeiiri necefTe cft , ciim non nifi ad facrifici*
F
lib. 19
de ci-
uit. c.
*?•
Heb. 6
Digitized by Google
fciT.zz
cap.i.
1 12 DE SACRIFICIO M I S S JE.
offerenda vlui effc polline : Atqui in Eccleli*
Catholica femper fuerunt altaria & Sacerdotes,
vt conflat ex antiquillimis Conciliis, Calcedo-
ncnfi ad. x. vbi dicitur Tatres Concilij conle-
dilfc in Ecclefia ante cancellos Janlhfiimi alraru ;
&Laodiceno can. 19. vbi ftatuitur Solis factans
licere ad altare accedere ; & can. q.4. prohibetur
Ne multer ingrediatur ad altare : item cx Sando
Cypriano iib.i. Epiftol. 9. vbi prohibet ne offe-
ratur facrificium pro Chxilliano quodam def-
fundo , qui teitamento fuo rerum aliquarum
temporalium procurationem facerdoti manda-
uerat ; Quia , inquit , non tjl dignus vt pro illo fieri *
ficetur , qui facerdottm Dei ab altari abfiraxit.
Obiiciunt 1. harretici Cluilium Domiuum in
feripturis vocari 8c re vera effc faccrdotem in
«ternum : vnde inferunt nullos in terris lacer -
dotes illi effe liibllituendos , ncc illa proinde ia,-
crilicia ab ipfis polle offerri.
Relpondetur facerdotes non fubllitui Chrifto
Domino, nec illorum multiplicationem repu-
gnare vnitati Sc aeternitati facerdotij iplius
Chrilli , fed operari & laetificare in illius vir-
tutetanquam cius Vicarios; ficut, quamuisiple
Cluilius de fe ipfo laqueus dixeric vnus eji ma.
gijler vefier Chrifius , hoc non obllnt quin fub illo
fint etiam alij Doclores & magillri : vndeApo-
llolus 2. Timoth. 1. vocat le Magiflrum & Do-
ftorem gentium.
Obiiciunt t- Apollolum Hebr. 10. dixiffe
Chrillum vna lui oblatione confummaffe in
aitcrnum fandificatos ; vnde fcquitur nos nullo
alio larrificio indigere , ciim vnum Chriili in
cruce facrificium infinitam & sternam vim
habuerit.
Relpondetur verum elle , quod Chrillus Do-
minus vnica fui oblatione sternam humani
generis redemptionem perfecit ; quod tamen
non obdat, quin ( vt loquitur Concilium Trid.)
Ecclefia fu* viftbile ( ficut hominum natura exigit )
rclitjuertr facrificium , quo cruentum illud fcmcl in
cruce pera Ilum rej/re feritaretur , e influe memoria m
d by Googh
DE SACRIFICIO MISSAS, ii?
finem vfijuc foculi permaneret j atque illius falutaru
virtus in remtfinncm eorum , qua a nobis quotidie
committuntur , peccatorum applicaretur.
PARAGRAPHVS II.
Quartam partes Mijfx ad rationem
facrificij pertineant.
DE duobus pnefertim ipfius Mi (Tx par-
tibus controuerfia eft apud Theologos»
confecratione fcilicet 8c communionej
an vtraque vel vna folummodo illarum ad ra-
tionem feueflentiam facrificij pcrtineat:de aliis
enim quse in Mifla fiunt , conucniunt omnes
quod ad edendam facrificij minime pertineant;
fed quod fint tantum ceremonia; quxdam ab
Ecclefia infticuta: , quarum alia: funt praspara-
toris ad facrificium , alite reprsfentadus eo-
rum quas in Paffione Chrifti Domini gefta funt,
alias demum fignificaciuas fructus qui ex illo fa-
crificio fuper fideles deduntur.
Sunt autem duas celebriores Theologorum
fuper hac quasftione fententias : Prior eft eo-
rum , qui exillimant rationem feueflentiam ia-
crificij Miflte in fola confecratione confiftere.
Jta Suarez difp. 77. &plurcs ali; quos ibidem
idem citat , quorum prxcipu* rationes has
funt.
Prima, quod facri Euangeliftae inftitudo-
nem huius facrificij referentes folius confe-
crationis meminerint, nec dicant Chriftum Do-
minum corpus &languinem fuumin illa infti- q. Sx*
tutione fumpfifle; quod quamuis SandtusTko- a. i.
mas 8c plurimi alij tum Sancti Paties, tum Do-
«flores aderant , non cii tamen verifimile facros •'
Euangcliftas omilfuros fuiffe , fi ad huius
facrificij rationem & c flendam pettinere exi-
ftimaflenc.
F ij
1*4 DE SACRIFICIO MISSOR.
Secunda , quod huius fiicrificij e/I entia con-
fidat in ea adione, qua» eft expreffiilima Paf-
fionis & mortis Chrifti Domini reprefentatio:
Atqui confecracio cft ciufmodi ; ciim in illa vi
verborum corpus feorfim a fanguine ponatur,
ScCic fiat myftica quaedam feparatio languinis
ab ipfo corpore ; in qua quidem feparatione
realitcr in cruce fnda , polita fuit vera & pro-
pria ratio facnficij in ipft cruce pera di : er-
go , &c.
Tertia , quod huius facrificij propria &
eflentialis ratio conftituenda fit in adione illa,
in qua facerdos fungitur vice Chrifti Domini
principalis offerentis, & illius nomine aliquid
Deo offert : atqui in fola confecratione id re-
pentur; tunc enim folummodo Sacerdos in per-
iona ipfiusChrifti loquitur, & virtute verborum
confccrationis vidimam illam diuinam veluti
fiftit in altari , ficque eam Deo offert: omnes
enim reliquae oblationes , quas iplam confe-
crationem antecedunt aut fubfequuntur , ab
Ecclefia inftituta; ftint ; cirm Sandus Grego-
riuslib. 7. Epiftol. 63. Apoftolos primis Ec-
clefia; temporibus ad verba confecracion» io-
i im orationem Dominicam addere lolitosfuif.
fe teftetur.
Pofterior fententia cft eorum , qui afferunt ad
rationem & effentiam huius facrificij pertinere
quidem confecrationem corporis & languinis
Chrifti Domini, quatenus eft veluti politio feu
addudio vidima» ad altare illiufque oblatio;
fed folam non fufficere defcdu realis immuta-
tionis in facrificio requifita» ; proindeque ad
rationem & ellentiam huius facrificij pertinere
quoque facerdotis communionem, per quam
Euius facrificij vidima in honorem Dei veluti
deftruitur atque confumitur , in quantum per
illam facerdotis communionem corpus &fim-
guis Chrifti fab fpeciebus SacramentalibuselTc
definit.
Cuius fententia» afTatorcsfwnt Canus, Sotus,
Digitized by Google
DE SAC CIO MISSA iif
Bcllarminus, Sal quibus fubfcribit Ifamber-
tus ad qua:ft. S^unp. ?• art. 4. qui etiam pro
ea citat S.Dodorem praefata; qua:ftionis art. g.
& fundamenta illius pofterioris fententiae prae-
cipua fune 'hsc.
Primum, quod Chriftus Dominus ficrifi-
cium hoc inftituens fimul & offerens dixit,
hoc tfi cor p tu meum quod pro vobti datur : frangi- S*n(f,
fwrluxta Gr®cam editionem ; & de calice fan- Lue.
guinis fui : qui pro vobis funditur tn remifiionem zi>&!
peccatorum: qua: quidem verba de fradione 8c Ctr.ll
effufione, quae in ipfo facrificio fit, intelligenda
effe ex mente S. Chryfoftomi & plurium SS.
Patrum probat Maldonatusadcap. i6.S.Math.
vnderede colligitur fumptione corporis & fan-
guinisChrifti Domini a facerdotefadam ,qua6
per fiadionem & effufionem illam iigninca-
tur , ad facrificij rationem & effentiam perti-
nere; ciim illius fradionis & effufionis virtu-
te peccata remittenda effe dicantur ; qui qui-
dem effedus huius facrificij proprius eft , vtin-
ft a explicabitur.
Secundum eft , quod ad rationem facrifi-
cij pertineat realis quasdam immutatio, fcude-
flrudio rei oblata: : per confecrationem autem
nulla fiat corporis & fanguinis Chrifti deftru-
dio , fcd potius noua ipfius fub Ipecicbus fa-
cramentalibuspofitio , qus per communionem
deftruitur ; per quam proinde fit, vt corpus
Chrifti amittat effe facramentale, & ficrcaliter
immutetur.
Tertium eft, quod Ecclefia praecepit vt , fi
contingat facerdotem celebrantem fada confe-
cratione mori ante communionem , alius facer-
dos etiam non ieiunus perficiat Miffam confu-
mendo totam vidimam ; ne fcilicet facrificium
imperfedum relinquatur: quale enim eft facri-
ficium ( vt dicitur cap. T^elatum de confecr. dift.
a. ) cui nec ipfi facrificans particeps ejfe cognofei-
tur ?
Quamuis autem ha: dua: fententiae maxime
P iij
Digitized by Google
DE SACRIFIG^MISSA
videantur probabiles, & ex \^Huc illarum pof-
fint varij & eximij pietatis aT religionis affe-
duselici; pofterior tamen magis nobis arridet,
tiimob fundamenta illa quibus innititur , tum
etiam quia rationes pro priori allata; non ita fir-
mat’ funt, quin euerti polfc videantur.
Ad primam fiquidem refpondetur , fatis cx-
preflam in Euangelio fieri mentionem, nordo-
Jiim confccrationis , fed etiam communionis,
feuconfumptionis vidima; huius iacrificij ver-
bis illis Chrifti Domini , qua; in primo pofte-
rioris fententiae fundamento relata funt.
Ad fecundam refpondetur , myfticam illam
feparntionem fanguinis a corpore Chrifti, Do-
mini non fufficere ad rationem facrificij , ad
quam ( vt diduin ell ) realis alicjua immutatio
rei facrificata: requiritur j qua; cum in fola con-
fecratione non reperiatur, hinc fequitur in illa
fola perfectam & completam rationem faciifi-
cij minime reperiri.
Ad tertiam denique refpondetur , facerdo-
tem vi fuae orationis habere poteftatem non
modo confecrandi & offerendi victimam, fed
etiam illam confumcndi j ciim ha;c confumptio
aeque ac confecratio & oblatio pertineat ad ra-
tionem facrificij, quod perficere debet tanquam
minifter Chrifti, in cuius perfonaieque dici de-
bet vidimam confumere , cum id Chriftus Do-
minus feccritj ficut in cius pexfona dicitur ip-
fam vidimam confecrare.
DE SACRIFICIO MISSAE, n?
PARAGRAFHVS III.
Quinam fint huius facrificij effetius.
SVptonimvs exyeriori fententia (qua Lib.
Bcllarminus communem effe Theologo-1
rum affirmat ) facrificium Miflae ad effectus Mifli»
fuos producendos vim habere , non folum ex caP*4
opere operantis , ratione (icilicet bonitatis Sc
deuotionis eius qui illud offert ; quod illi eunt
omnibus aliis piis operibus commune efl; fed
etiam ex opere operato ,id eft virtute ipfius fa-
crificij quod offertur , idque independenter a
bonitate vel malitia feu indignitate minifhi
offerentis :vndc Concilium Tridentinum dicit
huius facrificij oblationem ita ejfe mundam , vt nui - Sen.
Ia indignitate aut malitia offerentium inquinari 22, c*
foffit : poffet autem inquinari , fi ex fola bo- 20*
nitate morali ac merito operis , quod exercet
offerens, valorem ac effe&um haberet. Acce-
dit communis totius icclcfite fenfus qui eff,
facrificium hoc pro aliquo fiue viuente fiue
mortuo oblatum poffe ipfi effe fru&uofum,
etfi offerendi ratio ex parte ipfius operantis ni-
hil habeat bonitatis moralis : nec vllo flatuto
aut lege obligat facerdotem , qui in peccato
.mortali ex aliqua obligatione celebrauit , ite-
rum celebrare, tanquam obligationi illi minime
fatisfeccrit.
Hoc pnefuppofito , pro refolutione qua?-
flionis propofitte dicendum eft Miffie faerifi-
cium effe ex opere operato , non modo JLa-
trcuticum & Eucharifficum , feu facrificium
laudis & gratiarum adtonis , vt loquitur con-
cilium Trid. Sed praeterea effe etiam propi- 22 ‘
tiatorium & impetratorium , vt in eodem g/ '
concilio definitum efl. Atque in primis quod ?
fit Laticuticum Sc Eucharifticum , feu quod **
F iiij •
Digitized by Google
US DE SACRIFICIO MISSAE.
offerri po/fit in laudem & honorem Dei ,
in gratiarum adionem pro acceptis beneficiis,
confenriunt omnes ; & inde conflat , quod ( vt
docet Sandus Auguftinus in Pfalm. 29. &
S. Leo Serm. q. de Paflione ) in fe contineat
modo quodam longe perfediori & eminen-
tiori differentias omnes & proprietates facri-
ficiorum antiquae legis : Atqui inter facri-
ficia illa antiquae legis ( vt obferuat Sandus
T.a. q. Dodor) quaedam offerebantur pure in hono-
rem & laudem Dei , quae holocaufia diceban-
. ' ' tur; quaedam in gratiarum adionem, qme vo-
cabantur hofiia pacifica : Ergo a fortiori Mif-
fae facrificium idem praeftarc poterit , & pro-
inde in Dei laudem dc gratiarum adionem of-
ferri.
Quod vero fit etiam propitiatorium , fca
expiatorium peccatorum, quod haeretici prae-
fertim negant , probatur i.ex eo quod Chri-
ftus Dominus hoc facrificium inftituens &
offerens dixit : hic efi fanguis metu mui ti-
iS. ftamenti . qui pro vobis & pro multis effundi.
tur > vel effundetur in remxfitonem peccatorum t
22, quibus verbis ( vt explicat S. Alexander Pa-
Marc. Pa & martyr, qui anno 1x9. Ecclefiae praefuit,
14. in epiftol. decretali ad omnes orthodoxos)
Lhc.IZ 'Pfa veritas nos inflruit , &c. crimina atque
peccata oblatis his domino /acr fictis deleri , &c.
& talibus hofltis placari Deum & peccata ingentia
dimittere.
Probatur 2. ex SS. Patribus qui hanc ve-
ritatem vnanimiter afferunt ; vt Sandus Cy-
prianus, qui Scrm.de Ccena Domini hoc fa-
crificium effe dicit ^Medicamentum fimul &•
holocassfissm ad fanandas infirmitates , &■ pur-
gandas iniquitates : Sandus Auguftinus quaeft.
f7*. in Leuiticum afferitin illo facrificio veram
fieri rtmifiionem peccatorum ; & Serm. Il.de fan-
dis dicit , in altari fanguintm effundi pro pec-
tatoribus. Plura SS. Patrum teftimonia videri
^poffunc apud Gregorium a Valentia difp. 1 6.
Digitized by Google
DE SACRIFICIO MISS^. 129
quaeft. 11. de ritu & oblatione Euchariftia:
pumfio r.
Eft autem obferuandum id , quod docet Bel-
larminus lib. 2. de Miflacap.4. Suares difp.
79. £e<fb. j. & communiret alij Theologi, re-
millionem peccatorum quoad culpam effe hu-
ius Sactificij cffcclum , non ad eum modum,
quo in baptifmo & poenitentia per infufionem
gratiae habitualis iuftificaritis remitti folentj fed
ea 1‘olum ratione , quod huius Sacrificij intui-
tu Deus conferat donum poenitentia , id eft
gratia alicuius a&ualis auxilium , quod pec-
cator ad aftum perfefta: contritionis elicien-
dum , vel ad abfolutionem in Sacramento
Poenitentiae digne & fru&uose recipiendam
excitetur & adjuuetur : quod exprclse deda-
rauit Concilium Tridentinum SefT.22- cap. 2.
vbi de hoc Sacrificio loquens,fc»«M, inquit, obla-
tione placatus Dominus gratiam ir donum pani -
tenti a concedens crimina & peccata etutm ingentia di -
mittit.
Quod vero fpe&3t ad reraiifionem poenae pec-
catis quoad culpam remiffis debitae , comma-
nis & vera Theologorum fententia ( quam fu-
se explicat & probat Suares ) eft illam per Mif- s
fae Sacrificium immediate fieri , Deo fcilicet ob
illius oblationem relaxante pcenaraei pro quo
oblatum efi : quod etiam docet S. Thomas q. a. f.
7 q. vbi dicit Miffae facrificium habere dire-
fte ex inftitutione fua vim pro peccatis fatis-
fiufliuam.
Denique quod MilTae Sacrificium fit etiam Sefl*.
impetratorium , praeter authoritatem Concilij c.
Trid. id exprefse definientis confiat , tum ex i- &
Apoftolo 1. ad Timoth. capite 2. praecipiente can-j.
fieri Obficratimes , id eft ( vt S. Chryfoftomns,
Theophilaflus & Oecumenius explicant >) fit-
Crificia , pro regibus , &c. vt quietam (r tranquillam
vitam agamus e tum ex perpetua & vniuerfali
Ecclefiae praxi , quae hoc Sacrificium offerre
confueuitpto quibufeunque bonis fpirituahbus
F r
Digitized by Google
IJO DE SACRIFICIO M1SSJP.
Sc temporalibus d Deo impetrandis, & pro
quibufeunque malis deprecandis & auertendis,
•vt fatis conflat exorationibus , quibus in Ca-
none & aliis partibus Miffa: olim vifa cfl , fi-
cut ex antiquis Lithurgiis conflat , & nunc
etiam vtitur. Cuius quidem rei infigne exem-
.8. pium profert S. Auguflinus lib. 22. de ciuit.
vbi loquens de viro quodam tribunitio nomi-
ne Helpcrio , qui ciim domum fuamd malignis
fpiritibus infeflari comperiflet , feruofque &
animalia vim illorum noxiam perpeti , Pyga-
» it noftros , inquit , me ab/ente ‘‘Presbyteros , vt' ali-
quis eorum illo pergeret, cuius orationibus cederent.’
perrexttvnus , obtulit ibi Sacrificium corporis QiriJH
orans quantum potuit, vtcejjaret illa vexatio ^Deo-
que protinus miferante ccjpiuit.
Neque dicas miniis conueniens videri rem
infinite excellentem , qualis cfl vi&ima illa di-
uina quas in Miffa offertur , ad rem aliquam
temporalem & caducam ordinare. R e fpo ude-
tur enim minime conueniens fore , fi res illa
temporalis & caduca propter fefblummodo ex-
petcreturjnon effe autem, fi expetatur tanquam
medium ad Deum in bonis filis honorandum,
& falutem aitcrnam per rcifium & legitimum
illorum vfum confequendam ; ex qua fbla in-
tentione decet Chriflianos , non modo in Sa- .
crificio Miffar, fed etiam in aliis orationibus a
Deo bona temporalia poflulare.
Quaeres 1. an. Mifllv Sacrificium effeftus fuos
jnfaillibiliter producat ? Rcfpondetur cum di-
ilimflione : fi enim confideretur vt cfl Latreu-
ticum 8c Eucharifticum ,infaillibiliter haud du-
bie confequitur effe&um fuum refpe&u Dei,
ad quem honor & laus ex hoc Sacrificio , quod
illi non poteft non effe acceptiflimum , femper
redundat: fi vt fatisfuflorium , habet etiam in-
faillibiliter fuum effeclum in illis pro quibus
offertur, idque fecundum modum & menfu-
ram , tum inflitutionis iplius Chrifli , tum de-
uotionis Sc bonas difpofitionis illorum pro qui-
Digitized by Google
DE SACRIFICI O MISSAS. i?I
bus offertur , dummodo nullum ponant obi-
cem ; id cll dummodo , quando illis huiufmodi
frudus applicatur , fint in gratia fandificante
conftituti: nunquam enim poena peccati rela-
xatur , nili iimul remittatur vel ante remifla fit
culpa , vtex dicendis capite fequenti intellige-
tur: Si autem fpedetur vt impetratorium , ha-
bet etiam infaillibilem efficaciam ad bona fpi-
ritualia vel temporalia in generali a Deo impe-
tranda, non vero ad hac vel illa in particulari;
citm sex parte Dei nulla intercedat promiffio
abfoluta de his aut illis fpecialibus bonis Sa-
crifici j huius intuitu conferendis , ied tantum
conditionata; fi nimirum bona illa hic &nunc
conducant ad maiorem Dei gloriam, & illius
pro quo poftulanturfalutem.
Quadres t- an Miflk Sacrificium aiqualis fit
efficacia: fiue a bono fiue a malo miniftro offe-
ratur. Rclpondeuu , fi fpedetur illius effedtis
prout cft ex opere operato , requalem prorsus
efle illius efficaciam; cum nullomodo pendeat
a difpofitione bona vel mala miniftri , vt do-
cet S. Thomas q. 8i. a. 6. fi vero fpedetur
prout cftcx opere operantis tunc certum eft, il-
lius fructum pendere a difpofitione Sacerdotis.*
qua: quo melior efl , eo magis illi & aliis pro-
deft.
TARAGRAPHVS IV.
Quibus perfonis projit Mijf* Sacri fi sium
ficu pro quibus licite & valide
ojferri pcjjit.
QV as t i o propofita intelligenda cft,
non de eo Mifla: fructu qui ex opere
operantis prouenit ; certum eft enim1
eiufmodi frudum applicari pofic a. quolibet
Sacerdote iis omnibus viuis & defundis, pro.
quibus orationes fuas particularesad Deum di-
tigcie potcft,eum fit vuobique par ratio : fed
F vj
DESACRIFICIO MISSA
de fru&u illo qui efl ex opere operato.
Circa huius vero qu;eflionis refblutionent
conueniunt in quibufdam Theologi ; in qui-
bufdam vero non conueniunt. Aeque in primis
conueniunt omnes in eo quod Sacrificium
Miflae valide & licite offerri poffitpro omni-
bus & quibufliber fidelibus baptizatis non ex-
communicatis , fiue viuis, fiue defun&is in pur-
gatorio cxiflentibus. Id conflat ex ipfius Ec-
clefiae perpetua & vniuerfali praxi , quae tum
in antiquis Lithurgiis , vc videre efl apud Pa-
melium Tomo i. Lithurgicon ; tum in ritu
illo, quo nunc in Mifia; celebratione vtitur, Sa-
crificium hoc offerre confueuit Pro omnibus Or-
thodoxis , atque Catholica & ^pofiolica fidei culto-
ribus , &c. £t pro omnibus i» Qsrifto quiefcentibus »
qui nos prae efferunt cum fignt fidei , & dormiunt in
fimno pacis.
Conueniunt etiam omnes ineo quod Miflse
Sacrificium nec licite nec valide offerri poffic
pro damnatis , fiue cum peccato aliquo a&uali
mortali , fiue cum folo originali deceflerinr.
cap. Quod exprefse docuit Saindus Auguflinus lib,
^T3e origine animae ; T{pl> credere > inquit,
cere.nec docere Sacrificium Chriftianorum pro iis > qui
non baptizAti de corpore exierunt .offerendum , fi vu
tjje Catholicus.
Conueniunt item omnes Sacrificium Miflae
poffe valide ac licite offerri in honorem &
memoriam San<5torum , vt habetur in Concilio
Tridentino , SefT. zz. capite q. ‘Hjin quod illic of-
feratur Sacrificium . ( vt ibidem declarat) /id Det
fili qui illos coronauit : vnde nec Sacerdos dicere
fidet : offero tibi Sacrificium cPetrt & Taule ; fid
T) co de illorum vtcf oriis gratias agens , eorum patro-
cinia implorat , vt ipfi pro nobis intercedere di-
gnentur in culis > quorum memoriam facimus in
terris.
Non conueniunt autem omnes, an & qua
ratione hoc MifTae Sacrificium licite offerri
poffitpro infidelibus non baptizatis & pro ex-
communicatis baptizatis. Quidam enim Do-
Digilized by Googl<
DE SACRIFICIO MISSJB. ?f|
Aotes exiftiimnt Miffas Sacrificium direde
pro infidelibus norr baptizatis offerri licite
poffc : probabilius tamen alij docent indirede
quidem poffc pro infidelibus non baptizatis,
ficut & pro excommunicatis baptizatis Sacri-
ficium illud licite offerri ; quaternis fcilicet
pro incremento & exaltatione Ecclefiae , 8c
quouis Schifmate ab ea tollendo offertur j
2ua; duo per conuerfionem infidelium & re-
pifcentiam excommunicatorum maxime
fiunt ; Direde autem nec pro excommuni-
catis , nec pro infidelibus non baptizatis pofic
licite offerri.
Atque in primis quod Ipedat ad excommu-
nicatos ( quo nomine intclligimus hic tantum
nominatim cxcommunieaeos vel notorios
Clericorum percuffores iuxta Extrauagantem -
Martini qme incipit *Ad etutand*. J extat
prohibitio Ecclefiat cap. nobis & cap. Sa-
tru extra de fententia excommunicationis,
vbi vetatur pro illis Miflk Sacrificium offerri;
quam tamen prohibitionem Richardus , & ad qa.
Nauarrus apud Ifambertum docent non ex- S?.diC
tendi ad excommunicatos per veram pa»- ^.a, u
nitentiam iam contritos , licet nondum ab
excommunicatione abfolutos , pro quibus
exiftimant Mills Sacrificium licite polle
offerri.
Quod autem neque etiam pro infidelibus
nonbaptizatis offerri Ircite poffit , conftat
ex ipfius Ecdefia; praxi’; qua quamuis fum-
mo affedu illorum conuerfionem & faiutem
exoptet , nullam tamen eorum mentionem in
Milia fieri voluit , neque pro eis orationes
vllas in illa offerri ; quod tamen haud dubie
feciffet , fi pro eis Sacrificium hoc offerri vo-
luiffec : quu enim , inquit fandus Augullinus , lib. I.
offerat corput Q- > n,fi pra eu qui fknt membra de an,
Chri/h? _ C. 9.
Quaeres , an Miffe Sacrificium ex opere
- operato profit, non foliim illis pro quibus of-
fettur , fed etiam ipfi Sacerdoti offerenti qua-
Digitized by Google
1^4- DE sacrificio missor.
tenus * precise efl offerens. Suares difp. 79.
fed. f. & quidam alii cum illo affirmatiue
refpondent : alij tamen cum Gabriele , Vaf-
ques difp. 232. cap. 3. probabilius negant ,
doccntque nullum in Sacrificio Milfie fru-
dum ex opere operato prouenire Sacerdoti
offerenti quatenus efl offerens : quod proba-
ri poteft ex eo quod Apoflolus Hcbr 3. di-
cit , Tontificem feu Sacerdotem conflitui pro
hominibus in iis quaj funt ad Deum , vt
offerat dona Sc facrificia pro peccatis : vn-
de concludit quod Debet , quemadmodum pro
populo , ita etiam & pro femtt\pfo offerre &c,
ex quibus Apofloli verbis fiequitur (quodrede
- p docet S. Thomas^ Sacerdotem fui Sacrifici; ef-
ak. a." fccT;um participare, non in quantumSacerdotem,
j.' aj fed in quantum peccatorem; proindeque vt'ef-
fedum aliquem Sacrifici) fui accipiat, requiri
neceflario vt habeat fe pafliue ad illud, id efl
vt illud offerat pro fe ficut & pro aliis , ad
quos ex eius applicatione frudus Mi/fie de-
riuatur. Quod praterea confirmari poffe vi-
detur ex verbis , quibus per Epifcopum Sacer-
dos confccratur : yAccipe potefiatem efferendi
Samffdttm tam pro viuu quam pro defitn-
tlu : luec enim verba fignificant potefiatem.
illi conferri qua profit iis ^ pro quibus Miffai
Sacrificium oblaturus efl ; vnde fcquitur Sacer-
dotem praecise eatenus fibi ipfi prodeffe, non
quatenus offert Miflk Sacrificium, fcd quate-
nus pro feipfo illud offert.
f
m
Digitized by Google
DE SACRIFICIO MISSAE.
paragrap hvs V.
Quinam applicatio requiratur ex pane Sacerdo-
tis celebrantis vt Mtjfa fruttus in altet
dentietur.
AD faciliorem & certiorem qurdtionis
propofitiE refolutionem qusedam hic ex
communi & recepta Theologorum Do-
drina obferuanda funt. 1
Primum eft Sacerdotem celebrantem multipli-
ci nomine MilTse Sacrificium offerre : in primis
quidem nomine Chrifli vt principalis offeren-
tis , & ex cuius meritis procedit ipfius Sacrifici]'
valor ; proinde ex cuius voluntate pradertim
pendet illius applicatiojvt enim habetur in £on- ^cR
cilio Trid. Idem eft nunc offerens Sacerdotum mi - 2 z.
nifterio , qui /i ipfum in cruce obtulit : Deinde no- 1.
irsine Ecclefia: , cui meritorum fuorum &-fntis-
fadionunj difpenlationem Chriftus Dominus
commific : praeterea nomine proprio quaternis
ex libera fua voluntate Miflse Sacrificium of-
fert ; illiufque frudum aliis vel libi applicat :
Denique nomine aliorum qui fimul cum eo
Sacrificium illud offerunt , quales funt ij , qui
Mifta: inferuiunt aut afliftunt , vel pro illa cele-
branda elcemofynam ad ipfum Sacerdotis vi-
dum erogant: qui quidem quamuis Laici exi-
ftant, dicuntur tamen ipfum Mifla; Sacrificium
fuo modo per ipfum Sacerdotem offerre, prae-
fertim quando interno affedu illius adioniiun-
guntur , vt docet S. Leo Epift. 8r. & aperte
colligitur ex ipfius Sacerdotis celebrantis ver- Ci 2’
bis, dum in Miflae canone.de altantibus dicit :
qui tibi offerunt hoc Sacrificium laudu.
Secundum eft , inter illos omnes offerentes
Chriftum Dominum primum 8c principalem
locum tenere ; ita vt ex eius prafertim volun-
tate pendeat frudum huius Sacrihcij appli-
T ,6 DE SACRIFICIO MISSAE,
catio i quorum quidem voluit omnes &fingu-
los fideles efle paxticipes quoties illud Sacrifi-
cium offertur ; dummodo tamen illius parti-
cipationis capaces fine , nullufquc ex illorum
parte obex reperiatur : quodcxplic.it S. Cyril-
lus Hicrofolym. Catech. f. Myftag. vbi hoc
Mitfae Sacrificium dicit efle hofiiam propitiatio -
nu pro communi Ecclefiarum pace &c. pro rcgibtu*
pro militibus , pro focijs , pro agrotis , pro afflictu in
fumma pro omnibus qui egent auxilio &c. deinde
pro defunStu fanStis 'Tatribu* & Spijcopit denique
pro omnibus qui internos vita f uniti fiunt. Vnde
quoad communem hunc frudtum Miflie , qui
ex Chrifti Domini voluntate in omnes fideles
diffunditur , nulla fpecialis ipfius Sacerdotis ce-
lebrantis applicatio requiritur: imo dummodo
ad q. vafide illud offerat, nullum-ex -fidelibus ab
Jr- di. idius participatione p.oteft excludere ( vt redte
7. a. ?. mon.et Ifambertus ) fed velit nolit vnufquifque
4’ illorum portionem , quae ipfum contingit , re-
cipit. /
Simili ratiopie Ecclefia , qu* eft intentio’-
nam ipfius Chrifti Domini fidelis interpres »
vult etiam ftu<fluum eiufdem Sacrifici j parti-
cjpationem omnibus fidelibus baptizatis ab
vnitate fua non praecifis & nullum obicem
ponentibus communicari jideoque in canone
praefcripfit hoc Sacrificium offerendum efte
Pro omnibus Orthodoxi* atque Catholie * & ^Apo~
Jtolica fidei eultoribtu j & etiam pro ommbtu «*
Chrifto qmcfcentibui.
Porro ex hac frudluum Miffe generalitate»
certum eft Chrifto Domino ita volente & dif-
. ponente , notabilem aliquam partem reli-
dam effe liber» applicationi & determinatio-
ni tam ipfius Sacerdotis celebrantis tanquam
miniftri & myfteriorum eius difpenfatoris ,
quam aliorum fimul cum eo offerentium: quod
Conflat ex communi fenfu ipfius Ecclefia: , quas
approbat morem fidelium , quo expetunt
pro fc Sacrificium iftud peculiariter offerri »
quod fruftra facerent > fi omnis eius fructus
Digitized by Googlf
DE SACRIFICIO MISS^. i?7
iam ex Chrifti Domini 8c Ecclefix intentione
applicatus eflet , nullufgue fuperelTet per Sacer-
dotisintentionem applicandus.
Sicut autem facerdosin huius facrificij a&io-
jne fuperior exiftit aliis cum ipfo offerentibus,
lic etiam fru&uum illorum applicatio ab cius
intentione prsfertim pendet; ita vtfiue licite,
fiue illicite applicet f de qua re mox dicetur )
valida tamen & rata fempcrfit‘ha:c illius appli-
catio j ciim fit adtus a poteftate ordinispendens,
qui proinde eius voluntati fubiacet , vt re&e
docet Ifambertus.
Tertium eft determinari certo a nobis non A»p.
poffie quantus fit fru&us Miflas, quem Chriftus Mt.IJ.
Dominus voluit, fiue generatim ad omnes fide-
les viuos & defun&os, fiue fpeciatim ad hos vel
illos fecundum intentionem particularem (ncer-
dotis celebrantis deriuari : cum nec facra feri-
ptura , nec Ecclefia: traditio , nec Concilia aut
Patres quidquam de eiufmodi quantitate defi-
nierint aut tradiderint ; ideoque fatis e fle , vt fa-
cerdos celebrans faltem tacite & interprstntiue
cantum de huius facrificij frudu his aut illisfe-
cundum deuotionem aut obligationem appli-
care velit , quantum Chiiftus Dominus ipfi ap-
plicandum conceflit.
His obferuatis pro qusftionis initio huius
Paragraphi propofitaerefolutione dicendum eft,
quadam requiri ex parte Sacerdotis celebrantis,
vt eius applicatio valida fit j quadam vero , vt
fit licita.
Ad hoc enim vt valide frudum huius facri-
ficij applicet , requiritur in primis eius inten-
tio eodem prorsus modo, quo antea didum eft
requiri vt Sacramentum aliquod valide confi-
ciat ; eft enim vtrobique par ratio , vt docet
Ifiimbertus citato art. 13. Vnde ficut ad vali-
dam Sacramenti cuiuflibet confeflionem , fic
etiam ad validam huius facrificij applicatio-
nem habitualis intentio minime fufficiens eft:
adualis optima , fed non neceflaria ; virtualis
vero fufficies eft, & aduali deficiente neceflaria.
I?S DE SACRIFICIO MISS^.
Requiritur^, adeamdem applicationis vnlidi-
tatem , vt intentio illa fiue actualis fine virtunlis
concomitetur i piam Sacrificij actionem, ficut
comitari debetSacramenti confe&ionemralias (x
poli facrificium peractum ( verbi gratia poft
confecrationem factam , praefertim fecundum
fententiam illorum qui exiftimant facrificij ra-
tionem & effentiam in illa lola confilterc) Sa-
cerdos applicare incipiat , haec cius applicatio
nullum effectum lortietur : quia cimi facrifi-
cium effe dcficrit » illius cffeflus ex opere opera-
to non amplius fubiacet liberae applicationi Sa-
cerdotis.
* Requiritur ?. vt applicatio illa fpecialis i
Sacerdote facienda , fit determinata & certa ,
nec effectum huius facrificii fufpenfum relin-
quat : qua ratione d,ocet idem Ifambertus cit.
ar.13. Sacerdotem verbi gratia, qui a nullo roga-
tus hodie celebrat Miffam , non poffe iftius
Milfie fruflum ex opere operato applicare illi,
qui die craftiuo rogaturus elt eum, vt dato ho-
norario pro.fe offerat; ita vt hac priori Miflie ce-
lebratione fatisfaciat obligationi , quam hono-
xario illo accepto contraxit : quia ficut Sacra-
mentorum , fic etiam facrificii effc&us a futura
conditione pendere non poteft.
Neque dicas Deum probe nofle futurum ef-
fe ,vt talis craftinadie roget Sacerdotem , ipfi-
que eleemofynam largiatur, vt pro fe offerat :
quamuis enim hoc verum fit; ficut tamen Deus
nullum , punit nec remunerat obea qua: futura
prxuidet , fic etiam cffe&um huius facrificii non
confert propter pramifam aliquam asionem fu-
turam : vnde fequeretur effedlum facrificii ma-
nere fufpenfum ; quod nullatenus dici debet.
Iam ad hoc vt applicatio Sacerdotis non
modo valida fit led etiam licita, debet ipfe Sa-
cerdos prjefertim attendere ,vt per illam obliga-
tionibus fuis , fiqusfint, fatisfaciat. Circail-
las autem obligationes praecipua difficultas eft,
an poflic Sacerdos vna Milfie celebratione Sc.
applicatione pluribus obligationibus particula-
DE SACRIFICIO MISSJS. t??
tibus fatisfacere: an verbi gratia qui pro Miffa?
facrificio celebrando acccprt duo ftipendhtTcu
honoraria , quorum quodlibet fecundum recep-
tam confuetudinem fiufficiens cenfcatur , poflit
vna Miflie celebratione vtrique fatisfacere:
cuius quidem difficultatisfolutio pendere vide-
tur ex fo lutione alterius qusftionis , quam Pa-
tagrapho fequenti difeutiemus.
PARAGRAPHVS VI.
An Mijf* Sacrificium pro pluribus obla-
tum , tantum fingulit prefit ,
quantum fi pro vno jfolum
♦ offerretur.
SV prosiXD vM’eft ex communi Theo-
logorum doctrina > quod quamuis faerifi-
cium Miflie fit in fc valoris infiniti , tara ra-
tione rei oblata?, quam principalis offerentis, cu-
ius dignitas |& excellentia infinita eft; nihilo-
minus efficientia 8c influxus a&ualis ipfius fa-
crificii eft felummodo finitus, vt docet S.
Thomas in 4.dift.4f. quaeft. 2. art. 4. &poft
illum Nauarrus , Bellarminus , Toletus, Suares,
&pluresalii, quos citat &fequiturLaymannus
tradi. f. de facrif. Miffscap. 1. Idque conftat,
tum exeo quod Ecclefia Miflie facrificium pro
eadem re fepius iterat, vt fatis manifeftumeft
ex eius praxi , vnde fcquitur quod influxum
actualem illius finitum effe iudicet ; tum etiam
ex eo quod Euchariftia non fit maioris efficien-
tis in rarione facrificii quam in ratione Sacra-
menti : atqui licet in ratione Sacramenti fitin-
finiti valoris & excellentis , non nifi limitatos
tamen producit effedlus: ergo a pari in ratione
facrificii nonnifi finitos producet.
Hoc prsfuppofito , pro quseftioni* propofi-
tsrefolurione dicendum I. quando plures funt
Mift* iacrificium fimul offerentes , tunc illud
non minus prodeffe fingulis pro rauone difpo-
Digitized by Google
»40 DE SACRIFICIO MISS^*.
itionis cuiufque illorum , quam fi vnus tan-
tum effet offerens : exempli gratia quando
inulti Miffa: celebrationi aditant illudque cum
Sacerdote offerunt , tantum fingulis prodeft
illud facrificium, quantum fi vnus folus adeffet
& conferret. Ita Cordubenfis lib. i. quadtio-
narij qua:ft. opin. y. conclu. vbi dicit hanc
ciTe communem Doctorum fententiam , &pro
illa plurimos citat, quibus fubfcribit Ifamber-
tusad quarft. Sj- dilp. 7.art. 8- Ratio eft, quia
ad multiplicationem oblationis , eius quoque
frinflus multiplicatur : atqui quando plurcs ad-
itant Sacerdoti celebranti , ccnfentur cum illo
moraliter fimul offerre , proindeque tot fune
oblationes quot funt offerentes : Vndcfequitur
quod facrificium illud tantiim fingulis 4>rofit»
quantum vni prodeflet fi folusofferret : imo fi
ipedetur fructus Milia: provt refpondct non
tantiim ©peri operato fed etiam operi ope-
cantis , quo numerus aditantium eft ma-
jor ; etiam fru&us ille copiofior eft j tum
quia ficut maior eft virtus vnita quam diuifa ,
fic etiam multorum preces in illo facrificio fi-
mul vnita; magis efficaces funt apud Deum t
quam feparatim oblata: ; tum etiam quia quo
numerofior eft offerentium multitudo , eo ma-
ior honor Deo exhibetur, ficut princeps mul-
titudine aditantium & fibi dcfcruicntmm ho-
norari cenfetur : quaracionc SS. Fatres& Con-
cilia Miflam parrochialcm commendant , pro-
pter maiorem in illa fidelium fimul offerentium
vnionem , Sc vberiores qua: inde profluunt be-
nedidiones.
Dicendum 2.' Miffa: facrificium non seque
prodefle iis pro quibus offertur tantiim genera-
tim, ac illis pro quibus fpcciarim & nomina-
tim offertur. Id fatis conitar exipfius Ecclefias
praxi : fi enim non magis prodeflet iis pro qui-
bus fpeciatim offertur quam aliis, frullra Ec-
clefia illud offerret pro certis & determinatis
quibufdam perfonis , vt pro muliere praegnante,
yxo infirmo , pro hoc vel illo defundo» Sic,
by Google
/
DE SACRIFICIO MISS^B. i*t
Dicendum lacrificium Miffa; oblatum
fpeciatim pro pluribus , non tantum prodef-
fe illis fingulis , quantum vni eorum , fi pro
illo folo fpeciatim offerretur ; proindeque Sa-
cerdotem , qui pluribus perfonis ratione ftipen-
dijfeH honorari) a fingulis accepti aut alia qua-
uis de caufa obligatus eft ad facrificandum »
non fatisfacere vnicum pro illis offerendo fa-
crificium. Ita S. Bonauentura , Richardus Ma-
ior, Sotus, & alij quos citat & quibus fubfcri- difp.'
bit Suares: qusefententia communis eft, Sc in fig.
praxi tenenda , probaturque ex communi ip- Se«ft,
fius Ecclefiar fenfu & quotidiana praxi , qua i*,
ta multae lingulares Miffapro Angularibus per-
fbnis, nullo etiam accepto ab eis ftipendio , of-
ferantur; cum (altem ex charitate illas fingulas
offerri pro pluribus imo pro omnibus parcflet;
fi pro illis pluribus vel omnibus oblata atque il-
lisex opere operato prodeffent , ac fi pro fin-
gulis offerrentur. Et fane cum Miffa; facrifi-
cium pro defundis oblatum iis aliter prodeffe
non poffit nifi ad relaxationem peente tempo-
ralis in Purgatorio ab ipfis luenda; , fi ^iffa
rna pro pluribus oblata tantum pccnce fingu-
lis relaxat , quantum relaxaret vni fi pro eo
folo offerretur; cur tam multre Miffa pro vn©
duntaxat , & non pro omnibus , aut falcem pro
pluribus fpeciatim offerrentur ? cur Concilium
Trid. feff. ap. cap. 4. de reform. cum tanta
cautela (olis Epifcopis& Abbatibus ac Genera- >
libus Ordinum redudionem Miflarum ad mi-’
norem numerum permifit , idque tantum in
certis cafibus ibidem expreffis; quod etiam cir-
cumfpede 8c prudenter ab ipfis fieri vult , ne
forte confeientiam fuam in diferimen addu-
cant : cur inquam hoc ita ftatucrit , fi Miffam
pro pluribus oblatam , tantiim fingulis prodef-
fe exiftimaret , quantum fi pro vno duntaxat
offerretur ?
'Hoc autem quod in hac tertia affectione di* ad quii
dum eft , intelligi debet ( vt rede obferuat 8?. d.
Xfambertus ) de faciificio Miffa; provt eft fa- 7.3.12
ed by Google
S4* de sacrificio miss^.
tisfadorium ; qua ratione quando pro pluribus
ipcciatim offertur, minus fingu!isprodelt,ini-
nulque poena: per illud redimitur refpedufin-
gulorum, quam fi pro vno tantum offerretur:
quia vcfic,fe habet per modum cuiufdam fo-
lutionisjquae cum fit finita ,vt ex ante didis pa-
tet , riiinuicur haud dubie fi in plures diuida-
tur: At vero quaternis eilimpetratorium pari-
tum potcll prodeffe multis quantiup vni : cum
enim vis illius impetratoria infinitam Dei mi-
fericordiam & liberalitatem refpiciat , nihil
obftat quin Deus oblatione illius lacrificij ad
beneficia lua conferenda exoretur a;que pro
multis ac pro vno.
Quaires vtritin , ficut Sacerdos incentioni
eorum pro quibus obligatur , fatisfaccre debet
quoad numerum Miffarum ; ita etiam tenea-
tur Lquoad alias huius lacrificii circunftantias,
verbi gratia vtrum quando quis poffulauitde
tali’ Sancio, in tali loco vel tempore celebrari;
Sacerdos ad id pradlandum teneatur ? Relpon-
detur Sacerdotem celebrantem quantum poteft
intentionem illius , a quo ftipendium accepit,
exequi debere proindeque talem pro illo Mif-
fam celebrare qualem poliulauic : non tamen
iieccare, fi ex iufta aliqua caufa Mifiam cele-
irec alum ab illa; exempli gratia fi poliulauic
vt celebraret pro defunclis, & illo die incidat
felium alicuius fandi duplex , vel femiduplex ,
aut etiam fimplex , poterit Sacerdos Miffam il-
lius fefti celebrare : quamuis enim Mifla pro-
pria defundorum aliqua ratione ipfis defundis
magis profit propter . orationes & preces ad
hunc finem ab Ecclefia inftitutas ; fi tamen con-
fideretur vtfacrificium , arqualiterprodeft; imo
illarum orationum defedus fatis fuppleri cenfe-
tur deuotione celebrantis , & intercellione il-
lius fandi cuius Miffa celebratur.. ItaNauar-
rus , Suar es, Toletus, & plures alii quos citat &
fequituriBonacinadifp. 4. queeft. vlt. defacrif.
Miffa; pund. 7. Parag. 3.
Quod vero ad locum fpedat , debet Sacerdos
Digitized by Google
DE SACRIFICIO MlSS^f. 14?
in eo celebrare , quem dcfignauic is qui ftipen-
dium dedit , nifi nece/litas aliqua aut rationabi-
lis caufa excufet : & fimiliter quoad tempus, de-
bet quam primum poteft obligationi 1'ute fatis-
faccre: Vnde Bonacina Cupra Parag. f. dicit pec-
care Sacerdotes qui funt notabiliter in mora ce-
lebrandi; prajfcrtim quando ex mora illa fequi-
tur alteri pradudicium , vt fi Miflaquas pro in-
firmo dicenda erat , ob nimiam dilationem non
nifi defundo illo celebretur : quare cauere de-
bent Sacerdotes , neftipendia Miflarum dicen-
darum nimis cupide congerant, ex quarum di-
latione confcientia ipforum oneretur : I11 iis ta-
men locis in quibus fit populi concurfus ob fe-
ftum alicuius fandi vel aliquam deuotio-
nem , cenfentur ilii qui poftulant Miflas , Sc
ftipendia offerunt , tacite conientirein dilatio-
nem illam, qu* vt plurimum ncccflaria cft, vc
illorum Sc aliorum intentioni latisfiat : in quo
tamen quiciufmodi ftipendia recipiunt , curare
debent , vc nihil ab iplis fiat , quod iufticise vel
charitati repugncc.
PARAGRA PHVS VII.
vdpplicationu a Sacerdote celebrante facienda factlu
& optima praxn proponitur.
QVoniam non raro contingit Sacerdo-
tes quoldam ex inconfidcratione aut alia
de caufa miniis conuenientcr huius Di-
uini lactificii vim & efficaciam applicate; ex qua
tamen applicatione ( vt ex ante didis confiat)
tanquam ex conditione ncccflaria vberrimorum
fruduura illius participatio maxime pendet: id-
circo illis nec inutile nec ingratum fore exifti-
mani mus, fi ex iis quae in fuperioribus Paragra-
phis didafunt, breuem aliquam & focilem hu-
ius applicationis faciendae methodum Icupra-
xim colligamus.
Cum igitur Diuinum hoc faaificium omnes
144 DE SACRIFICIO MISSJE.
quorumcunq; facrificiorum proprietates modo
quodam cxcellcntirtimo in fe complectatur , fii-
que Latrcuticum , Eucharifticum , propitiato-
jtium &impctratorium (vtfupra explicauimus)
Sacerdos celebrans , illud fecundum has omnes
eius proprietates applicare poterit, & ad hoc at-
tentionem & intentionem fuam dirigere.
Atque in primis illud offerre intendet ad fu -
premum cultum& honorem condignum diuinas
maieftati deferendu, offerendo ipfiufmetChrifti
veri & naturalis fili j Dei demi/Iionem , humi-
litatem,deuorionem, adorationem & aliafimilia
religionis officia , quas in hoc vi&imae flatu
modo quodam inexplicabili fummmae Trinitati
exhibet.
Secundo illud offeret ad gratias Diuinaema-
ieflati exhibendas pro tot & tantis beneficiis,
fiue in natura , fiue in gratia , ingratis licet &
immerentibus tempore pneterito collatis , &in
futurum praepararis & promiffis,ac praecipue pro
ineftimabiii Redemptionis humanae perdiuini
vetbi incarnationem & eius in carne affumpra
Partionem & mortem beneficio , cuius memo-
riam prartertim in hoc facrificio recoli voluit
ipfe Chriflus Dominus, Sc expreffis verbis ia
eius inftitutione praecepit.
Tertio ad placandum diuinum numen tot
& tantis fceleribus & peccatis quotidie & vbi-
que offenfum , ab eoque mifericordiatn ac poe-
nitentiae gratiam pro eluendis ipforum peccato-
rum maculis exorandam, nec nonadlatisfadlio-
nem condignam pro iifdem peccatis eiusiufli-
tiae exhibendam.
Quarto denique ad poflulanda quaecunque
benelicia tum fpiritualia tum rtiam temporalia,
quatenus ad eius gloriam & falurem noflram
conducere pofiuntj& ad deprecanda quaecunque
mala fiue praefenti tempore vexantia , fiue in
futurum impendentia.
Haec autem praeflabit Sacerdos primum no-
mine ipfiusfummi Sacerdotis Chrifli Domini,
.intentionem fuam illiusintentioniperfe&e con-
formande
Digitized by Google
BE SACRIFICIO MISSAE,
formando 8c fubmittedo: deinde totius Eccleii.e
nomine omnimodam vim & efficaciam huius
diaini facrificij vniuerfis illius membris appli-
cando , tum fan&is & beatis in cado ad gratias
deillorum Victoriis & praemiis Deo exhiben-
das , pradertim quando in illorum honorem
Mida celebratur j rumanimabus in Purgatorio
ad poenas earum per fatisfadoriam huius facri-
ficij vim fubleuandns;tum cunctisfidelibus via-
'toribusin terra , prxfcrtimquc illis quorum me-
moriam in Canone nominarim fieri praecipit, vt
fammo Pontifici, Epifcopo, Regi, adftamibus,
&c. ad fructuum huius facrificf participatio-
nem illis communicandam : Demum vt ipfius
Chrifti & Ecclefhe minifter, cui notabilis fru-
«Sluum illojum pars pro arbitrio difpcnfanda re-
licta cft, applicabit eos in particulari tum fibi,
tum perfonis aliis fiue viuis,fiue defunctis, qui-
bus ex obligatione tenetur . vel ex chatitate &
deuotionehoc pietatis officium impendere cu-
pit; idquevt fuoac illorum nominefupremum
latrice ac religionis cultum Deo per Cluiitum
deferat , gratias pro omnibus beneficiis ac no-
minarim pro his vel illis exhibeat , veniam &
gratiam pro omnibus peccatis ac peculiariter
pro his aut illis exoret, ac denique vt bona qu«e-
cunquc fibi neceflaria aucvtilia impetret, pree-
fertimque haec vel illa , quatentis ad diuinam
gloriam conducere poliunt.
Ad cuitandos autem fcrupulos , qui circa
huius particularis applicationis obligationem
vel modum fuboriri poflent, optimtrm aliqui-
bus vifum efl, fi poit debitam applicationem
iis factam ,erga quos aliqua incumbit obliga-
tio , Sacerdos illius facrificij fruedus aliis per-
fonis fibi charitate aut alia ratione peculiariter
coniumftis aut commendatis communicare cu-
piens, intentioni fuce conditionem eiufmodi
apponat, vc fcilicet hanc illis communicatio-
nem velit & a Deo poflulec,in quantum licite
Sc fecundum iuftiti e ac charitaris leges velle &
poflulare potefl j fic enim tuta confcientia Sc
I4<> DE SACRIFICIO MISSvE.
fine cuiufquam praciudicio poterit ex infinito il-
le & nunquam exhauriendo meritorum ac /a-
tisfcidionum Chrifti Domini thefauro , cuius
difpenfator conditurus eft , in alias perfonas
partem aliquam deriuarc , quae exfumma & in-
effabili Dei charitate ac mifericordifl non nili
maxima & vberrimafperari poteft.
PARAGRAPHVS VIII.
Explicantur reliqua qua ad debitam huius facrijicij ce-
lebrationem requiruntur.
NOjt repetemus ea quae variis fedionibus
huius capitis dida funt de materia, forma
intentione, aliifque ad validam & licitam
Euchariftia: confedionem requilitis, nec non de
difpofitionibus adipfius dignam receptione ne-
ceflariis , quseque quidem maxime a Sacerdoti-
bus exiguntur , vt diuinum hocfacrificium de-
bite offerant: fed illis fuppofitis , fubjungemus
tantum ea , qu$cx iplius Ecdefia: inftituto ad
conuenientem xciflas celebrationem requirutur.
Dicendum igitur i. ad debitam huius lacri-
ficij celebrationem requiri tempus aptum , to-
tum illud fcilicet quod a primo aurora: crepuf*
Culo vfquc ad meridiem excurrit , vt habetur
capite Notte, & capite, £thoc de confecrat.dift. i.
quare excepta feftiuitate Natalis Domini ii\
cuius node facrificatur , illicitum eft aliis tem-
poribus ante aurora: initium MilTam celebrare,
o vt docet S. Thomas & cum illo communiter
2' omnes : quod tamen Suares difp. So fed. 4. Sc
quidam alij dodotes , quos citat & fequitur
Eaymannustrad. f. de faciif.-MilTxcap. 4. ita
explicant , vt ad euitandam culpam fatis fore
exiftiment , fi Mifla priuata ad initium auroras
finiatur.
Poteft autem Epifcopus in caufa particulari
difpenfare vtanreauroram celebrare liceat,mul-
toque magis ipfemct tali facultate vti ficut ex
conimuniTheologoxumeonfenfudocetigidiu*
Dic
id by Google
DE SACRIFICIO MISSAE. 14?
Jtoninch.qusft.8?- art-2. dub. 4. vbi addit con-
fuctudincm , qusinquibufdam Galliae , Bclgij,
ac Germanis locis viget, vt hiemis tempore ali-
quot horis ante folis ortum Mifla inchoetur in
Sratiam operariorum & famulorum ,reprehen- ca.2f.
i non debere quando non contradicit Epifco- niu Sf
pus:quod etiam docet Nauarrus.
Simili ratione illicitum eft Mi (Tam celebrare
poft meridiem: quq cft do&rina communis fun-
data in praxi & confuetudine ipfius Ecclefis, 8C
roborata fpeciali conftitutione Pi j V. qus inci-
pit , Santhjfimus : Suares tamen &alij, quos citat
& fequitur idem Laymannus fupra exiftimat ad
culpam euitandam fatis efle , fi Mifla inchoetur
ante meridiem, velfaltemin iplo meridie.
Poteft vero Epifcopus ob iuftam aliquam
caufam difpenfare vt poft meridiem celebretur*
Vt fupra de anticipatione diftum eft : imo in
cafu neceffitatis etiam non petita Epifcopi licen-
til( fi ad illum facilis non detur recurfus ) ce-
lebrari poterit poft meridiem : verbi gratia £
infirmus viatico indigeat : fi fefto die publica
Concio vfque ad meridiem & vitra produifta
fit, licebit poftea Miflam priuatam inchoare, prq^
fertim quando aliqui ex populo Miflam non au-
dierunt-.itcm, fi Sacerdos fefto die ratione itine-
ris impeditus fuerit ne ante meridiem celebra-
ret, poterit poft meridiem celebrare , vt docent
Henriques, Miranda, Suares, &alij apud eum-
dem Laymannum fupra.
Dicendum x.requiri locum idoneum, id eft ab
Epifcopo confecratumfeu dedicatum, vel ab eo-
dem aut alio ex eius licentia & facultate bene-
di&um. ItaS.Thomas q. 8?. & habetur cap.yf- ^
tut 8c cap. nullus de confecr. dift.i. vbi tamen ex- ' ''
•cipitur cafus neceffitatis , exempli gratia in bel-
lo,quando Mida in caftrispro exercitu dicenda
cft:in longa peregrinatione per loca infidelium:
in maximo aliquo populi concurfuquem Eccle-
fia capere non poteft; &fimilibus cafibus , in
quibus tamen femper Epifcopi licentia obtinen-
da eft, fi commode ad illum recurri poffic.
G ij
US DE SACRIFICIO MISS>E.
ipfis autem JEpilcopisfpeciali 1’riuilcgio in-
dultum eft , vt 1’uper altari portatili vbiuis facri-
ficare vel lacrificanti adfiftcre poflint ,non fo-
Ium in cafu neceffitatis , fed &ob folain deuo-
tionem:quod etiam docet Suaresdifp.Srfed.j.
ex eorum tamen prudentia pendet profpicere,
vt tales locos ad id eligant, in quibus nihil quod
tanti myrterij fandirati ac reueremise miniis
conueniens facium lit aut faciendum videatur.
Monentur tamen iidem Epifcopi in Concilio
Trid.feiT. 23. Decrct. de obleruandisin celebra-
tione Miflle , Ne patiantur pnitans t» domibus , at-
que omnino extra Eulefiam <£r oratoria ad diurnum
tantum cultum dicata, ab iifdem Ordtnarm defgnan-
da ir vijitanda , fandum hoc facnfiaum d ftculari -
kus aut regularibus peragi.
Porro neque etiam in Ecclefia confecrata ce-
lebrare licet , fi violata aut polluta fuerit , nili
prius reconcilietur, vtex comuni Ecclefia: praxi
conflat. Tribus vero, modis cenfetur Ecclefia
pollui : Primo per homicidium aut violentam
aliquam languinis humani effufionem , exgraui
& notoria perculfionefada in Ecclefia ,vt habe-
tur c. Propofuijh Sc cap. vlt. de confecr- Ecclefiie:
Secundo per illicitam & notoriam feminis hu-
mani intra icclcfiam effufionem, vt habetur eo-
dem cap. vlt. & cap. Ecclcfiis de conlecr. dift. 1.
Tertio per lepulturam hominis nominatim ex-
communicari aut notorij Clericorum percuflo-
ris; item infidelis aut alicuius hominis non ba-
ptizari, ctiamfi lolummodo infans fit, vt habe-
tur citato cap. Propofttfti , Sc cap. Sacris de fe-
pulturis S: cap Ecclefiam dc confecratione.
Eft autem obleruandum diferimen inter Ec-
defiam ab Epifcopo confecratam , & illam qua;
spifcopali authoritate tantum benedida eft : il-
lam enim folus Epilcopus , hanc vero quilibet
Sacerdos ex Epifcopicommiilione reconciliare
poteft , vt habetur cap. ^dquam Sc cap. vlt. de
,confecr. icclefi;e.
Si autem Ecclefia fecundum maiorem fui par-
tem delimatur , quod Epilcopus diiudicarc dc-
Digitized by Google
DE SACRIFICIO MI SSJ£. 14Q
bctjexempli gratia fi eius parietes ex maiori par-
te corruerint , non amplius in ea celebrare licet;
eaque resdificata non fimpHci reconciliatione,
fed iterata confecratione leu dedicatione , aut
falte benedictione opus eft , vt habetur c. Ecclejiu
de confecr.dift. 1. & cap. Ligneu dc confcc.Ecde-
fis: v b i ta m e declarat ur co n fecrati o u e no n amit-
ti,(i tecta folummodo aliaqu; opera lignea com-
bufta fint illar/is parietibus; eo quod confecratio
in ipfis prcefertim parietibus fiat ; quauisin eiuf-
modi Ecclefia , qua; omni prorsus tedo care rec,
Miflam celebrari non conueniatob varios cafus,
qui ex aeris iniuria & v£torum agitatione acci-
dere polfent : tecto tamen illius inftaurato nulla
neq;confecratione neq;recoci!iatione opus erit.
Dicendum 4 requiri altare.quod lapideum cf-
fe debet & ab Epifcopo confectarum, vt habetur
cap. Altaria de confec. dift. 1. Eft autem duplex
altare; vnum pc r:ati!c, alterum fixum & flabile:
inter qua; hoc difcrimcn intercedit , quod illud
E er fe confecratur , hoc vero non nili quatenus
afi affixum eft ; Vnde fequitur quod altare por-
tatile quocunque deferatur, non amittat confe-
crationem; fixum vero amittat, fi ab interiori
ftrudura & bafiamoueatur , vt habetur cap. Si
motum de confecr. dift. 1. & cap. Ligneis de con-
fecr. Ecclefia;. Illud vero vtriqne altari comma-
- ne eft, quod notabili fradione confecrationem
amittat ; quando fcilicer talis eft vtin illo calix
cum patena amplius confifterc non portit: item
violatione figilli feu loculi in quo reliquia; fan-
dorum condita; fu nt; quod quauis aliqui Theo-
logi negent, aflerantnue reliquias illas ad confe-
crationem altaris non efleabfoluteneccflariasj
fpedata tam e confuetudineipfius Ecclefia;, quae
initio Milia; hanc orationem a Sacerdote ad al-
tare afccndente illudque ofculante recitari vo-
luit : Oramus te Domine per merita fandorum tuo-
rum , quorum reliqui* hic funt . &c. probabilius eft,
Sc in praxi tenendum eiufmodi figilli violatio-
ne confecrationem altaris amitti ; proindeque
icexiun e fle confectandum : quod aperte colligi-
G iij
TfO DE SACRIFICIO MISSJB.
tur ex cap. z. de confeci. Eccl. vbi dicitur quod*
lapu ille qui JigiUttm continet, confradus fuerit aut
etiam diminutu* , debet altare denuo confictari : &it»
etiam docet Durandus in Rationali lib. i.c. 6.
Angelus verbo, ititare $.z. & alij communiter.
Dicendum 4. in altari dum Mifla peragitur»
neceflaria efle quaedam ornamenta , qua; in ru-
bricis Miflalis enumerantur : ac in primis tres,
aut faltem duas mappas , aut ad minus vnam
duplicatam, vt tradit Suares diip. Si. 6. 8C
Toletus lib. i.cap. i.
Secundo corporale, quod equidem non feri-
eum, aut auro aliaue materii intertextum , fed
pure lineum ac fimplcx efle debet : Similiter 8c
pallam, qua; calici fuperponitur, & pars quadam
corporalis efle cenfetur, ficuti colligitur ex anti-
qua confuetudine , fecundum quam corporale
etiam calicem cooperiebat, vt obferuat Scorti»
lib. z. de facrifieio cap. y. qua; palla etiam linea
& umplex efle debet , faltem ex ea parte qua
calicem contingit : & vtrumque ab Epifcopo
aut alio facultatem habente benedi&um efle
oportet. Ita docet S. Thomas & habetur cap.
Confulto de confecr. dift.i. Quamuis autem de
q.8?.& mapparum benedi&ione nihil in iure decretum
ad. 7. reperiatur, Eccleii* tamen confuetudo id etiam
& 8. exigit , vt docet Azor.
£i. 10 Tertio calicem & patenam ex materia aure»
ca.28. vel argentea aut faltem ftannea , non vero li-
queft. gnea, lapidea , ferrea , srea , aut vitrea, vtdocee
8. S. Thomas . & habetur cap. vafa & cap. vt calix
q 8;. de confecr. dift. I. debent autem calix & patena
а. ?. ad efle ab Epifcopo confecrata , vt habetur cap.
б. vnico de facra vnflione,& conflat ex vfu& con-
fuetudine ipfius Ecclejia. Adjungitur purificato-
rum lineum & mundum ad ipfum calicem ab-
ftergendum ; velum item fericum , quo calix &
pars anterior corporalis tegi folet.
Quarto Miflale approbatum, fecundum vfum
quem in celebrando quifque fequi tenetur: com
munis enim do&orum fententia eftac pxsfer-
*im Nauaxii cap. aj. huiu. 84* SylueAii ycibo
Google
DE SACRIFICIO MISS^B. iff
JUiJfa. Atorij. cap.z9-qua;ft. 4. Toleti lib.z. cap.
4. Sacerdotem illum peccaturum mortaliter,
qui celebraret abfque libro, in quo faltem canon
Mi fla: contineretur , quamuis quae dicenda e£
fent memoriter teneret.
Quinto lumen , vt conflat ex cap. vltimo de
celebratione Miflarum : dicit autem Toletus
loco citato duas candelas accenfas aut faltem
vnam requiri; ita vt fine lumine celebrare exifti-
met efle peccatum mortale : quamuis autem
abfolute loquendo neceflarium non fitexpra-
cepto vt candelae illae fint cereae , poflitque lu-
men ex oleo, ita poftulanteneceflitate,adhibe-
ti ,vt docet Suares; flandum eft tamen commu- diip.
ni Ecclefiae confuetudini , nec nili candelis ex 81.
cera communiter vtendum eft. fcd.
Sexro imaginem Crucifixi , quae fecundum
legulas Miffalis altari fuperponi debet, ad cu-
ius pedes reponi folet tabella feexetorum , quam
vulgo canonem vocant.
Dicendum p. requiri pr;eterea veftes fucus f
quibus facerdos celebrans indutiis efle debet:
funt autem fex, amiiflus fcilicet, alba, cingulum,
manipulus, ftola, 8c cafula: quas quidem veftes
mundas, & integras, atque ab Epilcopo aut alio
facultatem habente benedidas efle oportet:
Ita vt Toletus loco citato & pluresalij exifti-
ment efle peccatum mortale cum vcftibus mi-
nime benedidis ,aut notabiliter immundis, vel
laceriscelebrare : quod & fimiliter de corpora-
libus intelligendumefl.
Qjuaeres 1. quandiu vala & linteamina facra
conlecrationem vel benedidionem retineant.
Refpondeiur de vafis tandiu confecrationem
retinere , quandiu integra perfeuerant : amitte-
re vero fi notabiliter frangantur aut diuidanturj
ita vt formam & quantitatem , qua: ad conue-
nientem & proportionatum eorum vfum ne-
ceflaria cft.ampliiis non retineant. Ita Ledcftna
trad. de Sacram. Euch.‘cap. 21. vbi addit cali-
cem & patenam , quamuis priftinam formam
retineant , amittere tamen confecrationem , fi
G iiij
ip DE SACRIFICIO MISS^.
do nono deaurentur cx ea parte qua corpus &
languincm t hrifti contingunt , proindeque de-
nuo confecrari debere. De veftimentis autem
aut linteaminibus facris docet Azorius lib. io.
cap. 28. quarft. 9. illa tunc amittere benediftio-
nem , quando ita franguntur aut difluuntur , vt
ad id amplius apta no*n fint, ad quod Ecclefia:
benedictione dcftinnta fuerant.
Quires 2.an liceat omnibus facravala &veftes
contingere. Itelpondetur 1. vafa & linteamina
facra, calicem fcilicet, patenam , corporale & ci-
borium , dum in illis continetur corpus & lan-
guis Chrifti , a nemine prafterquam d Sacerdote
vel Diacono fine graui culpa tangi non polle.
Ita Suares, Paiudanus, &alijapudLaymannum
tra&. f . de Sacrif. Mifi cap. 6. & habetur ex cap.
Xon oportet dift. 13.
Refpondetur 2. eadem linteamina & vafa Ih-
cra , etfi vacua fint , contrectari aut tangi non
debere ab iis , qui facris ordinibus non funt ini-
tiati, vt habetur cap. 7« fahtfa , de confecr. dift.
I. huius tamen prrecepti icclefiaftici tranlgrefi-
fionem, i fi contemptus abfit ) culpam venialem
non excedere docet Suares, Azorius, Sotus, 8c
ali) apud Laymannum fupra ; imo fi rationabi-
lis caufa fuaaeat , nulla erit culpa ,- vt ibidem
docet.
Vbi autem confuetudo viget, vt corporalia &
pali* ac purificatoria a pcrlonis laicis praffer-
timque faeminis Deo facris mundentur , priiis
a facerdotevel Diacono in pelui lauari debent,
ic aqua lotionis in pifeinam effundi vel in
ignem proiici.
Porro alias velles benediftas & reliqua altaris
ornamenta, qua; neq;Chrilmate vn£lafunt,neq;
corpus Domini aut fanguinem immediate at-
tingunt,cum reuerentia tangere omnibus etiam
laicis conceflhm eft; verum ad prophanos vfus
adhibenda non funt , quamuis vctuftnte con-
fumpta fint; fcd. potius igni abfumcuda , vt dici-
tur c. , & c. ^Altaru de confecr. dift. I.
Dicendum tf.rcquirimimftmm qui facerdo-
Digitized by Google
DE SACRIFICIO M I S S M. iy?
ti celebranti inferuiac,vt habetur cap .Hoc autem,
de c6fecr.dift.i.& cap .Propofitit, de fili is Fr^fby-
terorum.Hic autem miniiter debet efle vir , non
fcemina , vt habetur cap. i. de cohabitationc
Clericorum ac mulierum : imo Suares difp. 87.
fecl.i.& Sotus difp.13. quaeft.2. art- f. arg. 12. la-
tius efle arbitrantur, 'fi vrgeat necefficas, Mi fiam
abfque miniflro celebrare , quam fosminam ad
Altare refpondcntem, aut vrzeolos porrigentem
adhiberi : nihil tamen obflare videtur , quomi-
m'tS| femina» p raelertim fandlimonialcs ex loco
remoto facrificanti refpondeant ,vt ibidem di-
cit Suares & vfus Ecdefiasin Monafteriis de-
clarat.
Eft autem obferuandum , Sacerdotis cele-
brantis pedes calceatos efle debere ob maio-
rem honcftatem 8c decentiam, vt docent Sylue-
fter , Richardus , & alij apud Petrum Ledefma
tradi, de Euch. cap. 20. caput vero apertum &
nudum , vt habetur cap. filius de confecr.dill.
I. Azorius tamen, Suares & alij, quos citat Lay~-
mannuscap p. de Sacrif.Mifl’- cap. 6.exiflimant
Epifcopum poflc ob eaufam aliquam rationa-
bilem , verbi gratia infirmitatis , dare licentiam
fiicrificandi capite operto amidlu vel pileolo,,
ptariertim vfque ad Canonem: imo fi caufa ita.
celebrandi manifefta fit , tali difpenfatiorie non
efle opus docent Nauarrus, Syluefter, 8c Hen-
riques apudeumdem Laymannum ; dummodo
nullum inde fcandalum oriatur, & neceflitas
celebrantis , verbi gratia ob infirmitatem , fene-
dlutcm, loci frigus &c .ab vnoquoque adftan-
tium facile dignofei poflit.
Supereft vna difficultas hic folnenda , nimi-
rum quoties Sacerdos Mi flam celebrare tenea-
tur- Refpondetur cum diflin&ipne fi enim de
Parocho aut alio beneficiato fermo fit, toties
celebrare tenetur vel per fe , vel faltem per
alium , quoties requiritur vt officio fuo vel
obligationi fatisfaciat : Si vero de Sacerdote
generarim hoc quaeratur abftrahendo ab aliis
obligationibus fpccialibus , nihil aptius refpon-
* t +
ir4 DE SACRIFICIO M I S S J&.
deri poteft quam id , quod habetur in Concilia
Trid. fefl'. tq. cap. 14. vbi dicitur Epiicopum
curare debere ,vt Sacerdotes faltem ( quod verbum
notandum eft) diebus Dominicis & fefiu fvlemni-
bus ; fi autem curam animarum habuerint , tam fre-
quenter vt fuo muneri fatisfaciant , Mijfas celebrent:
ex quibus Concilij verbis merito infertur ma-
xime congruum efle ac decens , vt Sacerdos
quantum neri poteft, quotidie ianeftiffimum il-
lud Sacrificium offerat : quam quidem praxim
vt piam 8c religiofam laudant SS. Patres ac
pr.Tfertim S. Cyprianus lib. 1. Epift. 2. S. Am-
brofius orat. in funere fratris, S- Hieronymus
lib. 1. aduerfus Iouinianum , S. Syricius Papa
in Epift. ad Hymerium cap. 7 S. innocentius
in Epift.ad Exuperium, S.Chryfoftomus Hom.
17. in Epift.ad Hebr*os : quibus addere poflu-
mus loan. Gerfonem part. 2, operum tra«ft. d«
prasparationead Miflam.
Monet tamen idem Concilium felT. 22. in
decret. de obferuandis ac euicandis in celebra-
tione Mi fla: , Omnem operam & diligentiam in ea
ponendam efie , vt quanta maxima fieri poteff , cordit
munditia & puritate atque exteriori deuotionu ac
pietatn fyeeie , hoc diuinum atque tremendum mjfte-
rium peragatur. Ideqque decernit , vt Epi/lopt e *
omnia prohibete atque e medio tollere fkdulo curent ac
teneantur, qua vel auaritia Idolorum feruitus ; vel
irreuerentia , qua ab impietate vix /hiunffa ejfe po-
tefij vel fuperftitio vera pietatufalfa imitatrix induxit,
i Atque vt multa paucis comprehendantur , in pri-
mis quod ad auaritiam pertinet , cuiufuu generis mer-
cedum conditiones ,pafta,& quidquid pro Mifiu nostis
celebrandis datur , nec non importunas atque illibera-
les eleemofynarum exattiones potius quam pofiulatio-
nes , aliaque huiufmodi , qua a fimomaca labe vel cer-
te d turpi qssafiunon longe abfunt, omnino prohibeant.
Demde vt irreuerentia vitetur , finguli in fuit
Diacefibus interdicant , ne cui vago & ignoto Sa-
cerdoti Mijpu celebrare liceat : neminem praterea ,
qui publici & notorii eriminefus fit , aut fan&o „ Al-
tari minifirare t aut fileris mterefie permittant : nc-
□k
by Google
DE SACRIPICIO MISS JE. iff
ve patiantur priuatisin domibus atque omnino extra
Eeclefiam & Oratoria ad diurnum tantum cultum de-
dicata , ab eifdem Ordinariis defignanda & vijltanda ,
fanBum hoc Sacrificium d fiecularibus aut regulari-
bus quibufcumque peragi j ac ni/i prius qui interfiat ,
decenter compofito corporis habitu declarauerint Je
metite etiam ac denoto cordis affeBu , non foltem cor -
poreadejje. <Ab Ecclefiis vero muficas eat , vbi Jiue or-
gano fiue cantu lafciuum aut impurum aliquid mif-
cetur ; item fitculares omnes aBiones , vana atque
adeo prophana colloquia , deambulationes , Jfrepitus ,
clamores arceant: vt domus Dei vere domus orationii
tffe videatur ac dici pofiit.
Pofiremo ne fuperftitioni locus aliquis detur , ediBo
t*r psenis propofitis caueant , ne Sacerdotes aliiiquam
debitis horis celebrent , neue ritus altos aut alias cere-
monias & preces inter Mijfarum folemnia adhibeant,
fraterCas , qua ab Ecclefia probata ac frequenti & lau-
dabili vfu recepta fuerint : quarumdam vero M/fa-
rum & candelarum numerum , qui magis d fuperfii-
tiofo cultu quam dvera religione inuentus eft, omnino
ab Ecclefia remoneant j j doceantque populum quis fit,
fyd quo potifiimum proucniat fanBifiimi huius facri-
ficij tam pretiofus ac caleftis fruBus : moneant etiam
eumdem populum vt frequenter ad fuas 'Tarrochias
/altem diebus Dominicis & maioribus Fefiis accedant.
•Wt
CAPVT QVINTVM',
De Sacramento Poenitentix »
SECTIO I.
€)uid nomine Poenitentia intelligntur.
nitijtti^ nomen in duplici?
M^fenfua Theologis fumi folct : primo pro
virente morali infula, cuius proprius actu*
eft deteftari peccatum ac de illo commiflodo-
iere, non modo quatenus rc&a rationi aduer-
fatur , fed prafertim quatenus eft offam a qua:*
dam & i ni uria Deo illata , cum propofito emen-
, p - dandi ac reparandi offenlam illam & iniuriam
S^.a. i Deo latisfaciendi. Jta S. Doflor : & de
2.& r. ^ac poenitentia virtute frequens mentio repeti -
’ tur in fctiptuiis,fuitque ( vtloquitur Concilium.
fef.IA. Tridcntinum } vniuerjis bominibtu , qui fe mortali
_ " p" aliquo peccato inquinajfint , quouu tempore ad gra~
' tiam & iuftitiam ajfcquendam ticcejfaria.
Secundo nomen Poenitentia fumitur pro vna -
ex Sacramentis noua legis; id eft pro ritu ali-
quo externo 8c s&Sbili duunitusinftituto quof-
dam hominis pernitentis & miniftri abfoluen-
cis a&us comple&ente , quo ab hoc ille Deo re-
conciliatur, & a peccatis poft Baptifmum com-
mi ilis abfohiitur.
Primus , qui huius Sacramenti veritatem im-
■ pagnauit, fuit Nouatus Epifcopus Africanus,
qui exinde Romam veniens Nouatianum
Prefbyterum. & alios quofdam ledusit , &
in fuas pajtes traxit , yt fuiius declarat Baro*
Digitized by Googli
D E POENITENTIA. T rf
niusad annum Chrifti. Zf4- vbi refert ipfum mim;
Nouatumipfiufque gregales primum in Africa 66,
adnerfus S. Cyprianum Schifma conflafle*
co quod in lapfis Ecclcfiae reconciliandis nimis
rigidum fe prreberet. Poftca mutata facie ( quod
recte obferuat idem Baronius » peculiare efte
omnium hcercticorum atque fchifmaticorum ,
nunquam fcilicet perftare in eadem fententia »
'fed pro loco & tempore nouas induere for-
mas J in fiindtilfimum Pontificem Cornelium
turbas Roma? concitafle, eo quod lapfos pce-
nitentes in Ecclefiam reciperet , eifquc bene-
ficium abfolutionis impertiret , vt eum pra:-
textu illo e iede Romana deturbarent &
Nouatianum faftu & ambitione tumentem
in illam per fas nefafque intruderenc ; co-
que tandem deuenit ipfe Nouatus vt nega-
rct vllam facerdotibus noua: legis ad re-
mittenda peccata poft Baptifmum commiftk
traditam efle-a Chrifto poteftatem : verum
ipfius Nouati fefiatores poftmodum ab eo def-
ciuerunt( quod Lutheranis , Caluiniftis & aliis
» veritate diffidentibus familiare eft , nimi-
rum vt ab autoribus 8c patriarchis feiftarum
fuarum , vbi fraus illorum patefeere iucrpit,.
paulatim fe fubducant , &,alia dogmata pro-
fiteri fubinde incipiant , donec ab illis etiam
ad alia transfugere veritatis armis opprelfi
cogantur ) cum enim ipfius Nouati adedas
prarfaram magiftri fui hairefim propuguare non
poflent , illam temperare voluerunt , admit-
tentes quidem aliquod remedium quo virtute,
clauium Ecciefia remittere pollet leniora pec-
cata , non tamen grauiora & atrocior* . quod c
teftatur Sanctus Amibrofiuslib. i. de pcenit. vbi
dc illis haereticis fic loquitur. , bitunt fe exceptu
granioribus criminibus , relaxare veniam lentoribus ,
non hoc quidem author erroris 'J^o natus , qui nomini
dandam poenitentiam putauit. Epift»
Errorem illum ab Ecciefia proferiptum , vt ft- &
teftatur Cyprianus ) & iam obfoletum recentior f 4. c.
res hsictiu dentio xenouarc conati funt, vtyi- 9» „
t
Digitized by Google
Ifg DE TOENITENTIA.
cap.9. dere eft apud Bellarminum lib. 1. de Pcenit.^
negantes lacrum illum ritum , quo Ecclefia Ca-
tholica ia reconciliandis poenitentibus poftBa-
ptifmum lapfis vtitur , cfle Sacramentum a
Chrifto Domino inftitutum , aut vllam ineflc
iacerdotibus ad peccata remittenda iudiciariam
poteftatem : cuius quidem erroris falfitas 8c
fimul' Catholici dogmatis veritas plenius con-
ftabit ex iis, quae fe&ione fequenti dicentur.
SECTIO II.
Toenitentiam t[f« verum & proprie di Sium
nome legis Sacramentum contra
hdreticos demonfiratur.
PRj*tir. authoritatem vniuerfie Ecclefia*
qua; tum in Concilio Flor, in decreto Eu-
gcnij,tuminTridentino fefl‘14. can.i.hoc
dogma tanquam certi/fimum ac fide credendum
denniuit , erroremque oppofitum anathemate
pcrcuflit, probari poteft eiufdem dogmatis veri-
*1°" Td tas variis teftimoniis SS. Patrum fuse relatis a
a. r.& iucloco Coccio tom. z. thefauri : duo vel tria
^e<P hic illuftriora proferemus. Primum eft 5. Am-
brofij lib.i.de Pceniten. Cur baptizAru •, inquit»
caP-7’ fi per hominem peceata dimitti non licet ? &c. quii
intereft vtrum per ‘Tanitentiam an per Lauacrum
hoc iw /ibi datum facerdotes/ibi venditent > quibus
# verbis a;qualem vim ad peccata remittenda fa-
cerdotibus, fiue Baptifmum conferendo , fiue
Panicentia; Sacramentum adminiftrando tri-
buit. Secundum eft S. Chryfoftomi lib. 3. de
iacerdotio ,vbi poftquam poteftatem ad pecca-
ta remittenda quas facerdotibus collata eft, con-
tulit cum poteftate eorumdem ad conficiendam
Euchariftiam : poftea conferens eamdem cum
poteftate baptizandi , neque emm, inquit , folum
tum nos regenerant , fed etiam poftea condonandorum
uobu peccatorum poteftatem obtinent. Tertium S«
DE POEtfITEtfTI A. If*
Petri Chryfologi Serrn. K+.vbifunr, inquit, qui
fer homines non pojfe peccata remitti prajlr ibunt? &c.
remittit Petrus peccata , &• toto cum gaudio fu/cip it
f anitentes , atque omnibus facerdotibus hanc a Deo
concejjam ampletfitur poteftatem.
Probari pra:terea poteft eadem veritas ex his
Chrifti Do mini verbis , quorum remiferitis pecca-
ta ; remittuntur eis ; & quorum retinueriis retenta ij> Jort,
ftenti ex quibus duo colliguntur ; primum eft 10,
ritum aliquem externum a Chrifto Domino in-
ftitutumefle . quo Apoftoli eorumqueinfacer-
dotio fucceflores de peccatis inridicecognofire-
rent, eaque fic cognita vel remitterent vel reti-
nerent, idque ( vt fit in iudiciis humanis) verbo
aliquo manifeftarent. Secundum efthuicritui
diuinitus inftituto adiumftam efle promiflionem
gratia» fanctificanris ; quod fatis indicant verba
illa : Immittuntur eis : cum hasc peccatorum re-
miflio nonnifi per gratiae fan&incantis infufio*
nem fiat , vt conftat ex iis quae in priori huius
operis parte in tradat u de gratia di&a funt:
vnde patet Poenitentiam efle ritum externum i
Chrifto Domino inftitutum , quo gratia con-
fertur ; ac proinde efle Sacramentum : ’& eo
fenfu verba illa Chrifti Domini intellexerunt
S. Cyprianus in Serm. de lapfis,S. Bafiliusia
Epift. ad Amphilochium , S. Athanafius hom.
in ilia verba ; Ite in eaftellum Sc S. Thomas in
comtn. fuper cap.|x6. S. Matth. vbi tres errores
fuper illorum verborum explicatione vitandos
e/Te monet , primus eft eorum , qui opinati funt
Sacerdotes pofle quemlibet pro arbitrio foluere
aut ligare , peccata remittere aut recinere ; quod
falfum eft : his enim verbis Chriftus vices fuas
tantummodo demandauit Sacerdotibus ;yt fa-
cerent quod ipfe fafturus fuiflet , fi vifibilis in
terra manere volaiflet ; proindeque vt peccata
remitterent vel retinerent, non pro libito , fed
provt ipfe remififlet aut retinuiflet j quod ab
Ecclefiae fenfu difccre debent.
Secundus ercor eft , foluere aut ligare nihil
efle aliud quam poemcentem folutum aut liga-
Digitized by Google
i6o DE POENITENTIA.
tum declarare : verum fi hoc ita crtet, Chrrftui
Dominus potius dicere debuiflct : quacunque
fbluta erunt in colu , fuluetu fuper terram j cum
e contrario- dixerit: quacunque fuluetu fuper ter-
ram , f niuta erunt in calu. Et hic error proferi-
ptus etiam fuit in Concilio Tridcnt. feli'. 14..
can. 9.
Tertius denique error eft ,facerdotem, ante-
quam afcfolutionis verba proferat , fupponere
debere pernitentem per contritionis actum i
culpa peccati & atterna» pcuiK reatu iam faftum
efle liberum ; proindeque abfoluendo illum
tantummodo a poena temporali « qua: plerum-
que peccato quoad culpam remiflb luenda fu-
pereft , non tota quidem fcd aliqua eius parte
illius eximere. Verum quam falfa & aliena fit i
vero & genuino verborum Chrifti Domini fen-
fu hrec verborum illorum expolitio , latis per fc
manifeltum cft: quis enim dicat remittere pec-
cata nihil aliud efle, quam ipla peccata iam re*,
mi fla fupponere , & felummodo aliquid de poe-
na temporali peccaris quoad culpam remiflis
debita minuere?
Obiicies , in Sacramentis nouas legis pro
materia requiri rem aliquam fenfibilem ; nul-
lam autem eiufmodi materiam in Poeniten-
tia reperirr ; proindeque non efle Sacratpen-
tam.
.Rdponderur aditus paenitentis efle materiam
Sacramenti Poenitentiae vt infra dicetur $ aiftus
autem illos efle fenfibiles vel per fe vel per
aliquid aliud j confeflioncm quidem per fe ,
cum Sacerdotis auditn percipiatur $ contritio,
nem autem per humiliationem externam , ge-
nuflexioncm , lacrymas,& alia eiufmodi figna
exteriora , atque etiam per iplammet confef.
fionem.
Qusres an Poenitentia: Sacramentum fit ad
lalutem neceflaritim ? Refpondeturaffirmatiue,
idque non modo neceflitate pracepti , de
qua fuo loco agetur ; fed etiam medij, quod iatis.
e*prefsc dcdaiauit Concilium TudentdelT. 14, .
Digitized by GoogI(
tiaptifmum ad falutem nectjfartum ejfe . vt non-
dum regeneratu ipfi Baptifmu*. Eft autem necef-
farium vel in re, vel (altem in voto; ita vt ,
quamuis peccator aliquando per adtum perfedtas
contritionis Deo reconcilietur, tpfia tamen re-
aenciliatio ( vt loquitur idem Concilium ) ipfi cap.4,
«ontritioni fine Sacramenti voto , Cjuod in tUa inclu- 1
ditur', non eft adfcribenda , Eatemis autem votam
huius facramenti in perfeche contritionis a<ftu
includi cenfetur, quatenus qui perfedte conte-
ritur, ita difpofitus eft , vcabfolute velit ferua-
reprascepta omnia fub mortali obligantia, itave
nullum fit de quo fi adlu cogitaret , illud adim-
plere non vellet : atqui datur praeceptum diui-
num & Ecdefiafticum (vt infra explicabitur)
confitendi peccata omnia mortalia poftBaptif-
mum commi fta , eaque clauibus Ecclefia; fub-
iicicndi : vnde (equitur peccatorem perfedle
contritum ita e(Te difpofitum . vt peccata fua
confiteri Sc clauibus Ecclefia; fubiicere exprefll
vel tacita , feu interpretatiua intentione velit.
SECTIO III.
Qua fit materia [aeramenti P eenitentut*
Vpponimvs inxta dodlrinam 5. Thomas, q. 84«
Sacramento Poenitentia; ficut & in aliis -a. z.
C / nona; legis facramentis dupliccm.materiam
eflediftinguendam .remotam (cilicct & proxi-
mam : iuxta quam diftindtionem
Dicendum 1. materiam remotam (aeramen-
ti Poenitentias efle peccata adtunlia poft adlua-
Iein Baptifmi fufeeptionem commifta. , Ita S.
Thomas , 8c cum eo communicer omnes. Ratio
eft quia (aeramentum Poenitentia; verfiiturcir- cit.ax,
ca peccata , vnde (equitur quod eius fint mate- x.
lia : dici autem non potefi quod fint materia
proxima, cum illa fit parsipfiuslaaamenti, qu»
i- —
Digitized by Google
DE POENITENTIA,
limul cum cius forma ad producendam gratiam
luo modo concurrere dcbctj quod peccatis nul-
lomodo conocnire poteft: vndelequitur quod
fint tantum materia remota.
Sunt autem hic aliqua obferuanda circa re-
motam illam Poenitentia* materiam. Primum
eft peccata illa eatenus dici huius (aeramenti
materia , quatenus per Poenitentiam deftruun-
tur & abolentur ; ficut lignum dicitur ignis ma-
teria , quia per illum confumitur ; quo exemplo
vtitur Caccchitinus Romanus*
Tart. Secundum eft,fo!a peccata poft realcm Baptif-
cap.f. mi fufeeptionem admifla , efle remotam huiuj
facramcnti materiam : quod latis exprelse de-
clarauic Concilium Trid. Ratio eft quia fola ea
Sefl. peccata funt eius facramenti materia, qu® ab
J4*Ci illis commifla funt , in quos facerdos tanquam
2.&Jt. iudex poteft ferre fententiam : at Ecclefia ) vt lo-
quitur Concilium Trid ) in neminem indicium
exercet , qui' non prius in ipfitm per B apti fini innuam
fuit ingreJJUt t,
capti. Tertium eft , peccata omnia poft Baptilrnum
commifTa , liue mortalia , fiue venialia, efle
materiam huius facramenri } cum de omnibus
confeflio fieri poffica paenitente, & i Sacerdo-
te abfblutio conferri , vt fatisconftatexgenera-
li &illimitata poteftate remittendi qua;cumque
peccata , quam Chriftus Dominus Apoftolis
eorumque in faccrdotio fuccefloiibus conceftit.
Et hoc etiam intelligi debet de peccatis iam in
confe/Iionc declaratis, & per Sacerdotis abfo-
lutioncm rcmilKs,vt docet S.Thomas in 4.dift.
17. q. 4 a.^.q. f.ad 4. &dift i8.q. i.a }.q. i. ad
4. & poft illum Paludatius, Maior, Medina,
Suarez & alij apud JLaymannum tract 6 . cap. ?.
de Sacr. Poenit. &.demonftrat vfus in Ecclena
receptus & approbatus confelfiones generales
infticuendi , in quibus peccata iamanteacon-
fefla &rcmifla declarantur , & clauibus iterum
fubiiciuntur: & hanc praxim non folum in con-
fcftionibusgeneralibus , fed ctiamin aliis pec*
sata aliqua iam confefla & remifla iterum dc*
Digitized by Google
DE POENITENTIA. 1 6*
clarandi Nauarrus tanquam fan&am & piam
laudat , fi deuotionis caufa cum confcientia
quieta fiat.
Dices, peccatd illa iam remifla fuifle & ex con-
fequenti efle deleta & abolicajproindeque mate-
jiam huius Iaeram enti efle non pofle, ciim am-
plius deleri &^boleri non poflint.
Refpondctur , peccata illa eateniis efle huius
iacramenti materiam, quatenus adus perniten-
tis £irca illa vexfari poflunt ; id eft quatenus
ppfnitens poteft illa deteftari , confiteri &c.
ileque materiam proximam huius facramenti
fubminiftrare , quae fimul cum forma illius
}>roprium effe&um producat , fcilicet gratiam
anftificantem , pet quam peccata illa fbrmalitec
delerentur & abolerentur, nifi iam deleta & abo-
lita forent.
Quartum eft , hanc efle differentiam inter
peccata mortalia & venialia ; quod peccata
mortalia fint materia huius facramenti ne-
ceflaria , id eft quod non alia ratione quam
pet hoc facramentum in re vel in voto fufice-
ptum remitti poflint ; peccata autem venialia
fint tantum materia fufficiens , id eft quod
quanquam re ile & vtiliterf vt loquitur Concilium _ _
Trid. ) citraque omnem prafumptionem in con- *c"-
fefliont dicantur , quod piorum hominum vfiu de- 1 4* c»
monfirat ; taceri tamen citra culpam , multifque I’
abu rtmcdiu expiari pojftnt. Addit Nauarrus
iis , qui per duiinam gratiam peccatis morta- caP*
libus non implicantur , vtile efle fsepius peccata 41>na«
venialia confiteri: quia per id augetur gratia, I*
poena Purgatori) minuitur , propofirum nun-
quam peccandi mortaliter renouatur , & habi-
tus peccandi venialiter diminuitur.
Dicendum 2. materiam proximam huius
facramenti efle hos tres aftus pcenitentis,
fcilicet contritionem } fumpto generatim hoc
nomine prout etiam attritionem comple&i- .
tur ) confcflionem , & fatisfnclionem. Ita S.
Do&or. q. 84.. & exprefse definitum habetur in * l*
Condilio Florent, in dccx.Eug. & in Trid. feU'.
«p- r
Cit.a.
a.
Tart.
2. c.f.
'164 DE POENITENTIA.
J4. his verbis : funt autem quafi materia huius
facramentt ipfius pernitenti) athu , qu; , quatenus in
pcenitente ad integritatem facramentt , ad plenamque
perfetlam peccatorum rem if tonem ex Dei infti-
tutione requiruntur , hac ratione Pernitentia partes
dicuntur.
Ex illis autem tribus Poenitentia; partibusS.
Doclor, & cum eo communiter ali' Theologi
aflerunt contritionem & confeflionem e/Te par-
tes eflentiales ; (atisfa<ftionem vero efle tantum
partem integralem ipfius (aeramenti ; quod
etiam habetur in catechifmoRom.contritionem
enim & confc/Tioncm efle partes eflentiales inde
conflat , quod fine illis Poenitcntite (aeramen-
tum nec fnnftuefum , nec validum efle poflit , vt
cx infra dicendis conflabit; fatisfnftionem vero
efle tantum integrantem , qnod afcfque ea & va-
lidum & fruftuofum efle poflit, vt paret in pos-
nitenteillo - cui in articulo mortis poteft ali-
quando valid6 & fructuose conferri abiblutio,
quamuis nulla poenitentia iniungatur; 8c prae-
terca ex eo quod fatis factio communiterpoft re-
ceptam abfolutionem impleatur, vt diceturin-
fra : ex quibus cum habeatur illam non efle par-
tem huius (aeramenti eflentialem , fequitur vt
fit foliim integrans, ideft quod hoc (aeramen-
tum abfquc illa' integrum & completum efle
non poflit ; ficut licet pes vel manus non fit pars
eflcntialis hominis , cum ablquc pede vel manu
verus homo efle poflit . cft tameu pars inte-
grans , quia fine pede vel manu homo integer Sc
completus efle non poteft.
SECTIO IV.
€Uta fit forma [aeramenti Poenitentia.
FOrmA (aeramenti Poenitentia; confidit in
his verbis facerdotispoenitente abfoluentis:
Ego te ubfiluo d peccat « tm in nomute Patru %
Digilized by Google
DE POENITENTIA. i«r
<&r Filij& > & SptritusJanSh Ita definitum habe-
tur in decreto Eueenij, 8c in Concilio Trid.lefl*.
14.. cap. ?. vbi dicitur Firmant huius Sacramen- >
ti in illa mmtjlri verba pifita.ni ejje : ego te abfioluo :
& hoc etiam docet S. Thomasq.84.. art. 5. ex
cuiusciodrina qua?dam obferuatu digna colligit
Ilambcrtus ad cit. qua:ft. difp. 8. art. a. & te-
nuent.
Primum ad validitatem huius Sacramenti ne-
ceflario requiri, vt illa abfolutionis verba pro-
nuncientur voce Sacerdotis; neque ad hoc latis
eflefi feripro tradantur : cuiusquidem rei nulla
melior rado afferri poteft quam ipfa Chrifti Do-
mini xnftitutio, quaenobis per Ecclcfia; praxim . *
innotefeit. Haec autem verborum prolatio de-
bet a Sacerdote fieri pradente ipfo poenitente»
abfolutio enim ab fenei conferri non potell, vt
declarauit. Clemens V 1 1 1. fpcciali fuo decreto y .
quod refertura Laymanno trad. 6- cap. 3. de
Sacram. Poenit.
Secundum eft , quod qnamuis lacerdos ia
huius Sacramenti ndminiftradone verba omnia
fupra relata proferre , imo & alias prcces,qua? ex
Ecclefiar indituro ante & poli abfolutionem re-
citandre funt , adiungere debeat, nili forte ali-
qua necefiitas aut caufa rationabilis excufet , vt
in Rituali declaratur , nihilominus ad edendam
abfolutionis feu forma? huius .Sacramed cx pro-
babiliori Theologorum fentq$da ha?c fola ver-
ba pertinent. Ego te abfoluo , vel , v Ab/bluo te , qua?
quoad fenfum idem lignificant. Atque in primis
quod expre/TSo Sancdiflimae Trinitatis non re-
quiratur effeneialiter in hoc Sacramento fient in
Baptifmo , docet S Thomas, & probat exeo
quod Chridus Dominus hoc Sacramentum in- a 3*
ftituens nullam Sandi/Tima? Trinitatis ficut in
indicudonc Bapcifmi mentionem fecit. Quod
item haec verba , a peccata tuis , ad eiufdcm for-
mae edendam non pertineant, condat ex ciuf-
dem S* Thomae doftrina cit. art. vbi pro lc- ^ ,
gitima huius Sacramenti forma haec verba tan - *
■eum ponit: Ego te ab/bluo: quia tamen Io annes
igitized by Google
i 66 DE POENITENTIA.
Maior , Petrus Sotus & aliqui alij graues Theo-
logi exiftimauerunt verba illa: a peccatu tuu, ad
eflcntiam forma: pertinere, nihilque ab Ecclcfiae
fuper hac re definitum eft , ideo tutius erit nun-
quam illa omittere , prafertim cum ex Ecclefiae
prsefcripto proferri debeant.
«t.4. Tertium eft impofitionem manuum in hoc
Sacramento ( vt docet S. Thomas ) efle tantum
ex Ecclcfi* inftituto , nec ad Sacramenti ratio-
nem pertinere quamuis ceremonia illa, fient 8c
qurcuis alia ex Ecclefia: vfuaut ftatuto aliquo in
adminiftrandis Sacramentis prteferipta , non de-
beat omitti.
art. ?. Quartum eft , abfolutionis formam modo de-
precatorio prolatam, efle inualidam , vt ex eo-
dem S. Dodore conftat : eft enim hoc Poeni-
tentia Sacramentum ad inftar iudicij inftitu-
tum , cuius verba debent cfleabfoluta, non de-
precatoria: non enim dixit Chriftus Dominus:
Peccata illorum pro quibus craueritu , remittentur
eu : fed fimpliciter & abfolute .• Quorum retn*/i-
ritis peccata , remittuntur eu : vnde fiquispoeni-
tentem abfolueret dicendo : ^Ab/iluat te Detu ,
nihil efficeret.
Quintum eft condicionem de futuro huius
Sacramenti forma: appofitam , reddereillam in-
fufficicntem & nullam ; quia talis conditio fuf-
penderet ipfius formae fignificationem & effe-
dum , proindeque in caufaefTet, curabfolatio
illairrita& nulla exifterct- Imo Petrus deLe-
tr. de defma dicit grauiffimum facrilegium ab illofk-
Pazn. cerdote committi , qui eiufmodi conditionem
cap. 3. de futuro abfolutioni apponeret : verbi gratia fi
diceret : Ego te abfoluo , dummodo rem ablatam in-
tra decem dtes refittum , aut quid fimile.
Quod autem fpeftat ad alias condiciones de
prjeterico vel prxfcnti, quamuis non reddant ab-
1'olutionem inualidam ,|ciim cius fi gnificatio-
nemaut effedum non fufpendant: nihilominus
fine rationabili aliqua caufa aut nec effitate ap-
poni non debent , puta ciim facerdos ad mori-
bundum ablolucndum accedens, nonnifi dubia
Digitized by Googlf
DE POENITENTIA. 167
& incerta contritionis ficna in eo deprehendit,
tunc cnimpotcft, imo elebet abfolutionem illi
conferre fub hac conditione , tacita vel exprefla:
St tu es abjhlutionu capax , vt docet IfambertuS
difp 18.de Sacram. Pcsnit. art. 10. & Gamma-
chxuscap.zi.de eodem Sacr. Pcaiit. Parag. 1.
in fine:fimiliter quando facerdos dubitat, vtrum
poenitens plenum atque pcrfe&um rationis
vliim habuerit nec-ne, quando peccata in con-
feflione declarata commifit , verbi gratia , quan-
do puer in primo rationis crepufculo ad Sacra-
mentum Poenitentia: accedit : tunc enim fecun-
dum communem omnium Doftorum confen-
lum ( vt loquitur JLedefma fupra ) licite poterit
ftcerdos dicere in abfolutionc : £1 peccaftiy ego ta
abfoluo , ire. additque idem de fimilibus aliis ca-
fibus efle dicendum.
Quseres quis fic verus & proprius fenfus illo-
rum verborum : Ego te abfoluo. Quorumdam an-
tiquorum fcholafticorum opinio fuit verborum
illorum lenium hunc elTe: Ego declaro peccata ti-
bi d Deo ejfe remiffa : ficque abfolutionem Sa-
cxamcncalem nihil aliud efle , quam declaratio-
nem remiflionis peccatorum ipfi p r nitenti i
Deofa&a:: quam quidem opinionem non fatis
cum fidei veritate cohxrcre docet Ifambertus,
maxime ob contrariam definitionem Concilij dilp.
Trid. fefl*. t+. cnp. 6. can. <). vbi anathema 8. de
profert in eum qui dixerit, ^Abfolutionem facer- Sacr.
dotis ejfe nudum minifknum declarandi peccata ejfe Potn.
remijfa. Quare vera 8c certa refpon fio ad qua:-
ftionem propofitam eft, facerdotem per verba
illaabfolurionisfignificarefe poenitentia pecca-
taremitterc, illuinquea peccati macula & con-
fcquentcra poenajeterna illi debita Chrifti Do-
mini authoritate verfe abfoluere. Ita S. Th°mas: ~ g .
& probatur in primis ex his Chrifti Domini gr’t> .
verbis S. Marth. l8- Quacumque futueritis fuper R(j’ **
terram , &c. & S. loann. ZO. Quorum remi/britu ‘
peccata ,&c. huius fiquidem vocis ( ^Abfoluo ) in
forma Sacramenti Paenitcntix cade eft fignifica-
tio,quxeft iftoram verboru [folueritu , rcmiftnris)
0
Digitized by GoogI
r(,3 DE POENITENTIA,
cum iis vfus fit Chriftus Dominus ad Sacrame-
tumhoc inftituendum : atqui verba illa veram
& effe&iuam peccatorum remillionem ilgnifi-
eantin omnibus aliis feriptura; locis qua1 fre-
quentet in vtriufque teftamcnti libris occuriut j
nufquam autem fimpheem illi'us remiflionis de-
claratio nem :ergo etiam in illo duplici S-Matth.
& S. loun. loco idem fignificare cenlenda funt;
& ex confequenti verbum, ^Abfuluo , informa
Sacramenti Poenitentia canidcm fignificatio-
nem habere dicendum eft.
Probatur deinde ex eo quod S. Chryfofto-
mus de peccatorum remiflione loquens dixit,
‘Deum ‘Tat rem omnifariam poteftatem dedijfe filio,
Lib ^ tamdm ipfiim omnfiriam poteftatem a Deo filto,
de Sa - jpfi, Sacerdotibus efie traditam : atqui certum eft
ccrd. filiurn Dei habui/leveram poteftatem remittedi
peccata quoad culpam 8c paenam aeternam ; er-
go eamdem poteftatem Sacerdotibus dedit.
Denique ( vtrecfte obferuauit S- Ambrofius)
iib.i. potcftas remittendi peccata tanta eft quanta po-
()(. teftas remittendi peccata canta eft quanta po-
Poen. teftas eadem retinendi , ciim ajqualiter vtraque
cap.z. a Chnfto Domino data fuerit: atqui per hanc
Sacerdotes vere peccata quoad maculam &at-
ternte poena; reatum retinent denegando abiolu-
tionemtergo per illam eadem peccata vere quo-
ad maculam Sc aitcrna: poenae reatum poterunt
abfolutionem conferendo remittere.
Obiicics, in variis feriptura: locis dici folum
. Deum dimittere peccata, delete iniquitates.
Refpondet S. Doftor fupra, iis locis nihil a-
liud fignificari , quam Dcilolius cfletanquam
caufie principalis per propriam anthoritate pec-
cata remittere , quod non impedit quin facer-
dotes eiufdem Dei nomine peccata remittant
per modum caufte minifteriaUs feu inftrumen-
talis.
SECTIO
Digitized by Google
BE POENITENTIA. 1C9
SECTIO V.
Quinam Jiut ejftdus huisu Satramentt.
PR 1 MVS Sacramenti Poenitentia: efferus»
eftremiflio omnium &quorumcunq; pec-
catorum mortalium poft fufccptionem Ba-
ptifmi commiflorum quantumcunque grauia
Ent & enormia ; ciim poteftaspeccata remitten-
di a Chtifto Domino collaca Sacerdotibus S.
J oan. 20. ad omnia peccata , nullo prorsus exce-
pto fe extendat : & hoc definitum habetur ia
Concilio Lateran.fub Innoccntio III. cap.frr-
miter extra de fumma Trinit. vbi line vlla exce-
ptione aut reftridlkmc dicitur , peccatum quod-
cunque poft Baptifmi fufeeptionem cornmif-
fum pofte per Poenitentiam reparari.
Obiicies Chriftum Dominum declara fle pec- S-Mst-
catum in Spiritum lanftum neque in hoc ix- H-&
culo remitti neque in futuro. S.Mar
Refpondetur x. per peccatum in Spiritum 7.
fanclum intelligi a S. Auguftino peccatum ii- 5erm-
nalis impoenitentia:, quod certum cft nunquam n- de
remitti ; cum poft illud commiilum peccator fit verb.
extra ftatuin vis , nccproinde fit ampliuspce- Dom.
nitentis aut abfolutionis capax. & Ep.
Refpondetur 2.alios SS. Patres per peccatum 10. ad
inSpiritum faixdum intellexifle peccatum illud, Boni-
quo quis veritatem aliquama Deo reuelatam, faciu.
&vtfic cognitam, ex certa malitia impugnat, libro
ItaSS Athanafius,Chryfoftomus,Bafilius,Am- z.dc
brofius, Hieronymus, & alij apud Bellarminum: Poen.
Dici autem irrcmi/libiie , non quod abfolute
remitti non poffit, fi peccator vere de illo poeni-
ceat, illudque clauibus Ecclefi® fubiiciatj fcd
quiaordinarie & vt plurimum , qui tale pecca-
tum commifit , de illo ob propria: voluntatis
peruerfitatem non panitct.nec proindeilliusrc-
mirtionem accipit; ficutalia peccata citatis lo-
cis dicuntur remitti , non quod fcmper de fa&o
H
ligitized by Google
170 DE P OENI TENTI A. ^
remittantur ciim multi dc illis non perniteant* >.
fcd quia vt plurimum & ordinarie pernitentibus
condonantur. .
Secundus huius Sacramenti effeclus, cltre-
mifiio peccatorum venialium , qua; ficut quiuis
ootcftpie & lalubriter in confeflionc declarare,
ita de illis quoque remiihonem virtute illius Sa-
cramenti confequi polle certum cft , vt ex ante
dictis patet.
Eft autem difficultas inter Theologos qua ra-
tione peccata illa in Sacramento Poenitentia; re-
mittantur. Omillis variis fuper hac re fenten-
tiiSi que inftituti noftri non cft hic fufiusexpli-
care,probabiliffime loqui viciecur ij,qui afferunt
hanc pcccarorum venialium remiflionem in Sa-
cramento Poenitentia; fieri per gratiam funch-
iicantem.pcr hoc Sacramentum ex opere opera-
to productam , non 1'oliim fecundum le prxcise
confideratam , fcd proferam vt datam intuitu
nrteui* de illis attritionis, qua ratione forma-
lem cum illis peccatis habet repugnantiam, cum
fit «ratia reconciliationis cio ipfis» *hO-ic
in 'i. 2. difp. 207. cap. 4. ex qua Doccrina 1 ie-
quitur ad hoc , vt quis 111 Sacramento Perniten-
tia; peccatorum venialium remiflionem conlc-
quatur , nccefiarium efle , non modo vt nudant
actualem circa peccata illa complacentiam ha-
beat ; fed prxtcrea rcqtnti , vt formalem de iis
vel faltem vifcualem contrmonem nut attritio-
nem concipiat: ita vt quamuis vnum aut n re-
um, in confefsione declaret , fi tamen dc alus
omnibus ccneratim vere cx ammo a oleat, vir-
tute Sacramenti illorum omnium remiifionein
conlequatur: quod ideo hk obiter obferuamus,
^ cuique facilu'is& certius innotefeat , neque
neceffarium , imo neque latis co, , Iuleum efle
omnia & Gfigula peccata venialia figillatimin
fonfefliombus quotidianis declarare , quod ah-
qui fcrupnlofius faciunt 5 fed vno aut altero gra-
uiori explicato , fi nullum mortale lubfit , de his
& reliquis omnibus verum dolorem & emenda-
tionis propolicum concipere, & ficbendkuun
Digitized by Google
DE POENITENTIA. I7t
abfolutionis recipere.
Quseres quomodo peccata venialia extra Sa-
cramentum Poenitentia; remittantur. Relpon-
deturi. Iuxta Doctrinam S. Thomic ad pecca-
torum venialium remiilionem extra Sacramen-
tum Poenitentia; non fufficere habitualem dif-
plicentiam , qua: in habitu charitatis includitur $
alias nullus initus peccati venialis reatum ha-
beret :fed requiri difplicentiam de illis forma-
lem, qua; in a&u petfcda; contritio nisreperitnr*
aut faltem virtualem contentam in eo a&udi-
lcdionis Dei , quo quis ipfum fic diligit , vt , fi
peccata venialia qua; commilit menti occurre-
rent , perfectum de illis dolorem conciperet. Ita
Alcnfis in 4. part. quarft. if. memb. 4 art. 4.
Paludanusin q. dilt. 16. quaE-ft. 1. art. 2. &plu-
res ali; Theologi. Qmumiis etiam probabilis
videatur fententia Dominici Soti in 4. dilt. if.
quadi. 2. art. 1. Suares difp. 11. fcift. 3, & quo-
rumdam aliorum Do&orum, qui docent non
modo per contritionem formalem & virtualem,
fed etiam per attritionem de illis ex motiuo fu-
pernaturali elicitam ciulmodi peccata remitti:
certe S. Bernardus Serm. x, in Coena Domini
de peccatisillis venialibus loquens dicit ,NcceJJh
non ejje de illis nos nimii effe follicitos , 'Deum facile
illa ignofeere , imo & libenter , fi tantummodo nos
agnifiimiM : tn eiufmodi namque quafi ineuitabi-
Itbtif ip- negltgentiam culpabilem ejfe & timorem in-
ordinatum.
Refpondetur 2. remitti quoque peccata ve-
nialia ','tum per aliorum Sacramentorum fufcc-
ptionem, dummodo fulcipiens vere de peccatis
illis doleat ,tum etiam per vfum Sacramenta-
Iium, vt docet S. Thomas. Nomineautem Sa-
cramentalium Theologi communiter intelli-
gunt res qualdam vel actiones lacras ab Eccle-
m eo line inftitutas , vt per illarum vliim pec-
torum venialium remilsio obtineatur.
Varie autem a The ologis Sacramcntalia illa
folent enumerari : prarcipua , & de quibus apud
omnes conflat funt quinque , fcilicet *Aqus
H i;
q.87.
a. 1.
a. 5,
1 7i DE POENITENTIA.
bencdtfta . vt habetur cap. .Aquam de confecr.
dift- 3. Tanu benedtllus 5 cap . Cum omne crimen , de
confccr. dift. 2. Beneditho Epi/copolu, cap .Ditium
eft, dift. I. quasft.2. Oratio deusti ad Deum fufa
in Scclejia dedicata j ex ipfo ritu dedicationis £c-
defiarum intelligitur : Et qualibet Sacramcntalu
•vn(ho t docet S. Thomas citato art. 3-ideft,
vndrio illa qua; fit in quibufdam Sacramentis cx
folo Ecclcfia;inftitino.
Remittuntur autem peccata venialia per Sa~
cramentalium illorum viiim , non quidem cx
opere operato, vt quidam Theologi miniis pro-
babiliter dixerunt, ied tantum ex opere operan*
tis; quatenus per preces Ecclcfia; , qua; in eiuf-
modi Sacramentalium vlii nobis applicantur,
actualia quxdam gratia; auxilia impetrantur,
quibus excitamur ad a&um aliquem formalem
aut virtualcm contritionis de illis peccatis ve-
nialibus concipiendum. Ita S. Thomas cit.art.3.
ad 3. vbi dicit quod per Sacramentalia tolluntur
peccata venialia virtute charitatis , cuius motus
per illa excitatur.
Qpicdfi qua-ftio intelligatur de peccatis venia-
libus cum quibus iuftus cx hac vita decedit , di-
ti.7 dtf acndum eft cum S . Docto re , Ilia remitti poft hanc
malo vitam quantum ad culpam , eo medo quo rernittun-
ait.II. tur m hac vita : fctl icet peractum chantatu in Deum
repugnantem vemahbiu m vita eommiftis.
Neque dicas nullum erte in alcera vita merito
locum, nec proinde contritionem tunc peccato-
rum venialium remirtionem poffe promereri;
refipondetur enim peccata illa non remitti vi
contritionis illius quatenus eft actus bonus 8c
meritorius : ied quatenus eft forma qusedam
peccato veniali repugnans, illudque ex anima
expellens.
Sunt etiam alij huius Sacramenti cffedlus
pneter duos fupra explicatos , quorum pra;ciput
iunt pax , & lerenitas conficientia: cum vehe-
menti Spirirus fandti confiolatione , vt declarac
fef.14 Concilium Trid. quibus addere portamus re-
cap. 3. uiuifcemiain bonorum operum per peccatum
DE POENITENTIA. 17?
mortale extin&orum , de qua fe&ione fcqucnn
agendum eft.
SECTIO VI.
Vtrum per Pandentia Sacramentum ruerit* bono-
rum operum reuiuifeant.
DE duplici bonorum operum genere qu«-
ftio propofita intelligi poteft : primo de
illis qua in ftatu peccati mortalis exer-
centur , & vocantur , mortua; fecundo de illis
qu® in ftatu quidem gratia? farta funt , fed ftatu
illo per peccatum mortale labefaftato vim quo-
que luam ac meritum amiferunt. De vtrilque
igitur qu*ritur , an per gratiam in Sacramento
Poemtcnci® acceptam quoad meritum reuiui-
feant: pro cuius relolutione ,
Dicendum 1. opera bona farta in ftatu pecca-
ti mortalis nihil vnquam homini iuftificato ad
gloriam confequendam profutura cfle. Ita S.
Thomas; & conflat ex iis qu* in priore huius 1-89
operis parte tracl. 6- a nobis dirta funt decon-
ditionibus operis vit* astem* meritorij , qua-
rum prima & praecipua h*c eft , vt fiat ab homi-
ne in ftatu grati* fanctificamis : vndeS. Augu-
ftinus tracl. 71. in S. Ioan. explicans heee Chri-
fti Domini verba Sine me nihil poteJHs facere , di-
cit operafidelium a Chrifto Domino per pecca-
tum mortale exciforum nihil illis ad vitam qter-
nam conlequcndam prodefle : quod quamuis
verum fic,rerte nihilominus monet S.Dortor in
refponfione ad q. non efle prorsiisinutilia eiuf-
modi opera bona in ftatu peccati mortalis farta,
vt fiafius explicauimus in citato trart. 6. vnde
S. Hieronymus in cap. 1. Aggxi, Si quando vi-
derit , inquit, inter multa mala opera facere pecca-
torem quemquam aliqua qua iufta funt : non tfl tam
viuifiui Deu* , vt propter multa mala obliui fcatur
paucorum bonorum.
Dicendum z. bona opera in ftatu gratia» fan-
rtificantis farta & per peccatu mortificata, huius
Sacramenti virtute reuiuifeexe : ita vt ius quod
H iij
%
W-
0%£ *
T74 DE POENITENTIA.
homo fibiadsternain gloriam per opera illa ac-
quifierat, eidem refti tuatur; proindcqucetiam
gratia landificans per peccatum mortale deper-
dita , in qua fundatur ius illud & meritum ad
q 89. aeternam gloriam. Ita S. Dodor : & probatur r,
a. j\ ex illis Apoftoli verbis ad Galat. capit. 3. r<tw-
ta pafii e [fu fine caufa : fi tamen fine ctmfit ; qui-
busnlloquens ipfos Galatasob fufeeptam Chri-
fti fidem multa perpeflbs, & poftea in pecca-
tum mortale lapfos declarat quod } quamuisin
illo ftatu peccati mortalis bona illa opera cflent
ipfis iuutilia , fi tamen per veram poenitentiam
conuerterentur, non fore fruftra & inutiliter ab
illis fada.Ita hunc locum explicat S. Hierony-
musin illud caput.vbi fic loquitur; Quiob ChriJH
fidem labofancrit, & po/fcd lapfiu fuerit in peccatur»,
non perdet merita fiua > fi ad prifitnam fidem & Jht-
dium re Mertatur.
Probatur 2. ex Concilio Trid. fefl*. 1 6 • cap. 6 .
vbi ait g lujhficatis hominibus , fiue acceptam gratiam
perpetuo fieruanerint , fine amijfiim recuperauermr ,
proponenda cjje ^Aposiolt verba : abundate in omni
opere bono , J cientes quod Deus non ejl iniuftt* vf
•bliui/catur operis vefiri , &c. Quo.lo co notanda eft '
diftincTio gratia; perpetuo femats, & gratis a- •
mifls fed recuperats qus videretur inutilis, nifi
Concilium intelligeretpcr Poenitentiam prifti-
na merita inftaurari vtdoccc Gammachsus c.
17. de Sacram. Pcenit. vbi etiam addit ex S. 1
Dodore gratiam 'illam habituale per peccatum '
deperditam reparari per Poenitentiam in maiori";
vel minori gradu ; iuxta maiorem vel minorem
deuotienem ac difpofitionem ipfius poeniteris: ■
quod etiam prius docucratHugo a S. Vidore
lib. 2. de Sacramentis parr. 4. c. 19. & S Bo-J
nauentura in 4. dift. 14. part. 2- art. 2. qusft. q.
Qusrcs an,ficut bona opera morcificata per.
Poenitentiam reuiuilcunt, fic e contrario pecca- 1
tain Sacramento Pcenitentis iemcl rem i fla per
fublequens peccatum mortale redeant quoad
reatum tam culps quam poens. Iidpondct S.
Dodor peccata femel temifla nunquam poitea '
mi
D E POENITENTIA.^ t7?
redire: quod probari potelt ex variis fcripturaj.
locis : Ezech. r8- Impietas irnptj non noiebit ei in
tjuacmque die contterftu fuerit ab impietate fua:
Mich. 7. Proijciet in profundum ma.ru omnia nojfra
felera : quibus & aliis fimilibus loquendi modis
fignificatur Deum abfolute & independenter ab
cucncu futuro pernitentibus peccata remittere:
quo etiam fpcclat illud Roin. 11. Sine poenitentia
funt dona Det. Probari deinde poteft authoritate
Gelafij Papa: cap. Diurna, de Pcenit. dift. 4. vbi
dicit , quod Diuina' 'clementia peccata dimijfaiti vl-
tionem venire non finit.
Quamuis autem peccata iam condonata, ncc
formallter nec materialiter ob fcquctem lapfuin
non redcantjrcdeunt tamen virtualitcr, in quan-
tum aggrauatur peccatum fubfequcns propter
circunftantiam ingratitudinis erga Deum, a quo
tam mifcricorditer praecedentia peccata condo-
nata fuerant: & h®c ingratitudo tanto grauior
ede cenfetur , quanto plura & atroeiora delida
fuerunt remifla. Quamuis autem heee ingratitu-
do nouum peccatum notabiliter aggrauet,nou
ell tamen fpeciale peccatum ab eo diftinctpm vt
docet S.Thomas; nili in eo cafu , in quo contra 4-*
Deum peccaretur ex formali exprcdbque con-
temptu benefici j ab eo accepti.
SECTIO VII.
Quid Jit contritio in genere.
EXplicatis iis qua; ad naturam effe-
ci ufque huius Sacramenti pertinent, nunc
dc lingulis illius partibusngendum ed , at-
que in primis de contritione , qua; ingenerelc-
cundura mentem Concilij Trid. le/T. 14. cap 4.
definitur: ^Animi dotor ac detefatio de peccato com-
mijpj cum prspojito non peccandi de extero.
Dicitur, Sinmi dolor, vt fignificetur contritio-
nem, non in. appetitu inferiori , fed in voluntate
fedem habere; neque in dolare fenfibili fed in
dolore fpirituali , qui folius voluntatis proprius
ell , confiftete. H iiij
T7<5 de poenitentia.
Dicitur deinde , Dctffiatio j vt exprimatur
odium peccati commiili , ex quo dolor ille folct
oriri, ve! quod in ipfo dolore laltein virtualiter
continetur : eo ipfo enrrn quo quis vere de pec-
cato commiflo dolet, vellet nonpeccalTe (qui
proprius eit ipfius contritionis motus vt docet
csp.l. Nauarrus) proindequeitadifpofituscft,vtpcc-
«a.i, catum commilliim odilTe & deteftari cenfeatur.
Dicitur praeterea, dc peccato cammijjb : vt intclli-
gatur obieftum doloris ilhus ac deteftationis,
non eife quodeunque malum , nec etiam quod-
cunque peccatu, fed fohim illud quod vel omifi-
fionevcl commifiioneanobis perpetratum cft;
non dicitur de hoc vel illo peccato, fed indefini-
te de peccato commifio: vt o (tendatur contritio-
nem de omnibus pcccatiscommiilise/leconci-
piendam;qui eniin erga aliquod peccatum mor-
tale ita c/Tet affectus, vt de illo commiHo non
dolerct , quantumcunque dc aliis libi dolcre vi-
deretur , eius contritio vera non effet-
Dicitur denique : cum propo/ito non pectendi de
part.2. cetera : qui enim amico afe offenfo vult recen-
cap.p- ciliari fvt dicit Catcchilmus Rom.J oportet vt
& doleat , quod in cum iniuriofus atqueeontu-
meliolus fuerit , & de eius amicitia in polteriinv -
non amplius ljedcnda follicite prouideat ; alias
non agitur poenitentia fed fimulatur.
Quamuis autem optimum fit , vt propoficutn
illud formaliter 8c exprefse concipiatur : fuflicit
tamen vt fit virtuale & implicitum ; id eft , vt
poenites depeccatis eommiflis dolens ita fit dii—
politus & affecTus:vt, fi dc futuro tempore co-
gitaret , peccata illa in pofterum deuitare firmi-
ter proponeret. Ita Maior, Medina, And. de
difp. Vccja, Nauarrus , & ali) quos citat & fequitur
4. de Suar es. Ratio cft ; quia, vbi cft vera auerfio a
Poen. peccato 8c vera conuerfio adDeum,ibi etiam eft
fcft.i. vera poenitehtia &vera contritioi.poteft autem.
' ciim folo virtuali propofito non peccandi conci-
pi vera auerfio a peccato &vcra conuerfio ad
Dcumrcxcmpli gratia fi quis totus defixus fit in
perpendendis peccatis, qua: ex intimo cordis af-
Digitized by GoogI
DE POENITENTIA. _ 17?
fe<ft« dolet in Deum infinite bonum & diligibi-
lem commifille , ita vt nullo modo de vita in fu-
turum inftituenda cogitet ; quis dicat illum vere
a peccatisnon auerti & ad Deum conuerti:ceite
vbi Dauid Rex tantummodo dixit : Peccaui Do-
mino , quibus verbis deteftationem & difpliccn-
tiam peccati a fccommiflidcclarauit ; quamuis
nullum propofitum peccati illius in futurum
deuitandi expreflerit , continuo audiuit : Domi-
nus quoqac tranfiulit peccatum tutem.
Obleruat autem Catechifmus Rom.ad figni-
ficandum dolorem illum de peccatis , qui ad ve-
xam illam Poenitentiam requiritur, nomen con-
tritionis vfurpari, ducta fimilitudinca rebus cor-
poreis quxminutim confringumurivtfignifice-
tur: C°tda nofira, sua peccando obduruerunt , illius
doloris vi contundi atque conteri debere : adeoque
dolorem ilium contritionis debere efie fum-
nuun appretiatiue ( vt loquuntur Theologi) id
eft,quod pcenitens debet de peccatis commif-
fisplus dolere,eaque magis odifle & auerfarij
quam alia qurecunque mala.
Porro qu* huc vfqiie di<fla funt, generarim in-
tclligi debent de contritione illa, qua: ( vt loqui-
tur Concilium Tridcnt. ) Quauts tempore nccejfaria
fuit ad impetrandam veniam peccatorum ■■ fi enim,
agatur de contritione qua» fidelium bnptizato-
rum propria eft , qua:quead peccatorum remif-
/ionem in Sacramento Poenitentiae recipien-
dam requiritur, pra:ter conditiones fupra ex-
plicatas vnam adhuc exigit Concilium , nimi-
rum vt dolor ille dc peccatis , Cum fiducia mifieri -
cordi a , fr voto prafiandt reliqua nmunlhu fit , qua
ad fufcipiendum Dcenitentia Sacramentum requi-
runtur .id eft, vtcxplicitum aut faltem implici-
tum propofitum includat confitendi Sacramen-
taliter peccata mortalia commifla , & pro illis
Deo fatisfacicndi,feu fatisfa<ftionem imponen-
dam acceptandi & adimplendi) vt explicat Ca-
techifmus Rom. fupra.
2-TUf-
cap. IZ
fupra,
cit. c.
4-
/
D£ POENITENTIA.
t,V
SECTIO VIII.
S»icl fit contritio perfecta , & quo pallo ai
attritione diftinguatur.
fcC 14 ^ Vpponimus ex Doctrina Concilij Tiid.
c«p.4 ^^contritionem illam , dc qua prrecedenti fe-
dionc dictum cft , diuidi in pcrfedtam qua:
fimplicitcr contritio dici folet, Sc imperfedaiu
qua; communicer vocatur attritio. Hocpradhp-
polito qua;ritur, quid fit illa contritio perfcda,
Sc quo modo ab attritione diftinguatur.
Quidam olim dixerunt contritionem in eo
tantum diftingui ab attritione, quod illius in-
tenfio &duratio, huius intenfionc Sc Juratione
maior eflet. Ali j quod contritionis actus efict
femper gratia fandificante informatus , attri-
tionis non item. Alij quod contritio detcftnre-
tur peccatum mortale vt fummum malum <Sfc
fu per omnia alia mala deteftabile : attritio vero
illud quidem deteftnrctur , fed non fuper omne
deteftabile. Alij quod contritio fe extenderet
yirtualiter fuper omnia peccata mortalia; attri-
tio vero fuper omnia illa non fe extenderer.
r- Omifla illarum opinionum refutatione , qute
{.ilp. cipud Ifiimbertutn videri poteft , vera fententia
*2, de & communis hodie inter Theologoscft , con-
.acr. tritionem in eo pra?fertim ab. attritione diftin-
I oen. gnijquod contritio fit deteftatio & dolor de pcc-
axt.r, cato commillb prout eftoffenlaDei.fcu propter
Deum fumme dile&u : attritio vero fiteiufdem
peccati deteftatio & dolor propter aliquod aliud
motiuu bonu Sc honeftii a perfecta; contritionis
motiuo diftindum. Ita Ilambertus loco citato.
f Probatur in primis ex Concilio Tridentino
citato cap. 4. vbi contritionem ab attritione di-
ftinguitjin co,quod contritio fit Cbaritate per fella
feu formata : attritio vero non fit : quod quidem
intclligi debet de perfcdioneintrinleca per for-
male motiuum charitatis,a quo ille contritionis
adusfpecificatur &conftituitur in ratione veras
ei lectionis Dei : neque enim intelligi poteft dc
Digitized by Google
DE P OEN ITENTIA. # 179
extrinfeca perfectione que per habitum irt netum
contritionis deriuaretur: cum hoc commune fit
cum omnibus aliis viitutungi adtibus , qui ab ho-
mine in flatu gratia: conflituto eliciuntur , 8c
etiam ip fi attritioni, fi in tali flatu eliceretur.
Probatur 2. ex S-Auguflino ferm. 7. detemp.
vbi dicit : Odiam peccati er amorem Dei efficere ve-
ram ir perfeffam Poenitentiam : Atqui non alia ra-
tione amor Deicum odio peccati coniungi po-
tefl ad veram & perfectam poenitetiam feu con-
tritionem efficiendam , nifi quando quis odit 8c
detcflatur peccatum afe commiffiim de eoque
dolct,prout cfl olfenfa Deitid efl , prout efl ma-
lum quoddam ipfius Dei:ciufdem enimehari-
tatis efl velle Deo bonum feu quod illi gratum
& acceptum efl, & auerlari ac deteftati malum
illius feu peccatum, de ilioque dolerc : At vero
attritio non ex amore Dei, fed vel ex turpitudi-
ne peccati , vel timore gehenna:, aut alio fimili
motiuo a charitate diuerfo concipitur, vtdocec
Conciliu fupra, & lectione fcqueti explicabitur.
De hac autem perfecta contritione rriapra?fer-
tim hic a nobis obferuari debent. Primum eft,
illius tantam 8c tam admirabilem ef!'e vim &
efficaciam ratione charitatis, qua informatur , Sc
cuius motiuo elicitur , vt peccata quacunque
deleat, pcccatorcmque Deo perfecte reconcilier,
etiam antequam Poenitentia Sacramentum
actu liifcipiatur r vt exprefse definitum efl in
Concilio Trid. fupra.
Secundum efl, adratienem perfera contri-
tio nis , adeoque vt producat effectum illum uc-
mifsionis peccatorum & reconciliationis cum
Deo, non requiri certum aliquem intenfionis
gradum, aut determinatum voluntatis conatum,
infraquem non fit ad effectum illum producen-
dum fiifficiens: neque certam aliquam duratio-
nis moram, neque vt tot eliciantur contritionis
adlus quot peccata commiflh funt : quamuis
enim optimum fit & quam maxime optandum,
vt quinis pcenitens quam plurimos eliciat) per-
fecta cotritionis actus , colone quantum poterit
Digitized by Google
;'lSo DE POENITENTIA.
intenfos & ex fummo voluntatis conatu ; ea ta-
men eft diuin® milericordi® immcnfa largitas,
vt ad peccatorum quorumcunque remi/Eonem»
& peccatoris cum Deo reconciliationem luf.
ficiat vnicusperfed® contritionisadus,quantu-
muis parum incenius , & vel vnico tantum mo-
mento durans : dummodo ex ver® charitatis &:
Dei liilcdionis motiuo eliciatur; lirquc fi no in-
tenfiue,certeappretiatiuefummusjid ell, talis vt
per illum voluntas Deum quibuicunque rebus
abiolute & fine vlla prorfns exceptione prepo-
nat : proindequepeccatum quatenus ipfius Dei
oiFcnia eft tanquam fummum malum & firpra
omnia alia qu®cunquemala detcltabileaucrfe-
tur. Ita Bellarminus lib. z. de Sacr. Poenit. c. z.
Gammacheus c. 7. de Pcenit. affert 3. & 4. Sc
pluresalij Theologi quos ibidem citat.
Acin primis quod contritio , quamuis mini-
mum intenfa , ad reiniflionem peccatorum fuf-
ficiat,patet ex feriptura , qu® variis in locis pec-
catorum condonationem promittit pceniten-
tibusfeu contritis nulla propofica menfura do-
loris aut contritionis peccatorum: vt Eicch. x8.
Conutrtmirn & agite pcfnireutiam ab omnibus ini-
quitatibus vefirii , &non erit vtbiiin ruinam iniqui-
Tas: Zach.I. Convertimini ad me , & ego conuertar ad
vos : Ador.'?. Conuertimini & peenitemini, vt delean-
tur peccata vcftr*~ Et certe nulla eft ratio , cut
potius ccrtusaliquis gradus intenfionis in con-
tritione requiratur adremiflionem peccatorum?
efficiendamtfpiain alius maior vel minor ; neque'
etiam dici debet quod fummusrequiratur : alias,
quis ynquam ne probabiliter quidem fibi per-
fuadere pollet , quod ad gradum illum contri-
tionis fumme intenfum perueniiTct: deinde vc
quid poenitentia S. Magdalen® aliorum que
dandorum poenitendum tantopere celebrare-
tur , fi omnes pcenitentes ad eamdem poeni-
tentia’ perfedionem obligarentur ? Q^iod vero
vnicus de omnibus peccatis perfed® contritio-
nis adus vel mometo elicitus ad illorum remii-
fionem fufficiat , patet ex multis fandis , Yt S,
DE POENITENTIA. iStf
MagdaIena,S.Mattha:o, S. Paulo Sc aliis , quo.v
fcrjptuta refert LneuiiTlmo tempore Sc qua /i
momento Ynico vere coanerlos Sc iuftifica-
tos fuifle.
Huic dodhina? fauent SS.Patres:vt S. Cypria-
nus de Serm. in cana Domini , S-"d 6~ m eodem
articulo temporis , inquit , eitm tam at, ima fefixnatad
exitum , & egrediens ad lauta expirantis emerferit.
Poenitentiam clemcniifstmi Des benignitas non af-
p ematur: Sc paulo inferius , Nec quantitas cri ,
minis , nec breuitas temporis,»ec hera extremitas , nec
vita enormitas fi vera contritio ,Ji pura futrit volun-
tatum mutatio , excludit a venia. Et S. Ioannes
Chryfoftemus in priori Epift-ad Theodorum.
lapliim,de bono Latrone loquens dicit , quod,
ln vinco momento totius vira peccata fimul abflerfit.
Tertium cfl, certum ede dari aliquod pr«ecc- Li. de
ptum diurnum, quo peccator ad adhim con- duab,
tritionis eliciendum obligatur aliquando : Ifj- anim.
sjuc enim ( vt recde dixit Auguftinus ) in hanc c.Xq..-
rem feriptura tejlimenia colligere necejje efl : vox tfl
etiam ijla, natura : neminem finitum rei huius noti-
tia deferuit , (?c. potefl aliquis dicere fe non peccare :
non autem non effe. Ji peccauerit . ‘Paniteudum ; nulla
barbaries hoc dicere audebit.
V erum difficultas eft quonam tempore p rece-
ptum illud obliget : quidam enim dixerunt pec-
catorem ifatim a peccato comini/To ad perfecta?
contritionis adum eliciendum obligari:^ tam -
diu peccare continue» quandiu ab iplb peccato,
rcl perfeci# contritionis adht , vel Sacramenti _
Poenitenda: fufeeptione non purgatur. Alij
peccatorem ad id obligari a fletu erunt , quoties
peccata commifla nec remifla memoria: occur-
runt. Alij peccatorem ad id adftringunt diebus
Dominicis vel feftiuis , vt illos debite fan&ifi-
care poffit. Qua: omnia quamuis optima fint
& ialuberiima j nullam tamen in illis caflbus
ad contritionis perfecfn: adum eliciendum
obligationem elfe docet Sc probat Gamma-
charus cap. 8. de Sacrament. Panit. & Ifam-
bertus diip.ij. dc cod. Sacramento ait. j. & l'eq.
is* DE POENITENTIA.
Ouate cumillis dicendum eft, peccatorem eie
diuino ptacepto in duobus tantum cafibus ad
actum perfeci» contritionis eliciendum obliga-
ri. Primus eft » quoties actio aliqua nece/lario
exerceda cft, qux- ftatum gratia? requirit in eo,
qui huiufmodi adionem exercere debet : nec
adeft Sacerdos, qui eum a peccato mortali quod
commifit , Sacramentaliterabfoluat : tunc enim
nenouum facrilegij peccatum incurrat, perfe-
da contritionis actum elicere tenetur.
Secundus cafus cft , quoties quis in periculo
mortis conftitutns , alicuius peccati mortalis Ce
confcium cfledeprehenditrtunc enim, ii confeE.
fnrij copia non fuppetat, tenetur perfeda? con-
tritionis actum elicere. Ratio eft , quia exdiui-
nx legis prxfcripto quilibet tenetur acerna:
damnationis & feparationisa Deo certum peri-
culum deuitare , mediumque ad id neceiTarium
adhibereratqui nullum aliud tunc fuppetic dam-
nationis euitanda medium, quam adus perfe-
da contritionis: ergo peccator tunc ad illum
eliciendum obligabitur.
SECTIO IX.
Vtrum contriti e perfetta necejfaria fit ad Sacramctt*
tum Poenitentia digne & fructuose recipiendum?
an vero attritio ad id fttjjiciat ?
PRafupponimus alterutram effe nccefla-
riamrid eft ad fruduolam & dignam Sa-
cramenti Poenitentia fufcepdonem requi-
ix cotritioncm aliquam formalem & expre/Tam ,
ita vt aliquis verus & aduaiis dolor a Poeniten-
te concipiatur de peccatis commifsis, quamuis
venialia tantummodo forent : cum contritio
Iit pars cflentialis huius Sacramenti, qua defi-
ciente nullum eflet Sacramecum. Quare qui tan-
tummodo doleret quod de peccatis non doleat,
careret dolote ad fruclum huius Sacramenti
tteceflario : quia contritio cft dolor dc peccato
Digitized by Google
DE POENITENTIA. 18?
commifTo, vt cx Concilij Tridentini doctrina
conftat ; proindeque quiuis alius dolor, qui non
cft dc peccato committo , non eft contritio,
quamquam fi dolor ille fic abfolutus & efficax,
pariet neceflario verum de peccatis dolorem ; id
eft efficiet , vt voluntas peccata commiflaauer-
fetur , & doleat ea commififlc : quo fenfu intcl-
Iigi debent Theologi , qui ad Poenitentia: Sa-
cramentum lufficcre dicunt , Poenitentem do-
lere,quod de peccatisnon doleat.
Hoc praifuppofito, dicendum cft contritio-
nem perfectam , quamuis fit optima 8c excellen-
ti/lima difpofido, ad Sacramentum Poenitentias
digne & cum vberrimo gratiarum frudtn reci-
piendum , non efle tamen neceflariam, fed fim-
plicitcr fufficere attritionem. Ita docent Palu-
danus in 4. dift. 19. quoeft. 1. art.2. S. Anto-
ninus q. patt. tit. 14. cap. 1 9. Syluefter verbo,
('enfejfio , cap. i. Roffenfis art.f.cou.Liuhcrum,
8z plures alij , quibus fubfcripferunt Ifambertus
dilp. 14. dc Poenit. art-4. & Gammachasus c.q,
de Sacr. Pcenit. vbi etiam dicit etTc.manifcftam
fententiam S. Thoma:,
Probatur in primis ex Concilio Trid.fe1r.x4.
cap. 4. vbi , poftquam declarauit contritionem
imperfectam , quae attritio dicitur , Non filum
non fuere hominem hypocritam & magis peccatorem ,
verum etiam donum Dei ejfe , & Spiritus fitnffi im-
pulfstm , non quidem adhuc inhabitantis , fed tan-
tum mouentis' : quo Pcenitens viam fibi ad iuJH-
tiam parat : haec immediate fubiungit : Et
quamuts fine Sacramento Tosnitentu per fi ad iufii-
ficationem, perducere peccatorem nequeat , tamen eum
ad Dei gratiam in Sacramento D (enitentia impe-
trandam dijponit : quibus verbis apertiffime de-
clarat attritionem illam , quam ibidem dicit
communiter concipi vel cx confiderarione tur-
pitudinis peccati, vel ex gehennas poenarumque
metu, fi. 'voluntatem peccati excludat cum ipe
venia:, eifc difpofitionem fufficientcm ad remif-
fionem peccatorum in Sacramento Posniten- par.ft
tise obtinendam;Yndc Cstcchifinus R.ora,men« c.
cap.
*7-
Se IT.
24. c
1 .
184 DE POENITENTIA.
tem Concilij adhuc apertius explicans dicit:
Si quit ita animo affectui fit, vt peccata admijja de-
leat , fimulque m paftcrum non peccari inflictas , etji
eiufmodi dolore non afficiatur , qui ad impetrandam
vernam fatu ejfe pojiit, ei tamen , cum peccata Sa-
cerdoti rite cohfcjfiu fuerit , vi elautum fcelera omnia
remitti ac condonari.
Probatur 1. ex S. Auguftino lib. de Cnte-
chifan. rud. vbi dicit eos, qui volunt fieri Chri-
ftiani , ne eant in ignem aternum cum diabolo,
Scc. habere aliquam difpofitionem, non om-
nino perfeiftam , fu ffi cient em tamen vt vere
ChrifHani fiant , id cft , vt Baptifmi Sacramen-
tum recipiant, ac per illud iuftificentur : talis
autem difpofico non eft alia quam attritio , vt
ex eius motiuo patet : ergo , fi fecundum men-
tem S. Auguftini cft difpofitio fufficiens ad re-
midionem peccatorum in Baptifmo eonfequen-
d.un,erit etiam ad Sacramentum Poenitentia!
digne & fruftuose recipiendum , cum par fit
vtrobique ratio , vtredle probat Gammacharus
cit. cap. 9.
Probatur q. ex fine ob quem Sacramentum
Poenitentia? a Chrifto Domino inftitutum cft,
qui finis eft fpiritualis iufeitatio peccatoris i
morte peccati, & eius cum Deo reconciliatio:
Vnde Baptifrnus & Pccnitenria vocantur Sa-
cramenta mortuorum, Sc Concilium Tridcnt.
dicit hoc Sacramentum inditurum e/Ie, ^4d re-
' conciliandos 'Deo fideles pofiUaptifmtsm lapfos : huic
autem fini repugnat pratrequiri ad hoc Sacra-
mentum , tanquam difpofitionem ncceflariam,
ailum aliquem , vi cuius ante realem ipfius fu-
fceptionenr peccator «i peccati morte fufeitetur
& Deo reconcilietur, quia fic Sacramentum
nunquam confequeretur finem fuum , proin-
deque ad finem illum fxuftra inftitutum fui fic
diceretur.
Probatur 4. ex poteftate remittendi peccata
Sacerdotibusa Chrifto Domino collata,qua ip(i
Sacerdotes in hoc Sacrameto exercet : qu* qui-
dem poceftas fruftra illis data fuiflet , fi ad illius
Digitized by Google
DE POENITENTIA. « iSr
exercitium difpofitio aliqua neccflario prarrc-
quireretur in ipio paenitenre, qua peccatorum
fuorumremiflionem ante Sacerdotis abfolutio-
nem confequi deberet. lino vt argumentatur
Gamachteus cit. cap-9.fi contritio perfecta, ef-
fet ad Sacramentum Poenitentia: difpofitio ne-
ccflaria , eonfequens foret Sacerdotes non ha-
bere propriepoteftatcm Clanium, nec vere pec-
cata remittere, led folummodo declarare pecca-
ta efleremifla: quod dicit efie haereticum.
Confirmatur exeo quodindefcquercturcon-
tra communem Ecclens & SS. Patrum confcn-
fum, legem gratis duriorem 8c rigidiorem e/Te
quam Mofaica lex fuerit, & longe grauius onus
Chriftianis impofirum efle quam Iudsis ad r<j-
miflionem peccatorum obtinendam : in lege
Mofaica fiquidem fola contritio ad id fufficie-
bat , in lege autem gratis prster contritionem
tenerentur infuper poenitentes peccata omnia
mortalia etiam occulti/fima figillatim Sacerdoti
aperire: quod quam graue & acerbum fit ple-
rifque , experientia fatis teftatur.
Porro hsc doiflrinaita certa eft , vt , cum qui.
dain Theologus nuper in libro a fc edito lcri-
pfilfet , ^Attritionem de peccat» tnf afficientem ejfe pro
accipienda remifiione peccatorum iit Sacramento P a ni-
tentia , contritituemque ex charitatc perfecta ejfe ad id
ntctjfariam : &ex confequenti , ^Abfolutionem Sa-
cramentalem nihil ahudejfe , quam declarationem itt -
ridicam peccati iam remifi : alma Facultas Pari-
fienfis multis praihabitis deliberationibus tam
prima Iunij quam prima Iulijanni ifiqS totum
illud h.ic cenfura notauerit : £>ua tradit de attri~
tionu infufficisntia, & contritionis ex perfera charitate
abfiluta necef itate ad recipiendum Poenitentia Sacra-
mentum: qua addit de ahfAutione , quod nihil aliud
Jit quam declarati» juridica peccati iam remijii , dam-
nauit facultM , & cenfuit hac propejitiones ejje , quietu difp.
animarum perturbatiuas , communi & omnino tuta I^.de
pra.vi Ecclejix contrarias , efficacia Sacramenti Poeni- Sacr.
tentia imminutiutu , Jy infuper temerariae > ac erroneas. Pcen.
Ita refert Ifambettus>qui eidem cenfur* inter- au-
fuit &fubfcripfic. ' '
X%6 DE POENITENTIA.
Obiiciutu aliqui Concilium Trid. fdT.fi.c. 6.
inter difpolniones ad iuftificationcm adulto-
rum requificas hancrecenfere, vt ficiliccc, Dcur*
tanquam omuis utfi.tix fontem diltgcrc incipiunt ; ac
ftopterea moneantur aduerfus peccata per odium ali-
quod ir derefiationem , hoc efi per eam poenitentiam,
quam ante rB.iptip/ium agere oportet.
Rclponderur vel Concilium ibi loqui de
iuftificatione adulti infidelis, qua: fit ante rea-
lem Baptifmi fufeeptionem per folum propo-
fituin illius fufeipiendi , vt verba cx illo citata
art.7« explicat ifambertus; & ad hanc iuftificationcm
' certum eft contritionem perfectam efle ncccD
fariam: vel, fi loquatur de iuftificatione quas
i» rcali Baptifmi fufeeptione confertur, per di-
lectionem Dei non intelligi amorem perfedbe
charititis , fed amorem imperfectum qui in
virtute fpei reperitur; quod fatis aperte ex eius
verbis antecedentibus colligitur , vbi de infi-
delibus adultis loquens, Dilfonuntur > inquit»
ad tpfa.ni iujlitiam , dum excitati diurna gratui (y
adiati fidem ex auditis concipientes , frc. in fpern eri-
guntur , fidentes Deum filn propter Chrifium propi -
rium fore ; illumcjue tamquam omnu infidi* fontem
ddigere incipiunt : qnafi dicat illos incipere Deum
diligere, co quod ab illo tanquam a fonte to-
tius gratias & iuftitias fe peccatorum remiftio-
nem impetraturos fperant. Nullus amem du-
bitat hunc amorem fpei & hanc confidentiam
in Deum per Chrifti merita requiri ad iuftifi-
cationem peccatoris , fiue in Sacramento ,fiuc
extra Sacramentum , fient & fidem , timorem,
aliafque virtutes , quas ibi enumerat concilium,
ea ratione qua: a nobis explicata eft: in priori
eius operis parte tradi. 6, de gratia cap-4.dc iu-
ilificationc.
Digitized by Google
t)E POENITENTIA1 1S7
SECTIO X.
Qualis ejje debeat attritio illa , qtne ad
Sacramentum Paenitentie debite
fiendum necejfana ejl.
AD faciliorem quarftionis propofit* fo-
lucionem , obferuandum cft attritionem
leu dolorem dc peccatis cx vario & mul-
tiplici motiuo concipi polle. Primo exmotiuo
malo ; verbi gratia quando quis dolet fe in e-
brictatem lapfum elTc, quia per illam impedi-
tus clt nc furtum committeret. Secundo cx mo-
tiuo indifferenti; vt fi quis de intemperantia
doleat , quia ianitati obfuit. Tertio ex moti-
uo aliquo humano ; vt fi quem latrocihij pocni-
tcat,eo quod illius caufa fit apud alios infama-
tus. Quarto cx motiuo honefto fedpurcnatu-
rali ; vt fi quem poeniteat mendacij vel frau-
dis^o quod recta: rationi naturali aduerfetur.
Quinto denique ex aliquo motiuo bono fuper-
naturali , id effc fidei diuinse innixo ; verbi gra-
tia quando quis ex impulfu Spiritus landi fe
peccatumaliquodmortale commiliffe dolet ,il-
Iudque deteftatur , quia «terna: damnationis
incurrende , aut cadellis beatitudinis amitten- '
da: periculo illum exponit; vel quia per fidei
lumen iudicat turpe c£Tc homini Chriftiano ta-
le peccatum committere, verbi gratia ( quod
dixit Apollolus,^ Tollere membra Chrijli & facere 1
rne>nbra r,ieretricif. 6
Hac obleruntione fuppofita dicendum eft
attritionem quinto modo fumptam , elle ad Sa-
cramentum Poenitentia: debite fufeipiendum
fufficientem ; aliis vero quatuor modis elle in-
fufficcntem. Ita Suares difip. f. de Sacr. Poen,
Sed. 1. Ilambertus difp. 14. de eod. Sacr. art.
4. & alij communiter. Atque in primis quod
attritio quatuor illis prioribus modis 1'umpta,
fit inlufficiens , cx illorum enumeratione coit-
i58 DE POENITENTIA.
ftat .- ccrcum efl enim dolorem de peccatis ex
motiuo aliquo malo, aut indifferenti , aut hu-
mano conceptum , non efle virtuofum ; nec
proinde ad Sacramentum Poenitentiae fufei-
piendum difponere poiTe. Certum efl quoque
dolore de peccatisex motiuo naturali honefto
elicitum non lufficere, vt ex communi Theo-
• logorum confenlu docet Suarcsfupra : & aper-
Sefl' te conflat ex eo quod Concilium Trid. dicit at-
14. c. tritionem illam , quas ad gratiam huius Sacra-
4.. menti fufficienter dilponrt , EJJe donum Dii , £~
Spirittu ptnfti impulfum. Quod vero fufficiat
attritio quinto modo fumpta; id efl quatenus
per auxilium gratia: concipitur ex motiuo ali-
quo bono fupernaturali , quodcunque illud fitj
euidens efl .tum ex verbis Concilij Trid. pras-
cedentifecl. relatis» tum ex rationibus quibus
ibidem probauimus contritionem perfcclam ad
fru&um Sacramenti Poenitentia non efle ne-
cefTariam ; attritionem vero efle fufficientcm:
/i qua: enim attritio fufficiens efl, haud dubie
illa, quas talis cfl , qualem illo quinto modo de-
fcripfimus.
lib. l. Obiiciunt ha?retici apud Beilarminum , at-
de tritionem illam ex metu gehenna; conceptam
Poen. non pofle fufficienter ad Poenitentia; Sacra-
c.x 7. mentum difponere, eo quod fit vitiofa & ma-
la, cum non ex amortf Dei ,fcd ex amore fui
oriatur: Vnde Kemnitius in examine Concilij
Trid. fuper fefl'. 14. attritionem illam cx me-
tu gehenna; conceptam vocat Iudre poeniten-
tiam.
Vt clarius & efficacius ha?c obieflio fbl ua-
tur, Sc haereticorum error refellatur , obferuan-
dum efl quadruplicem timorem a Theologis
siflignari. Primus , efl timor naturalis , quo
naturaliter homo refugit malum natura: fu*
contrarium , & hic timor ex fe neque bonus
neque malus efl. Secundus timor , efl munda-
nus, quo quis inordinate temporalia mala ti-
met , adeo vt ad illa deuitanda in Deum pecca-
re non vereatur , Sc hic rimor malus cft ac
DE POENITENTIA. iS$
vitiofus , iliumque S. Bafilius Hc/hltm vocat. In Pf
Tertius , eil timor filialis ex charitate perfecta
originem ducens , quo iultus fupremam Dei
maieftatem cum omni humilitate ac cordis de-
uotione reueretur, &hoc prasfertim metuit, ne
in aliquam eius offenfam incurrat, iliique quo-
nismodo difpliceat,aut ab eo per peccatum fc-
paretur ; & hic timor proptius eft fandorum,
deque illo dixit Pfaltes regius , Timete Do- pr4im
minum omnes fandi e itis. Quartus denique , eft *
timor feruilis , quo videlicet peccator Deum **
comminantem & punientem ita timet, vt ra-
tione timoris illius , & proprer poenam cuitan-
dam quam tunc pr* oculis habet , peccata com-
mifla auerfetur , & ab illis in futurum caueic
proponat.
Eli aurem in confefTo dolorem de peccato ex
timore mundano vel naturali ortum , cfle infuf-
fici entem j Ex timore vero filiali, optimum &
fal uberrimum , ciim ad perfectam charitatem
pertineat. Tota igitur difficultas e(t dc timore
leruili ( vt obferuat Beilarminus) quem hatrerici -
contendunt elfe malum ac vitiofum , proinde- luP*
que infufHcientem ad veram Pocnitentiaminos
e contrario afferimus effe bonum & vtilem;
proindeque attritionem ex cius rnotiuo elici-
tam effe fufficicntem difpofitionem ad Sacra-
mentum Poenitentia: ejebite ac fruduose reci-
piendum.
•Probatur heee veritas 1. ex fcriptura.qu* in-
numetis prope in locis timorem vindici* diui-
na.* ac poenarum arternarum ingerit , Sc ad illum
peccatores vehementer exci tarjquin & iplemec
Chriftus Dominus S. Matth.io.^/;«dnquic,
timere eos qui occidunt corpus, &c. ( En timor mun-
danus quem reprobat ) /id potius timete tum, qui
pote/i tr animam er corpus perdere in gehennam : tt.t
dico vobis , hunc timete : En timor gehennse 5s
feruilis , ad quem excitat.
Probatur 2. ex Concilio Trid. feff. 1 4.cap.^.,
vbi dicit timorem illum , Donum Doi ejfe& Spi-
ritus fandi impul/km , &c, Eocjuc timore vtiitter
Digitized by GoogI<
t93 DE POENITENTIA
cmcujfos N minitas ad Ion* pradicationem plenam (er.
roribus , poenitentiam egiffe, c re.
Probatur exS. Auguftiuo in rf.tlm. 127.
vbi fuper ha’C verba: 'Beati omnes qui timenti) o.
minum : dicit quod, quamuu timor ille , quo quit
timet panos ac metuit nc mittatur n, gehennam, non-
dum cafus fit\ efi tamen bonus ac vtilis : & CX fan-
do Bafilio in Plalm. 3$ . vbi , poflquam timo-
rem mundanum dcfcripfit, dixitqne prorsus ef-
fc abii ciendum, fubiun git : Imo vero falutaru &
qui /hnchtatu operatorius efi: vis enarrem qualis Jit:
Si quando te fenfris ad vnum aliquod cieri ac pro-
fare peccatum • ad mentem reuoca formidabile illud
uecvlli mortalium tolerabile tud-ciism Dei, frc. Vbi
pergit in iudicio illo vltimo deferibendo , Sc
exinde proponit , Inferni profundam barathrum j
tenebras impermeabiles , ignem ob furum , caufitcM
au idem habentem vires, luce vero dsjhtutum , ver-
ituum imiumerabiliii genus venenofum ac caminorum,
ire- Additque , hac tu time : £t eiufmodi timore
eruditus quafi fano quodam animum reprime. £e
tandem concludit, Hunc ejfe timorem , quem Pa-
ter calefis non qualefeunque fd fiios de propria falli-
te'fullicitos promift fe docturum.
Cum igitur conflet timorem illum efle do-
num Dei,acimpulfiim Spiritus fandi, atque cx
motiuo fupernaturalidiuin® fidei innixo conci-
pi ; hinc fcquiturefle bonum ac falutaremjpro-
indeque attritionem ; qua.’ cx illo oritur non cC-
fe vitiofam & malam , fed bonam & honeflam;
oritur quidem examorefui , fed bencordi-
nato , quo nimirum fecundum redam rationem
Sc diuin® legis prasferiptum refugimus damna-
tionem & mortem aternam 5 & quamuis amo-
rem Dei perfednm in fc non includat, illum ta-
men non excludit, nec illivllo modo aduerfa,
tur:vndc fcquitur attritionem illam effe fuffi-
cientcm difpofkionemad Sacramentum Poeni-
tentia; debite fufeipiendum.
Inflabit aliquis , attritionem ex folo gehenna»
nictu ortam ncc honeflam nec bonam rnoraliter
Digitized by Google
DE POENITENTIA. T91
e/Tc polle, cum fit odium non peccati, fed poe-
na: , ita vt fi nulla clfet poena peccato impolita
nulla eflet quoque peccati detcftado.
Ad folutionem huius in liantia: obferuandum
cll duplicem a Theologis diltingui timorem
feruilem , vnum quem vocant feruiliter ferui-
lem , in quo tota ratio tam finalis quam impul-
fiua dolendi de peccato, aut ab illo abftinendi
cftfuga & odium ipfius poenis; ita vt quis pec-
catum fugiat folummodo ob poenam quam
euitare cupit, finemque fuum quali vltimum in
illius poena: fuga coUftituat : alterum vero ,
quem vocant timorem fimpliciter feruilem, in
quo poenae odium ilUtlque fuga homini a pec-
cato voluntatem litam aucrtenti non cll vlti-
mus finis, fed tantum proximus ; ita vt non
fillat fe in fimplici fuga poenarum aeternarum,
fed hanc illarum metum fiiltem virtualiter &
interpretatiue ad aeterna vitae defiderium , &
amorem Dei imperfe&um referat ; quatenus
fcilicet cx tali metu moueturad dolcndum de
peccato vel ad bene operandum , tum ne poe-
nam illam aeternam patiatur , tum etiam ne
bono aeterno priuetur, Deumque fibi iratum 8c
infehfum habeat ; in quo prarfertim differt a ti-
more feruiliter feruili , qui nihil prorsus de
Deo illiufqne fruitione curat. Eft etiam alia in-
ter vrrumque illum timorem differentia quam
tradit Bellarminus , nimirum quod metus fer-
uiliter feruilis folummodo peccari exceutio-
nem feu aelionem impediat ; timor vero fim-
pliciter feruilis voluntatem ipfam immutet; &
non modo a peccato cohibeat, fed etiam ad
Deum conuertat.
Hac pralmifla obferuatione , facilis eft ad in-
ftantiam jcfpoufio : conceditur enim attritio-
nem cx timore feruiliter feruili elicitam ncc
hon ellam nec bonam ellemoraliterjnegatur ve-
ro attritionem cx timore fimpliciter feruili eli-
citam viriolam eflfc aut infufficiententf , cum ha-
beat omnes conditiones a Concilio Tridcntino
rcquifitas, cll enim donum Dei & impulfus
lib. z.
de
Pcen.
c-8.
ia
a
fi
fi
1
Ii
l ■ -jM feci t>y
192 D E POENITENTIA.
Spiritus fandi cum gratiam excitantem prar-
fupponat , & ex motiuo fupernaturali oriatur;
Sc prxtcrca voluntatem peccandi excludat cum
fpe venis a Deo confequendae.
Ex didis facile intclligi poteft , in quo con-
neniant inter fe contritio & attritio , Sc in quo
differant. Conueniunt enim i.in eo quod vtra-
quefit fupernaturalis ; id eft quod vtraque per
impulfum Spiritus fandi ex motiuo aliquo fu-
pcrnaturali , feu per fidem diuinam cognito
oriatur. Secundo, quod vtraque debeat effe in-
terna Sc fpiritualis; nec dolorem aliquem fenfi-
bilem nece/larid requirat. Tertio, quod ad om-
nia peccata mortalia commi fla nullo proisiis
excepto vtraque debeat extendi. Quarto, quod
vtraque voluntatem peeeati excludere , fpem-
que venis adiundam habere debeat. Quinto
denique, quod vtraque fit difpofitio apta 8c
conueniensad Sacramentum Pernitentia: digne
Sc fruduose fufeipiendum.
Differunt autem prasfertim, tum ratione ob-
iedi formalis feu motiui : contritio enim ex
motiuo perfcds charitatis concipitur ; attritio
veto ex aliquo alio motiuo a charitate diuerfio*
bono tamen & honefto ac fupernaturali lumine
fidei cognito; tum ratione effectus; contriti®
fiquidem peccatorem iuftificac ac Deo recon-
ciliat, etiam antequam Poenitentiae Sacramen-
tum adu fufccpcrit; attritio veto ad iuftifka-
rionem in Sacramento Poanitentis ccnfcquen-
dam tantummodo difponit.
Quod vero aliqui Dodorcs dicunt at tritio-
nem debere aliqua ratione concipi propter
amorem ipfius Dei ; fi de amore pcifcdse cha-
titatis intelligitur, negandum eft; quia dolor
ex illo amore quantumlibet remiffo elicitus*
ante Sacramenti receptionem iuftificaret, vc
fupra probatum eft , proindeque dolor ille non
e/Tet attritionis fed contritionis : fi autem de
amore Dei imperfedo ,id eft qui ex motiuo a
charitate diuerfo elicitur, qualis eft ille qui in
virtute fpdi includitur , quo diligimus Deum
DE POENITENTIA. T9?
non provt eft in fc fumme bonus & propter fe
diligibilis, fed provt eft erga nos beneficus 8c
liberalis , concedendum eft ; quia attritio debet
falrem virtualiter fpem venia» in fe includere vc
docet Concilium Trid. fupra. Videri poteft fu-
per hac materia beatae memoriae Francilcus Sa-
lelius Epifcopus Gebennenfisintraft. dediuino
amore lib cap. 17. vbi optime explicat , quis
& qualis fit amor ille imperfe&us , qui infpei
virtute repetitur.
Supereft vnum hic obieruandum quod monet trach
Laymannus , nimirum ad valorem Sacramenti 6. de’
Poenitentia» requiri , vt dolor internus attritio- Sacra
uisfeu contritionis aliquo modo antecedat aut Pan.
faltem comitetur externam peccatorum confef- c. 4.
fionem ; tum quia contritio , cum fit pars Sa-
cramenti jdebet aliquo figno exteriori, per con-
feifionem fcilicet, fieri fenfibilisjtum etiam quia
ipfa peccatorum confeftio procedere debet ab
interna Poenitentia j cum non fit mera 8c fitn-
plex peccatorum narratio ,fed fui ipfius coram
Deo accufatio , qua» proinde in fpiricu humili-
tatis & in animo contrito facienda eft. Proba-
bilis nihilominus & tuta eft fententia Suaris dilp.
( quam hiefubjungimusin gratiam eorum, qui io.de
frequentius ad tribunal Poenitentia: nec nifi Sacr.
cum culpis venialibusaccedunt , quique inter- Pan.
dum variis fuper hac re fcrupulis exagitantur) fe<ft-4-
qui docet n<ftum cotritionisfrtnftuosepoftcon- nu.?l»
feflionem pera&am pofle elici, dummodo ante
abfolutionem Sacerdotis eliciatur ; ipfiimque
confefiionem , quamuis ab interna poenitentia
non procefferit , tamen quatenus poftea veluti
informatur per confequentem contritionem,
fufficienter perfici in ratione accufationis Sa-
cramentalis: fed tunc necefle elTe, vc interior
illa contritio vel attritio exteriori aliquo figno,
puta exteriori corporis demiftione, humili ex-
peftatione ipfius abfolutionis , pe&oiistunfio-
ne, Scc. fe prodat.
I
1
19+ DE POENITENTIA.
in +.
dif.17.
q.|. *.
2.
part.2
capf.
SECTIO XI.
Vtrum confefiio Sacramentalis ad fucatorum remif-
fiencm confequcndam ex Qirijti Domini
mfiitutionefit necejfaria.
COnfessionis Sacrametalis nomi-
ne , fecundum communem S. Thomae
alioiumquc Theologorum doctrinam *
intelligitur, ^Accufatio legitima in Sacramento Poe-
nitentia de fropriit peccatis fatla Sacerdoti ad abft—
lationem illorum ab eo recipiendam. _
Dicitur x.^Aceufatio : quia confefsio fieri de-
bet per modum accufationis ; nec in ea ( vt lo-
quitur Catechifmus Rora. ) peccata funt ita enar-
randa, qua fi rem aliquam gefiam etiofis auditonbua
exponamus ; verum accufatono animo ita enumeran-
da funt, vtea etiam in nobu vindicare cupiamur.
Dicitur a .legitima: quia non quslibet accu-
fatio fulficit > icdad eam conditiones qusdam
lege diuina prsefcripta: & infra explicandae re-
^DiciturV in Sacramento Poenitentia : confefsio
enim qua» nt in foro exteriori coram indicibus
fiue fecul^ribus, fiue Ecclefiafticis, non eft apta
huius Sacramenti materia.
Dicitur 4f.de propriis peccatis : neque enim
aliena peccata , fcd propria folummodo in con-
Xdfcf. fefsione declaranda lunt: in quo abufum multo-
cap.6. tum notat Tolctus, qui,vt aliquod proprium
peccatum detegant.fimul aliorum peccata enar-
rant, vir vxoris , vxor viri , Domini feruorum,
ferui Dominorum , &c. qui quidem fuper hac
re ab ipfis confeffariis admoneri debent.
Dicitur f .faffa Sacerdoti : quiafolus Sacerdos
eft legitimus huius Sacramenti minifter vt ex
ante dictis conftat; nec proinde confefsio fadt*
laico , aut clerico non Sacerdoti , vllo modo Sa-
. «amentalis eft. Debet autem heri Saccrdou
J
Digitized by Google
DE POENITENTIA. i$f
praifenti non abfenti, vtin Catechifmo Rora. difp.
fup. declaratur : & fpeciali Clementis 8. con- l3.axt.
flitutione ( quam refert Ifambercus ) fententia 4.
illa» quae aflerit confefsionem Sacramentalem
per litteras aut internuncium fieri pofle, tan-
quam falfa & fcandalofa prohibita eft. : tunc
enim nec oonfefsio fecreta elTet , nec certa ma-
teria abfolutionis; contingere fiquidem poflec
vtpcenitens intermedio tempore mutaret ani-
mum, aut e viuis excederet. Poteft tamen poe-
nitens aliquando lolis nutibus confiteri , vt in
mutis contingit & interdum in moribundis. Po-
teft per interpretem , verbi gratia ciim Sacerdo-
ti ipfius pcenitentisidiomafeu linguam non in-
celligenti fit confefcio : ad quod tamen nullus
obligatur vt monet Toletus fupra , cum alteri
reuelare confefsionem fuam non teneatur- Po-
teft in feripto , vt fcilicet peccata fua feribat,
Sc confeflor annuente ipfo pcenitente legat:
quod in mutis aut aliis ex caufa aliqua rationa-
bili contingere pofle docet Toletus fupra.
Dicitur denique ad obtinendam peccatorum re -
mifitonem : in quo ( vt obferuat Catechifmus
jRom. fupra ) hoc indicium longe dijfimile ejl d fo~
renjibit* capitalium rerum quajhombm , in quibut
cbnfeflonu poena & fUpplicium , non vero culpa libe •
ratio (7 errati venia confhtuta ejl.
De confcfsione igitur Sacramentali eo modo
intelle&a quatritur , vtrum fit ex Chrifti Domi-
ni inftitutione ad remilsionem peccatorum con-
fequendam neceflaria? & refponfio affirmati-
uaeft de fide; quam tamen negauerunt olim,
non modo Nouatiani , led etiam plures alij hae-
retici , vt Meflalliani , Iacobitas, Armenij , Al-
bigenfes, Flagellantes , Valdenfes ,& alij apud tfaa.t.
Iudocum Coccium $ Quibus poftmodumfub- bb.7. ,
.fcripferunt Lutherani & Caluinilhe, vt videre a*J-
eft apud Bellarminum : qui omnes licet maxi-
me inter fe circa varia dogmata diferepantes, in
eo tamen conueniunt , quod negent confefsio- ?• de
nis Sacramcntalis ex i ure diuino neccfcita-
19 6 DE TOENITENTlA.
R. efellitur illorum error, & veritas oppofit*
probatur i.ex cap. 20. S. Ioannis, vbi Cluiftus
DominusalloquensApofloloseorumquein Sa-
cerdotio luccehbies,^M«ruM (''inquit J remiferitie
peccata , remittuntur eu ; & quorum retinueritis »
retenta funt : ex quibus verbis perfpicuum efl
( vt docet Catechilmus Rom.fuprapipfos Apo-
ftoios & Sacerdotes circa peccata remittenda
autretincndaiudices ede conflituto syEt quoniam
( vt (ancla Synodus Tridentina fapienter ad-
monuit. de qualibet re verum indicium jieri , at-
‘que in repetendis criminum p senis iufiitia modus
teneri non poteji , nifi plane cognita & perfpctta cau-
fa fuerit ; ex eo fequitur , vt pcenitentium confej (i to-
ne figtUatim pecoata omnia Sacerdotibus fint patefa-
cienda.
Probatur 2. authoritate plurimorum Conci-
liorum generalium, ac praefertim Lateranen-
fis fub Innocentio tertio cap. 21. Conflant. fefU
8. Florent, in Dccr. Eug. &Tridentini fefl'. 14.
cap. f. & can. 6. vbihsec habentur : S> quis nega-
uerit confef tonem Sacramentalem , vel infiitutam , vel
ad falutem ueeejfariam cjfe 'ture diuino ■' aut dixerit
modum fecrete confitendi fili Sacerdoti , quem Ecclefix
Catholica ab initio femper obferuauit & obferuat , a-
Itenntn ejfe ab infiitutiene & mandato Chrifii , £r in-
nent um ejfe humanum : anathemafit.
Probatur ?.ex SS- Patribus qui huic veritati
fubfcripfcrunt, vt S. Cyprianus Senn. de lap-
fis, vbi laudans eos , qui de peccatis fola cogita-
tione commiflis fe fc apud Sacerdotem in Sa-
cramento Poenitentiae accufant, inquit,
Cr fide maiores & timore meliores funt , qui quamuis
nullo facrificij aut libelli facinore conftritii , quoniam,
tamen de hoc vel cogitarunt , hoc ipfsm apud Sacer-
dotes Dei dolentes & Jimpliciter confit entes exomolo -
gcfim conficientia faciunt , animi fui pondus exponunt .
flutarem medelam paruis licetor modicis vulneribus
exquirentes. Sanclus Bafilius in regulis Breuio-
rib.num. 288. <2^jcefiario , inquit , iis peccata ape-
rire debent, quibus credita efi difpenfatio myfierie-
ntm Dei .-fiquidtm rationem hanc in poenitentia etiam
DE POENITENTIA. 197
v iteres illos cernimus fecutos fuijje. S- Leo Papa
ipift. So. ad Epifcopos Campanis prohibens
ne peccata fccrcta publice recitarentur , hanc
affert rationem : Q»ia . inquit, reatum confcten -
narum fujficit felis Sacerdotibus confcfione fecreta
indicari.
Obiiciunt haeretici Ne&arium Patriarcham
Conftantinopolitanum abrogaffe prefbyterum
poenitentiarium , confeflionemque fuftuliffe j.
vnde inferunt illam non effe iuris diuini , cum
raleiusab hominibus abrogari non poflit.
Duplex ad hanc ©bjedhonem afferri potefl
xefponfio ; vt fufiorem huius fefti enarrationem
& explicationem omittamus , quae apud Bellar- Li. ?•
minum videri potefl. Prima eft, abrogationem de
illam prefbyteri pCEnitentiarij a Ne&ario fa- Pan,
diam, ad fedandum populi tumultum occafione c.J y,
alicuius fcandali exortum , qualitercunque fa-
dia fit , bene an male , hominis patticulatis fa-
dlum fuifTe , qui nec eruditione, nec experientia
pollebat in his , qusad regimen Ecclefiae perti-
nent ; cum iam fenexrerumque icclefiafticarum
expers ad Patriarcharum euc<£lusfuiflet:proin-
deque ex illo eius fo&o nullum fatis validum
argumentum duci polle contra tot fsculorum
praxim vniuerfaeque icclefiaeconfenfam.
Secunda refponfio efl, Ne&arium nufquam
confeffionem Sacramentalem fecretam abro-
gafle , fed folummodo vfum aliquem particula-
rem occafioneNouatianae hsrefis introduclum,
quo poenitentes certa peccata Sacerdoti pceni-
tentiario confiteri tenebantur, qui eos (prove
expedire cenfebat ) ad publicam illorum pecca-
torum confeffionem obligabat: quem quidem
vfum ob fcandalum inde fecutum abrogauit
Nedarius,liberumque reliquit, vt vnufquffque
peccata fua fecreto poffet cuilibet Sacerdoti ape-
rire , vt fufius explicat & probat Bdlarminus
loco citate.
1*8 DE POENITENTIA.
SECTIO XII.
St*4 ferfina , & quo ter» fore obligentur ad confefi «.
nem Sacramentalem faciendam.
QV o D fpe&ar ad primum , communis &
certa Do&orum lententia eft , eas omnes
& folasperfonas ad Sacramentalem con-
fcfsionem obligari , quae mortale aliquod pec-
catum poft realem Baptifmifufceptionera com-
miferunt. Hoc enim manifefte conftat , tum ex
cap. Omnis vtriufque fixus in Concilio Lateran.
tum etiam ex eo quod Concilium Trid. fefT.
14. cap. 2. dicit baptizatos , qui fe crimine ali-
quo contaminauerint, ad Poenitentia: tribunal
exChrifti Domini inftituto fifti debere, vt ab
admifsis peccatis liberentur; & cap. f. peccata
omnia mortalia, etiam fi occultifsima fint,efl'e
in confefsione declaranda : venialia autem,
quamuis rede Sc vtiliter in confefsione dican-
tur, taceri tamen pofle citra culpam.
Quod vero fpe&at ad fecundum , conferv-
tiunt omnes Theologi praeceptum ‘diuinum de
confeffione facienda obligare illum , qui fibi
confcius eft peccati alicuius mortalis, faltem
in articulo aut probabili periculo mortis , vt
funt periculola nauigatio , dimicatio cum ho-
ftibus, partus difficilis , grauis & periculofa in-
firmitas,&c. Ita Nauarrus, Sotus, Angelus, Re-
ginaldus, Vafques; & alij apud Bonacinam difp.
Seft.2 ?"• quaeft. f- de part. Poenit. & ea de caufa cap.
punc. «*»» infirmitas , de pcenit. & remilT. iniungitur
medicis, vt, cum tot ad infirmos vocari contigerit,
offis ante omnia moneant atque inducant, vt medi -
tot aduocent fyirituales animarum : & Cadeftinu*
Papa ipift. 2. ad Epifcopos Gallia: quae refertur
2 6. quaeft. 6. cap. ^ ignouimus , improbans pra-
uum quemdam vfum denegandi Sacramentum
Poenitentiae damnatis ad mortem , qui tunc in
Galliis inoleuerat ; guid hoc, inquit, aliud efi .
qptdm monenti mortem addere , tiufijut antmam fisa
DE POENITENTIA. 199
crudelitate , ne ab fluta effe pofiit , occidere? & paucis
interie&is , Salutem ergo homini ademit , qufquis
t» ortis tempore Jperatam Poenitentiam denegauit .
Diximus, (altem in articulo aut probabili
periculo mortis : Quidam enim Doftores non
improbabiliter exi (limant praeceptum illud di-
uinum ad confefsionem Sacramentalem obli-
gans , etiam aliquando extra articulum feu pe-
riculum mortis obligare: Quis enim fibiper-
fuadeat , fi Ecclefia tempus confeffionis facien-
da non dererminaflet , peccatorem in quibufi.
libet criminum fordibus tota vita torpere, me-
•diumque adeo efficax ad veniam peccatorum
obtinenda fine nouo peccato negligerepotuifie?
Quo vero tempore praeceptum illud diurnum
obliget, Chriftus Dominus exprefse determina.
xt noluit, fed Ecclefiae fuse determinandum re-
liquit 5 quae quidem in Concilio Lateran. fub
Innocentio ?. cap. zi. hoc decretum edidit:
Omnis vtriufque fixus fidelis, pofiquamad armos di fi
cretionis peruenerit , omnia fua folus peccata confitea-
tur fideliter , faltem femel in anno, proprio Sacerdoti j
friniunStam fibi poenitentiam fiudeat pro viribus ad-
implere : quo decreto fuo veluti modificauit Sc
determinatur ipfum praeceptum diuinum de
confeffione facienda j & tempus quo implen-
dum eflct,praefcripfit : Tfequecnim ( Vt loquitur
Concilium Trid. ) per Lateranenfc Concilium Ec- 5^
cl efia fiat fiit .vtChrifh fideles confiterentur , quod iure
diuino neceffarium , & infiitutum ejje intellexerat : fed cap> -
Vt praccptum confefiionis faltem femel in anno ab om- *'
rubus irfingulis , cum ad annos difiretionis peruenif-
fent, impleretur.
Sunt autem quaedam hic circa praeceptum il*
itld confefiionis annuae obferuanda.
Primum eft , illud proprie &per fe obligare
tantum femel in anno ad confefsionem Sacra-
mentalem inilituendam ; quamuis ratione Paf-
chalis communionis ,ad quam fideles tenentur,
ipfo tempore Tafchali pradertim obligare cen-
featur. Ita Sotus in 4. dift. iS. quaeft. I. art. 4.
Valetia quaeft. 9.dc Poen.pun.4. Vafques qusef,
1 iiij
2.00 DE POENITENTIA. -
fo-art. f. & pluresalij quos ibidem citat.
Secundum cft, nullam certam aetatem deter-
minari polle , in qua pueri primum confeflionis
facienda pracepto teneantur; cum in aliis ci-
tius, in aliis tardius oriatur vfus rationis ad pec-
catum mortale committendum fufficicns: qua-
re id confeflarius non ex fola setate , fed multo
magis ex ingenii & educationis qualitate difeer-
neredebet. Ita LaymannHS tradi. 6. de Sacram.
Poenitentias cap. r- vbi etiam monet confiefia-
rium , poftquam confideratis circunftantiisiu-
dicauit puerum vere ac deliberate peccatum,
mortale quod confitetur commififle , illum cur*,
peculiari ad concipiendum dolorem de peccatis
ex motiuo aliquo fupernaturali excitare & iu-
uare debere ; ciim in eo dolore concipiendo fre-
quenter pueri deficere foleant. Quod fi( vt ibi-
dem fubiungit) omnibus perpenfis deiudicio &
diferetione pueri dubius permaneat , num fuffi-
ciensextitem ad aliquod peccatum deliberate
committendam ; tunc illum fub conditione ab-
foluere poterit.
Tertium efr,pr?cepto confeflionis annuae non
obligari nifi eos, qui peccatum aliquod mortale
cominilerunt , vt conftat ex Concilio Trid. fu-
pra;& docuit 5. Thomas , Sotus, Major, Sc alij
apud Suarem difp. it. fedi. S- quod tamen non
»bftat,quin confultillimu liciis, qui nulliuspec-
cati morcalis fibiconfcijfunc,ad Pocnuentig tri-
bunal tempore Pafchali accedere, & venialia
confiteri: imo fieri poteft vt is, qui tantum habet
venialia , ad confeflionem Pafchali tepore obli-
getur,non quidem per fe,fed per accidens: primo
ratione fcadali quod oriri poflet,fi tempore Faf-
chali ad confeflionem non accederet: fecundo
ad euicandum peccatum praefumptionis: Tertio
ncfeipfum decipiat fibi nimium bladiendo, pu-
tans fe tantummodo habere venialia , cum for-
talfis habeat etiam mortalia quorum non recor-
difp. detur ; quas tamen tunc ei remitterentur indire-
14-ar. die fimul cum venialibus qua: confiteretur.
14. Qnod potiori adhuc ratione obferuandum ede
Digitized by G
DE POENITENTIA. aot
in articulo mortis rc&e docuit Ifambertus.
Quartum eft, praeter confc/Iionis annuae pr*-
ceptum,dari etiam quofdam alios cafus , in qui-
bus confedionis faciendae obligatio incumbit;
verbi gratia cum quis fufcepturus eft Sacram
iuchariftiam,eftque libi peccati alicuius morta-
lis confcius:tuncenim(vtdeclarauit Concilium
Trid.) quant umcunquefiibi contritus videatur, abJ7jue
prttmijfa cenfefiiene Sacramentali ad Sacram Eueba-
njham. accedere noti debet. Praeterea ( vt ibidem
habetur^ quando vrgente nece/fitate Sacerdos
hethalis alicuius culpae libi conlcius abfque
praeuia confeilione celebrauit , poftea debet
quam primum confiteri. Alium adhuc cafum
adiungit Suaresjcimi fcilicet quis fopiits in pec-
catum aliquod mortale relabitur , nec fe illud
aliter euitare pofle putat nili confclfionis Sacra-
mentalisauxilio : tunc enim medium illud am-
plefti tenetur- Addimus ex Catechilmo Rom.
Nullam rem fidelibus adeo cura ejfie debere , quam
vt frequenti peccatorum confefitone animam ftudeant
expiare , d?c. ac turpe e/fe,cum tn eluendis corporis aut
veflium fordibus tam diligentes fimus , non eadem /al-
tem diligentia curare, ne anima fylendor turpifiimit
peccati maculu obfioleficat.
SE C T I O XIII.
Quinam fint conditiones ad confiefiionetn debite
faciendam requifira.
OV i d a ii Dotflores lexdecim eiufmodi
conditiones enumerant; qu* licet alio-
quin omnes bonselint acvtiles, pleraf-
que tamen illarum minime neceiTarias elfe mo-
netToletus lib.^.cap. 7. qui eodem cap. 8cfc-
quentibus quinque prrefertim conditiones ad
confelfioncm debite faciendam requiri docet.
Prima eft , vt lit Diligens : id eft , vt pcenitens
ad confeflionem non accedat, quin prius pec-
cata fua diligenti prxmiiTo examine in memo-
jiam libi icuocare conetvu ; alias qui nullam
i y
felT 1?
cap. 7.
dif.jl.
quqft.
3. nu.
10.
par. 2.
cap.f.
*et DE POENITENTIA.
eiufmodi diligentiam adhibere vellet , ad eon-
fe/fionem admittendus non eflet : imo qui <rx
culpabili negligentia peccatorum aliquorum
mortalium ohliuifceretur, ejua: idcirco in con-
fcflio ne declarare omitteret, ipfam confeffionem
ex integro repetere teneretur , vt aflerit idem
Toletus c. 9. vbi re<3e obferuat diligentiam
illam non aequaliter in omnibus requiri , fed
pro diuerfk ratione perfb narum , & flatus , nec
non temporis ex quo vltima confcfsio fa&a eft,
determinandam elTe; illumque,qui multis &
variis negotiis implicatus eft, teneri ad maiorem
diligentiam adhibendam , quam is qui ab eiufi.
modi negotiis vacuus & liber eft; fimiliter qui
tempore diuturniori expers confefsionis fait,
quam quibreuiori.
Secunda eft, vt Rtfidelis & vera: id eft,vtpoe-
nitens veraciter &fincere Sacerdoti confidenti*
fu* ftatum aperiat, neque negando quateom-
mifit, neque fcienterfibi imponendo qua: non
commifit, neque item dubia pro certis, aut certa
pro dubiis proponendo : mentiri enim in con-
fefsione ( vt ibidem docet ) graue peccatum eft,
quando fcilicet hoc fit deliberate &in materia
aliqua graui.
Tertia eft; , Vt fit Secreta : id eft, vt pcenitens
non coram aliis & publice ,fedfecreto & adau-
rem ipfius Sacerdotis peccata fua explicet: hanc
enimefle confefsionis Sacramentalis conditio-
-p ± naciu. ich. ixj-.cari.u-
fiam fem per obferuauifle & obferuare modum
illum fecrete confitendi: & cap. f. eiufdem fe/T.
dicit, quod . quamuis Chriflus Dominus non vetue-
rit, quin aliquis in vindiciam fuorum fctlerum
fui humiliationem , eb aliorum exemplum & Ecdefia
ojfcnfa adificationem , deli&a fua publice confiteri pof-
fit : id tamen non ejje diuino pracepto mandatum ;
nec fatis con fulte humana aliqua lege pracipi pojfe , vt
delifta , prafirtim fercta < publica ejfent confejTitM
aperienda ,
Digitized by Google
• •. y'
D E POENITENTIA. toq
Quarta confeisionis conditio eft,vt fit Obedirt
parata : id eft , vt poenitens habeat voluntatem
& propofitum exequendi ea •> qua confe/Tarius
ipfi tanquam neceflaria prafcripferit , verbi
gratia fugiendi proximas peccati occafiones,
aliena refticuendi , poenitentiam impofitam ad-
implendi , &c.
Quinta denique conditio eft, vt fit Integra;
qua; quidem conditio, quoniam grauioris ali-
cuius momenti eft , lequenti fe<ftione commo-
dius explicabitur.
SECTIO XIV.
Qua Jit integritas confefiionis ad validitatem &
fruftum euis r equi fit a.
CErtvm eft integritatem confefiionis,
non Ecclefiaftico fo!iim,fed Diuino etiam
iure neceflariam efle, paenitentefque ad
peccata fua omnia in confefnone declaranda ex
Chrifti Domini inftitutione obligari- Hocex-
piefse docuit Concilium Trid. fe/T. 14. cap. p.
cuius quidem verba , quoniam Doftrinam pro
huius Sacramenti praxi maxime neceiTariam
continent , paulo fufius hic attexere non erit
inutile : dicit igitur Sacerdotes a Chrifio Domine
prafidet & indices in Sacramento Tanitenria confii-
tutos , indicium hoc incognita caufa exercere non pof-
fe ; neque aqnitatem in ininngendu panis feruare pof-
Ji ,Ji in genere dnntaxat , «£»»» potius in ffiecit de
figillatim fua if fi punit entes peccata declarent : vnde
colligitur oportere d panitentibus omnia peccata mor-
talia , quorum pofi diligentem fui dijhufiionem confiden-
tiam habent, tn confefiione recenfiri , etiamfi occul-
tifiima illa fint , & tantum aduerfue duo vltima De-
calogi pracepta eommijja , qua nonnunquam ani-
mum ggauius fauciant . & pericuUfiora funt illis,
qua in manifefio admittuntur , {yc . cum enim vni-
uerfa mortalia peccata , etiam cogitationis , homines
ira filios & Dei inimicos reddant : neceJJUm efi om-
nium etiam veniam cum aperta (x verecunda ctn-
1 V)
Digitized by Google
20+ DE POENITENTIA.
confefiiont a Deo quarere : itaque , dum omnia , qua
memoria occurrunt .peccata Cbrtfli fideles confiteri fiu-
dent , proculdubio omnia dtuina mifiricordi a ignt ficen-
da exponunt: qui vero fecus faciunt,' & /iienter ali-
qua reticent , tnhil dtuina bonitati per Sacerdotem re-
mittendum proponunt: fi enim erubeftat agro tus vul-
nus medieo detegere , quod ignorat mediana , non cu-
rat. Colligitur praterek etiam eas circumflant i as m
confefiione explicandas ejje , qua Jpectem peccati mu-
tantj quod fine illis peccata ipfa , neque a pernitenti-
bus integre exponuntur . nec indicibus mnttefcant ,
eliqua autem peccata , qua diligenter cogitanti no»
occurrunt , in vniuerfhm eadem conftfiione tndufaefje
tntelliguntur , pro quibus fidenter cum 'Propheta di-
cimus : ^Ab occultu meis munda me Domine.
Ex qua Concilij Doctrina intelligi poteft,ncn
modo nece/litas integritatis in confelsione fer-
«and* ,fed etiam quis lit illius modus, feu qute-
nam requirantur, vt confeiiio integra efiecen-
featurrquae hic paulo diftinctius, breuiter tamen
maioris facilitatis gratia fubiungimus.
A d integritatem igitur confefsionis fecundum
mentem Concilij requiritur primo, vt poenitens
peccata omnia mortalia , vel qua; mortalia efle
dubitat, etiam folius cogitationis , qua; poli di-
ligentem fui difcufsionemmemoria; occurrent,
in confefsionc explicet; adeo vt confcfsio nulla
fit & denuo iccranda,fi vel vnum eiufmodi mor-
tale peccatum in confelsione deliberat e reticeat.
Et de peccatis quidem mortalibus , qua; a fe
commiflaefle recordatur, cuidenterconftat ex
fupra citatis Concilij verbis : dc illis vero pec-
catis, de quibus pcenitens dubitat vtrum mor-
talia fint , vel vtrum finta fc commifla , com-
munis Dodorumfententia & in praxi tenenda,
eft posnitentcm ad ca fub dubio confitenda obli-
gari. ItaS.Thomas , S. Bonauentura , Alenfis,
Adrianus , Syluelter, Nauarrus, Suaresjfc alij,
quos citat & fequiturLaymannuslib. x. tra&.r.
cap. 7. parag. q. Quod fi poft diligentiam fuf-
ficientcm iudicio viri prudentisin examine con
/cientia; adhibitam , peccata aliqua mortalia
J
Digilized by Google
DE POENITENTIA. 207
memoriam effugiant ,tunc nihilominus virtute
Sacramenti fimul cum aliis remittuntur, cum
onere tamen & obligatione eadem confitendi &
clauibus fubiiciendi , fi forte pollea memorias
occurrant.
Obferuat autcm Pet.de Ledefma ex communi
JEcclefias Dodrina & praxi , omnia illa peccata
mortalia vni & eidem Sacerdoti efle confitenda,
neque fine facrilegio diuidi aut dimidiari po fle
confefiionem ; ita vt quaedam peccata vni , reli-
qua vero alteri Sacerdoti declarentur : ciim haec
diuifio & dimidiatio confeffionis integritati
eius repugnet , nec poffit vnum peccatum mor-
tale finejafio remitti.
Requiritur 2. vt poenitens numerum pecca-
torum fuorum exprimat : neque enim fatis elt
vtquis verbi gratia dicat fe multoties tale pec-
catum commiffifle , nifi quoties commiferit ex-
t)licet:quodtamen(vt re&e monet Gamachams)
non mathematice fed moraliter inrelligendum
efl, feu quantum ab ipfo pocnitente fieri po-
teft; vnde fufficit vt pcenitens numerum illum
peccatorum exponat, qui pofl fuffteiens examen
memoriae occunit : imo, fi praecise non recor-
detur quoties peccatum aliquod commifit , fatis
eft vt dicat fe circiter toties plus minufue
peccatum illud commififfe : quod fi frequentif-
fime in illud lapfus fit , faltem tempus exprimat;
dicatque v. g. fc ab anno ferre quotidie vel
pluries in vnoquoq; die blafphemias protuli ffe^
aut per menfem 'inimicitias cum aliquo geiTifle,
cuius quoties recordabatur ( quod faepiffime &
quacunque data occafione fiebat ) toties fe illius
occidendi, aut aliquodaliud malum illi inferen-
di voluntatem reneuafle. Ita idem Gamachams
fup. Tolctus lib. 3. cap. 7. & alij communi-
ter.
Requiritur pvt poenitens circumflandas, quae
fpeciem peccati mutant, in confeffione declaret;
ideft , quae nouam aliquam deformitatem fpecie
differentem in adam peccati inducunt , feu quas
fpedaiem oppofitionem habent cum aliquibus
tra&.
de Sa
Pcen.
c. 16.
C. 20.
de Sa.
Poen.
par. 1
Digitized by
10 6 DE POENITENTIA,
aliis praeceptis aut virtutibus v. g. fi quis furatas
fuerit rem Iaeram feu facris vfibus confecratam,
vt calicem; fi fornicatus fuerit in locofacro ; fi
hominem occiderit qui eiTet Sacerdos: in primo
enim cafu circumflantia rei furto ablatae ; in fe-
cundo circumflantia loci ; in tertio circumflan-
tia perfonae inducit nouam deformitatem fpecie
differentem in ipfam a<flionem forti , fornicatio-
nis, & homicidij ; proinde in confe/Iione de-
claranda efl.
Sufficit autem(quodre<5le monet Gamachaeus
loco cit. ) ad euitandas perplexitates , in quas
prrfonse laicae aliquando incurrunt nefeientes,
quaenam fint illae circumflandae quae fpeciem
peccati mutant, aut quomodo explicari debeant;
fufficit inquam vt eiufmodi perfonae ad Poeni-
tendae Sacramentum accedentes nihil omnino
reticere velint eorum, quae ab ipfis debent de-
clarari ,vtque circumflantiasnotabiliores, quae
per fe flatim memoriae occurrunt, & feipfas fatis
euidenter produnt, in confeffione expiieent,pa-
radfincereac humiliter refpondcre ad interro-
gata Sacerdotis, cuius efl dignofccre circum-
flandas illas neceffario explicandas, de iifque
poenitentem interrogare j vt poflca fuo loco
dicetur.
Quaeres an poenitens teneatur etiam declarare
in confeffione circumflantias illas, quae fpeciem
peccati non mutant , fed illud notabiliter ag-
grauant. Duae funt fuper hac re oppofitae inter
fe Theologorum fententiae:alij fiquidem,quam-
uis exifliment optimum & faluberrimum effe
circumflandas illas notabiliter aggrauantes in
confeffione declarare , negant tamen poenitentes
ad id obligari. Ita Paludanus , Adrianus,.Na-
uarrus, Medina , Pefantius , Reginaldus, Vaf-
qucs,& plures alij apudBonacinana dif. f.quaefl.
^..fed.t.pun.^.qui etiam pro illa citat S.Do&o-
xem. Alij e contra afferunt circumflantias no-
tabiliter aggrauantes effe in confefsionc decla-
randas. Ita Marcilius, Maior, Sotus, Canus,
Sua ccS) &alij, quos refert & fequitiu Gamma-
)Og[
DE POENITENTIA. 107
elixus cap. 10. de Poenit.parag. 1. cuifententis
fubfcribit etiam Ifambertus dii. 18. a.n.eamque
pluribus rationibus propugnat. Quamuis autem
priorem fententiam maxime probabilem exifti-
meraus , tum propter authoritatem Do&otum
qui eam tuentur , tum etiam quia Concilium •
Tridentinum circumftantias tantummodo fpe-
eiem peccati mutantes in confeisione declaran- *4*
das eiTe dicit , nullafa&amentione circuftantia- f*
rum illarum, qua; tantummodo notabiliter ag-
grauant ; quod tamen dicere non omififiet , fi
neceiTarium efleiudica/Ietrcontrariam nihilomi.
nus fententiam adhuc probabiliorem, & in praxi
quantum fieri poterit tenendam arbitram ur,pcr-
nitentefque circumftantias notabiliter aggra-
uantes debere in confefsione declarare, & a con-
feflariis, prout fpiritus Sc prudentia fuggeflerit,
deiifdem interrogandos efte ob eam prsfertim
rationem , quod fine illarum circumflandarum
notitia vix polsinc confelfarij dignofeere, quales
& quantas fatisfa&iones aut reftitutiones iniun-
gere, quae remedia proponere, aut confilia per-
nitentibus fuggerere debeant : aliter enim haud
dubie fe gerere debet confeflarius cum eo , qui
breuiaut qui diuturno tempore in peccati ali-
cuius coeno hxfit ; aliter cum illo , qui exgraui
&inueterato odio, aut qui ex repentina ira, de-
liberata tamen , malum aliquod intulit aut opta-
uit ; ciun h* nihilominus circumflantis peccati
fpeciemnon mutent , fed tantummodo aggra-
tient.
SECTIO XV.
lAn integritas ctnfefiionk ita necejfaria fit t vt
in nullo cafu licitum fit peccatum
aliquod mortale in confefiiont
retictrt,
DVo funt prxeipui cafus,iti quibus pttni-
tens licite & ftu&uose abfoiutionem Sa-
cwmentalem tecipcte poteft » quamuis
aoS DE PO EN IT E NT I A, .
peccata omnia mortalia , quxale comfnilTa re*
cordatur, non deciaraueritiquod tamefthcmob-
ftac.quin ceffance ratione ob quam illa reticuit,
eadem poftea in confcfsione declarare teneatur.
Primus cafus eft, quando reperitur impolsibi-
litas qua:dam moralis ex parte ipfius poenitentis
ad declaranda omnia peccata mortalia a fecom-
milTa; v. g. quando aegrotus inter confitendum
vocis vfum repente amittit, nec poteft reliqua
peccata explicare, vel etiam fi nullum peccatum
declarare potuerititunc enim, dummodo contriti
animi figna quaedam exteriora confcflarius in
jpfo deprehendat, poteft, imo debet illum Sa-
cramentaliter abloluere. Ita Mcdina , Syluefter,
Nauarrus , Bellarminus, Suares & ali j apud Bo-
nacinam difp f.quarft. f.de Poenit.pun. 2. Imo,
nuamuis ante confeflarij aduentum non modo
vocis ,fcd etiam rationis aciudicij vfumamife-
rit.fi tamen antea Sacramentalem abfolutionem
verbis aut fignis pctiuerit,dedaraueritq; fe velle
conficeri , idque fide digno teftimoivo ipfi con-
feflaxio innotefeat ,tunc etiam poteft, ime debet
illum Sacramentaliter abfoluere faltem fub con-
ditione. Ita Suares & ali jplures apud eumdem
Bonacinam fupra, quibus iubfcripfitGamaehsus
tap. io parag. 1. & Ifambertusdifp. i8.art. 10.
£t probatur ex Concilio Arauficano. 1. can. 12.
vbi dicitur quod fubito obmutefeens , prout flatu-
tum eft , baptizAri aut 'Tanitentiam accipere poteft,
Ji voluntatis praterita tefiimomum verbu altorum
habeatur aut prafentit i» fuo nutu : 8c ex Concilio
Cart. 4.. cap. 76. ti qni Poenitentiam m infir-
mitate pttit.fi cafu , dism ad eum Sacerdos inuita-
tus venit epprcjfu* infirmitate obmutuerit > vel in
phrenefim verfus fuent j dent ttjhmonium qui eum
audierunt , ficque accipiat 'Poenitentiam j j? fi con*
tv.uo creditur moriturus , reconcilietur per manus
impefinonem , & infundatur Euchariftia ori eius.
Item ex S. Leone Papa Epift. 91. ad Theo-
dorum Forojulienfem Epifcopum , vbi de in-
firmis loquens , Si , inquit , aliqua vi agritn-
disiis ira fuerint aggrauati » vt » paule
Digitized by Google
; DE -POENITENTIA. rc*>
trtt} p a fiebant , fub prafintio, Sacerdotis fignificare
ntn valeant ; tcflimmia eis fidelium circumfla» -
tium prodejje debebunt j vt fimtsl & p ct nitent ne (r
reconcdtatienu beneficium confequantur. Accedit
etiam praxis totius Ecclefis , quam difcimus ex
Rituali Romano tit. de ordine adminiftrandi
Sacramentum Euchariftia: ,in quo dicitur infir-
mum abfeluendum e fle , fi confitendi defidenum vel
per fe vel per altos oflenderit. ,
Quod fi moribundus vi morbi de repente ita
oppreflusfuerit, vt nec confdlarium poftulaue-
rit , nec vllum confitendi defiderium verbis
aut nutibus aliifire fimilibus fignis pr*fente vel
abfente confcflario oftenderit, tuncfacramen-
taliter abfolui non poterit ; cum nulla fit ibi
materia idonea & fufficiens Sacramenti poeni-
tentia:, nulla contritio aut confefsio quzfigno
aliquo exteriori fe prodat; cum tamen fint par-
tes eflentiales ipfius Sacramenti , fine quibus
forma illius applicari nec licite nec valide po-
tcft. Ita Suares difp. t’. fcci. i. & plurimi alij
Theologi quos citat & fequitur Lay mannus
txad. 6.'. de Pnenic. cap. 8. quibus fubfcribit
Ifiimbertus difp. 17. art. q. dcrce; concilia 8c
Patres non aliter petmittunt pmnitentiaiSacra-
mentum morituro obmutelcenti aut phrenetico
miniftrari , nili Sacerdoti confiet illum antei
Sacramentum ipfum expetiifle , defiderium-
que fuum verbis aut nutibus aliifue fignis decla-
rafic.
Secundus cafus eft, quando cxconfefionisin-
tegritate fequeretur aliquod graue damnum fpi-
rituale vel corporale alterius, aut ipfiufmec con-
fitentis‘:;v. g. quando vrgente pradio aut in-
flante naufragio plurium militum aut nauigan-
tium confelsio excipienda eft :-tuucenim, nc
dum vnius confefsio integra excipitur , aliorum
quibus confitendi fpacium deerit , lalus peri-
clitetur, fufficit vt quifque peccatum aliquod
mortale d fe commiflum fateatur: imo, fi tempus
ad id non fuppetat , & iam iam naufragium im-
mineat aut piselium ineacur, fucis em tunc , vt
aio DE POENITENTIA,
omnes nauigantes aut milites fignis aliquibus
exterioribus fe peccafle generatim, & de pecca-
tis vere dolere demonftrcnt : quae quidem figna
vifu vel auditu a confeflario percipiantur, ficque
« confeflario abfoluantur. Ita llambertus di fp.
17. art. 8. ,
Item quando infirmus laborat morbo conta-
ciofo,fi non pofsit confeflarius abfque manife-
jfto vits periculo in peccatis illius figillatim au-
diendis diutius immorari ; tunc aliquibus tan-
tum peccatis in confefsione auditis,fi alias fuf*
ficienter difpofitus fit , illum facramentaliter
abfoluerc poterit. ItaVafques, Koninch,&aIij
apud Bonacinam loco proxime citato. In hoc
tamen cafn debet confeflarius admonere infir- ~
mum , confefsionem illius eo modo faiftam efle
validam & fufficientem , & quantum fieri pote-
lit, animum pacatum & tranquillum dimittere.
Simili modo, fi quis, v. g- patrem aut matrem
confeflarij fuioccidiflet, aut domui eius ignem
fubieciffet , nec alteri tunc confiteri poflet ; non
teneretur incendium illud aut homicidium eiin
confefsione declarare: quia hoc eflet exponere
confefTarium ipfum peccato vindi£te & odi),
forte etiam periculo reuelanda» confefsioms , &
inulta hinc mala moraliter fequi pofsent , cum
Sacerdotes fint quo que homines circumdati in-
firmitate 5 & inter illos alii aliis infirmiores :
ouare tunc poflet licite pcenitens peccatum il-
lud in confefsione reticere. Ita Nauarrus cap.
7. nura. 5. Gammachatus cap. zo. parag. 1. 8c
alij.
Quaeres an fimiliter liceat poenitenti retice-
xein confefsione peccatum aliquod mortale aut
illius circumftantiam , quod vel quam declara-
re non potefl: , nificum manifcftatione compli-
cis. Nauarrus fupra numero 1. & fequentibus
affirmat id non modo licitum efle , fed etiam
poenitentem tunc ad peccati, illius aut circum-
flantia: reticentiam obligari; illique fubfcribie
Gamachaeus fupra : quorum fententiam , quam-
nis fit probabilis & tuta , verior tamen 8c tutior
Digitized by Google
DE POENITENTIA. ait
Videtur fententia negans, quse eft S. Dodoris in
4. dift. 1 6. qua?ft. ?. art. 2. quaeft. f. ad p. quem
fequuntur Bonauentura, Alexander, Paludanus,
Maior , Almainus , Sc pluresalij apudSuarcm
difp. ^4. de Pcenit. fed. 1. cum quibus proinde
dicimus pcenitentem in cafu fupra declarato
debere in primis confeflarium quaerere, cui per-
fona, cum qua peccauit,non fit nota; vel, fi
commode & abfquefalutispericulo fieripo/Iit,
confeflionem in aliud tempus djffere ; quod fi
neutrum pofiit, tenetur tunc peccatum fuum
tale quale commilTum fuit declarare. Id mani-
fefteinnuit S. Bernardus opufculo de formula
honeftae vitae verfusfinem, vbi hoc documen-
tum tradit : De nullo prorfHsJintJba loquaris , quau-
tumcumque Jit verum vel mantfefium , niji in con-
fifitQne ; eb" hoc , vbi non potes aliter manifejtarc
peccatum tuum.
Ex qua S. Bernardi & aliorum qui fupra ci-
tati funt, dodrina colligitur 1. quodobligatio
integre confitendi a Cbrifto Domino cuique
poenitenti impofita, eft ratio fufficicns ad pecca-
tum alterius fub figillo huius Sacramenti con-
feffario manifeftanclum ; ac proinde quod illa
jnanifoftatio fic fada charitati proximi non ad-
uerfetur ; ficut eidem charitati minime repu-
gnat , fi extra confeffionem peccatum alterius
occultum ex aliqua iufta 8c rationabili caufa
manifeftetur.
Colligitur 2. extra hunc cafum nece/Iitatis
nullatenus licere alterius peccatum in confeflio-
ne declarare; ideoque quando confeflariusprar-
uidet pcenitentem fine vlla caufa rationabili
velle nominare perfonas peccati fui complices,
vel a quibus ad peccandum indudus eft , debet
id prohibere, ipfumqae admonere «e detradio-
nis peccatum incurrat , vr rede obferuat Nauar-
rus fupra num- 2 .
T
iiz DE POENITENTIA.
SECTIO XVI.
Qui» Jit legit imtu Sacramentii Pernitentis
mimfier.
CE K t v m eft folam Sacerdotem e/Te legi-
timum Sacramenti pernitentia: miniftru;
folis fiquidem Apoftolis & eorum in Sa-
cerdotio fuccefibribus di<flum eft a Chrifto Do-
mino S. Ioan. 20. Quorum remi feritis peccata , re-
m rtuntureuiVt vnanimiter verbailla Chrifti Do-
mini intellexerunt SS. Patres ,ac nominatim S.
Ambr. lib. i.de Poenit. cap. 2. S. Auguftinus
lib. 2. cont. Epift. Parmeniani cap. 12. & S.
Leo Epift. 91. ad Theodorum : eadem quoque
veritas tanquam fide credenda definita eft in
Concilio Conftantien in Bulla Martini f. in
Concil. Florent, in decr-.Eug. &in Cone. Trid.
fc/T. 14. cap. 6. 8c can. 10
Quod quamuis verum fit, non tamen quilibet
Sacerdos quofiibet pCEnitetes «valide abioiuere
poteft ; fed prartcr poteftatem illam, quam or-
dinatione acccipir, requiritur in eo prartereapo-
teftas iurifdi&ionis ; id eft quod , quamuis Sa-
cerdos vi ordinationis fua? accipiat immediate a
Chrifto Domino poteftatem remittendi pecca-
ta,non tamen accipit materiam quae poteftatem
illa applicet , nec habet vi ordinationis fuas illos
fubditos, in quos iudicialem illam poteftatem
valide exerceat. Hoc patet ex Concilio Trid.
1'e/T. 14. cap. 7. vbi exprefle dicit nullius momen-
ti abjblutionem eam ejje debere , quam Sacerdos in
eum profert , in quem ordinariam aut fubdelega-
tam non habet iurifdt&ionem. Idem antea fuerat
quoque declaratum in Concilio Florent, in dec.
Eug. in quo dicitur , Miniftrum Sacramenti poenis
tentia ejfe Sacerdotem habentem anthoritatem abfol-
teendi , vel ordinariam , vel ex commijtiane. „
Porro in Sacerdotibus, qui parrochialc bene-
ficium non obtinent , praeter iuiiicidioncm St
Digitized by Google
DE POENITENTIA. nj
potcftate qua» i piis demandari porcft , requiritur
quoque approbatio Epifcopijid eft teftimonium
iuridicum de iiloru capacitate & fuflicientiaad
excipiendas fidelium confeftiones, eolque facra-
mentaliter abfoluendos. Ita 1’peciatim conftitu-
tumhabecurin Concilio Tria. fefl'. t}. cap. if.
de reform. vbi 'Decernit fantta Synodus nullam
etiam regularem pojfie confiefiiones fiacularium etiam
Sacerdotum 'audire , nes ad id idoneum deputari,
nifi aut parochiale beneficium , aut ab Epifcopu per
examen , fi illis videtur ejfie necejptrium , aut aliae
idoneus iudicetur , Cr approbationem qua gratis de-
tur , obtineat. Vnde fcquitur Sacerdotem illum,
qui nequeparochiale beneficium obtinet, neque
ab Epilcopo approbatus eft idoneum non efte
-ad Sacramentum pr nitentia» miniftrandum ; ac
proinde neque licite neque valide abfolutione
iacramentalem conferre pofle , vt fufius probae
Ifambertusdifp. 2T.de Panit. art. a. vbi etiam
refert ex obleruntionibus Ioannis Galmart ad
citatura caput if. fc/T. 13. congregationem
Cardinalium dedarafle , c Abfolutionem d Sacer-
dote datam vigore facultatu generaliter a fiumrne
Pontifice vel fpecialiter d parrocho tente fis , fi ab
Epifcopu Sacerdos examinatus & approbatus no n
fuerit , cenfieri nullam , etiam quoad eos , qui tali
Sacerdoti bona fide cenfefii fiunt.
Ex hoc autem concilij decreto refle infertur
Sacerdotes quofbunque fecularcs aut regulares,
quamuis docftifsimos & in Theologia verfaci/fi-
mos , imo & laurea doftoratus infignitosdi par-
rochiale beneficium non obtinent , indigere
Epifcopi approbatione ; vt valide confefsiones
excipere & poenitentes abfoluete pofsint : & e
contra Superiores Religioforum poifedarefuis
licentiam eligendi fibi In confeflarium aliquem
i Sacerdotibus per Epifcopum non approbatis:
quia Concilium approbationem illam ad con-
fcfsiones tantum fecularium exigit. Ita Ifam-
bertus fup.art. t. qui etiam articulis fequenti-
bus quxdam obferuat fcitu dignifsima , & ad
praxim maxime neccffaria , qu» hic non
«4. DE POENITENTIA.
omittenda duximus.
Primum cft iuxta probabiliorem Se magis in
praxi tutam Do&orum fententiam, ab illoEpif.
copo accipiendam efle approbationem, in cuius
Diceccfi Sacerdos poenitentia; Sacramentum cft
adminiftraturus. Ratio eft ; quia Sacerdos
approbationem ab eoEpifcopo accipere debet*
qui ab illo Sacramenti , quod adminiftrauit , ra-
tione exigere poteft,& cuius prajfertimintereft,
vt debite Se eo quo decet modo adminiftre-
tur.
Secundum eft, approbationem illam polle
pro arbitrio Epifcopi efle , vel ;vniuerlalem &
iliimitatam , vel fpecialem Se determinatam ad
tempus aliquod certum ; vel ad certa quasdam
loca ; exempli gratia pofle Epifcopum Sacerdo-
tem aliquem approbare ad conielsiones audien-
das tantummodo per annum , ita vt anno illo
elapfo nec licite nec valide , nifinoua approba-
tione obtenta , huius Sacramenti adminiftratio-
ni incuberepofsit ; quodin multis Dia'cesibus
ac etiam Roma: in vfu efle comperitur, adfe-
enitiem quorumdam confeflariorum excutien-
dam corumque fedulitatem in conferuanda &
excolenda fcientia ipfis necefliiria excitandam.
Similiter pofle Epifcopum approbare Sacerdo-
tem ea conditione , vt in certo tantum loco , v.
g. in aliqua parrochia rurali confefiiones exci-
pere pofsicj idque non fine ratione, cum non
raro contingat Sacerdotem aliquem idoneum
ab Epifcopo iudicari , <jui in pagis poenitentiam
adminiftret; non .vero in vrbious , in quibus
vt plurimum reperiuntur perfon* varijs & diffi-
cilibus negotiis implicata: , pro quibus in hoc
Sacramento dirigendis do&rinavberior & ma-
ior ingenij vis requiritur.
Tertium cft , approbationem illam ab Epif-
eopo conceflam pofle ab eodem reuocari , e. g.
ficonfeflariusexnegligentia cuadat imperitior*
aut fiat moribus deterior; ita vt expediat pro
bono Ecclefiarilluma tali officio amouere. Imo
exiftimat idem Ilarabettus pofle Epifcopum fiuc
j by Google
. -yf£rM pwjfcii •
DE POENITENTIA. ztf
vila caufa approbationem , quamuis do&o Se
pio viro conceffam , prout libuerit reuocare :
quamuis enim id contra rationem faciendo pec-
cet, cius tamen reuocatio vim luam & robur
obtinet; ita vt Sacerdos ficrcuocatus nec lici-
te nec valide pofsit poenitentiae Sacramentum
miniftrare.
Quartum eft, quod , quamuis ex fupra relato
Concilrj decrero approbatio requiratur ad au-
diendas confefsiones faecularium etiam Sacer-
dotum , nihilominus in plerifque Galliae locis
folere Sacerdotes etiam minime approbatos
aliorum Sacerdotum confefsiones excipere;
quod quidem valide ac licite ab ipfis fieri docet
lc probat Ifambertus fupra , non vi alicuius
confuetudinis,cui exprefse derogat Concilium,
feei ex tacito confenfu Epifcoporum , qui , cum
probe nouerint Sacerdotes in uicem fibi hoc Sa-
cramentum nulla obtenta approbatione mini-
ftrare nec tamen id prohibeant, cenfentur taci-
te illos quoad hoc approbare.
Quintum eft, quemcunque Sacerdote, quam-
uis nec approbatus fit, necvllam obtineat iu-
rifdiflionem , imo etiamfi excommunicatus,
fufpenfus , degradatus , aut haereticus fit , poffe
tamen quemlibet poenitentem a quibufuis pec-
catis & cenfuris in articulo raortisabfoluere; - _
quod exprefse declatauit Concilium Tridenti-
num- Per articulum vero mortis, etiam illius I4*c*
probabile periculum communiter Theologi in-
telligunc quale eft eorum, qui praelium autpe-
riculoiam nauigationem proxime funt inituri ,
vt videre eft apud Suarem tom. j. djfp. 6 g. feft.
3. & tom. 4.dilp. z6. fe&. 4. & f. &difp. 30.
f eci. 3. Sc patet ex cap. Eos , de fent. cxcomm.
Hiec eft autem intalicafu differentia obferuan-
da,quod Sacerdos ille runca quibufuis pecca-
tis, etiam referuatisdirefteabfoluat; a cenfuris
verononnififub ea conditione, vtclapfo mor-
tis periculo pasnitens fe coram fuperiore fiftat,
id quod fibi ab illo iniungetur, praeftit urus, vt
citato cap. declaratur.
Digitized by Google
zi6 DE POENITENTIA.,
Potcft etiam Sacerdos non approbatas a pec-
catis morcalibusalias confefsis & rcmilsis, &'i
quibnfuis venialibus , qucmlibet.facramen tali-
ter abfoluercj dummodo tamen non fit excom-
xnunicatus aut alio impedimento canonico no-
torie obftriclus,vt docent Viualdus , Peiantius,
Suares, Henriques, Reginaldus & alij apud
Bonacinam difp. f. quadt. 7. de Sacr. Pcenit.
puni-i. fiue id polsit ex vi ordinationis fuatj
fiue exconfuctudine vel tacita Ecclefis concel-
fionc , fiue exeo qu©d poenitens quoad ea pec-
cata fe ei fubiicitj quat clauibus Ecclefia: non
teneturfubiicere : quas apud citatos autores fu-
fiiisexplicantur.
Addimus e Toleto lib. f.cap. I?. poflc quoque
Epifcopum vel curatum , etiam in aliena Diae-
ctfi vel parrochia , luos fubditos confitentesau-
dire & abfoluere ; quod tamen fine fcandalo aut
aliorum offenfione fieri debet. ,
SECTIO XVII.
v De cafuum referuatteh*.
CEb.tv.m efl & in Concilio Tridcn-
tino expreise definitum , 'pontifices m*xi-
^ mos, fro fiuprem* pote flate Jibs tn ' jniuerfia Eccle-
fia tradita, caufias aliquot criminum grauioret fluo pecu-
liari indici» repemur* potuijjc : neque dubitandum e fi,
quando omnia qua d Deo fiunt , ordinata fiunt , quin
hoc idem Epificcpis omnibus in fiUa cuique Diacefi , in
adfficattonem tamen & non in defiruffionem , liceat ,
pro illis in fiubditos tradita fiupra reliquos Sacerd*~
tes inferiores aut heri tat e ,-prafiertim quoad illa qui-
bus excommunicationis tenfiura annexa efl, Hanc
autem deliftorum rcftruationtm sonfimum efi dmi-
n a authoritati , non tantum in externa politia , fiid
etiam coram Deo vim habere. Ex qua Concilij
definitione fequiturSacerdotes inferiores etiam
approbatos ncc licite ucc valide pofleacafibu*
illis
DE POENITENTIA. 217
illis referuatis fine fpeciali facultate abfoluere,
praeterquam in articulo mortis , vt procedenti
fcdione didum eft.
Quaeres quinam cafusfummo Pontifici, qni-
namitem Epifcopis fintreferuati-Refpondetur
primo nec venialia peccata ncc mortalia pure
interna, fed fola peccata mortalia externo ope-
xe confummata releruaii folere,vt docent Ma-
ior, Medina , Henriqucs , Suar es & pluresalij
apud Layraannum Trad. 6 . de Sacr. Pcenit.
cap. 12.
Refpondetur 2. non conuenire inter Dodo-
res quinam calus Epifcopis ex iure fint referua-
ti : quidam enim exiftimant nullos cafas eis
eiTe iure referuatos: alij quodcunque peccatum
enorme, publicum, fcandalofum, ob quodolim
publica poenitentia impolita ftiilTet , cenfent E-
pifcopis referuatum elTe , vt adulterium noto-
rium,homicidium : alij aliter fentiunt. Tutilfi-
mum in re dubid eft , vt quilibet confeflarius
attendat confuetudinem & ftatuta Synodalia <5£
Epifcopalia,ac referuationes fpecialesDicecefis
illius, in qua v erili tur , & adminiftrandae poeni-
tentia incumbit , iifque in praxi fe conformet,
vt rede monet Laymannus fupra.
Quod vero fpedat ad fummum Pontificem,
Nauarrus cap. 17. num. 161. Suares dilp.29.
de pcenit.fed.1. Toletuslib.p cap.14.Sc com-
muniter alij docent nullum ab illo peccatum
referuari confueuifle . nifi ratione excommuni-
cationis feu cenfune adiundae j ita vt , fi Papa
eiufve Poenitentiarius a cenfurailla abfoluat,
quilibet confeflarius poftea pollit a peccato illo
in confcientiaeforo abfoluere : imo ( vt obler-
uat Henriqucs & alij apud eumdem Layman-
num luprajfi quis committat peccatum aliquod
Papae referuatum, led ex ignorantia inuincibili
nefeiat cenfuram tali peccato efle annexam; fi-
cut ignorantia illa iurisenmab excommunica-
tione incurrenda exculat , vt infta luo loco di-
cetur; fic etiam facit, vt eius peccatum minimi
referuatum cenfeatut.
K
i . V
«8 DE POENITENTIA.
Quod fi rurfus qua-ras , quinam fint cafus illi
ob annexam cenfuram iummo Pontifici refer-
uati ? Refpondetur plurimos 8c varios erte, qui
in toto iture Canonico paflim legi podunt, &i
Toleto fuse explicantur lib. i.'cap. 19. & fe-
quentibus. In Rituali Farifienfi adnotantur
prariertim fcquentes , qui ( vt ibidem dicitur J
frequentius in his regionibus pofliint acci-
dere.
I. Exuftio Templorum ; necnon & Domo-
rum prophanarum procuratajdumincendiarius
eft publice denunciatus : quod etiam de eflxa-
fiione& fpoliatione axiium facrarum fimiliter
intclligi debet.
1. Simonia realis in ordinibus & beneficiis,
l & confidentia ; durr.modo fit publica.
7. Occifiofcu mutilatio membror jm ■&.] ut-
cunque atroeior percurtio Religio'11 vel Clerici
in facris conflrituti.
4. Percurtio Epifcopi fcu alterius Prartati.
p. Delatio armorum ad partes infidelium.
6 . Falfificatio Bullarum leu Litterarum fum-
mi Pontificis.
7. Inuafio,dcpraxiirio ; occupatio, aut deua-
ftacio terrarum Romana; Ecclefire.
8. Violario interdicti ab eadem fanfta Sede
impofiti.
Quibus additur crimen harefis; a quo tamen
inplerifquc Galliarum &: aliarum Prouinda-
. jum locis folent Epilcopi,fiue ex con uetudine
immemorabili, fiue ex tacita vel exprefla licen-
tia fummi Pontificis abfoluere.
n O bferuat autem Lnymannus referuationem
tract.f. jiiamafummis Pontificibus fadam , non adeo
part.2., 0r^am erte,quin ob phires caufas relaxetur, &
ecx5'. adEpifcopalem iurifdidlionem deuoltiatur.quq
caP’ * caufiein iurc Canonico exprimuntur, vt vide-
re eft in cap D: cap. Ea «#/I/'r«r,de fent.
excomm. Prima caufa,efta;tatis infirmitas* fi
nimirum impuberes in cafum aliquem Papae
jfcrleruaturn incidant ; ij etiam pofl pubertatem,
ab Epifcopo abfoiui poflunt , vt habetur , cap.
>y Googl
D E POENITENTIA. irq
Puer», de fent. excomm. Secunda, eftfcxus
infirmitas : mulieres enim in excommunica-
tionem Papalem laplje ab Epifcopo ablolui
poliunt , vt habetur cap. Muli eres. 8c cap .\uam~
k», eodem titulo. Tertia denique caula , effc
quoduis legitimum impedimentum Sedem
Apoftolicam adeundi : quaratione excufantur
pauperes, fenes, valetudinarij : Item i) qui fui
iuris nonfunt,aut qui ob curam adminiftrandi
familiam, gerendi officium publicum j vel ob
periculum vita: , infamia: , Icandali , aut aliam
fimilem caufam impediuntur , ne Romam ad
abfolutionem recipiendam proficifci poffint,vc
toto illo titulo variis capitibus explicacur:vnde
concludit quod iuxta regulam communiter
receptam , cafiu Papalu fuptruemente impedimento
adeundi Papam . fit Epijlopalu .
SECTIO XVIII.
Quanam conditiones requiratur in con-
fejptrio , vt debit e minijlerio
fuo fungatur.
EX ijs’qu* precedentibusTc&ionibus di&*
funt, conftat tres prateipuas conditiones in
Sacramenti huius miniftro requiri ad hoc , vt
valide iftud adminiftrare poffit ; mmiruin vt fit
Sacerdos,vt fit ab Epifcopo approbatus, vtque
iurifdi&ionem ordinariam vel delegatam nulla
referuatione » cenlura, aut quauis alia ratione
impeditam in foro interiori habeat. Vt autem
non modo valide , fed etiam licite ac debite
fuo fungatur officio , tres adhuc conditiones
ipfi neceflaria: funt ; probitas fcilicet, do&rina»
Sc prudentia. De duabus primis hac fc&ionc
breuiter aliquid dicemus ; tertiam vero in pro.
xime fequenti explicabimus. £
Atque in primis quod fpe&at ad probitatem»
certum eft wn&anon nifi ftn&e effe tta&in.
• - K ij
210 DE POENITENTIA,
da; nec Sacramenta in ftatu peccati moi:alis
adminiflrari pofle, quin nouum mortale pecca-
tum incurratur , vt fupra cap. i. a nobis di&um
cft,& habetur cap. iUud , diil- 9 f - & cap. Per Ifa.
ia»;, i.quaft. i.proindcque confeflario ad Poe-
nitentia; Tribunal accedenti attendendum cf-
fc 1 num alicuius lethalis noxae libi fit con-
fcius; & , fi forte ita ede deprehendat vel du-
bitet, maculam illam humili confeffionc,vel, fi
commode non poflit vrgeatque aliqua neccfli-
tas, faltem vera & perfecta contritione debet
eluere : imo , quamuis nihil fibi confcius fit,
non ideo tamen fc iuftificatum credet ,fed con-
fultiffimum illi iemper erit, 'huic diuina fun-
cbioni aliquem cordis contriti & humiliati af-
fectum premictere;nec,nifi fuppliciter inuocato
numine, in illo facro Tribunali federe.
Quod fpedat ad doftrinam ; ciimin hoc Sa-
cramento confcflarius iudicis ac medici perfo-
nam fuftineat; certum eft,Vt duplici illo officio
debite perfungatur , fcientiam aliquam in eo
Tequiri, proindeque Sacerdotem illum grauiter
peccare, qui huic minifterio fine fufficienti dc-
drina fe ingerit , quantumuis alias fuerit ab
Epifcopo approbatus, vt ex communi Theolo-
gorum confenfu docet Suares difp. t8. feci-’-.
Vt igitur confe/larius fuo muneri debite fa-
tisfacere poflit , debet probe tenere faltem ea
qua fequuntur: nimirum qua fit materia necef-
faria aut fufficiens , & qua; forma huius Sacra-
menti; quae illius partes eflcntialcs & integrati,
res; qualis contritio requiratur in poenitente ad
fructum huius Sacramenti percipiendum ; qua
fint conditiones in confeffione feruanda ; qua'
peccata faltem ex genere fuo fint mortalia aut
venialia j qua circumflantia peccati fpeciem
mutent, aut notabiliter aggrauent; qua peccata
fecum afferant aliquam reftituendi obligatio-
nem, aut ccnfuram aliquam annexam habeant:
qua quidem omnia & aliafimilia tam ex ante
di&js,quam ex poflea dicendis in hac pofteriori
huius operis partc,cuiuis perfecta cfTe poteriit.
Digitized by Google
w de POENITENTIA. si*
Item qua» peccata furnme Pontifici aut Epifi-
copofint referuata ; qua: quiuis difcere poterit
ex Rituali fiue Romano fiue cuiufque Diace-
fis proprio. In cafibus vero difficilioribus circa
ccnfuras, obligationem refhtutionis,&c. debet
faltcrn fcire dubitare , vt abfolutionem differat
quoad vfque docliores confuluerit. Monet au- Difp. '
cemrede Bonacina fpecialem notitiam i rregu- qu.7.
laritatum & aliarum obligationum, qua: Cleri- de pos.
cos &Bcneficiatos fpedant , requiri in eo con - pun- 4
fc/lario , qui ipforum Clericorum & Beneficia,
torum confeffionibus excipiendis incumbit.
Quaeret aEquis an confeffarius teneatur audito
quolibet peccato apud le determinare , an fit
veniale vel mortale. Refpondetur non teneri,
f'ed fatis effe vt intelligat peccatum effe com-
miffum.quod ex genere liro eft mortale vel ve-
niale , quamuis in particulari dijudicdle non
poffit certo, an fit mortale vel veniale. Ita Sua-
res, Nauarrus , & alij apud Bonacinamfupra: >
quando tamen cofeffarius dubitat an poenicens
peccauerit mortaliter , debet illum de peccato
in futurum cauendo monere , &ad id firmiter
proponendum inducere , aptaque remedia ipfi
fuggcrererquiain eiufmodi. dubiis tutior pars
eff eligenda.
SECTIO XIX.
Qua Jit prudetiain cenftjjario re qui fit a.
CErtvm eff ipfamet experientia tefie,
confeffiirium pra: caxeris virtutibus pru-
dentia prasfertim indigere ad omnes minifteri j
fui partes debite ac fruduose obeundas : ita vt
quantauis dodrina 8c pietate praeditus fit, fi ta-
men ha:c virtus in eo defideretur in grauiffimos
&perniciofi/fimos defedus aliquando incidere
poffit : quod libro integro fuper hac materia,
edito fuse demonftraui tValeri us Reginaldus.
H*c autem prudentia primum requiritur in.
X. ii j
in DE POENITENTIA,
interrogando poenitente , quoties confeflarius
videt eum ex ignorantia, aut obliuione.autin-
confideratione , aut pudore, aut alia quauis de
caufa aliquid culpabiliter omittere,quod ad in-
tegritatem confcfsionis requiritur : quamuis
enim pcrfe loquendo confefTarij officium no fit
interrogare , lcd audire ‘confitcntem ; quando
tamen poenitens in confelsione deficit, tenetur
ipfum iuuare confeflarius ; ne, fiabfolutionem
conferat indifpofito , fimul ciim ipfo facrilegij
reatum incurrat.ItaNauarruscap.f.num. t. 8c
Rcginaldus cap.2-vnde etiam cap. Qui vultcon -
focri.de poenit. dift. 6- dicitur , quod Diligeasin-
quifitor fapienter interroget a peccature, quod ferfoan
tgnorar.vd verecundia velit occultare.
Interrogatio vero illa debet efle prudens ; ita
vt a poenitente exquirat ea, qua: habita ratione
ftatusK conditionis , ajtatis , &c. probabiliter
conijcit cum commififle , eaque ratione fe in
illis interrogationibus gerat,vt neque vano ali-
quo refpeclu aut timore aliquid neccflarium
omittat, neque etiam inquirendo, pernitentem
doceat ea peccata , qua: nefeit , & qua: nelcire
illi maxime expedit; quod in iuniorum con-
fefsionibus pradertim debet attendere. Legi
poteft Rcginaldus toto cap. 3 • libri fupra citati
de prudentia confefloris.
Requiritur etiam confeflarij prudentia in iu-
uando poenitente adhoc,vt veram & fufficien-
tem de peccatis coramifsis cotritionem conci-
piat, firmumque propofitum de ijfdem in fia-
turifm euitandis ; & in expendendo illo pceni-
tentis propofito,an ex vera cordis ccnuerfione
procedat.
Item in erudiendo poenitente , quem myfte-
riorum fidei & aliarum rerum ad falutem ne-
ceflarinrum ignarum ede deprehendet : coque
in eliciendis ndei a&ibusiuuando.
Eadem prudentia cofeflarij fimiliter requiri-
tur in traquillando poenitentis animo, fi forti
fcrupulis agitatura efle percipiat ; eoque per
Ipem & confidentiam in Deum erigendo, uti-
DE POENITENTIA. 12?
more nimio aut aliqua desperationis tentatione
depre/Ium effe cognofcat : vel e contra-
Neceflaria eft quoque eadem prudentia in re-
medijs confiiijfque aptis & conuenientibus ipfi
poemtenti fuggerenais, vt peccata deuitare, vi-
tamque nomine Christiano dignam ducere
queat nec-non in falutaribus pcunitentijs &lk-
tisfeAionibns pro qualitate delictorum iniun-
gendis, & etiam reSlituuonibus tum honoris &
fama?} tum bonorum aliorum * ii cafiis aliquis
id exigat , praecipiendis.
Item in expendedis difpofitionibusipiius poe-
nitentis,num ad ablolutionem recipiendam Sut-
ftcietes fintjnum etiam expediat diebus aliquot
differre •• aut omnino illi denegare.
Circa has autem difpofitioues expendedas,no
leuis aliquando difficultas occurricjquomodo ie
gerere debeat confeffarius erga eos,qui fepius in
eadem peccata relabuntur. Atque in primis cer-
tum cft denegandam effe abfolutionem ijs , qui
ftatum peccati mortalisrelinquere nolunt qua-
les funt,qui nolunt i»unicisrec6dliari,reftitue-
re alienum cum poffmt,&c. Similiter etiam ijs ,
qui nolunt occaliones proximas peccandi relin-
quere , cum poffint iSc debeant : tales iiquidem
non cenfentar veram contritionem de peccatis
eommiffis , aut verum propolitum de ijfdem in
futurum non committendis habere
Quod vero Speciar ad eos, qui ex' mera fragi,
litarem eadem pcecarafkpe relabuntur, certum
elt etiam pr^cise loquendo abfolutionem illis
dari pofle toties , quoties in ipfh peccata rela-
buntur , dum modo cum vera de illis contritio-
ne, & firmo non amplius peccandi propofito
adpmmrentiam accedant : declaratur enim in SeCu.
Concilio Trid. P m»ttentci fer S ac tritum /in- Cap t
tenti tm non fimel , fed tot, es . quote, ad peenAtia ?
Tribunal confugerint , po/Jh ab admisfis peccatis Ii.
beran: Vnde S. Hieronimus Epift. a. 6- ad Ru-
fticum. Non filum inquit , feptits , fid fiptuagies
fipttes delmquentt fi conuertatur ad poenitentiam,
peccata condonantur ; $c Nauarrus in Manuali cap.
Xiiij
224- DE POENITENTIA.
3. Ioqucns de pcrfonisillis,quaefuntin proxima
peccari occafione,quam tamen ob aliquam eau-
fam rationabilem relinquere non poflunt(quam
<juidem cau(am,vtium talis re vera fit, ferio ex--
pendere debet contcflaiius ) dicit perfonas illas
polle, fi reciderint, abfoiui , non tantum femcl,
Ibis , vel fepties , fed etiam feptuagies fepties j
dummodo veram in illis contritionem 8c fir-
mum non amplius peccandi propofitum con-
fefiarius deprehendat : quia ( vt ibidem obfer-
uat) frequens peccati recidiua non eft femper
argumentum neceffaxium , quo iudicari poifit
5) ce nitendam feu contridonem non efie veram ;
ed eft tantummodo i fignum maximas fragilita-
tis & inconftantise. neque ad recipiendam abfo-
lutionem requiriturjvt poenitens non amplius
in futurum peccet, fed vt amplius peccare nolit.
Quamuis autem haec ita fe habeant , nihilo-
minus debet confeflarius prudenter attendere ,
non tantum quid abfolute loquendo poffit , fed
potius quid ipfi poenitenti fit magis conueniens
& aptum : multa enim licent , quae aliquando-
non expediunt.Debet igitur coramDco attent e
confiderare , num frequens vfus confeffionis ta-
libus perfonis vtiliter fuaderi poffit , vt earum
fragilitati confulatur, & voluntatis infirmitas ac
aegritudo, crebra huius Sacramenti fufeeptione
quafi remedio faepius iterato fanetur s num e
contra frequens confeffionis vfus illis nociuus
fit, v. g. fi inde fumant occafionem peccandi li-
berius; fi potius ex confuetudine quam ex vero
contritionis motiuo aut emendationis propofi.
to ad poenitentiae Tribunal accedant : pto ra-
tione enim difpofirionum illarum pcenitentes
ipfos vtiliter interdum poterit priuarc benefi-
cio abfblurionis, vel illud in aliquot dies differ-
re, &interim pia 8c religiofa quaidam opera &
pcqnitentiae exercitia ipfisiniungere : qua: om-
nia potius ex interiori Spiritus fandi illuftra-
tione, & diuturna in adminiftratione huius Sa-
cramenti experientia; quam ex certis regulis,
aut praeceptis dignofei poliunt.
DE POEN-ITENTIA. zt}
Denique hac prudentia confeflarij pirelertim
requiritur in figillo feufecreto confc/fionisin-
uiolabiliter feruando, de quo fedione fequenti
agetur.
Huic prudentia; iungere merito poffumus .
charitatem feu misericordiam, qua: in confefla-
rio maxime defideratur , vt quoflibet pceni-
tentes ad fe venientes affedu plane paterno
excipiat, illorfi ignorantiam, tarditatem , duri-
tiem, pcruicaciam, 8c alias fimiles imperfedio»
nes non patienter modo, fed etiam amanter fii-
ftineat , nulli labori parcat , nullam moleftiam
refugiat , vt illorum fpirimale bonum quouis *
modo procuret, ac nouum femper Zelum diui-
n* gloria falutifque animarum in corde fuo
concipiat 8c foueat, diemque illum fortunatum * -
arbitretur, in quo peccatoris alicuius conuerfio-
n i ac fandificationi diuind afpirante gratia coo-
peratus fuerit , memor illius fummie charitatis,
qua Chriftus optimus paftor peccatores 8c pec-
catrices quadiuit, vocauit, allexit , & ad fe ve-
nientes mifericordia finu excepit, fbuit, ample-
xus eft ; haneque diuinam vocem ineffabilis
prorsus benignitatis fuse te/lem infacris Euan-
geliis reliquit : venite ad me omnes, qui laboratis S. A/< I
onerati ejlu , tgo reficiam vos , & dificite dme , quia ii»
fitm & httmilu a rde.
SECTIO XX.
Q.U& ft obii & Atio figi Ili feu fler et i in con-
fcjfiir.c feritandi.
DIcbndvk x. huius figilli feu fecreti obli-
gationem effe flridillima, adeo vt nunqua
liceat confeflario peccatum aliquod in conte£
lione auditum etiam poft mortem ipfius p'e- in 4,
nitentis vllomodo reuelnre: quod ita certum dift.-i.
efl , vt S. Dodor fentenriam contrariam erro- q.i.aV
neam appellet j & cap.&«fi/«,dift.£.de Panit. q.i. ad-
K v I
■zz6 DE POENITENTIA.
& etiam cap. Omnu vtrtufque de pocnit. & re-
miff. depolitionis poena & detrufionisin ardum
monafteriu decernitur in huius figilli viobtorfi.
Harc autem tam ftrida figilli feruandi obliga-
. . tio [ vtfuse probat Ifambertus ) oritur tum ere
jure naturali , quo tenemur fub lecreto nobis
art' l’ commiiTa celare ; tum ex virtute iuftitiae , quae
vetat proximi famam laedere ; tum ex virtute
religionis, qua reucrentiam Sacramento Perni-
tenti* debitam feruare rubet ; tum maxime ex
ipfo iure diuino pofitiuo : quia ( vt rede argu-
c. aa.de mentatur Gamachatns ) eo iplo quo Chriltus
Pocnit- Dominus pcenitentem obligauit ad integram
omnium peccatorum fuorum confefiionem Sa-
cerdoti faciendam, cenfetur etiam ipfum Sacci-
. , • dotem obligafle ad fecretum inuiolabilirer fer-
uandum ; aliis confeflio maxime odiofa fieret ,
« ' feffi 14 nullaque ex ea oriretur pax & confeientiae fere-
cap. j. «itas ( quae tamen funt praecipui Poenitentia:
frudus, vt a Concilio Trid. didum eft ) fed po-
tius inquietudo mentis in ipfo pernitente ac ti-
mor continuus , ne confcITarius ad declaranda
peccata , quas per eius confeffionem nouit , ra-
tione aliqua inducatur. Imo fi confeflarius licite
poflet peccata aliqua fibi cqnfeffa reuclarc , non
tcncrctut pernitens ea ipfiin confeffionc decla-
tare : cum exinftitutione Chrifti Domini ( vt
fupra didam eft J nonnifi ad confeffionem fe-
cretam obligetur; qua: tamen fecreta non foret,
fi Sacerdoti peccata per eam cognita cuulgare
licetct. Vnde patet tantum abefle, vtha;c obli-
gatio figilli in quoctanque cafu feruandi bono
publico obftet , quin potius maxime ad illud
conferat : fupponamus enim perditum aliquem
hominem moliri proditionem aut fimile quid-
pia facinus in reipublica: perniciem ; fi credat
confeflarium teneri vel poffe licite peccatum il-
lud fuum reuelnrc, nunquam hoc illi in confef-
- fione dcclarabit;neque enim ad id obligabitHr ;
Sc fic in peruerfa voluntate perfeuerabit : vbi
«contra, fi de confe/fionis figillo inuiolabiliter
lirruando fccuxus cxifteretj pondus confeientiae
DE P OENITENTI A. 227 *
fucem eius finum libentius exoneraret, piifque
illius monitis ac ccmfilijs ab impio illo facinore
deterreri poflet.
Dicendum 2. hanc figilli feruandi obligatio -
nem fequi ex quauis confeflione Sacramentali ,
licet abfolut!o,fiue ex dcfedu poteftacis in con-
feflario, aut difpofitionisin pernitente, fiuc ex
alia quacunque cauia non conferatur; dummodo *
poenitens eo animo faciat confeflionem illam ,
vt peccatafua Ecclefiae clauibus fu&ijciat- Ita S. in 4-
Thomas, cui fubfcribunt S. Bonaucntura , Ri- diit-2X.
chardus,Gabricl,Sotus, & alij,quos refert & fe- q.j.a.1.
quitur Gamachseuslupra.Si vero confeflio non cap.i2-
nat animo fubijciendi peccata clauibus Eccle-
fi*, fedv. g. alliciendi confefTarium ad aliquod
peccatum,aut ci illudendi , ex tali confeflione
nulla oritur figilli feruandi obligatio, vt docent
Adrianus , Alenfis, Viualdus, Sylacfler , & alij
apudeumdem Gamachaeum : qui tamen -rede
monet Sacerdotem in cocafu non debere leui-
tcr & finegraui causa ea, qua: per ciufmodi con-
feflionem nouit,dcclarare , ne inde fcandalum
oriatur; fed adhibito prudentis alicuius viri co-
filio id facere, quod magis expedire videbitur.
Efl autem obferuandum in citato decreto -
Concilij Lateran- dici, Confeffanum omnino eant re
debere , ne -verbo attt ftgno am alio quouu modo f rodat
peccatorem ; qua; verba diligenter a quolibet con-
feffario perpendenda funt,hon modo ne ex ver-
bis fuis licet generarim didis , aut quibufcun-
que fignis vel nutibus ; fed etiam ne ex poeni-
tentia aliqua & fiitisfadione pro peccatis occul-
tis minus confiderate impolita ,'alij conijcere
poffint poenitentem hoc vel illud peccatum
lpeciatim , aut generatim grau e aliquod dcli-
dum perpetrafle. Imo tanta huic con fef fionis
figillo debetur reuerentia , vt ne quidem cum
ipfo poenitente extra confeffionem loqui li-
ceat de peccatis aut negotiis eius per folam
confeffionem cognitis ; nifi ipfemet poenitens
de iis confefTarium interroget. Quod fi co nfefta-
rius aliquid in confeflione onuiit quod poeni'
vj
228' DE POENITENTIA,
tenti indicare debeat, v. g. rellitutionem aliqua
faciendam , id fupplere debet, non cx abrupto ,
fed prudenter ac priuatim, & petita prius ab ip-
io poenitente venii : quae omnia fUse explicat
Gamachxusfupra, vbi infuper addit nec ipliim
Sacerdotem poffe vti notitia per confeffionem
Sacramentalem acquifita ad luam aut aliorum
diredionem, vel ad arcendum aliquod malum j
fi ex illo vfu & applicatione lequatur fradio fi-
gilli, aut probabile ftadionis periculum : fi ta-
men nihil tale impendeat, 8c prudenter 1 c gerat
confeflarius , ita vt omnem remoueat temerati
Sacramenti fufpicionem , poteft tunc eamdem
notitiam ad pios vius conuertere; pradertim-
que ad malum aliquod impediendum.
Dicendum % . fub figillo conteffionis cadere ,
primo omnia & lingula peccata mortalia fiue
poenitentis fiue complicis , tam in particulari
quam in generali} omnia etiam peccata venialia
in particulari , eorum que circumflandas qua:
nonnifi per confeffionem cognofcunturiitem ea
omnia , quae licet peccata non fint, talem nihilo-
minus cum peccatis in confcfiione declaratis ,
connexionem habent , vt de illis cognitionem
aut lulpicionem ingenerare poffint. Ita ex S.
Thomje & aliorum Theologorum communi
dodrina Ilambertus difp.aq.art. 4. vbiadiun-
git etiam aefedus fiue naturales fiue acquifitos
ipllus poenitentis, qui non aliter quam per con-
fcffionem innotefeunt , fub illius figilliun cade-
re; alias odiofa redderetur confeffio & poeni-
tenti probrofa , fi defedus eiulmodi per illam
cognitos manifellareliceretropera vero bona &
virtutes ipfius poenitentis fub illius figillum
proprie non cadunt, quamuis aliunde confefla-
rius iuxta intentionem poenitentis fecretum ip-
fi leruare teneatur.
Dicendum 4. non modo confcfTarium , fed
etiam interpretem , fi forte poenitens aliquem
ad explicanda peccata adhibuerit:alios denique
omnes, qui quocunque modo licito vti illicito,
fiue data opcradiuc cafu fortuito peccata illa co-
DE POENITENTIA. 229
gnoiterunt, quae per folam confeflionem Sacra
mentalem innotuerunt , pari obligatione figilli
feruandr tcneri.Ita docet S. Thornas, Paluda-
nus,Scotus,Medina;Syluefter,Nauarrus,&alii
apud Eaymannum. Ratio eft ; quia fecundum
regulam iuris, res ad qucmcunque petueniat»
cum onere fuo tranlit,Yt habetur cap. Pafierdii,
de decimis: ac proinde adquofcunque pecca-
torum alienorum notitia per folam eonfcffio-
nem perueniat , ad illos etiam feruandi figilJi
eadem obligatio tranfibit-
r JPe- con^en(u tamen poenitentis potefteon-
rc/iarius ex aliqua cau/a rationabili, & propter
s *P{ais.P°enitentis maiorem vtilitatem peccatu
illius 111 confeflione auditum alteri declarare, vt
docet S. Thornas, & cum eo comuniterThco- , „ 4*
logi, vt videre eft apud Ifambertum difp.zr.art. dlft 21
6. qui tamen art. lequenti rc<fte admonet, con-
icnfum. illum poenitentis debere effe plene vo-
luntarium, liberum, formale, 8c expreiTum 5 nec
fufficere tacita /eu virtuale ,autinterpretatiuu.
Qu^res^an etiam poenitens ad /Igilium tenea-
nir refpectu eorum, quae confefTarius in huius
Sacramenti adminiftratione ipfi vel dixit vel ..
ini unxit. Communis Theologoru relponfio eft ^3^P'?7
negas vt docet, Major, Sotus,&alij apud Suare:
canones /i quidem /Igilii obligatione prascipie-
tes nulla poenitentis laciunt mentione. Quam-
uis aute MgilloSacramentali non obligetur, We
tamen naturali tenetur ad fecretum feruandum,
quando ex illius reuelatione aliquod damnii in
ipfum confe/lanum deriuaretur j aut, quamuis
nullum inde ipfi immineret damnum , aliquid
tamen contra erus voluntarem in ilJiussffecreti
manireftatxone fine vlla rationabili cau/a fieret.
Quod fi cofeflariuseo impietatis delaberetur,vt
impio Poenitentiae tribunali poenitentem ad
peccatum aliquod /ollidtaret, tilc poftet poeni-
tens illum ad fuperiores deferrejimo aliquando
teneretur : fi nimirum ex filentio fuo plurium
aliorum ruinam /equi videret , quos ipfe con-
feliauus ad peccandum induceret.
no D E POENITENTIA.
SECTIO XXI.
I» quibus cafibus confcffio nu.ia ft , &
ideo iteranda.
TX ante didis facile colligi poteft qtiarnam
XI ad confeffionisSacramentalis & fubfequcn-
tis abfolutionis validitatem neceffario requira-
tur tam ex parte poenitentis quam ipfius confei-
farij ; quorum fi vel vnnm defit ,confeflio illa 8c
abfblutio irrita fit,atq;adeo iteranda. Qua? quidd
maioris facilitatis gratia breuiter hic fuhi jciem9.
Atque in primis ex parte poenitentis quinque
pnefertim requiruntur- Primum eft,vt diligen-
tiam rationabilem & fufficientem adhibeat in
difeutienda confcientia , prarfertim quando ad
Poenitentia: tribunal rarius accedit, & fe alicu-
ius peccati mortalis reum efle deprehendit aut
dubitat : vnde fi in illa difcuffinne ita negligens
fit, vt ex inde fequatur obliuio peccati alicuius
mortalis, quod fibi in memoriam facile reduce-
re potuiffec ac debuiflet , tunc confcffio nulla
erit, & proinde iteranda.
Secundum eft,vt poenitens veram de peccatis
commiffis contritionem aut faltem attritionem
a&ualem concipiat , idque ante confeiTionem ,
aut in ipfa confeffione , aut faltem ante abfolu-
tionem ; prout fuperiiis a nobis explicatum eft:
qua: quidem a&ualis contritio vel attritio , fi
defit, confcffio irrita erit, & proinde iteranda.
Tertium eft,vt firmum concipiat propofitum
non amplius peccata illa committendi ae qui-
bus fe accufat , idque vel adaale vel faltem vir-
tuale, vtfupra declaratum eft : quod etiam in-
telligi debet , quando quis de folis venialibus
confitetur § fi enim nullum nequidem virtuale
propofitum haberet pro viribus peccata illa
deuitandi, obicem huius Sacramenti cffe&ui
poneret : & quamuis , fi fola peccata venialia
confeflks fuiflet , non teneretur eadem iterum
in confeffione dedararej teneretur tamen de
Digitized by Google
DE POENITENTIA. Xfi
prcfcofiti illius defe&u & indigna Sacramenta-
lis aofblutionis perceptione le denuo in Poeni-
tentia: tribunali accufare.
(Quartum eft , vt poenitens omnia peccata
mortalia etiam pure interna, qua: poft diligens
examen memori* occurrunt , eorumque nume-
rum 8c circumftantias fpeciem immutantes aut
notabiliter aggrauantes , quando illas vt tales
agnofeit , vel de iis a confeflaiio interrogatur ,
in eonfeffione explicet : vnde fi fcienter & dati
opera peccatum aliquod mortale omittat , aut
peccatorum a fe commiflorum numerum vel
tircumftantiam aliquam neccflario declaradam
reticeat, confeffio nulla erit , tenebiturque non
modo peccatum illud fcienter omifTum,fed 8c
omnia alia & lingula mortali a in illa confelEo-
ne explicata iterum clauibusEcdeli® fubijcere;
imo & omnes confeflionesfubfequentes itera-
re , in quibus confcllionis illius facrilega* libi
confcius , eius defectum fupplere non curaue-
ritrli tamen eidem Sacerdoti confiteretur, & ille
laltem in genere peccatorum ipfias pocnitentis
fibi declaratorum recordaretnr ; tunc paenitenti
fufficeret omiffum peccatum declarare , & fede
illarum confeflionum defedlibus accufare.
Quintum denique, vt facisfadionem rationa-
bilem a confdlatio fibi iniundam ex animo ac-
ceptet, & fuo tempore adimplere proponat : fi
enim nullam omnino fatisfaclionem acceptare
vellet,abfolutionisrecipienda:capax non efTet.
Ex parte autem confeflarij ad validitatem hu-
ius Sacramenti tria requiruntur , quorum ii vel
vnum defit , Sacramentum etiam irritum erit-
Primum eft debita verborum forma: feu abfo-
lutionis prolatio; quod attendere maxime de-
bent illi, quiPoeniteti* adminiftrand* freque-
ter incumbunt , vt non ex quodam vfii & con-
fuetudine,nequc nimis feflinantct, fed diftin&e
Sacramentalis abfolutionis verba proferant ;
alias propter vel vnicam fyllabam omiflam gra-
uc facrilegium incurrere pofTet confeflariu$, ip-
iiimque poenitentem licet rite difpofitiun bu-
)
1S3
DE POEWIT ENTIA,
ius Sacramenti effe&u priuare.
Secundum eft debita intentio atflualis aut fai •
rem virtualis, vt fupra cap. i. explicatum eft :
hac fiquidem deficiente cius abfolutio , quam-
uis ore prolata, nulla & irrita foret. Idcirco con-
fultiffimum eft, vt Sacerdos hoc Sacramentum
adminiftraturus , prius mentem in Deum ele-
uet, & intentionem fuampro hoc Sacramento
debite omnibus poenitentibus eius tribunali
adftantibus adminiftrando’ dirigar; eamque
quantum poterir, quoties abfolutio cuique il-
lorum conferenda erit , renouet.
Tertium denique eft legitima poteftas & iu-
rifdictio fiue ordinaria fiue delegata cum debita
Epifcopi approbatione;non enim eft maior de-
felT A. fc<^us quam poteftatis, qua deficiente tmlliui wo-
"*** menti ent ab folati*-, vt loquitur Concilium Trid.
Ca^‘ ‘7‘ ac proinde irrita 8c nulla : quare attendere ma-
xime debet confeffarius , anpoteftatcm fuffi-
cientem habeat, an poenitens eius iurildi&ioni
fubfit,an peccatum aliquod reieruatum commi-
ferit, vel cenfuram incurrerit , a qua illum ab-
folucre non poffit : quo tamen in catu non fta-
tim poenitentem si fe abijeere, fed benigne ac
mifericorditer deberet illum monere & excita-
re, vtad fuperiorem recurrat : imo interdum
pneftaret , vt ipfc confeflarius ex charitate in fe
fufeiperet onus adeundi fuperiorem , & faculta-
tem illum abfoluendi poftularet,vt ficipfe poe-
nitens majori animo fatisfa&ionem i ni unciam
adimpleret, & remedia peccatis in futurum de-
uitandis apta & a confeflario propofita libentius
amplefteretur.
SECTIO XXII.
Quid fit fatis fadio S aer ument alis.
Satisfactio Nis nomine intdligitur
aftio illa , qua is qui alterum laefit , cantum
Digitized by Google
I>E POENITENTIA. 2??
frcit. quantum fatis eft ad iryuriam compcnfan- j-jj,
dam ; vel quantum is qui ladus eft,iufte exigit, jcpoc.
vt docec Bellarminus.
Quamuis autem nullus homo (vt in priori hu-
ius operis parte tratft.f. & 6- ditftum eft ) poflit
Deo pro peccatis fuis fatisfacere,nifi cocionatio
aliqua gratuita interueniat ex parte iplius Dei;
fuppofito tamen gratia: dono per Chriftr Do-
mini merita collato, certum eft (atisfa&ionem
aliquamDeo exhiberi po/Tc ab homine, eiufque
opera quaedam efle farisfadoria , vt ex infra di-
cendis patebit.
Eft autem haec (atis£i<ftio duplex : aliafiqui-
dem extra Sacramentum itt , alia Poenitentiae
Sacrametoconiugiturieftq; illius pars integras*
vt liipra dictum eft; qua: quidem, quoniam non
foliim ex opere operantis , fcd etiam ex opere
operato fortitur eMum fuum,ideo perfectior-
eft 8c maiorem vim habet.
Rursus haec fatisfadio Sacramentalis duplex
diftinguT poceft: vna mimis proprie dicta , que
reperitur in ipia contritione & confe/hone alijf-
que pernitentis adtibus,qui abfolutionem ante»
cedunt; per illos enim a<ftus fittisfcuftioncm ali-
quam Deo exhiberi docuit S.Thomas in.4-.difh
l6 . vbi dicit quod, Poena, quam pcenitens patitur in chI-ar*-
contritione & in tonfi/fione , in partem Jatufa&ionu ta-
dit: quod olim etiam docuerat author libri de
vera Sc fella poenitentia cap.io. vbi deconfe£
fione Sacramentali loquens , Multum , inquit,
fitisfafttonu obtulit , quuerubefeentia dominans, nihil
eorum qua commi fit, nuntio Dei denegauit. Certe non
pauci lime , qui pudorem illum in quorumdam
peccatorum confcfTione fubeundum , multis
iejuniis, orationibus & eleemofynis vellent
redimere. Hi autem actus, quatentis ab homine
peccatore eliciuntur » nonnifi improprie di-
cunturfatisfa&orij ; ctim neque proculpa,neq;
Ero poena aeterna peccato nondum remiflo de-
ita^utvlla illius parte per illos fatisfiat ; fed
conuenientitis tantum dilponatur poenitensacf
iuftifkationis gratiam vberius & certius in -
5*4 DE POENITENTIA.
Poenitentia: Saerajncnto recipiendam.
Altera eft 'atisfadio Saciamentalis proprie
dida , quaj confiftit in pijsquibtifdam operibus
a confeflario iniundis , quibus poenitens pro
poena temporali peccato quoad maculam re-
mifTo debita Deo ihtisfacit ; quod exprefsc do-
cuit Concilium Trid. fefl'. 6. cap. 14. vbi de
fatisfadione SacrAmentali loquens dicit , illam
Deo exhiberi 1 ATe" quidem pro pcer.a erema, qua
vel Sacramento , vel Sacramenti voto vtid cum culpa,
remittitur- fid pro pecua temporali , qua ( vtfacra
littera docent ) non tora fitrper, vtin Eaptifiuofit, di-
mittitur.
H.TC autem vera & proprie dida fatisftidio
vocatur;qui.t per illam pro poena illa temporali
peccato quoad maculam remiflb debita vere&
proprie Deo fatisfit- Quodvt euidentiiis eon-
ftet, duo breuiter hic explicanda funt. Primum
eli.vtrum remifsa per alalblutionemSacramen-
talem peccati culpa remaneat aliquando poena
aliqua temporalis luenda: Secundum eft,vrrum
per aliqua bona opera in ftaru gratia: fada pra
poena illa temporali fatisficriDco poflit. V tru-
que negant hscretiei huius temporis; vtrumque
tamen catholica veritas affirmat ,'qu« quoad
priorem partem probatur , & fimui oppofitus
error refellitur.
Primo cx feriptura 2. Rcg. 12. vbi refertur
Dauidi dc peccato fuo perfide peenitcntiDeu
illius culpam condonafie ( vt hunc locum ex-
plicat S. Ambrofius in priore Dauidisapolog.
cap.i.y & tamen cum temporali poena , morte
fcilicet fili j , ob peccatum illud, quamtus rcmiP
fum,plcdi voluifle.
Secundo ex Concilio Trid. loco fupra citato
& praterea fe.T. 1 4. cap. 8. vbi declarat fidfUm
omnino ejfe <£r a. verbo Det alienum , culpam a Domino
ttunijuam remitti, quin vniuerfa etiam poena condo-
netur.
Tertio cx S. Auguftino in pfal.fo- Veritatem,
inquit , dilexifti ; hoc eft impunita peceata eorum,
etiam qutbtu ignofcuy mn dmtfijfi : JicprorogaJH «»-
. .4
Digitized by Google
DE POENITENTIA.
ftricordiam , vtf eruares & veritatem . Item CX S.
Gregoriolib. 9. moral.cap. 27. vbi dicit Daiii-
dem, Punitum fuijp cb peccatum prateritum quam-
uts nmijfum : quia, Dominus delicium fine vltionc non
defer it.
Quarto ex iis quae ad probandam veritatem
Purgatorij fuo loco infra proferentur.
Secunda pars eiufdem catholicae veritatis; ni-
mirum quod per. bona qu*dam opera in flatu
grati* fa&a pro poena illa temporali aut aliqua
eius parte Deo latisfieri po/Tit. probatur.
Primo ex Scriptura : Tob. 4.. Eleemofyna ab
tmnt peccato fr a morte liberat ; Vbi loquitur To-
bias fenior de elccmolyua a filio in flatu gratiae
facienda,vt ex ipfo contextu patet; quamtamfS
dicit a peccato, id efl a poena peccati ,liberure.
Secundo ex Concilio Trid.fefT14.can.13.vbi
. profert anathema in cum qui dixerit , Pro pecca-
tis, quoad poenam temporalem , minime Deo perChrifti
merita /atisfleri poenis ab eo inflictis & patienter tol ra-
tis , vel d Sacerdote iniunlhs, aut flunte fufeeptis , vt
ieiuniis, orationibus , eleemofynis, aut aliis etiam pie-
tatis operibus.
Tertio ex S. Cypriano lib.3. Epift.xo. vbi di-
cit. Peccatores Dio Patri mifencorii prae bos & operi-
bus fuit fatisf 'icere po/fe : 8c S. Ambrofio lib. 2. de
Hclia & ieiunio cap.2i. vbi dicit.IVw habere plu-
ra fubfidia, quibus peccata redimamus : pecuniam ha*
bts , redime peccatum tuum.
Quod vero illis & fimilibus locis loquantur
SS- Patres de redimendis peccatis quoad cul-
pam iam remi /lis. recte colligit Gamachsus ex cap.23.
eo quod, quamdiii homo h*ret in ftatu peccati de fa-
mortalis, nihil ad redemptionem peccati qui- tisf.
. bufuis operibus fuis conferre poflit;VndcCon- Poe-
cilium Trid. dicit. Omnem fit ifatttonem, quam pro nit.
peccatis noflris exoluimtts, effeper lefum Chrflum , £rc. fefT. 1 4
in quo viuimus , in quo meremur , in quo fattsfacimus cap. S.
facientes fruftus dignos poenitentia , qui ex illo
vim habent. &c. vbi monet Gamacharus notan-
das CfTe has voces : Per Chriftum. 8c : in quo viui-
wmw; iis enixu aperte fignificatur fatisudionexu
‘ftaS DE POENITENTIA.
& etiam cap. Omnu vtrmfcjste de pernit. 8c re-
miff. depolitionis perna & detrufionisin ardum
monafteriu decernitur in huius figilli viohtor£.
Haec autem tam ftricta figilli feruandi obliga-
difp i? ^o l vtfose probat Ifambcrtus ) oritur tum ex
j * iure naturali , quo tenemur fub fecreto nobis
CommiHa celare ; tum ex virtute iuflitiac , quae
vetat proximi famam ludere ; tum ex virtute
, religionis, qua; reuerentiam Sacramento Poeni-
tentiae debitam feruare rabet; tum maxime ex
ipfo iure diuino pofuiuo : quia ( vt redi e argu-
22.de mentatur Gamachaens J eo iplo quo Chriitus
Pcenit- Dominus poenitentem obligauit ad integram
omnium peccatorum fuoxum confeffionem Sa-
cerdoti faciendam, eenfctur etiam ipfum Sacer-
, • dotem obligafle ad fecretum inuiolabilirer fer-
uandum ; alias confellio maxime odiofa fieret ,
' ftC 14 nullaque ex ea oriretur pax & confeientiae fere-
cap. j. «itas ( qns tamen funt praecipui Pernitentia?
/rudus, vt k Concilio Trid. didum cft ) f«d po-
tius inquietudo mentisin ipfo pernitente ac ti-
mor continuus , ne confcflarius ad declaranda
peccata , qua» per eius confeffionem nouit , ra-
tione aliqua inducatur. Imo fi confertariuslicite
portet peccata aliqua fibi conferta reuelare , non
teneretur poenitens ea ipfi in confeffionc decla-
rare : ciim exinflicutione Chrifli Domini ( vt
fuprd didam eft ) nonnifi ad confeffionem fe-
cretam obligetur; qua; tamen fecreta non foret,
fi Sacerdoti peccata per cam cognita cuulgare
liceret. V nde patet tantum abefie, vt ha;c obli-
gatio figilli in quocunque cafu feruandi bono
publico obflet , quin potius maxime ad illud
conferat : fupponamus enim perditum aliquem
hominem moliri proditionem aut fimile quid-
pia facinus in reipublicae perniciem ; fi credat
confertarium teneri vel poffc licite peccatum il-
lud fuum reuelare, nunquam hoc illi in confef-
fione declarabitjneque enim ad id obligabitur ;
& fic in peruerfa voluntate perfeuerablt : vbi
eeontra,fi de confc/fionis figillo inuiolabilitcr
Jferuando fecurus exiftexet, pondus confeientiae
DE POENITENTIA. 227
fuse in eius fmum libentius exoneraret, pii/que
illius monitis ac canfilijs ab impio illo facinore
deterreri portet.
Dicendum z. hanc figilli feruandi obligatio-
nem fequi ex quauis confeflione Sacramentali ,
licet abfoluuo,fiue ex dctc&u poteftaris in con-
fcl^ano, aut dilpofitionisin pernitente , fiue ex
alia quacunque caula non conferatur ; dummodo *
poenitens eo animo faciat confclEonem illam ,
vt peccata fiia EcdefiiE clauibus futi jciat- Ita S. in 4.
Thomas, cui fub/cribunt S. Bonauentura , Ri- difbzi.
chardus,Gabriel,5otus, & alij, quos refert & fe- q.g.a.i.
Juitur Gamachamsfupra.Si vero confeflio non cap.tz-
at animo fubijciendi peccata clauibus Eccle-
fia:, fed v. g. alliciendi co nfeflaxium ad ali q tiod
peccatum, aut ei illudendi , ex tali confe/fione
nulla oritur figilli feruandi obligatio, vt docent
Adrianus , Alenfis, Yiualdus, Sylaefter , & alij
aputdeumdem Gamachseum : qui tamen -rede
monet Sacerdotem in eo cafu non debere leui-
tcr Xc fine graui causa ea, qua: per ciuftnodi con-
feflionem nouit,declarare , ne inde fcandalum
oriatur, fed adhibito prudentis alicuius viri co-
filio id facere, quod magis expedire videbitur.
Efl autem obferuandum in citato decreto -
Concilij Lateran- dici, Confeflkrium omnino canere
debtre , ne -verbo aut ftgno aut alit quotus modo prodat
pecc/itorem ; qua: verba diligenter a quolibet con-
feflario perpendenda funtmon modo ne ex ver-
bis fuis licet generarim didis , aut quibufcun-
que fignis velnutibus ; fed etiam ne ex poeni-
tentia aliqua & fatistadione pro peccatis occul-
tis minus confiderate impolita ,'alij conijcere
polfint poenitentem hoc vel illud peccatum
lpeciatim , aut generarim grau e aliquod deli-
dum perpetra (Te. Imo tanta huic confeffionis
figillo debetur reuerentia , vt ne quidem cum
jpfb poenitente extra confeffionem loqui li-
ceat de peccatis aut negotiis eius per (olam
confeffionem cognitis ; nifi ipfcmet poenitens
de iis confeflarium interroget. Quod fi co nfefla-
rius aliquid in confeffionc onuiit quod poeni'
£. vj
2iS' DE POENITENTIA,
tenti indicare debeat, v. g. reftitutionem aliqua
faciendam , id lupplere debet, non ex abrupto ,
fcd prudenter ac priuatim, & petita prius ab ip-
fo poenitente venii : qute omnia ftise explicat
Gamachams fupra, vbiinfuper addit nec ipfum
Sacerdotem polle vti notitia per confeflionem
Sacramentalem acquifita ad fuam aut aliorum
diredionem, vel ad arcendum aliquod malum ;
fi exitto vlu & applicatione fequatur fradio fi-
gilli,aut probabile fradionis periculum : fi ta-
men nihil tale impendeat, 8c prudenter fe gerat
confetfarius , ita vt omnem remoucat temerati
Sacramenti fufpicionem , poteft tunc eamdem
notitiam ad pios vliis conuertere; pradercim-
que ad malum aliquod impediendum.
Dicendum fuo figillo confeffionis cadere ,
primo omnia & fingula peccata mortalia fiue
poenitentis fiue complicis , tam in particulari
quam in generali; omnia etiam peccata venialia
in particulari , eorumque circuroftantias qua:
nonnifi per confeflionem cognofcunturritem ea
omnia , qua: licet peccata non fint, talem nihilo-
minus cum peccatis in confcffione declaratis ,
connexionem habent , vt de illis cognitionem
aut fufpicionem ingenerare poffint. Ita ex S.
Thoma; ffe aliorum Theologorum communi
dodrina Ifambertus difp. aq. art. 4. vbi adiun-
git etiam defedus fiue naturales fiue acquifitos
ipfius poenitentis, qui non aliter quam per con-
fclfioncm innotefeunt , fub illius figillum cade-
re; alias odiola redderetur confeffio & poeni-
tenti probrofa , fi defectus eiufmodi per illam
cognitos raanifeftnre liceret:opera veto bona &
virtutes ipfius poenitentis fub illius figillum
proprie non cadunt, quamuis aliunde confefla-
rius iuxta intentionem poenitentis fecretum ip-
fi feruare teneatur.
Dicendum 4. non modo confeflarinm , fed
etiam interpretem , fi forte poenitens aliquem
ad explicanda peccata adhibuerit:alios denique
omnes, qui quocunque modo licito vt 1 illicito,
£ue data opera/iuc cafu fortuito peccata illa co-
V.
DE POENIT ENTIA. zi9
gnouerunt, qua: per folam confefiionem Sacra
mentalem innotuerunt , pari obligatione figilli
feruandi teneri.Ita docet S. Thomas, Paluda-
tius,Scotus,Medina;Syluefter,Nauarrus,&alij
apud Taymannum. Ratio eft ; quia fecundum
tegulam iuris» res ad quemcunque perueniat,
cum onere fuo tranlit,vt habetur cap. Faficr.iU,,
de decimis: ac proinde adquofcunquc pecca-
torum alienorum notitia per folam confcflio-
nem perueniat , ad illos etiam feruandi figilli
eadem obligatio tranfibic.
De confenfu tamen poenitentis potefteon-
fe/Iarius ex aliqua caufe rationabili, & propter
ipfius poenitentis maiorem vtilitatem peccatu
illius in confeffione auditum alteri declarare, vt
docet S. Thomas, & cum eo comunitcr Theo-
logi, vt videre eft apud Ifambertum difp.a^.arc.
6. qui tamen art. lequenti rcdle admonet , con-
fenfum illum poenitentis debere elfe plene vo-
luntarium,liberum, formale, & cxpreiTum ; nec
fufficcre tacitu feu virtuale ,autinterprctariuu.
Qua:res,an etiam poenitens ad figillum tenea-
tur refpe&u eorum, quae confelTarius in huius
Sacramenti adminiftratione ipfi vel dixit vel
iniunxit.Communis Thcologoru rcfponfio eft
negas vt docet, Major, Sotus,&alij apud Suare:
canon es fi quidem figilli obligatione prxeipie-
tes nulla poenitentis fiiciuntmentione. Quam-
uis aute figilloSacramentali non obligetur, lege
tamen naturali tenetur ad fecretum feruandum,
quando ex illius reuclatione aliquod damnu in
ipfum confeflarium deriuaretur ; aut, quamuis
nullum inde ipfi immineret damnum , aliquid
tamen contra cius voluntatem in illiusrfecrcti
manifeftatione fine vlla rationabili caula fieret.
Quod fi cofeflariuseo impietatis delaberetur,vt
inipfo Poenitentiae tribunali poenitentem ad
peccatum aliquod Ibllidtaret, tuc po/Tet poeni-
tens illum ad fuperiores deferrejimo aliquando
teneretur : fi nimirum ex filentio fuo plurium
aliorum ruinam lequi videret , quos ipfe con-
feflarius ad peccandum induceret.
In 4.
dift 21
q.3.a.*
difp.33
feft.4.
DE POENITENTIA.
a?o
SECTIO XXI.
In yuibus cafibus confeffio nu.la ft , &
ideo iterandct.
EX ante diftis facile colligi poteft quaenam
ad confeffionisSacramentalis & fubfequcn-
tis abfolutionis validitatem neceffarib requira-
tur tam exparte poenitentis quam ipfius confel-
farij ; quorum fi vel vnnm defit. confeffio illa &
abfblutio irrita fit,atq;adeo iteranda. Qua: quide
maioris facilitatis gratia breuiterhicfubijciem9.
Atque in primis" ex parte poenitentis quinque
pnelcrtim requiruntur- Primum eft.vt diligen-
tiam rationabilem 8c fufticientem adhibeat in
difeutienda confcientia' , praifertim quando ad
Poenitentia: tribunal rarius accedit. & le alicu-
ius peccati mortalis reum efle deprehendit aut
dubitat : vndefiin illa difcuffione ita negligens
vt ex inde fequatur obliuio peccati alicuius
mortalis, quod fibi in memoriam facile reduce-
re potuiflet ac debuiflet , tunc confeffio nulla
ierit, & proinde iteranda.
Secundum eft,vt poenitens veram de peccatis
commiffis contritionem aut faltem attritionem
actualem concipiat , idque ante confelfionem ,
aut in ipfa confcffione , aut faltem ante abfolu-
tionem ; prout fuperiiis a nobis explicattun eft:
quae quidem adtualis contritio vel attritio, fi
defit, confeffio irrita erit, & proinde iteranda.
Tertium cft,vt firmum concipiat propofitum
non amplius peccata illa committendi de qui-
bus fe accufat , idque vel aiftuale vel laltem vir-
tualc, vtlupra declaratum eft : qtiod etiam in-
telligi debet , quando quis de lolis venialibus
confitetur } fi enim nullum nequidem virtuale
propofitum haberet pro viribus peccata illa
deuitandi , obicem huius Sacramenti cffe&ui
poneret : & quamuis , fi fola peccata venialia
confeflus fuiflet , non teneretur eadem iterum
in conicffionc dc^laraiej teneretur tamen de
DE POENITENTIA. *?r
prcfeofiti illius defe&u & indigna Sacramenta-
lis abfolutionis perceptione fe denuo in Poeni-
tentias tribunali accafare.
Quartum efl , vt poenitens omnia peccata
mortalia etiam pure interna, qua: poft diligens
examen memoria: occurrunt , eorumque nume-
rum & circumflandas fpcciem immutantes aut
notabiliter aggrauantes , quando illas vt tales
agnofeit , vel de iis a confeflario interrogatur ,
in eonfeffione explicet : vnde fi fdenter & dati
opera peccatum aliquod mortale omittat , aut
peccatornm a fe commi JTorum numerum vel
circumflandam aliquam neceiTario declaradam
reticeat, confeffio nulla erit, tenebiturquenon
modo peccatum illud fcienter omifTum,fcd &
omnia alia & lingula mortali a in illa confefEo-
ne explicata iterum clauibusEcelefias fubijccre;
imo & omnes confeflkmesfubfequentes itera- *
re , in quibus confeffionis illius facrilegat fibi
confcius , eius defeclum fupplere non curaue-
rit:fi tamen eidem Sacerdoti confiteretur, & ille
faltem in genere peccatorum ipfius poenitentis
fibi declaratorum recordaretur ; tunc poenitenti
fufficerec omiflum peccatum declarare , & fe de
illarum confeffionum defeflibus accufare.
Quintum denique, vt fatisfaclioncm rationa-
bilem a confeflario fibi iniun<flam ex animo ac-
ceptet, & fuo tempore adimplere proponat : fi
enim nullam omnino farisfaclionem acceptare
vellet, abfolutionis recipienda* capax non efTet.
Ex parte autem confeflarij ad validitatem hu-
ius Sacramenti tria requiruntur , quorum fi vel
vnum defit , Sacramentum etiam irritum erit.
Primum efl debita verborum forma: feu abfo-
lutipnis prolatio ; quod attendere maxime de-
bent illi, qui. Poeniteris adminiflrandas freque-
ter incumbunt , vt non ex quodam vfu & con-
fuetudine, neque nimis feflinanter, fed diflincle
Sncramentalis abfolutionis vctba proferant j
alias propter vel vnicam fyllabam omittam gra-
ue facrilegium incurrere pollet confeflariuj, ip-
Jumquc poenitentem licet rite difpofitum bu-
/
W DE POENITENTIA.'
ius Sacramenti effectu priuarc.
Secundum eft debita intentio actualis aut fai •
rem virtualis, vt fupra cap. i. explicatum eft :
hac fiquidem deficiente eius abfolutio , quam-
uis ore prolata, nulla & irrita foret. Idcirco con-
fultiffimum eft, vt Sacerdos hoc Sacramentum
adminiftraturus , prius mentem in Deum ele-
uet, & intentionem fuampro hoc Sacramento
debite omnibus poenitentibus eius tribunali
aditantibus adminiftrando' dirigar; eamque
quantum poterir, quoties abfolutio cuique il-
lorum conferenda erit, renouet.
Tertium denique eft legitima poteftas 8c iu-
rifdictio fiue ordinaria fiue delegata cum debita
Epifcopi approbatione;non enim eft maior de-
felT.iat fcc*us qirim poteftatis, qua deficiente mlltut ma-
’ 7’ menti cnTdbfolutia .y t loquitur Concilium Trid.
'* ac proindeirrita& nulla : quare attendere ma-
xime debet confefTarius , an poteftatcm fuffi-
cientem habeat, an poenitens eius lurildiftiom
fubfit,an peccatum aliquod referuatum commi-
ferit, velcenfuram incurrerit , a qua illum ab-
foluere non poffit : quo tamen in cafu non fta-
tim poenitentem a fe abijeere, fed benigne ac
mifericorditerdeberetillum monere & excita-
re, vt ad fuperiorem recurrat : imo interdum
pneftaret , vt ipfc confeflarius ex charitate in fe
fufeiperet onus adeundi fuperiorem , 8c faculta-
tem illum abfoluendi poftularet,vt ficipfe poe-
nitens majori animo fatisfadlionem i ni unctam
adimpleret, & remedia peccaris in futurum de-
lutandis apta & a confeffario propofita libentius
amplederaur.
SECTIO XXII.
Quid fit fatis fafiio Sacramentalis.
rATis FACTIO Nis nomine intdligitur
Oadio illa , qua is qui alterum lsfit , cantura
Digitized by Google
/DE POENITENTIA. 2t?
facit, quantum latis eft ad injuriam compcnfan*
dam ; vel quantum is qui larfus eft,iufte exigit,
vt doce: Bellarminus.
Quam uis autem nullus homo ( vt in priori hu-
ius operis parte tracl.f. & 6 • di&um eft ) poftit
Deo pro peccatis fuis fatisfacerc,nifi codonatio
aliqua gratuita interueniat ex parte ipftus Dei;
luppofito tamen gratia: dono per Chriftr Do-
mini merita collato , certum dl fatisfadioncm
aliquamDeo exliiberi poftc ab homine, eiuique
opera quaedam cfle fatisfa&oria , vt cx infra di-
cendis patebit.
Eft autem ha:clatisfadio duplex : aliafiqui-
dem extra Sacramentum fit , alia Poenitentia?
Sacrameto coni figitur, eftq; illius pars integras,
vt 1'upra dictum eft; qua: quidem, quonianihon
foliim ex opere operantis , fed etiam ex opere
operato fortitur efFe&um fuum,ideo perfeftior
eft Sc maiorem vim habet.
Rursus hasc fatisfe&io Sacramentalis duplex
diftingui poteft: vna minus proprie dicta , qu§
repemur in ipla contritione & confelfione alijf-
que pernitentis a<£tibus,qui abfblutionem ante»
cedunt; per illos enim adtus fatisfiuftioncm ali-
quamDeo exhiberi docuit S.Thomasin4.dift.
l6. vbi dicit quod, Poena,quampoenitens patitur in
contritione & tn confisione , in partem fitu fadionu ta.
dit: quod olim etiamdocucrat author libri de
vera Sc fiilla poenitentia cap.io. vbi deconfe£
fione Sacramentali loquens , Multum, inquit,
fitisfaShonie obtulit , qmerubcfcentie dominans, nihil
eorum que, commifit.nuneio Dei denegauit. Certe non
pauci fune , qui pudorem illum in quorumdam
peccatorum confelfione fubeundum , multis
iejuniis, orationibus & cleemofynis vellent
redimere. Hi autem actus, quatenus ab homine
peccatore eliciuntur » nonnifi improprie di-
cuntur fatisfaclorij ; cum neque pro culpa, neq;
pro poena sterna peccato nondum remiflb de-
bita,aut vlla illius pane per illos fatisfiat ; feci
conuenientius tantum diiponatur poenitensad
iuftificationis gratiam vberius Sc certius in
Lib. 4
dePoe..
cap. i.
q.l.ar».
X.p.X.
DE POENITENTIA.
fieritordiam , vtf ornares vf r veritatem. Item Cx S.
Gregoriolib. 9. moral.cap. 27. vbi dicit Daui-
dem> P sonitum fuiffe sb peccatum prateritsun quam-
uu remiffum ; quia Dominus det 1 dum fine vltione non
defirtt.
Quarto cx iis quae ad probandam veritatem
Purgatori) luo loco infra proferentur.
Secunda pars eiufdem catholicae veritatis; ni-
mirum quod per bona quaedam opera in llatu
gratia; facta pro poena illa temporali aut aliqua
eius parte Deo fatisfieri po/Tit. probatur.
Primo ex Scriptura : Tob. 4. ELeemofyna ai
omne picato & a morte hber.it ; Vbi loquitur To-
bias lenior de eleemofyna a filio in flatu gratiae
facicnda,Yt ex iplo contextu patet; quamtamfi
dicit a peccato, id ell i pcena peccati, liberare.
Secundo ex Concilio Trid.fefT.14.can.13.vbi
. profert anathema in eum qui dixerit , Pro pecta-
tis , quoad poenam temporalem , minime Deo perChrifli
merita fatisfieri pccnu ab eo inflictu &■ patienter tol ra-
ti* , vel a Sacerdote iniundu, aut fponte fufctptis , vt
ietuniis, orationibus , eltemofynis . aut aliis etiam pie-
tirii operibst s.
Tertio ex S. Cypriano lib.3. Epilt. 10. vbi di-
cit. Peccatores Deo Patri mi/cricordi prae bus £r operi-
bus fui* r 'atisf ■ cerepofis : 8c S- Ambrofio lib. 2. de
Helia & iciunio cnp.2i. vbi dicit. Nos h .bere plu-
ra fubfidia, quibus pete ita redimamus : pecuniam ha-
bes, redime pectitum tuum.
Quod vero illis & fimilibus locis loquantur
SS- Patres de redimendis peccatis quoad cul-
pam iam remifiis- recte colligit Gamacharus ex cap.23.
eo quod,quamdiii homo ha;ret in flatu peccati de fa-
mortalis , nihil ad redemptionem peccati qui- tisf.
buluis operibus fuis conferre polfit;VndeCon- Poe-
cilium Trid.dicir, Omnem fitisfaftioncm, quam pro nit.
peccatis no fir is exoluimus, efleper lefum Cbr fium.irc. lelT.14
in qdo viuimus , in quo meremur , in qua fatu facimus cap. 8-
facientes f rudus dignos poenitentia , qui ex illo
vim habent. &c. vbi monet Gamachacus notan-
das eflr has voces : Per Chrifium, & : in quo viui-
tmu-y iis enim aperte figruficacux fatisuaiemem
2 ?6 DE POENITENTIA,
fupponcre gratis vitam, & vnionem cumChri-
fto per ipfun gratiam ian&ificantem.
Ooijciunt hsretici i. S.Pet.i. dici. Nos redem-
ptos ejje , non corruptibilbus asero vel argento* /id pre -
twp) (anguine Chri/li^ Vnde fcquitur lola virtute
flttisfactoria pafflonis Chrifti,non vero cleemo-
fynis aut aliis operibus peccata noftra , aut poe-
nas illis debitas pofle redimi-
Refpondetur verifflmum e/Te nos fola virtute
meritorum Chrifti a peccatis , poenifque illis
debitis redemptos fuifle ; quia Chriftus folus
condignam pro nobis fatisfacTionemDeo Pa-
tri obtulit, & merito fu» Pafifionis gratias om-
nes promeruit, ex quibus oritur vis omnis fa-
tista&iua, ficut & meritoria qus operibus no-
ftris bonis inefle poteftj vnde iit vt omnis fatis-
fadio, q uam pro peccatis noftris exoluimus,fit
per Chnftum Iefum, & exilio vim habeat ,pro-
indeque omnis gloriatio noftra, non in nobis ,
fed inipib Chrifto e/Te debeat.
SECTIO XXIII.
Quibus operibus Deo fatis fieri poffit.
TR E s iunt fuper hac qusftione Theolo-
gorum fentemi»; quidam enim exiflimant
virtutem fatisfadiuam inefle folis operibus ,
qute non funt prsccpti, fed folii m coniilij : ali»
vero folis operibus bonis pcenalibus;id eitmo-
lefliam aliquam & afflictionem inferentibus r
ali j denique omniu ptobabiliflime aflerutoml
nibus & quibufeunque bonis operibus; retem»
glori» dc condigno meritoriis .ab homine iufto
elicitis, pro poena tempbrali peccato debita fa-
tisfieri Deo pofle. Ita Scotusin 4. dift. iy. qu.
1. Gabriclibid. art-i. Dominicus Sotus dift.i 9.
qusft. 2. art. 1. Henricus quodlibcto 8. quadi.
4. Petrus dc Ledefina trad.de Sacramdo Poe-
»iit- cap. 22. quibus fubfciibit Ifambertusdiip.
DE POENITENTIA. ig7
28. de Sacr. Pczn. art. 1. Prscipua illorum ra-
xio hsc eft, quod opera illa , qus funt aterns
gloris de condigno meritoria, lunt etiam meri-
toria remotionis cuiulcunquc impedimenti
gloris illius conlequcnds , cum fitvttiufque
par ratio; proindeque, cum poena temporalis
peccato debita fit quoddam impedimentum il-
lius confecutionis , fequitur quod i ullos per
-opera bona remotionem illius impedimenti
merebitur; & ex confequenti opera illa erunt
pro peccatis fatisfadoria.Quod quamuis verum
ut , nihilominus fatendum eft opera bona ho-
minis iufti csteris paribus eo magis ede latisfo.
doria , quo funt magis poenalia afHidiua •
quia, vt fic, maiorem ex natura reiaptitudiuem
habent ad poenam redimendam.
Inter opera vero latisfadoria prsfertim tria
enumerantur a Concilio Trid- felT. 6.cap. 24.
Ieiunium fcilicet, oratio , & elcemofyna : vbi
per ieiunium intelligit omnes & quafcumque
corporis afflidiones voluntarie lulceptas ; per
orationem quofeiique religionis adus interio-
res aut exteriores in Dei cultum & honorem
elicitos Y per eleemofynam autem quscunque
charitatis &mifericordis opera erga proximum
exhibita ad miferiam feu necefiitatem eius cor-
poralem aut fpiritualem fubleuandam : & felT.
14. cap. 9. adjungit, Tantamejfe diurna munificen-
tia largitatem , vt non folum poenis k nolas pro viu-
dicando peccato fufeeptis , aut Sacerdotis arbitri»
promtnJUr.i deliEli impofitis \fed etiam fquodmaxi-
mum amoris argumentum eft) temporalibus flagellis d
DeoinfliRis , & a nobis patienter toleratis, apud Deam
Patrem per Chrijhcm lefum fatis facere valeamus ;
circa qus flagella tamen & alia incommoda ,
qus nece dario patimur, obferuandum eft , nos
pro eo foliim tempore fatisfacere , quo illa pa-
tienter toleramus per adum pofitiuum patien-
tis vel alterius virtutis ; cumfatisfadionis vir-
tus, non tam in paffione & fufferentia , quam
in libera & virtuofa flagellorum illorum & in.
commodorum acceptatione confiftat.
1*8 DE POENITENTIA.
SECTIO XXIV.
Quo modo f egerere debeat confeffurius
in imponenda fatis faBione.
SVp POVIMVS confcflarium non modo
_ pofle fed etiam debere iatisfedionem aliqua
pccnitenti iniungere, vt conflat tum ex Conci-
lio Lateran. cap. Omnis vtnufijue, & ex Concilio
Trid. (cfT.i4- cap. 8- tum etiam ex ep quod te-
netur confeflarius id praeflare.quod ex cius par-
te ad integritatem Sacramenti requiritur ; pars
autem integrans Sacramenti Poenitentiae cfl fa-
tistadio j non quacunque , fed illa folummodo
que ex praecepto Sacerdotis imponitur , vt ex
ante didis conflat, & habetur in Catechifmo
part.8. Rom.excipitur tamen quado poenites ita morti
Cap. f. proximus efl.vt nihil fuperfit vitae.nifi quantum
latis efl ad abfolutione recipiendam :tunc enim,
ficut moribundus nullam poenitentiam implere
poteft ,fic confeflarius nullam imponeretene-
tur : fi tamen non ita morti vicinus fit , prjeftat
fcmper aliquam vel leviflimam imponere, v. g.
inuocationem nominis Icfu.dcofculatione ima-
finis crucifixi.&c.Vtea ratione Sacramentum
abeat debita integritate.& infirmus frudu ali-
quem ex illa fatisfadioneSacram£tali percipiat.
Hoc pradiippofito , vt nouerit conleflarius
quomodo fe in iniungendis poenitentiis feu fa-
tisfadionibus gerere debeat, Concilij Trid.
dodrina jpfi attente confideranda cfl,praefcrtim
fefl'. 14. cap. 8- vbi Aicit, Debere Sacerdotes Domi-
. ni, quantum Spiritui &}r idcntia fu^gfferit, pro qua-
litate criminum ir pandentium f.cultatc Jalutares &
Consternentes /atisfaSliones u/tuigre, frc.
Qua: quidem Concilij verba, fi attente confi-
derentur & perpendantur , plurimum lucis cui-
libet confefiario afferre poterunt, vt hac in parte
officio fuo ritefungatur.
Dicit igitur in primis, $*antuv t Spiritus &
DE POENITENTIA. *?9
prudentia Jieg%eJfcrtt ; vt oftendat Ecclcfiam pro
iniungendis latisfaclionibus in foro interiori Sc
fecreoo Poenitentia', nullam certam regulam iu
particulari prselcribere voluifle, fed id confefla-
riis determinandum rcliquifle:& quamuis olim
plures canones poenitentiales ad vigorem Ec-
clefiafticje dilciplinse confcruandum iandiffime
ediderit , ac pro exigentia temporum, locoru , &
perfonarum varie commutauerit ; illos tamen»
cum iam ab aliquibus lseculis in defuetudinem
abierint , in vfum ob iuftirtimas caufas reuoca-
re noluiflc ; fed fatisfa&ionem quidem priuata
& Sacramentalem , conteflariorum diferetioni
& prudentia: reliquifle ; publicam autem ob
publica peccata exoluendam , Epifcoporum
arbitrio permififle , vt conftat ex variis ipfius
Concilij Trid.decretis,ac prxfertim exfefl'-2+.
cap. 8. de retorm. Vbi declarat Epifcopum
porte poenitentiam publicam ob publica pecca-
ta impolitam , in aliam fecretam poenitentiam
commutare , quando ita magis expedire iudi,
cauerit.
Dicit 2. Pro qualitate criminum ; vt nouerit
conferta tius quid poti/Iimiim attendere debeat
in imponenda fatishxflione, cuius menfuram ac
modum non pro libito determinare debet , (ed
pro qualitate criminum , in quorum vindi&am
fimul & medelam imponitur ; idcoque pecca-
torum non modo numerum ac fpcciem , fed &
alias circimftatias debet perpendere, ex quibus
illorum grauitas augeri vel minui poteft,v.g.an
ex infirmitate , ignorantid . vel malitia fuerint
commi rta;an ex repentino animi motujanvero
ex prauo aliquo & inueterato habitu ortum
clueant : Vt iuxta diuina: iuftitise regulam , Pr»
menfur.i deliti i. fu fy plag,ur.un modus-
Dicit & Poenitendum facultate : non enim'
jfola peccatorum grauitas aut leuitas , led & ip-
forum poenitentium fecultas confidcranda eftj
3uod RitualeRomanum optime declarauit tit.
c ordine adminiftrandi Sacramentum Poeni-
tentiae , vbi dicit in iniungendis fatisfa&ioni*
• 4tr , 'c
DE POENI TEN TI^A. ^em tei
deU0!iTtcL 'f*«l't recidentibus
fenus ionfitevhbM ,v P , pnta /emelm
uitandum ed». n o0Cnitenti exhibeat , ^Ihqu
vitra quam latis cfbp poenitentias impo-
accibas nimis & ^“onfcicntiamfuam cxo-
nat i co prsiextuqaod pcenitcns eas
nerare velit , nilu ‘effct maxime a chari-
adimpleat nec “<V ^, :uS Sacramenti prorfos
tate alienam > & «JJ monet Rituale
repugnaret; vnde lap ' poenitentiae , vt
Parifienfe ut. de S» iniull£ta interroget
confeflatius fausfafl = dl(bltct p*»™"*"
poenitentem , PJ . ■ eam tmmutet nue
filii iwunttam pera&tr • ,?umcft axioma loan-
mmuat. Neque rep ‘ etum in regulis motah-
nis Cerfoiuspart. - P ^ pan,tc»na,
bitf.Tbi dicit , Tuti JJ. m[it/r Adtmflttur . du-
oMiiponte fiifopmr & ttam asm m*gn*
Ure confips ad ‘Tur^t» £*. Certe multi
non implenda ‘^^us iubfcribit Gamma-
araues Theologi , q ». • m aliquando pro
a»u. . ■"'f "“c,c
fatisihaione aliis debita & P.r^e'
pofle opera- ‘ audiat nudam finguhsdo-
pto implenda, vg annum ,vt perto- -j._
minieis diebus Snct, &c- Obferuat pr*- 6 de
tam quadragcfmu Thoma & aliis dodon- Vanm\
tcreaLaymannuscxO intuitu con- Ift
bus , aliquas tffect aula qlatisfa&ioms impo-
rri? sffi *« ,cm'
uus , fliitfimiles. • fatisfaaioncsefle
P Dcnique Conatam fetish^. ^ ^
debere ftatui,^ co)ifcflKriuS a pce-
SSnwSfiim prudentis regulas^exigat Se.
Digitized by
/Goc^k
* '
14* DE POENITENTrH.
gvt filio familias non initingat eleemofynas v
erogandas , operariis vel debilibus perfonisie-
iunia , mulieribus peregrinationes , valde occu-
patis mulcas preces; fcd praicipuo ttudio con-
fefiarius caucre debet ( vt recte monent S. An-
toninus ,Nauarrus , & alij apud Laymannum
fupra ) ne tales imponat fatisfa&iones , ex quii-
basali) v.g. maritus , parentes, vel domeftici in
fufpicionem peccati alicuius in conteflione de-
clarati venire poifinr,auc ex quibus coniiciant
graue aliquod peccatum a poenitente commif-
lumfuirte : quod etiam habetur in Rituali Ro-
mano fupra, vbi exprefse prohibetur, ne vii-
quampro peccatis occultis quantumuis gtaui-
busmanifdbaimponatur Poenitentia.
SECTIO XX V.
£)u<t Jit obligatio pcenitentii circa poenitentiam aecep -
tandam ir adimplendam.
CErtvm eft poenitcntem obligari ad
acceptandam & adimplendam poeniten-
tiam fibi rationabiliter a confeflario im-
politam ,ncc pofle licite illam repudiare, & fii-
in 4. tisfa&ionem in Purgatorio implendam refcrua-
difp. rc.Ita enim docet S.Thomas, &poft illum So-
18. q. tus, Paludanus, Major , &alijplures, quos citat
i/- a. I. & fequitur Suares difp.?8.fie<ft-7.Ratio cft; tum
q.j. quia integritas Sacramenti a poenltente fer-
uanda id requirit; tum etiam quia poteftas li-
gandi , qua: Sacerdotibus a Chrifto Domino
concefla eft , ineo priefcrtim confiftit( vt de-
clarat Concilium Trid. fcfl'. 14. cap. 8. & can.
if.) quod Sacerdotes exiudiciaria quam habent
poteftate, ligare poftint poenitentes ad pcenam;
ad quam profe<fto eos ligare non poflent , fi ad
fatisfaclionem implendam non portent eos
obligare. ’ - .
Vnde fequitur illum peccare, qui poeni-
tentiam rationabiliter impofitomacccptaxenon
Digitized by Google
DE POENITENTIA.
vult 5aut acceptatam implere non curat; mor-
taliter quidem , fi poenitentia illa fit grauis;
venialiter tantiim , fi leuis fit : vt docet Valen-
tia quasft. 4. de Poenit pu. 4. Imo Suaics fu-
praexiftimat poenitetise cuiafcunque ob venia-
lia peccata impofitaj omiffionem, ii contemptus
abfit, efle tantum venialem. Si tamen confef-
farius nimis duram aut difficilem poenitentiam
imponat, poterit poenitens ab eo poftularc vt
illam minuat aut mutet,, cui tunc confelTatius,
quantum licite potefl, annuere debet, vt docet
Nauarrus ; nelcilicet confeffionis& Pcenircn- ca.26.
tias iugum nimis onerolum Sc exofum redda- n.ao»
tur: quod fi confeffiarius nolet minuere vel mu-
tare , poterit poenitens , antequam recipiat
abfolutionem , petita humiliter venia Sacerdo-
tem alterum adire , eique peccata omnia rur-
fus confiteri , & ab eo poenitentiam mitiorem
& a fe facilius implendam acceptare, vt docet
Suares fupra. Imo fi poenitentiam quamacce-
ptauit , implere non nifi cum maxima difficui-
tatepoffit , poterit confeffiarius , qui eamimpo-
fuit , aut quiuis alius etiam illo inferior , audita
iterum confeffione peccatorum poenitentiam
illam ex caula aliqua iufta & rationabili muta-
re. Ita Syiuefler , Hcnriques , Suares, Valentia,
fSc alij , quos citat & fequitur Laymannustrad.
6. de Sacram. Poenit. cap. ip qui etiam ibidem
lubdit, probabilem & in praxi tutam ellc eorum
fententiam, qui allerunt alterum confeffiarium
cx caufa aliqua iulla poenitentiam mutare poffe,
etiam non audita confeffione peccatorum ob
quae impofira fuerat : fic enim docent Viual-
dus, Nauarrus, Vi&oria , Toletus , & alij quos
ibidem citat.
Quires quo tempore poenitentia a confeffii-
rio iniun&a impleri debeat. Hefponderur cum
diftinciione : Vel enim i.ius implenda; tempus
a confeffiario prrefixutn.fuit , vel nonifi primum,
v.g. fi certis diebus ieiunium feruandum iniun-
dum lit , tempore illo praffixo implendum eft:
fi lecundufti, poenitens, quamprimum corcmo-
L ij
144 DE TOENITENTIA.
de poterit > latisfadlioncm implere tenetur. Ita
Suaresloco citato , vbi docetillum mortaliter
peccare 1 qui poenitentiam s;rauem fine vlla ra-
tionabili caula tempore valde diuturno exfo-
la defidia aut incuria differret.
Eft autem hic obiter obferuandum damna-
tam olim fuiffe a Sixto Summo Pontifice in
Bulla fpeciafi.data anno 1478- fententiam Pe-
tri de Ofma , qui afferebat nennifi peradta poe-
nitentia confitentes debere abfolui : quam qui-
dem fententiam fallam, fcandaloiam, & SS. Pa-
trum decretis Apollolicifque conflitutionibus
contrariam & hxreticam declarauit, cuius Bul-
la; mentio fit in cenfura Facultatis Parifienfis
data anno 1644. die 2?. Iunij ,in quaeamden»
yt temerariam &h*reticam profcripfit.
1
Digitized by Google
.APPENDIX.
De Indulgentiis & Purgatorio.
JggH Vowiam fupra diximus pofle confef-
5v&$£ firium injungendarum fatisfacHonum ri-
gorem minuere occafione Indulgentia-
rum , poenafque temporales peccatis quoad ma-
culam remi/fis debitas , quibus in hac vita fa-
tisfa&um minime fuerit , poft hanc vitam in
Purgatorio cflc luendas'; vt vtrumque melius &
certius intelligatur , Appendicem hunc de In-
dulgentiis & Purgatorio appofuimus , in quo,
quid de vtro que fecundum Catholica fidei nor-
mam fentiendum fit , breuiter explicabimus.
/
PARAGRAPHVS I.
Quid fit , & quetuflex Indulgentia. v
INd vi g en t i ^ nomen, fecundum com.
munem & receptum Ecclefixvfum , fignifi-
cat poena» temporalis peccato quoad culpam
remiflo debita: condonationem , qua» fit ab Ec-
clefia ex iufta aliqua & rationabili caufa per
applicationem fatisfa&ionum Chrifti Domini,
vt fuse docet & explicat Bellarminus. Q_uod vt
cuidcntius fiat, duo nobis hic breuiter demon- *• “e
ftranda funt. Inc** '
Primum eft , extare in Ecclefia Thelaurum
quemdam, vnde applicanda: fidelibus indulgcn-
tia: proferuntur : qui Thefaurus conftat in pri- *
mis ex fatisfadfcionibus ipfius Chrifti Domini
quarum valor , ciim infinitus fuerit ( vt ex di-
«ftis r.part. tra<ft. f. conftat ) quantacunque fiae
illatum applicatip j Thefaurus ille nunquam
L iij
T
1146 DE INDVLGENTIIS.' .
exhauriri poteft. Conflat etiam ex fausfadib-
nibus fuperabundantibus fandorum, quorum
aliquos certum eft longe plura pafToseffe, quam
ob peccata eommifla promeritifuerint ( quod
de fandiflima Virgine Deipara negare nemo
poteft , &deS- Ioanne Baptifta multifque aliis
pietas facile fuadebit ) quibus partionibus v&-
hmtarie ab iis & ex perfeda charitate accepta-
tis vis quaedam inerat , non modo meritoria,
cuius frudum in coelo percipiunt , fcd etiam
fatisfadoria , quam licet ipfis minime necerta-
* tiam,( vtfupponimus ) aliis tamen maxime vti-
lem & falutarem erte pofte Ecclefia femper a-
gnouit, vtex communione fandorum quam in-
Symbolo profitemur , aliifque feriptura: lo-
cis fuse probat Ifambertus trad. 1. de Indulg.
difp.r.art. 4 & Gammachajus difp.vnicade In-
dulg. cap. 2. vhi etiam ex communi Dodorum
lententia variis argumentis offendunt iuftum in
hac vita non fplum pro fuis, fed etiam pro al-
terius iufti' peccatis , ob charitatis vnionem,
Deo fatisfacere poffe.
Porro has fandorum fatisfadiones Chrifti
Domini fatisfadionibusconiungit icdefia,non
vt vllum harum defedum fuppleat, cum per-
fediflimaefint ; neque vtearumdem valori infi-
nito quidquam fuperaddatj fed tum vt ipfius
Chrifti virtutem in fandis eius veneretur , tum
vt eorum perfedam cum Chriflo capite vnio-
nem, & membrorum eiufdem capitis in vtra-
que Ecclefia triumphante ac militante commu-
nionem demonftret.
Secundum eft, fupradidi Thefauri difpcn-
fationema Chrifto Domino Ecclefia» creditam
fui (Te , vt habetur in extrauag. Vnigenitut de poe-
nit. & remifl*. & in Concilio Trid. fefT. 2f. de-
cr. de Indulg. Et probari poteft tum ex illis
Mattii Chrifti Domini verbis: quodcunque fluent fu-
s 'per terram , erit folatum & in ceelis ; quibus
poteftas generalis & ampliflima conceditur
vincula quascunque foluendi, quibus a confe-
cutio ne falutis homines praepediti polfint ; tuta
Digitized by Googlf
DE INDVLGENTIIS. 24 7
etiam ex continua & vniucrfali praxi Ecclefiat,
quxiam inde d tempore Apoftolorum &eon-
fcquentibus l'a:culisad ha?c vfque tempora per-
- fcuernuit : S. Paulus fiquidem Indulgentiam
Corinthio incefluofo panitemi conccflit ad
inflandam aliorum fidelium , qui pro illo inter-
ceflcrant , vt docent S Thomas , & Theodore-
tus in commentariis fuper cap. 2. ipift. 2. ad
Corinth. Similiter indulgentias ad poflulatio-
nem martyrum , qui in carceribus ob Chrifli
confeflionem detinebantur, pocnitentibus con-
cedas fuifle confiat ex variis reflimoniis Ter-
tulliani, S. Cypriani, & aliorum qui apud Bel-
Jarminum referuntur. De earumdem poflea
Indulgentiarum vfu mentio fitin Concilio Ni-
camo 1 can.11. Ancyrano can. p. Laodiceno
can. 2- & aliis paflitn vfque ad Gregorium ma-
gnum, a cuius temporibus vfus Indulgentiarum
notior adhuc & frequentior in vniuerfa Ecclcfia
fuit , vtfuseofiendir idem Bellarminus fupra.
Ex quibus conflat quam falso & temerarie
hodierni harretici Indulgentias ab Ecclefia con-
cedi pofle denegent , quorum error vel eofo-
lo nomine proferibi deberet , quod non alios
patronos agnofeat quam Valdcnfes , qui primi
Indulgentias impugnarunt , vt obferuat idem
Bellarminus , apud quem fofior haereticorum
illorum refutatio , & veritatis noftra: fidei pro-
batio videri potefl.
Quares, quis fit indulgentiarum cffedusj
feu a quibus pernis per Indulgentias libere-
mur. Rdpondctur per conccflionem Indul-
gentiarum nos minime liberari a pernis na-
turalibus qua: peccatum originale confequun-
tur , neque etiam a panis ob delicia in fo-
ro externo fiue Ecdcfiaflico flue politico
fubeundis , fcd a panis illis temporalibus,
quarob peccata pofl baptifmum commiila , &
quoad culpam remi/Tse debentur in foro in-
teriori diuin* iuAitia: , feu vt loquuntur
Theologi , in foro animse ; qusque vel in
Jiic v«a, vel poft illam in Purgatorio luen-
£ iiij
cap. j,
fupra.
Digitized by CoogI
44-8 DE INDVLGENTIIS.
da: forent, fi homo prius moreretur, quam
condignam pro illis offerret fatisfacUonem:
ita vt per Indulgentiarum conceffionem a
poenarum illarum reatu liberemur, non mo-
do coram Ecclefia , vt olim nonnulli dixe-
in 4.. tUnt quos refellit S. Dedor ; fed etiam ve-
dift. re coram Deo , vt fose ex eodem S. Dodo-
4°. q. re & aliis probat idem Bellarminus fupra,
I.s-J* & poft illum Gammachams dilp. vnica de In-
dulg. cap. f.
Sunt autem varis & multiplices In-
dulgentis pro varia & multiplici conceffio-
num forma & concedentium voluntate:
Interdum enim conceduntur Indulgentis ali-
quot dierum , vel annorum , vel quadrage-
narum ; interdum tertia vel quarta aut alia
pars peccatorum per indulgentiam condona-
tur ; aliquando plenaria Indulgentia conce-
ditur $ aliquando pleniffima & in forma Iu-
bilaei. Et quidem quando conceditur Indul-
gentia tot dierum , vel annorum , vel qua-
dragenarum ; fenfus eft per illam Indulgen-
tiam remitti tantum poens temporalis , pro
peccatis commifiis & quoad culpam dele-
tis , in hac vita aut in altera luenda» , quan-
tum redimeretur per poenitentiam tot die-
bus , vel annis , vel quadragenis fecun-
dum antiquos Ecclefis canones imponi fo-
litam , vt explicant Paludanus , Major , San-
iftus Antoninus, Sotus , Suares & alij apud
X,aymannum tra&at. 7. de Indulg. capite
Similiter quando per Indulgentiam condo-
natur tertia vel quarta pars peccatorum ,
nihil aliud fignificatur quam remitti tertiam
vel quartam partem poena: illius tempora-
lis pro peccatis luenda». Plenaria vero In-
dulgentia totam poenam temporalem pec-
cato quoad culpam remiflo . debitam tol-
lit : quod fimiliter facit illa , qua» dici-
tur pleniffima & in forma lubilsi , nifi
in quantum fimul cum Indulgentia facul-
tates aliqua: concedantur ad eligendum c©n-
d by Google
DE INDVLGENTIIS. 249
fefTarium , qui a cafibus quibufiibet & cen-
furis abfoluat , & in votis aut irregularitatibus
dilpenfet ,vt fieri folet in Iubilsis: qua; omnia
fuiiiis explicata & probata reperiuntur apud
eumdem Bcllarminum fupra cap.9. vbi monet
Indulgentias illas, in quibus mille & plurium
annorum remiffio conceditur , fufpedas 8c a
quaefluariis confidas nonnullis videri ; ciim
nonfoleant Pontifices concedere Indulgentias
nifi tot annorum , quot folebant poenitentia; in-
iungi; qua: quidem non extendebantur vitra
ieptem,aut decem , aut viginti annos , aut certe
ad totam vitam qua; vitra centum annospro-
iogari non folet : quanquam Toletus lib. 6.
cap. 2 3. Indulgentias eiufmodi rede concedi
pofle contendit , fiper illas intelligatur tantum
p cenae remitti , quantum redimere deberet pec-
cator per poenitentiam , qua; tot millibus anno-<
rum duraret ; cuius quidem poena; reatum non
eft creditu difficile a multis incurri , qui ( vt
icriptura loquitur ) Bibunt tanquam aquam ini-
quitatem.
PARAGRAPHVS II.
Quis pojjit cencedere Indulgentias, &
nam caufa ad id requirantur.
SV pponimvs ex Bellarmino lib. i.de
Indulg.cap. f. &Suaredifp. 69. dePoenit.
fed. 4- Indulgentia: conceffionem refpedu
viuorumneri permodum cuiufda abfolutionis,
qua: annexam habet folutionem ex thefauro
tcclefia»,vt conftatex variis fummorum Pon-
tificum diplomatibus, qua.- ibidem refert Bel-
larminus : Diximus , ( refpedu viuorum ; ) quia
fiquffftiofitde defundisin Purgatorio exiften-
tibus , Indulgentis ipfis applicantur non pet
modum ablblutionis, cum nullam in eos £c-
X» y
Digitized by Google
S9|
>
2fO DE INDVLGENTIIS.’",
clefia iurifdi&ionem obtineat; fcd tantummo-
do per modum folutionis leu fuffragij ; ficut ca-
prinum apud Tureas detentum Rex Galliae non
per viam authoritatis , vtin proprio regno , feci
tantiimper viam folutionis ac redemptionis li-
berare poteft. Quouis autem modo concedatur
Indulgentia, fiue per modum abfolutionis quae
annexam habeat folutionem , fiue per modum
fimplicis folutionis , certum eft in concedente
requiri Iurifdi&ionem in foro exteriori Eccle-
fi;e; quia fine illa neque abfolutionem conce-
dere, neque bona icclefijE communia &in eiuSi
thelauro depofita legitime difpenlare poteft.
Dicendum i-fummum Pontificem ex iure di-
oino habere pleniiTimam potcftatem conceden-
di quafiibet Indulgentias omnibus & lingulis
Chrifti Domini fidelibus. Qutod conflat tum
ex potcftate illimitata a Chrifto Domino pri-
mario & prae reliquis Apoftolis concefla S. Pe-
tro , cui fuccedit fummus Pontifex; S. Matth.-
3 6. Tibi dabo (Unet regni calorum > &c. & quod-
cunque filucm fuper terram , erit folutum & in <*-
lu, &c. Tum etiam ex eo quod ad conferendas
Indulgentias duplex ex parte concedentis re-
quiritur poteftas ; vna in eos quibus conferun-
tur , altera in thelaurum icclefia: ex quo defu-
muntur: vtramque autem illam poteftatemin
fummo Pontifice pleni/limam reperiri apud
omnes Catholicos conflat, & plenius adhuc
conflabit cx iis qus infra dicentur tradb. 2. cap.
3. de legibus. Addit Toletus lib.6. cap. 2f. Con-
cilium generale fimilem habere potcftatem
concedendi quafcunquc Indulgentias etiam
plenarias , quod a Concilio Laceram fa&um
fui (Te dicit,
Dicendum 1 . Epifcopos etiam habere pote-
flatem conferendi aliquas Indulgentias, vt pa-
tet cx cap . T^ofiro , de poenit. & remifl*. & ex
ipfius EccI elise praxi latis conflat : poffunc
enim Epifcopi conferre Indulgentias vnius an-
ni in Dedicatione Ecdefise , & quadraginta die-
tum in anninafario Dedicationis ; quam yIc**-
Digitized by Google
DE 'IKDVL GENTIIS. tfi
mam Indulgentiam poffunt , quandocunqueip-
fis libuerit, ex cauia aliqu.i legitima concede-
re , vt habetur ex cap. C »»» « • dc puenic. 8c re»
miff.
Quasrunt Theologi, an Epifcopi poteftatem
illam conferendi Indulgentias habeant tantum
ex iure humano feu ex concc/fione fummi
Pontificis , an vero ex lurediuino ; &,fiex
iure diuino , cur adeo reftrida & limitata fit?
Omiilis variis Doctorum refponfionibus pro-
babililfime loqui videntur ij , qui afferunt
Epifcopos hanc poteftatem ex iure diuino ha-
bere ; cum fint ( vt dicit Apoftolus ) Dsfyen -
fotores myfleriorum T >«; & ii Spiritu fando re-
gimini Ecclefias praspofiti fint, Ador- 20. Spi-
ritu* f an Plus pofutt Epifcopos regere Ecclefiam Dei:
quia tamen hoc regimen & illa difpenfatio fu-
bordinatur regimini & difpenfiitioni generali,
quam fummus Pontifex in vniuerfam Eccle-
fiam obtinet, ideo penes illum efteiufmodi po-
teftatem in Epifcopis ob caulas aliquas iuftns
& rationabiles extendere vel reftringere, vt do-
cet & fuse probat IfambertKs difp. dc Indulg.
art. 1. qui ibidem ex Nauarro & aliis obferuac
Cardinales etiam poffe concedere Indulgentias
centum dierum; idqne non tam a iure, quam a
confuetudine & conceffione fummi Ponti-
ficis.
Q£o,d veto fpeciat ad Abbates , Parrochos, lib. 1.
&c.rede docet Bellarminus nullos Clericos de In-
aut SacerdotesEpifcopis inferiores ex iure poffe, dulg.
concedere Indulgentias , fedf" vt habetur cap. c.H.
Accidentibus , de excefsibus Pradatorum , ) fo-
lummodo ex commifsione Pontificis maximi
vel Epifcoporum. Vbi etiam obferuat ex S. jn 4.
Dodore nullos proprie loquendo in Ecclefia di io.
effe aut dici debere Pra»latos nifi folos Epifco- q.i. a.
pos ; ciim fint integri alicuiuspopuli Redores, 4.q.i.
& quafi in quodam Ecclefiaftieo regno prasfint
hominibus omnium astatum, fexuum, ordinum,
& conditionum ; Abbates vero & Parroehi
fint quafi vnius familia: patres : vnde , ciim
JL vj
gitized by Gc
Sap.
C.I2.
W DE IND VIGENTir?,
Indulgentiarum conceffio nonnifi ad Ecdcfise
Pradatos fpeclet , fcquitur illam efie ipifcopo-
rum propriam, non vero aliorum, quiipfisfunt
in pcclefia inferiores.
Dicendum nonfohim legitimam authori-
tatem , led etiam iiiftam aliquam & rationabi-
lem caufam requiri ad hoc , vt licite & valide
Indulgentia» conferantur. Ita S. Thomas , S.
Bonatientura , & alij quos citat &fequitur Bel-
larminus : 8c conflat ex Hxtranag. Vnigemttu ,
vbi Clemens 6. dicit Chriflum Dominum sc-
clefije thefaurum per fuos Vicarios reJiquiflc fi-
delibus difpenfandum Salubriter , & ex rattona
bili b m & iu/Hs cau/is : 8c ex Concilio Conftan-
tienfifcff. vltima, vbi dicitur fufpectos dehae-
refi interrogandos efFe , an credant fummum
Pontificem concedere pofle Indulgentias ex
taufa rationabili.
Qujeres , qutenam caufa infla & rationabilis
efle cenfcatur ad concedendum Indulgentias.
Refpondetur iuxta probabiliorem Dodorum
fententiam ad id requiri , non modo vt caufa
illa fit pia & Deo grata , fed etiam vt aliquam
habeat cum ipfa Indulgentia proportionem.* Ita
S. Bonauentura, Richardus. Major, Sotus, Na-
uarrus, Sc alij plures, quos citat & fcquitur Bel-
larminus cit. cap. iz. Ad hanc autem propor-
tionem duo pradcrcim requiruntur : primum
eft,vt concedatur Indulgentia ob pium aliquem
finem , cuius aflccatio fit magis Deo honorifica
& icclefiae vtilis, quam poenitentialis fatisfa-
ftio qus per Indulgentiam relaxatur : fecun-
dum efl;,vtad Indulgentiam illam percipien-
dam opus aliquod feriendum praeferibatur,
quod fit aptum Sc vtile ad finem huiufmodi
confequendum: e. g. quando fummus Ponti-
fex Indulgentiam concedit iis, qui vere poeni-
tentes & confcfii acfacra Communione refcdi
preces & alia pietatis opera pro hsrcfeon extir-
patione & Chrifbianorum pace ,&c. Deo obtu-
lerint ; finis quem fibi proponit Pontifex , fci-
lkct haerefeon extirpatio 3c Chiillianoium pax»
Digilized by Google
v'
DE INDVL GENTI IS- zr?
cft haud dubie maxime Deo honorificus &
Ecclefis proficuus ; opera itera ad finem il-
lum obtinendum iniuntta , ad id aptifiim*
fune , vt pci fe patet : & fic proportio debita
repcritui.
De hac vero caufa eiufque iufta proportione
penes ipfum concedentem Indulgentias iudi-
cium efle debet , vt re<fte monet Bellarminus fu-
pra cap. iz. nec fubditorum cft temere de ciuf-
modi rebus iudicare: imo (vt docet Ifamber-
tus difp. art, 4. ) periculofum cft quafcun-
quelndulgcntias quibuflibet ex caufis concedas
parui facere: vnde ibidem obferuar InduJgen-
trasillasj qux conceduntur vfui granorum be-
nedidorum ,rofariorum, piarum imaginum, Si
fimilium rerum , qua minimi momenti viden-
tur , ex caufa maxime iufta ac rationabili a furn-
mis Pontificibus interdum polle concedi.
Rcdle tamen obferuat Laymannus cap. 4. dc
Indulg. poftNauarrum & alios, quod quamuis
caufa tufficiens & iufta in concc/Iionc Indul-
gentiae alicuius v. g- plenariae reperiatur , fieri
tamen pofle vtnen omnes integram confequan-
tur j fi videlicet illorum aliqui ad maximam
pro peccatis commi/lis temporale poenam fub-
eundam obligati, opus iniun&um tepidepera-
gant : quia , quamuis 'caufa Indulgentia* in fe
jufta fit , illorum tamen refpc&u aliquo pacto
deficit ob imperfcdlam dilpofitionem : quod
etiam conftat cx Extrauaganti I. Bonaficij 8.
depeenit. & remifi*. 8: ex S. Bonaucntura in
4. dift. zo. part. z- art. 7. quaeft. 6. vbi
dicit Homines plu* vel mtn-s participare de In-
dulgentia , prout plus vel minus ad illius taufam
accedunt.
Digitized by Google
*f4 t>E INDVLGENTII S.
*
PAUAGRAPHVS III.
Qu&nAtn conditiones requirantur in eo ,
f «/' Indulgentiarum f rufium per-
cipere intendt.
PRiMA conditio eft , vt fit homo baptiza*
tus, vt ex communi & certa Theologorum'
fentencia docet Suares : thefaurus fiquidem
Ecclefi* valide difpenfari non poteft nifi filiis
aect.4 zcclefiatj necabfolui pofiimtab Ecclefia qui eius
jurifdidioni non fubfunt: Nauarrus tamen &
alij apud JLaymannum cap. 6 . de Indulgentiis-
exiftimant probabile efle Catechumenis tum
viuis tum defundis Indulgentias per modum
foffragii prodefle polfe.
Secunda conditio cft, vt is qui percipit Indul-
gentias fubditus fit illius qui eas conceflit: ne-
que enim nifi fubditis Indulgentiae concedi
poifunt vt habetur ex cap. gUtod *ntem , & ex
didis paragrapho praecedenti confiat.
Tertia conditio eft, vt non fit excommunica-
tione aliqua maiori ligatus j hsec enim priuat
hominem participatione bonorum ipiritualium
communium , Ytfupponimus cx dicendis infri-
fuo loco.
Quarta conditio eft , vt fit in ftatu gratia; fan-
dificantis eo tempore quo Indulgentia; frudum
percipit : poena; fiquidem temporalis remiflio,
culpa; remiffionem prsefiipponit , vt ex S. Tho-
8c Theologorum communi fententia docet
Ca. 13. Bellanninus , & ex ante didis fatis confiat..
Verum circa hanc quartam conditionem dif-
ficultas eft , an flatus gratia; requiratur in fufei-
piente Indulgentiam , non folum quando eius
frudum percipit ,fcd etiam cumexcquxtur ope-
ra ad illarum perceptionem iniunda. Paluda-
tius* S . Antoninus, & alii apud Bellarminum fu-
pra exiftxmaut fatis efle , vt is qui lucratur in-
Digitized by Google
DE INDVLGENTIIS. trr
diligentiam , fit in ftatu gratiae eo tempore , qu®
eius frudum percipit : Caietanus tamen, Sotus
& alij apud eumdem Bcilarminum , afferunt re-
quiri grati* ftatum etiam tunc , quando in jun-
cum opus perficitur} quorum fententiam Bel-
larminus cenfet effe tutiorem , & in quibufd.mt
etiam cafibus omnino certam , cum videlicet:
praeferibitur , vt opera injun&a in ftatu gratias
fiant , quod in plurimis fummorum Pontificum
diplomatibus praeferibitur, in quibus Indulgen-
tia conceditur iis , quijvere contriti & confefti
Ecclefias aliquas vifitauerint , ibique orauerint
pro pace &c. Imo Bcllarminus exiftimat id
femper fubinteliigi quamuis non exprimatur,
quando iniundum opus tale eft , vt minime
conferat ad finem, ad quem Indulgentia confer-
tur , v. g. ad placandum Deum & impetran-
dam pacem , nifi fiat in ftatu grati* } peccato-
res enim Deus non exaudit, nec peroperamor-
tua Iuftitia eius placari, aut mifericordia exorari:
poteft : quare confultiflimum eft , vt , quan-
do quis Indulgentiam percipere cupit, primum
peccata fua vel facramentali confeftionc vel
faltem perfeci* Contritionis adu eluere curetr
quae quidem contritio ad omnia peccata non.
fblum mortalia fed etiam venialia extendi de-
bet,vt ad remi/fionem poenarum illis debitarum
Indulgentia quoque extendatur.
Quinta denique conditio eftr,vt is qui Indul-
gentiam percipere cupit,id omne perficiat, quod
adillam confequendam iniundum fuerit : vnde-
fi ex ignorantia , aut obliuione, aut etiam iufto
aliquo impedimento partem aliquam operis in-
iurnfli quamuis inculpabiliter omittat , effedutn
Indulgentiae non confequitur , vt ex S. Thoma
& aliis docet Bellarminus : quia fecundum c.
commune Theologorum axioma , Indulgenti*
tantum valent , quantum fonant
Quaeres vtrum , quando in Pontificiis di-
plomatibus habetur Indulgentiam concedi
paenitentibus vere contritis & eonfefsis , con-
firfsio facramentajis neceffaria fit ad eam lu-
* DE INDVLGENTIIS.
crandam , Rcfpondctur fecundum probabi-
liorem & tutiorem fententiam , in eo qui pec-
cati alicuius mortalis fibi confcius efl , re-
quiri adualem confeffionem , quando illius
mentio exprefla habetur in Ponufieijs litte-
ris ; nec fufficere folam contritionem , quam-
uis veram & perfedam , vt afferunt fandus
Antoninus , Adrianus ; Nauarrus , & plures
Cupra alM apud Bellarminum : In eo autem , qui
nullius peccati mortalis confcientiam habet »
adualem confeffionem minime effit ncccffa-
xiam , vt docent idem fandus Antoninus»
Suar es, Sc ali j apud Laymanum cap. 6. deln-
dulgcntijs.
Quod fpedat ad Indulgentias , quae defun-
dis fidelibus in Purgatorio exiftentibus appli-
cantur , certum efl: id ab Ecclcfia valide &
fruduose fieri pofle : fideles fiquidem defun-
di cum fidelibus viuentibusitaconiundifunr»
vt vnam cum illis Ecclcfiam efficiant : pro-
indeque fi particularibus fuffragiis & oratio-
nibus viuentium iuuari poflunt , a fortiori po-
terunt per applicationem fiuisfadionum Chri-
fti 8c Sandorum fubleuari. Et haec efl com-
munis & certa Dodrina fandi Thomae, fan-
di Bonauenturae , & aliorum Dodorum quos
citat Bcllarminus capite 14. Quae etiam ex
communi Ecclcfhe praxi fatis conflat , in qua
( vt ibidem refert J Pafchalis X. qui ante
feptingentos annos Apoflolicam Sedem obti-
nebat > & plures alij fummi Pontifices In-
dulgentias defundis applicandas concdTe- *-
tunt.
Quaerunt aliqui , vtrum Indulgentia* pro de-
fundis conceflae certo ac infallibiliter illis
profint. Affirmant Sotus , Nauarrus , Sua-
Cap.7. res , & alij , quos citat Laymannus : quotum,
de In. fententia , licet fit probabilis , contraria ta-
men » quae efl fandi Bonauenturae , Richardi,
Durandi, Cordubenfis, Cani , & aliorum quos
Ibide, citat &fequiturj quae efl hunc Indulgentiarum
pro defundis effectum pendere cx liberali
DE INDVLGENTIIS. 2f7
Dei acceptantis voluntate; probabilior videtur,
cum neque ex vllo fcriptura* loco ,!nequc ex vlla
certa traditione condet Deum illas fatisfadio-
nes ex Ecclefia: thefauro depromptas , & ab ea-
dem Ecclefia libi oblatas pro defundorum li-
beratione acceptaturum promiliiTc ; praffertim
cum ipfa Ecclefia Indulgentias illas pro dc-
fiindisconcedat, non per modum abfolutionis,
feti per modum fuffragij , tanquam ipfum
Deum fupplicans], vt eiufmodi fatisfadionem
feu folutionem pro defundorum fublcuatione
mifcricorditer acceptare dignetur.
Quod etiam ex ipfius Ecclefia? praxi confir-
mari poted , qua? poft applicatam alicui defun-
cto in particulari plenariam Indulgentiam , v.
g. per facrificium in altari priuilcgiato pro ipfo
oblatum nihilominus pro 'eodem orare & fa-
crificare non definit i quo fiufto tacite declarare
videtur, Indulgentias quamuis maxime fal li-
tares , non tamen femper infallibilem effectum
pro ipfis defundishabcre , fcd pendere ex diui-
na mifcricordia : quod tamen non debet fideles
viuentes reddere legniores, imo potius excitare,
vt maiori affedu & charitate ipltsfidelibus de-
fundis per orationes , aut facrificia , aut Indul-
gentiarum applicationem, aut alium quemcun-,
cunque modum opitulentur.
PARAGRAPHVS II.
<S htid cie ‘Turgttorio fentiendum fit.
CAt hoiic a yeritas, cui firmiter adhae-
rendum eft, docet effe Putgatorium;id cft,
locum quemdam, in quo tanquam in car-
cere poft hanc vitam vfque ad certum & de-
finitum tempus detinentur ac purgantur animae
fideles quae in ftatu quidem gratia? , fedtamer»
nondum plene a peccatis purgata? e corporibus
exierunt , vbi fidelium viuorum orationibus 8c
fuffragijs , ac pra?fertim fandi/fimo Miffa? fia-
«ificiopoflUntfubleuari. Hanc veritatem oliia
apS DE PVRGATORIO.
Valdenfes?Albigenfes,Apofto!ici, & pluresalij •
JLib. i . Catholica; fidei lioftes impugnarunt , vt videre
dePu. eft apud Bellarminutn ; quibus adiunxerunr fe .
cap. 2. hodierni hsretici tam Lucherani quam Calui- .
nifta;, qui omnes nullum efte poft hanc vitam >
Purgatorium contendunt » fed animas ftatim vt
a corporibus reparamur , vel in caelum euehi vel
in infernum detrudi.
Refellitur hic error» & noftra; fidei veritas
probatur i. ex feriptura : 2 Mach. rz. vbidi-
• citur , quod Sa.fi Lia &■ falubris eft cognatio pro de-
fiunt}» exorart , vt a peccatu foluantur : quae ver-
ba; cum neque de beatis neque de damnatisin-
tclligi pofsint , fequitur vt de quodam tertio-
hominum genere fint intelligenda , qui habeant
adhuc aliqua vincula ; a quibus poft mortem
folui queant; proindeque de illis qui in Purga-
torio detinentor. Hunc autem librum Macha-
b*orum efle Canonicum ( quidquid ha:retici in.
contrarium dicant ) conftatnon modo ex Con-
cilio Trid. fefl’ 4. in decr.de Canonicis feri-
pturis, fed etiam ex Concilio Carchaginenfi
( cui interfuit ac fubfcripfit S. A uguftinus cap.
47. item ex S. Innoccmio I. Epiit. ■?. ad Exa-
periunt cap. vltimo, 8: ex Gclafio 1 .in Concilio
Septuaginta Epifcoporum , vt refertur dift. ip.
cap. Sanfta T^omaua. Probatur etiam ex llaiaj
4. 'Purgabit Dominus fordei filiarum Sion in jpi-
ritu iudicij & fftiritu ardoris : quem locum de
poena Purgatorii explicat S. Auguftinus Iib . 20»
deciuit.cap. ip. Item cx S. Matth. I2.vbi di-
cit Dominus qucedam peccata elfe, qua; non re-
mittuntur neque in hoc feculo-, neque in futuro;
vnde colligunt SS. Patres quardam peccata re-
mitti in futuro fa;culo » id eft poft hanc vitam»
perorationes & fuffragia Ecclefi*. Ita S.Au-
fuftinus lib. 21. de ciuit. cap 24. &lib. 6. in
ulianumc. p. Gregorius lib. 4.Dialog. c. $9.
Sc S. Bernardus Hom.66. in Cantica.
Probatur 2. ex variis Conciliis in quibus-
pratfcribitux » vt orationes & fuffragia pco de-
functis fidelibus offerajnqr ; yc in Concilio Cat~
Digitized by Google
DE PVRGATORIO. sf9
thag. q. cap.29. Bracharenfi i.c- 39- & Aure-
lian 2. cap. 14. vnde fequitur aliquos fideles
defutados in tali loco efle , vbi orationibus 8c
fuffragiis viuentium iuuari poflint, Trotndcque
tjfe tn Purgatorio.
Probatur %■ ex SS. Patribus, qui Purgatorium
apertifli me afferunt , vt S. GregoriusNyffenus
oratione pro mortuis circa medium , vbi deiu-
fto ex hac vita excedente loquens dicit , quod:
mn poterit a corpore egrefiu* diumitatu particeps
fieri , nijl maculas animo immixtas Purgatorius ignis
abftulerit: & Sandus Auguftinus lib. 21. de ci-
uic.c. 14. loquens de iuitis , qui cum leuibus
peccatis decedunt , Tales (^inquit ) confiat ante
Judctf diem per panos temporales , quas eorum spi-
ritus patiuntur , purgatos aternU fitppltciis non tra-
dendos. Item ex aliis SS. Patribus , qui pro fide-
libus defundis orandum ac Miffe fiicrificium
offerendum elfe dixerunt ,vt S. Cyrillus Hie-
iofolym- Catech. f. Myftag. Proomnibus, inquit,
oramus qui inter nos vita fundi funt , maximum cre-
dentes ejfe animarum iuuamen : S. Gregoriuslib.
4.. Dialog. C. ff. Multum , inquit , j olet animas
etiam pofi mortem facra oblatio hofiia falutaris adiu-
tsare , ita vt hanc nonnumquam ipja defunttorum ani-
ma expetere videantur.
Porro , ciim tantummodo- fidelium iufforum
animsein Purgatorio detineantur , qu® ab om-
ni peccati mortalis reatu immunes ex hac vita
decedunt , lequitur vt ob duas tantum caufas
ibi purgari debeant , nimirum vel pro peccatis-
venialibus , cum quibus noudum quoad cul-
pam remiilis e corporibus exierunt, vel pro
poenis temporalibus qua: peccatis mortalibus
aut venialibus quoad culpam remi/fis deben-
tur, pro quibus plene non fatisfecerunt.
Hae autem anim® in Purgatorio exiftentcs
pro peccatorum illorum expiatione graui/fimay
haud dubie poenas patiuntur; adeovt SS. Pa-
tres doceant poenas illas Purgatori) quibufeun-
que huius vit* p<rnis effe longe grauiorcs.vt
S. Auguffinusiu PliU. 57, S. Grcgouus in Piah
U. q-
J8. *. J
s«o DE PVR GATORIO.
5. pcenitentialem,&ali;, quos citat GamachXBS
cap. f.de Turgat.
Quamuis aurem Doccores quidam Catholici»
vt Dionyfius Carthufianus lib. de quatuor no-
uiflimis art. 47. & Michael Baiuslib. 2. de me-
ntis operum c. S- exiftiment grauiifimam ani-
marum illarum poenam in eo confiftere , quod
nullam fuse falutis habeant certitudinem , fcd
quafi fufpenfae & dubias occulta quadam ludi-
cij diuini difpofitione teneantur; communis ta-
men Theologorum dodrina eft, animas fideles
in Purgatorio detentas de ialute fuaxterna cer-
tas ac iecuras effe: tum quia ( vt docet S.Tho-
mas I fpes Theologica in illis manet, ac proinde
etiam fides , ex qua certiffime fcire poliunt ani-
mas in Purgatorio detentas efle faluandas ;
aliunde vero fatis certo fciuntfe efle m Purga-
torio, non vero in inferno .• tum exdictaimne
propriae confeientiae ; norunt enim fe Deum
luper omnia amare, ncc vllo-aduerfus eum odio
moueri. neque etiam ab ali;s animabus fecum
detentis' vident illam blafpheman, vtfita re-
probis in inferno , fed potius laudari : quae om-
nia fufius explicata 8c probata habentur apud
Gamachaeum c. & vlt. de Purgatorio » &
Bellarminum lib. 2. de eod. Purgat, c. 4. qui
etiam c. 7. obferuat ex Beda 8c ali)S probatis
authoribus diucrfos efle in Purgatorio poena-
xum «radus ,difparemque animarum ltatum *
«uarum alix ali js longe minus torquentur; imo
«irum aliquse nullum alium nin tantummodo
dilatae foelicitatis dolorem fuftinenf
Quaeres i. vbinam fit Purgatonj locus? Ref-
ponSaur locum Purgatori) ordinarium efle in
lpfis terra: vifceribus , vt docet S. Themas , S.
Bonauentura , Sotus , &alij apud Gamachxum
citato c. f . . . ,
Diximus, ordinarium: quia interdum ex ali-
qua diuina difpenfatione purgantur animae m
aliis quibufdam locis ; vel quia in ijs peccaue-
tunt, vel etiam ad inftruftionem & terroreni
Yiuorunijvt ex S. Grcgoiio, S.Thomaj Petr<*
j
Digitized by Google
DE rVRGATOUlO.
Damiano , & alijs oblcruac idem Gama-
chams.
Qusres i. quanto tempore animae in Purga»
torio detineri debeant ? Rcfpondetur id ab eo
folo eognofei cuius iudicio iuftoillic detinen-
tur ; certum nihilhominiis efle aliquas illic ani-
• mas pluribus annis, imo etiam faeculis detinerij
cum Ecclefia probet confuctudinem illam an-
niuerfaria celebrandi pro aliquibus defundis,
etiam fi confiet illos ante ducentos rcl etiam
plures annos ex hac vita migrafle; quod mini-
me probaret , fi tandiu eas illic non 'detineri
polle certum effer.
Qupes 5. an anima» ex Purgatorio aliquando
egredi poilint 8c hominibus appareant. Refpon-
detur non modo ex Purgatorio, led &exipfi>
inferno , imo etiam ex coelo animas , Deo ita
Volente , egredi pofle , & de fado interdum
egrefTasfuilTealijfque viuentibusapparui/Te, vc
docet S. Auguftinus lib- de cura pro mortuis
agenda cap.if. & ifi. & idipfum varijs exemplis
& hiftorijs ex probatiifimis & fide digniilimis
a athoribus probat BeUarminus cit. lib. 3. c. S.
mrr? rf?
^ V Htf
C A P V T VI.
Z>£ Sacramento Extrema
•vn fi tonis*
sectio i.
Vtrum Extrema vnStie fit Sacramentum,
& quis fit eius mimfitr.
<|^?Xuiema vnctionis nomine
inte^igimus vndionem olei benedidi,
qu£e inflnno jn extremis polito confertur
i Sacerdote adiun&is certis precibus. Hancau-
tcm eflc verum & proprium nou;e legis Sacra-
mentum a Chrifto Domino inftitutum nega-
uerunt olim Valdenfes& Albigenles ,& nunc
etiam negant JLuthcrani & Caluinifta: ; affir-
mat vero Ecclefia Catholica, 8c tanquam do-
gma fide credendum proponit: cuius quidem
veritas iimul & erroris oppofiti follitas de-
monftratur.
Primo ex his S. Iacobi verbis: Infirmatur
' quis in vobis , inducat Presbyteros £cdefi& , & orent
fiuper eum , vn gentes eum oleo in nomine Domini:
& oratio fidei /hluabit infirmum , & allemabit eum
Dominus ; & fi in peccatis fit .remittentur ei : qui-
bus verbis exprimuntur omnia qua: ad Sacra-
menti rationem requiruntur; fcilicec ritus ali-
quis externus , nempe olei vndio ; deinde pro-
miflio gratia: illi adiunda , quatenus per illum
ritdm peccata remitti dicuntur; ac demum in-
ftitutio diuina ; neque enim Apoftolus adeo
conlianter & ablolute gratiam illam promit-
Digitized by Googl<
DE 'EXTREMA VNCTIONE. 26?
teret , nifi Chtiilus Dominus hoc ita inilituif-
let, ac fieri ^rsecepi flet.
Secundo , ex Concilio Cabilonenfi { quod
-temporibus Caroli magni celebratum eft) cap.
4 8. vbi dicitur , Infirmus fecundum beati Iacobi
documentum oleo , quod ' ab Epi/iopo benedicitur,
debere a Tresbyteru vngi : Sc paulo poft allegatis
ipfius Sandti Iacobi verbis lubdit , Non ejfe
paruipendendam eiufmodi medianam , qux anima
corperifijue medetur languoribus : Item ex Concilio
Plorent, in decreto Eugenij,& Trident. Iefl'i4.
c.i. de Extrema vnctiolie , vbi habetur : HocSa-
tramentum m fi, tutum a Chrifio T3om.no , apud Mar-
cum quidem infinuatum , per lacobum autem .Apt-
fiotum ac Domim fratrem fidelibus commendatum ac
promulgatum.
Tertio ex SS. Patribus , qui huic facr® vn-
£lioni vim 1'andificandi & peccata remittendi
-tribuunt 5 vt S. Ioan. Chryloftomus lib. g de
facerdotio, vbi dicit Sacerdotes non modo ciim
nos regenerant, fed etiam ciim infirmos olc®
vngunt , indulgcre peccata ; quod ex citatis
S. Iacobi verbis confirmat: &iandus Augufti-
nus ferm. 2if- de temp. in quo docet fuperue-
niente infirmitate segrotum accipere debere
Chrifti Domini corpus , & exinde proprium
eius corpus vngendum eflc , vc impleatur
in CO illud quod feriptum eft : Infirmatur quis
in vobis , &c, additque hoc modo corporis
fanicatem 8c peccatorum indulgentiam obti-
neri.
Quod autem fpeiflatad miniftrum huius Sa-
cramenti. certum eftfolum Sacerdotem rite or-
dinatum pofle Sacramentum hoc valide admi-
mflrrarc. Ita S. Thonias in 4. dift. z$. q.2. a. 1.
&alij communirer : eftque de fide, vt conflat
ex fuprd relatis S. Iacobi verbis , Inducat pres-
byteros Scclefix \ tum ex Concilio Trid.fup.c.
vbi verba illa S. Iacobi explicans dicit , Pro-
prios bunis Sacramenti mimfiros ejfe Scclefix Pres-
byteros : quo nomine eo loco non atate feniores aut
primores in populo inteligendi veniunt. , /id ant
z6j(. de extrema vectione
Spifctpi , aut Sacerdotes ab lpjisnrc ordinati.
(Suamuis autem quilibet Sacerdos Sacrairum-
tum hoc valide adminiftrare poftit, cum eius
adminiftrario , qua; modo deprecatorio fit, vt
infra dicetur, non fit proprius adus iurifdidio-
nis, vt ex communi Theologorum fententia
docet Ifambertus ; nullustamen Saccrdosidli-
fiif. f. cite peteft, nifi fit proprius Sacerdos illius, cui
dc Sa. hoc Sacramentum confertur , vel ab co feculta-
Extr. tem habeat : vnde in clementina de priuile-
Vnd. giis prohibeturreligiofis Sacerdotibus lub pos-
na excommunicationis fedi Apoftolic» refer-
uata: & ipfo feclo incurrenda;, ne hoc Sacramen-
tum laicj#iuK Clericis adminiftrcnt fine licentia
proptij Sacerdotis , vtrefertLaymannuscap. 6.
de Extr. vmfl.
Excipiunt tamcnDoclorcs cafum nece/fitatisj
quando fcilicet a proprio Sacerdote Sacramen-
tum illud recipi nonpotcft; v. g. fiabfit,necab
illo licentia pofiit obtineri i tunc enim quilibet
Sacerdos etiam rcligiofus poteft valide ac licite
Sacramentum illud moribundo adminiftrare,
nec villam ideo incurrit excommunicationem,
vt docent S- Antonius , Sylucftei , Caictanus,
Henriques , & alij apud Laymannum fuprd.
Quierunt aliqui occafione illorum verborum
S. Iacobi : Inducat presbiteros BccUfia , vtrum
huius Sacramenti minifter debeat efle vnusan
plures.Rdpondetur x. vnum iuffieere , vt con-
ftat tum cx cap. £2»*fiu>t extra de verborum
fignificatione,tumexcommuni Ecclefiapraxi,
quae nonnifi vnum Sacerdotem ad Sacramen-
tum hoc adminiftrandum adhibere folet. Ref-
pondetur i. plures Sacerdotes pofle Sacramen-
tum hoc adminiftrare, fiue fucceifiue; quando
vn&ione vna aut altera ab aliquo Sacerdote
fjufla, & forma fimul prolata , alius teliquas
vndiones fecit , & verba forma; profert : fiue
coniunclim,ita vtvno Sacerdote vnam vn&io *
nem faciente, & verba forma: proferente , alij
Sacerdotes eodem tempore vndiones reliquas
faciant , ac fimul verba forma: proferant : &
hic
Digitized by Google
DE EXTREMA VNCTIONE.
hic modus adminiftrationis fempcr quidem
validus eft , non tamen licitus nifi in duobus
cafibus. Primus cft , fi Sacerdos poft aliquas
vndiones fadasfubito moriatur , aut in talem
infirmitatem decidat , vt reliquas peragere non
poffitjtunc enim alius Sacerdos ciusaefeduin
fupplerc debet, non repetendo qua; fadafiint,
fed ea qua; defunt perficiendo. Secundus eft,
quando fubeft aliqua ratio timendi neinfirmus
moriatur , priufquam vnicus minifter vndio-
nes omnes perficere poflit: tunc enim fi adfinc
alij Sacerdotes , poterunt fimul vnus oculos,
alter aures , &c. perungere , ac vnqlquifque il-
lorum formam proferre, vndionfilli quanfper-
agit conuenientem. Ita Suares difp. 43. fed. 1.
nu. 8. Ifambertus difp. f. dc Extr. vnd. ait. 2*
& 8c plurcs alij.
!
1-
i
iB
SECTIO II.
Qjtt fit materia & forma buittt Sacramenti.
Dicendum 1. materiam remotam Extre-
ma; vndionis e/Te oleum oliuarum ab
Epifcopo benedidum. Ac in primis
quod fit oleum oliuarum, conflat ex decreto
Eugcnij ,vbi exprefse dicitur materiam huius
Sacramenti efle Oleum oliua: &in Catechifmo parf.2
Romanodeclaratur olei nomine incelligi liquo- cap ,6.
rem , non ex quauis pingui & craffa materia,
fed ex olearum baccistantummodo expre/Tum.
Quod autem oleum illud , vt fit apra 8c fuffi-
ciens huius Sacramenti materia, debeat efle ab
Epifcopo benedidum , docet S. Thomas in 4.
dift. 74 q. 1. a. $.& conflat tum ex citato decr.
Eug Sc Concilio Trid.feT. 14- cap. c tum ex
ipfius Ecclefise praxi , qu nonnifi oleum ab
Epifcopo benedidum in huius Sacramenti ad-
xniniflrationc adhibere cemfueuit.
Qua:ies,an deficiente oleo benedido, poflit
l
m
M
'
liJli
Wtm
m I
m
mm
dif.
are.
i (56 de extrema vxctione
vrgcntenecclfitktc ad Sacramentum hocadmi-
niflrandum adhiberi oleum non benedictum,
vel illius loco iacrum chrifma. Rcfpondccur i.
oleum benedictum eifc de ncccrtitare huius Sa-
cramenti, vt docet S.ThomaSjS- Bonauentura,
Durandus, & allj , quos refert & iequitur liam-
bertus; proindeque nec licite nec valide cum
oleo non benedicto adminiltraripofie : fi tamen
oleum benedictum non lufticeret, pollet illi non.
benedictum in minori tamen quantitate licite
admifccri, vtintelligitur cxcap. Qj*od w dubm,
extra de confecratione Ecdefia;. Refpondctitt
x. controucrliim efieapud Theologos, an hoc
Sacramentum valide conferri po/Tit in oleo bnl-
lamato fcu chrilinatc , quibufdam aflirman-
tibus, aliis vero id negantibus , quos fuse refert
Laymannus cap. z. de Extr. vnct. qui rede
k J' • *<• «V. ' * * i
concludit (quidquid fit d&,vtraque illa lenten-
tia , quarum neutra cxprcfse ab Ecclefia de-
sr, -vfe
i-’’-
B s
uf0 '* ■ -
'W/
linita cll) quantum adpraxim attinet, nunquam
licitum efie Sacerdoti in Extrema vnctionis ad-
miniftratione vti chrilmate , co quod Initem id
confuctudiue & piaxi Ecclefia; repugnet , qua;
nonnifi oleum fimplex & benedictum pro vn-
cendis infirmis adhibere folet. ,
Addit quod quamuis fecundum ipfius Ec-
elefia; praxim oleum illud infirmorum quor-
annis renouari debeat , vctufque nouo accepto
comburi; Si tamen Parochus oleum ab Eprf-
copo benedictum nondum recepuTet , vrgente
. necclfitate veteri benedicto ad conferendam cx- •
" tremam vndionein vti licite pollet.
Dicendum z. materiam proxima huius Sacra-
menti eflcvnctionem , qua; fit per mer du crucis,
iuxta Rituale Romanum, in oculis, auribus, na-
ribus,labiis, manibus, pedibus & renibus (quam
tamen vlcitnam vndionem in fceminis omit-
tendam efie dicit . vel in pedore loco renum,
vt in rituali Parificnfi & in quibufdam aliis
habetur. Haec autem vndio in partibus illis,
qua; natura gemina; lunt , duplex fieri debet , v,
g. yua luper oculum dextrum , altera fuper uni-
r.- ■> - . . k -i'. ■: v -■ > " ..rkjjc^u frdZi*
DE EXTREMA VNCTIONE. . 26*
ilrum j & mica intcrim forma proferri ; ica ve
forma; prolatio incipiat antequam prior vncli»
finiatur, nec definat quin poftetior laltcm in-
choetur ,vt adnoratur in eodem Rituali : 'vbi
etiam dicitur , quod li quis aliqua illarum par-
tium mutilatus fit ,vn&io ' in proxima fieri de-
beat cum eadem formae prolatione.
Ciim igitur haec ex ipfiris Ecclcfirepraxi con-
fient , quaeritur an vrudio illarum omnium par-
tium fit de cfientia huius Sacramenti , ita vc
valide conferri nonpoifit ,nifi omnes illae par-
tes vngantur. Rcfpondetur 1. certum dic ex
communi Theologorum confenfu ad validita-
tem huius Sacramenti non requiri, vt vnclio fiat
in modum crucis, nec etiam vt pedes aut renes
aurpcdlus vngantur, nec vtfiat duplex vnclio
in geminis partibus cuiufque fenfus : qunnutis
enim ex praxepto Ecclefiaa ifta fieri Sc leruari
debeant , nec proinde ( nulla vrgente ncccf-
fitate J omitti polTint fine peccato ; non funt ta-
men de eiTentia huius Sacramenti , nec ad eius
validitatem requiruntur, vt docent Sotus, Hciv*.
riques , Suares ,Tolctus , & alij apud Laymaa-
mun cit. cap. z.
Rcfpondetur 2. controuerfum efle apud
Theologos , vtrum ad Sacramenti huius vali-
ditatem neceflarium fit , vc omnes quinque
fenfus corporis vngantur; an vero vnclio in vno
illorum fufficiat : quidam enim Dodfores , quos
recenfet Sc quibus fubfcribi: Ifirnibcrtus ,vnius
tantummodo fenfus vnctionem ad Sacramcn- di fi),
ti validitatem fufficere exiftimant : alij vero c art. f
contra vndionem quinque fenfuum ad validi-
tatem illam requiri affirmant. Ita S. Thomas, in 4.
S. Bonauentura, Richardus,Scotus,Paludanus, dift.
& plures alij , quos citat & fequitur Suares: aj. q
quorum fenteutia videtur probabilior, maxime 2.A.3
propter authoritatem ipfius S. Docloris , proin-
deque in praxi tenenda.
Dicendum •». farinam huius Sacramenti
hanc e ile : Ter ijlam v* clunem , cr fuam [>nf-
Jlmam ntiftrtctrdiant induigeat tibi Dcmnii*
M ij
-68 DE EXTREMA VNCTIONE.
quidquid per vijitm dtliquijh , &c. & fimilirer de
aliis mcmbris.Ita declaratam eft in decreto £u-
genij , & in Concilio Trid. fefl'. 14. cap.i. dc
Extrema vndione, &exprefse habeturin Ri-
tuali Romano.
Sunt autem quasdam obferuanda. Primum
eft , formam huius Sacramenti per modum de-
precationis cile proferendam , vt docet S.Tho-
mas , S- Bonauentura , & communiter alij apud
Suar em fupra fe<ft. 3. quod conftat tum ex his
S. Iacobi verbis , Ortht fuper eum, & orario fidei
faluabit infirmum : tum ex vniuerfali Ecclefia*
praxi, qujevbique in huius Sacramenti admi-
niftratione forma deprecatoria vtitur.
Secundum eft , quod quamuis omnes parti-
culas profatas, quas in forma huius Sacramenti
communiter proferuntur, ad huius e/Tentiam
non pertineant , ficq; probabiliilimum folas has
quse icquuntur ( 'Fer ijlatn vn&ienem indulgcat
tibi Deus quidquid peccajh ) ad illius validitatem
efle neceflarias , vc docet & probat Ilambertus
dilp. ^.arr. a. debet tamen Sacerdos omnia ilia
verba in huius Sacramenti forma cx Ecclcfia:
prteferipto appofita , proutin Rituali Romano
habentur, vel fecundum peculiarem cuiulque
dioeccfis vfuro , dillin&e proterre j nec aliquid
ab eo in illa prolatione oiuirti ant mutari fine
peccato poteft
. Tertium eft , probabili/limum e/Te ( quod af-
ferunt Henriqucs,Medina, Paludanus, & alij,
.quos citat Scfequitur Ilhmbertus fupra art. 4. )
quinariam forma: huius Sacramenti repetitio-
nem non eflede eius e/Tentia, led fufficere vni-
cam : fecundum quam fententiam , fi infirmus
iam iam moriturus credatur , poterit Sacerdos
partes magis obuias quinque fenfuum vngere,
v. g. vnum oculum , aurem, narem , labium , 8c
aliquam aliam partem profcnfu tuitus quivbi-
quediffufuseft,vt genam , idque celeriter nullo
facio figno crucis, & fimulac femel ha:c verba
proferre , Ter iftam vnEHonem indulgeat tibi Do-
xtinm quidquid deliqmJH , vel quidquid pccuifli
X
}
. 1*^
v ' V *
1 ) | |
i.
s
A
i
.5».
DE EXTREMA VNCTIONE. 169
fer vifum . auditum , tiaratum , gujlum , & ta-
lium.
SECTIO III.
v
%■
Quinam fint hui ut Sacramenti effcthu.
EXtrema» Vmftionis effr&us duplicis fune
generis ; quidam enim animam , alij cor-
pus attingant : quod fpeftat ad animam,
quinque funt pra cipui effetius , quo s Sacra-
mentum hoc in ea operatur.
Primus effedus illi cum aliis Sacramentis
communis, eft gratia fanftificans : vt exprefse
definitum eft in Concilio Txid.fefT. 14. can. 2 •
de extrema V nftione , his verbis : Si quu dixerit
fatram infirmorum vnttionem non conferre gratiam ,
frc. anathema Jit.
Secundus , eft fpeciale grati» auxilium , tum
»d fuperandas tentationes in articulo mortis
eccurrentes, tum adipem & confidentiam fa-
cilius & firmius in Deum erigendam « tum
etiam ad morbi & mortis moleftias cum maiori
patientia tolerandas : quod exprefse declarat
Concilium Trid. cap. i. vbi dicit , quod hoe
Sacramentum t/ £grott animam alleuiat & confir-
mat, magnam in eo diurna mifericordta fiduciam ex-
citando . qua infirmus fubleuatus & morbi incommoda
aclabores leuius fert . & tentationibus damonss calca-
neo infidiantis facilius refifht.
Tertius eftc&us , eft remiffio peccatorum
mortalium fi quae forte habet infirmus , quae
habere fe bona fide & inuincibiliter ignoret:
quamuis enim ( vt re<fte obferuat Gammachaeus
cap. 6- de Extr. vnd. ) Sacramentum hoc ex
primaria Chrifti inftitutione fecundam tan-
tummodo gratiam , id eft , 'grati® fan<ftificantis
augmentum conferat ,fupponatque hominem d
peccato mortali per Sacramentum Poenitentia
aut perfe&ain contritionem iam purgatum jfti-
M ii}
Digitized by Google
lHp.f
de ix
trem.
yn&.
~7f° ,D,E extrema VNCTIONE.
iu.o minus lecun dario etiam primam interdum
gratum conferrepoteft , & peccata mortalia dc-
. rc,.“ fort.c confeflio Sacramentalis nulla 8c
mualrda fuit , & alias infirmus fe iri ftatu
5eC-n1tl fnorta^'s.Jc^'e iriuincibiliter ignoret, 8c
derihs /altem in genere attritus fit, vt docent
uluaamis , S^uares , &alij apud Lnymannuin:
- <x fatis aperte colligitur tum ex his S. Iaco-
oi verbis : Si in pe tentu Jit , remittentur ei:
tum ex illis Conalij Trid. cap. 2. Delicia , Ji
qUiiJintj adhuc expianda nbjlergit ; tum denique ex
his forma verbis , lndulgeat tibi Dominus quid-
qttid peccaffi : qua; quidem verba ficut & alia
ex Apoftolo 8c Concilio relata, <rum fint in-
definita ac une vlla reftri<ftione, dequibufcun-
que peccatis etiam mortalibus intelligi debent.
Quartus effectus, eft remi/lio peccatorum ve-
rnalium, vt a fortiori ex lupra citatis Apoftoli
*c Concilij verbis , & ex ipfa Sacramenti forma
colligitur.
Quintus denique ,. eft abfter/Io reliquiarum
peccati , vt exprclse docet Concilium Trid. cit.
cap. 2. quarum quidem peccati reliquiarum,
nomine S. Thomas in 4. dift.2}. q. 1. a. 1. q.
1. Ferrari en /is lib. 4. cont. Gentes cap. 73. 8c
pliues alij Theologi intelligunt animi languo-
rem , torporem , riiccrorcm , tri/litiam , fafti-
dium , anxietatem , & alias fimiles prauas af-
fe&iones, qua’ vt plurimum ex peccatis pr re-
teritis eorumqnerccordatione oriuntur, & va-
ria incommoda fpiricualia caulant , vel etiam
ih extremam defperationem propellunt.
Quod vero fpectat ad corpus, vnus elt Ex-
trema’ vndionis effe&us, fcilicet ipfius corporis
finitas : vt colligitur ex Apoftoli verbis ; Oratio
fidei filualnt infirmum -, qua verba de corporis
falutcintelligenda cffedoccc Hugo de S.Vifto-
re lib. 2. de Sacramentis parte ‘if. cap. 2. Sc
poftillum S. Thomas in 4. dift. 15. q. 2. a. 2.
quem etiam Extrema vncftionis effeci um tradit
Concilium Trid. cit. cap 2. adiecfta tamen hac
conditione ; vbi fidat: anima: expedierit : quo
xp. . • ...
riv^« ' /di
DE EXTREMA VNCTIONE. 17Y
fcnfu citata Apoftoli verba docet cfle intclli-
genda.
Quares, quis fit praecipuus horum cffedhium,
feuob quem primario Extrema vndlio inftituta
fit. Refpondecurcum S.Doctore fupra,& plu-
ribus aliis Theologis quos citat & /equitur
Suares difp. 4i.jfcct. i.hoc Sacramentum prin-
cipaliter inftitutum efle ad conferendum infir-
mo fpecialc quoddam gratias actualis auxilium,
quo iuuetur & roboretur contra occurrentes in
extremo vita; difcriminc difficultates, quibus
a negotio 1'uas /alutis ftrenue procurando &
promo uendo retardari poteft ; fccundario vero
tum ad fanitatem corporis fi anima; /aluti con-
ducat reparandam ,tum ad alios fupra explica-
tos effectus conferendos.
SECTIO IV.
fttfapere pofit aut debeat Sacramentum Ex-
trema vnffiomi , & qua in eo difyofittones .
requirantur.
Dicendum 1. fubicctum capax huius Sa-
cramenti e/Te hominem baptizatum, qui
rationis vfum adeptus fit, & propter mor-
bum devita periclitetur. Eft communis lenten-
tia Doctorum in 4. cii/t. zt,.
Requiritur x. vt fit baptizatus ; cum Baptif-
xnus ( vt habetur in Decreto Eugenij )fitianua
vita fpintualu , nec fine illo Sacramenta reliqua
yalide fulcipi po/Iint.
Requiritur z. vt rationis vfum adeptus fit.*
cum enim huius Sacramenti effectus fit remifi.
fio peccatorum ndtunlium,& robur aduer/iis
tentationes ; pueri ante vfum rationis horum
effectuum capaces non funt, veper fc patet ,ncc
proinde Sacramenti illius fufeipiendi’ : vnde
Nauarms c. it.num. 13. Suares dtfp. 70. fedt.
1. & pluresalij Theologi redte docent Sacra-
mentum Extrema; vnctionis valide conferri
pofte, imo & negari non debere pueris, qui ad
M iiij
r Digitized by Googlf
p
Wi
m
*1% DE EXTREMA VNCTIONE.
eam aetatem & rationis difcrctionem per-
«enerunt, vt Sacramenti Poenitentiae fine capa-
ces , quamuis fandam Euchariftiam nondum
receperint , nec adhuc idonei ad illam recipien-
dam iudicentur : quod etiam in Rituali Pari-
fienfi tit. dc Extrema vn&ione praderibitur.
Diximus requiri, vt hoc Sacramentum fiifci-
piens, rationis vfiim adeptus fitjfiue vfum illum
adhuc retineat , fiue poftea in amentiam aut
phrenefim lapfus ficrlicetenim maxime deceat,
& quannim fieri poteft procurandum fit , vt in-
firmo miniftretur, dum fana mente & integris
fenfibus eft ; non cfl ramen illi denegandum,
quamuis in amenciam inciderit , aut rationis
yfum amiferit , fi antea illud petiit , aut faltem
interpretatiue defiderauit; fi nimirum Chriitia-
ne vixit & fiilutis fus memor fuit: quod qui-
'CftP-4 ^etn Pr;E^umcn^tirn eft , nifi contrarium appa-
dcEx^ rcat’ vt docent Paludanus,Syluefter,Henriques
& plures alij apud Laymannum , & expre/se
declaratur in Rituali Romano , in quo etiam
praderibitur, impoenitentibus qui in manifefto
peccato mortali moriuntur, & excommunica-
tis omnino denegandum e/TehocSacramentum.
Requiritur ^.vtnonmfi infirmo de vita peri-
clitanti conferatur Extrema vinflio * vt docet
dift.z? S Thomas,& cum eo communiter omnes, ha-
q.z.a. beturque in Concilio Trid.cap. 4 vnde neque
2* reis vltimo fupplicio mox afficiendis , neque
pradium inituris, aut aliis ex violentia aliqua
exrrinfeca morituris hoc Sacramentum conferri
debet, vc in prsefato Rituali Romano exprefse
declaratur.
Obferuat etiam S. Do&or fupra art. 4. 8c
eum illo communiter omnes , Extremam vn-
dlionem, morbi periculo eodem durame,iterum
conferrinon pofTe j fecusvcro fi eodem morbo
durante infirmus nouum aliquod mortis peri-
culum incurrat: vt , fi poftquam in uncius fuerat,
medicorum iudicio melius habere ccepit,euafit-
qiie periculu mortis, in quod nihilominus poft-
«a mutata corporis Gonfticutions iceiuui k»
«em.
vudt.
iu 4.
f.V
DE EXTREMA VNCTIONE. 27?
cidit, vt docent Paludanus , Suar es, & alij apud
JLaymannum.
Dicendum 1. infirmum fui compotem fa-
cramciuum Poenicencia: & Euchariftix debe-
re reciperej priufqudm Extrema Vnftio ipfi
conferatur ) fi tempus & ipfius infirmi condi-
tio feu dilpofitioid permittat. Itadocet Ifam- dify.7
bertus , & exprefse declaratur in Rituali Ro- art I.
mano ) 8c <tiam in Carcchifmo Romano , vbi
vocat hanc confuetudinem Ecclcfiae "Perpetuam, part.z
aitque efle feritandam , quod obligationem de- cap.6,
notat : fi tamen poftea in mortale peccatum
lapfus fit ) aut alicuius peccati mortalis non-
dum confeffi recordetur , debet huius Sacra-
menti fufeeptioni Sacramentalem confeffionem
pra;mittere; aut fi extrema morbi vi oppreflus
id non poflit , debet adum contritionis aut lal-
tem attritionis dicere ,vt Sacramenti huius vir-
tute peccatorum remiffionem percipiat , vt do-
cet Ifambertus (iipra,& ante illum docuerunt
Suares dilp. 42. fe&. 1. Nauarrus cap. zz. num.
Xj. 8c plures alij.
Qnteresan fit aliqua obligatio Extrema; vo-
lonis recipienda. Refpondetur iuxtadodri- in 4»
nam S. Thomae nullam c fle huius Sacramenti dilt.
recipiendi fub peccato mortali obligationem, fi
fecundum fe praecise confideretur j licet enim a.i. q.
vtiliifimum fit ac fiduberrimum , nullam ta- ^.ad i,
men nec medij nec praecepti neceffitatem fe-
cum inuehit, vtprobat Ifambertus difp. S. art.i.
qui tamen rede fubiungit fieri interdum pof-
ie , vt infirmus illud non fufeipiendo , mor-
taliter peccet ; fi v. g. illud cx contemptu omit-
tat , vel quamuis abfir contemptus, fi cx ne-
gledu illius fcandnlum lequatur, aut ipfe in-
lirmus probabile aliquod periculum faiutisin-
currat,quia nullum aliud Sacramentum fufei-
cipere potefl.
Non cft tiimcn par ratio illius ) cui Sacra-
mentihuius adminiftratio ex officio incumbit;
jsenim ( vt rede docet Sc probat Ifambertus^
per fe vel per alium Sacerdotem cenetur hoc Sa.
M v
1/3^ Si'
i!
474 DE EXTREMA VNCTIONE;
cramcntum fubditis fuis extreme Sc periculose
jegrotantibus adminiftrare; ita vt peccet mor-
taliter, fi cognito alicuius infirmi periculo illi
conferre fine vlla iulta ratione omittat aut oif- m.
ferat cum probabili periculo , ne intenin asgro-
tus illo non fufccpto moriatur. Additque quod
quamuis infirmus morbo contagiofo laborarer
nec ppfict illi Sacramentum hoc nifi cuni vite
periculo adminiftrari , fi tamen proprius eius
Sacerdos aliccr ei fubuenire non poilit quarr
ixtremamvncliqnem illi conferendo, teneretur
etiam cum certiflimo vita; periculo hanc illi
adminiftrare , nifi alius Sacerdos eius vices
fuppleat. Docet nihilominus quod , fimoralitcr
certus fic de bona illius dilpoficione quoad ea
qua; faluteni animas refpiciunt ; puta quia nu-
perrime Poenitentia; & Euchariftia; Sacramen-
ra illi adminiftrauit , tunc non teneri faltem fub
peccato mortali Esticroam ■ynilioncm illi ad-
miniftxaxc.
«*!• ,•>. , i :
'\-*C • As
HPV
2*
>
'4'jyr-
aMSSt
27 r
CAPVT SEPTIMVM.
De Sacramento Ordinis.
SECTIO I. '
Vtrwn Ordo Jit Sacramentum.
?y&r) Ombn Ordinis , quod ex fe lati/fimam
fj&jjhabet fignificationem, ab Ecclefia vfurpa- part.i
tum eft, (vt obferuat Catechilmus Rom.) cap.7.
tum ad defignandum icclefiaftica: Hicrarehis
flatum, in qua reperiuntur Varij miniftroruni
fuperiorum & inferiorum gradus optime dif-
pofiti ad ea perficienda , quas cultum diuinum
praricrtimque fan&iflimum Dominici corpo-
ris facrificium fpedant: tum ad fignificandum
ritum illum Sacrum, quo quifquerniniftroriim
illorum lolemni religione confecratur , ac diiu-
no cultui facrifque" altaribus mancipatur : in
.quo pofteriori fenfu de illo quaeritur verum fic
Sacramentum. Qua; quidem quaiftio duplici-
ter intelligi potcll: Primo in genere; verum in
icclefia fit Sacramentum Ordinis : fecundo in •
particulari; vtrum quilibet Ordinum Ecdefia-
fticoru fic Sacramentum. Pro cuius refolutione
Dicendum 1. Ordinem efie Sacramentum
nouaelcgisa Chrifio Domino inftitutum. Hanc
veritatem , qua: de fide eft , negauerunt ohm tom t
Meflalinni, vc refert Coccius , & hodiefimiliter jij,
negant Lutherani Sc Calainifta: , quorum error a« t *
refellitur ,& veritas noftra; fidei probatur.
Primo ex Apoftolo i.ad Timoth. 1. ^Admo-
neo te,vt refufates gratiam . qua ejl in te per im-
fcfitionem manuum mearum .• ex quo loco , vbi
loquitur^poftolus deficta Ordin itione ipfius
Timothei , habetur ritus aliquis fenfibilis , Sc
collatio gratis per hunc ritum; vnde fequitm
veram rationem Sacramenti in ficra Ordin*-
tionc repenti. M vj
Digitized by Googl<
DEO RD INE.
Secando cx Concilio Calcedon. can. 2. vbi
damnantur illi , qui pecunias pro Ordinationa
recipiunt , eo quod gratiam Dei vendere cen-
Ctp-J feantur, qua; tamen vendi nec debet nec poteft:
& ex Concilio Trid.fefl*. 2?. his verbis : Cur»
fcripttsr, a teftimomo , ^ipofiohea traditione , & pu-
trui* vnanimi confenfu perfpicuum Jit per facram
Ordinationem , qua verbu & figau exterioribus per-
ficitur, gratiam conferri j dubitare nemo debet Ordi-
nem ejje veri & proprie vnum ex fcptetn fanda £*-
eltfit S-icramentu.
Tertio ex S. Leone Epift. 87. ad Epifcopos
Mauritania; cap.f. vbi poftquam dixit Ordi-
nem Sacerdotii nonmfi bene probatis & exer-
citatis efle conferendum ,fubiungit ; Quu dtf-
fimulare audeat , quod m tanti Sacramenti perpetra-
tur iniunam . ii nimirum indignus ordinetur : &
S. Ambrofio lib.de dign. Sacerd cap.f. Quis
dat Epifcopalem gratiam ? Deus, an homo ? refyondet
fine dubio • Deus : fed per hommem dat Deus •' homo,
imponit ntnnus ; Deus largitur gratiam .
Dicendum 2. non modo Ordinem in genere»,
fcd etiam in particulari vnumquemque Ordi-
num Eccleliafti eorum efle Sacramentum. An-
tequam h<ec aflertio probetur , fupponendum
elt feprem efle Ordines: tres qui dicuntur ma-
jores ,fcilicet Prefbyterntum . Diaconatum, &
Subdiaconatum ; quatuor vero minores , nimi-
jriim Ordinem Acolytorum, Exorciftarum,
ietftorum , & Oftiariorum. Quod conftac ex
variis Conciliis leptem illos Ordines enume-
rantibus; vt ex Concilio Rom.iub S.Sylueftro
cap.4. Carthag. 4. cap. 2. Florent.in decr. Eug.
& Trident. fefl'. 23. cap. 1. vbi exprefse dicitur
s non foliim nomina illorum Ordinum, led etiam
Engulorum propria minifteria fui fle in vfu ab
jpfo Ecclcfia; initio. Item ex Epift. Corneli;
Papa; ad Fabianum Epifcopum Antiochenum,
in qua totius Cleri Romani enumerationem fa-
ciens dicit, h> £cclefia fathohca ( id eft Romana)
Presbyteros ejfe quadraginta fex , Diaconos feprem .
Sub diaconos fepttm » >Acoljtos quadraginta duos»
DE ORDINE. «7 1
Extrcflat . Lefforts vn* tum OJhanu quinquagm *
ta duos.
Hoc pratfuppofito , probatur aflcrcio prima
de illis omnibus Ordinibus in genere , exeo
quod poftquam Concilium Trid. capite z. (e-
ptem illos Ordines enumerauit , eoldemqtie
jn Ecclefia femper fuilTe dixit , capite tertio
abfolute definit Ordinem cfle Sacramentum,
abfque vlla reftri&ione ad maiores Ordines,
aut minorum exelufione ; vnde (equitur fecun-
dum erus mentem in omnibus Sc fingulis or-
dinibus , maioribus Sc minoribus, veram Sa~
«ramenti rationem reperiri.
Probatur z. de fingulis Ordinibus in particu-
lari. Dc Prcfbyteratu quidem tum cx Conciliis
Florent.in decr. Eug. Sc Tridentino fup.in qui-
bus Prelbyteratus tanquam aliorum Ordinum,
primus & praecipuus enumeratur , cui proinde
ratio Sacramenti prs aliis competere debet:tum
etiam ex SS. Patribus, qui Pri (byteraruro annu-
merant aiiis (aeramentis ; vel Ordinationem
Prelbyterorum expreise vocant facramentum,
vt S. Cyprianus ferm. de ablut. pedum , S. Au-
guftinus lib. i. cont. Donatift. cap. i- & S. Leo
epifi. §i. ad Diolcorum cap. i.
De Diaconatu fimiliter probatur, tum exeo
quod Concilium Tnd. (e(T. zq- definiuit/Zi^r- , f
chiam £cdejia diuina Ordinatione institutam conflare 9'
ex Epflcopu, ‘Presbyteris . & minflris : vbi permini-
firos faltem Diaconos intelligit > quorum pro-
inde Ordinem diuinitus inltitutum efie decla-
rat: tum etiam ex ritu quem feruat spifeopus
Diaconos ordinans, ciim fingulis illorum im- ;
ponens manus dicit j ^Accipe Sptntum S an dum;
quibus verbis fe gratiam illis conferre declarat.
Qnamuis autem Durandas Sc Caietanus ne-
gauermt Ordinationem Diaconi e!Tc (aeramen-
tum, monet tamen Ifambertusfentcntiam illo- Difp.
rum, licet ante Concilium Trid. vtcunque pro- z. de
babiliter defendi potuerit, poft illud tame fine Ord.
aliqua cefurse nota fuftineri amplius nonpolfe. art.7.
Dices Diaconos fitiflc ab Apofiolisinditutos
ed by Google
DE O R D,I N1 E.
Aci. 6. iique co fine, ve pauperum curam gere-
renc; vnde (equitur illorum Ordinationem non
efle (aeramentum , cum ex Cluilii inflitutione
non fle.
Refpondecur verum ede Diaconos ab Apo- '
ftolis ordinatos fuifle ; fallam vero Diaconatus
Ordinem fuifle ab illis inditurum: conflat enim
cx ipfius Ecclcfite traditione , vt docet & probat
Ifambertus fupra, {aeramentum Ordinis fuifle
a Chrifto Domino in vltima caena inftirutum.
Quod autem dicatur Diaconos ab Apoltolis or-
dinatos fuifle vt pauperum curam gererent , id
fuit quidem vnum ex illorum officiis , non vero
Erimarium Sc praecipuum , vt docet idem Ifam-
ertus fupra are. S.& plenius coftabit ex iis , qua:
dclingulorum Ordinum officiis infra dicentur.
De Sub diaconatu denique Sc aliis minoribus
Ordinibus conflat , tum ex authoritate Concilij -
Trid fupri; tum etiam ex co quod haec eft pluri-
morum Doclorum tam antiquprum quam re-
eentiorumfententia, vt S. Thomaein 4^1/1.24.
q.i.a 1. q.^. S. Bonauentur® , Richardi , Scoti,
Paludani, Maioris, Almaini, FcrrarienlisjEcxii,
alioru quos citat Sc fequitm Valentia quadi.
deSacr. Ord. pun. 4. quibus etiam fubfcribit
Ifambertusdifp. z. de Ord.art. 11-
Nec obflat quod tres tantum maiores Ordi-
nes dicantur facrirnon enim fle vocantur , quafl
folis illis ratio (aeramenti competat , feci quia
Apiis illis votum continentiae annexum cll , vc
docet idem Ifambcrt. difp. 1. dc Ord. art. 6.
Verum eflquidcm S.Ignatium Antiochenum
EP ifeopum epifl. 11. ad "Antiochenos fupra di-
clis Ordinibus annumerare Cantores fcu Plal-
miftas, 8c laboratores qui defunclorum corpo-
:urabant;l'cd ( vt refte obfernat Baronius)
uvii fuerunt hi Ordines , fed officia mere Ecclc-
fiaflica: quod aperte etiam colligi potefl cx
Concilio Carthag. 4. cnp. 10. vbi dicitur quod
Pfalmifta potefl abfquc (dentia Epifcopi , fola
Ptefb.yteri iufflone fufeipere canendi officium;
Sc cx confequcnti illud non conferebatur pes
te'
DE ORDINE 27 f
'Ordinationem fcu confecrationcm, fed per me-
ram depurationem feu commiflionem.
Obiiciesex doctrina fuperius explicata confe-
quensfore plura e fle Sacramenta quam feptem.
Refpondeturquod quamuis finguli Ordines
habeant rationem Sacramenti , vnum tamen in
genere Sacramentum limul conllituunt , quod
lufficic vt Ordo dicatur vnum gencrice Sacra-
mentum , quod iub fe diucrlhs fpecies continet,
vt fu (i iis explicat Bellarminus lib. i. de Sacrr
Ord. cap. S.
Porro fupradiiflis Ordinibus annumerari me-
rito debet Epifcopntus, tanquamipfius Ordinis
Sacerdotalis vertex & fummitas; quod exprefse
dcclaiauit Conc.Trid. fefl’ 25. cap. 4. vfci defi-
nit Epifopos , qui in^pojhlorum locum fuccejfcrunt ,
a d hunc ordinem Hterarchicum pracipue pertinere 5 cr
pvfitns eJpCjJiCHt ait ^Apoftolut , k Spiritu fantio , regere
TLcclefiam Dei ; eofque Preshyteru fupenores ejje > ac
Sacramentum Confirmationis conferre minifiros £c-
(Icjii 0 ordinare , atque alia pleraque peragere ipfcs pof-
fc : quarum funftionum potefiatem reliqui inferioris
Ordinis nullam habent. Cui veritati fuflxagantur SS.
Patres, qui Epifcopatum vocant Ordinem , vtS.
Anacletuscpift. ?.cap. r. S. Caiusepift.ad Peli-
cem Epifcopum,& S.Ambrofiuslib. •j. de Sacr.
cap. 1. Neque foltimeft Ordo, fcd etiam Sacra-’
mentum nobili/limum & p crfccHfli m u m : quam-
uis cnirq nonnulli Theologi olimid in dubium
rcuocauerint , communiter tamen a flerunt ali j
omnes, qui fuse citantur apud Bellarminum
lib • 1. de Clericis cap. 7. & Valentiam difp. 9.
deSacrrs Ordin. q. 1. pu. i- apud quem videri
poteft fufior probatio huius lententia? |, quam
adeo certam efle dicit Ilnmbcrtus , vt contra- Difp.
riam tanquam erroneam prorsus repudiandam 2. dc
exiftimet Oxd.
Quod vero fpcftat ad tonfuxam Clericalem, axt, 5.
quamuis quidam luris Canonici Dodorcs aliis
Ordinibus illam annumerandam; efle arbitren-
tur; communis tamen Sc vera Theologorum
lententia eft> non efle Ordincm/cd folunimodo
Digitized by Google
5&> DE ORDINE,
ceremoniam Ecclefiafticam ; vt S Thom. ifi 4..
dift. 24. q. 3. art. 1. S. Bonauentura ibidem , 8C
alij communiter docent : & conflat etiam ex
Concilio Trid.fen.23. ca. t.dereforrn. cap .6. Sc
io-vbi Tonfura seper ab Ordinibus exprelse
diftinguitur:&: in catcchifmo Rom. dicitur Ton
furam tantummodo e(Te praeparationem quam-
damad Ordines lulcipicndos, fient Exorcismus
eft praeparatio ad Baptifmum , 8c fponfalia ad
Matrimonium.
Quod quamuis ita fe habeat, certum eft nihil-
eminus ceremoniam illam Tonfura: accipieda:
ab iis, qui in Clerum cooptantur . & ab ipfis de-
ferenda , effe ar.tiquilluna & ab iplis Apoftolis
deriuatam ,vt videri poteft apud Bedam lib.4.
hift. Anglorumcap. 22. & apud Baronium ad
annum Chrfti y8. habeturque de illa fpecialc
decretum S. Anicetifummi Pontificis in epift.
decret.ad Epifcopos Gallia: , quo prohibentur
Clerici comam nutrire, iubenturque Tonfuram
infummitate capitis in modum fpherar' geftarej
cuius rei hanc ibi rationem reddit: Quod ficut
Cleriti dtfcerni debent d laicu in conuerfalien: j Jic
etiam ab ifdem in Tonfurair in en/ni habitu dfereti
ejfe debent. Quod etiam plures alijfummi Ponti-
fices & plurima Concilia variis fubinde tempo-
ribus fanxerunr,&noui(Timein Conc.Trid.fe/n
2j.cap.6.decretumilludrenouatum eft , ficut Sc
in pluribus aliisreccntioribus Italia, Hilpania
Germaniae , ac praeferrim Galliae noftra Conci-
liis,vt Rhemenfian. iyS$’.Turonefi eodeanno;
Bituricefian.15-84. Aqucnfian. ifSf. Tholofa-
no an.if90.Burdigal£fian. 1624. &c. ex quibus
apparet vniuerfam Ecclefiam hisnouifiimis te^
poribus vcluti cofpirare volui/Te,ad religiosailla
Tofurae Clericalis traditionem &praxim com-
munibus fuffragiis denuo ftabihcndam : vnde
infertur non fine graui peccato a Clericis , prae-
ferri m maioribus Ordinibus initiatis, aut be-
neficium aliquod Ecclcfiafticum obtinentibus,
hanc Tonfura: deferenda: legem contemni vel
negligi pofle , vt infra in appendice peculiari ad
«Alcon huius operis fulius explicabitur.
D,E ORDINE.
•V
aSr
S E C T I O II.
Qtf* fit materia ir firma Sacramenti Ordinii,
OVastionij propofitae duplex fei»-
fus cflepotcft. Primus, qua: fit materia &
forma Sacramenti Ordinisin genera-
li. Secandus, quae ficfpeeialis materia & forma
cuiufcunque Ordinis in particulari. Tro cuius
Vtroquefenfu rcfolutionc
Dicendum i. materiam remotam Sacramenti
Ordinis in generali, efle rem illam quas ab Epi-
fcopo traditur illi , qui Ordinem aliquem fufei-
pit, proximam efle illius reitraditionem.-formam
denique in verbis illis confiftere, qure ab Epi-
fcopo proferuntur modo imperatiuo cum ex-
preflione poteflatis qua confertur. Ita Sotus,vi-
dloria, Bcllarminus. & plures ali j quos citat Sc
fcquiturBonacinadifp. S.de Sacr. Ord. quadi.
Vnica.pu.?. Conftatquetum ex Cone. Carthag.
ex Florent.in decr. Eug. vbi dicitur Sacra-
menti Ordinis materiam c fle illud, per cuius tra-
ditionem confertur Ordo, formam vero efle ver-
ba ab ipfo Epifcopo in ciufinodi traditione pro-
lata : tum ex iis qus de materia & forma fing u-
lorum Ordinum in particulari dicentur.
Dicendum z. materiam Ordinationis Oftiarij
efle traditionem Clauium per Epifcopum fa-
&m : Lcfloris, traditionem Codicis dc quo or-
dinandi legere debent : Exorcifla:, traditionem
libri exorci (morum : Acolyti, traditionem cero-
ferari) & vrccoli vacui. Formam vero efle verba
caique materi* corrcfpondentia, qua: ab Epi-
fcopo, dum eiufmodi inflrumenta ordinandis
tradit , proferuntur ; qus quidem habentur in
Pontificali. Ita citari Deflores apud Bonacinam
fupra. Et conflat tum ex prajfato Cone. Carth.
4. can. 6 7.8. 8c 9'.& Florent, in decr Eug. tum
ex catechifino Rora. part. z. cap.7. Ybihtec «.sa-
tua di flrncte explicantur.
Digitized by Google
S8i DE ORDINE. ;
Dicendam q. duplicem efle materiam partiit*
lem duplicemque formam Subdiaconatus, Dia-
conatus,**: Prcfbytcratus-. Prior materia partia-
lis Subdiaconatus eft tradito calicis Tacui cum
patena vacua, cui partialis, hacc forma refpondet:
Videte cuiuf modi mtnifierium vobis traditur': pofte-
xior eiufdem materia partialis eft traditio libri
Epiftolarum , cui refpondet haec alteta partialis
forma : ^Accipe librum Epiftolarum , & habe potffta •
tem legendi eat in Ecclefia Dti , tam pro vivis quam
pro defundis. Similiter prior partialis materia
Diaconatus eft manuum Epifcopi impofitio,
quaelitfuper ordinandum ; forma ei correfpon-
dens funt haec verba: ^4 cape Spiritum fandum ac
robur ad refifiendum diabolo & tentationibus eius , in
nomine Dommi : pofterior partialis materia eft
traditio libri Euangeliorum ; forma ei rcfpon-
dens : Accipe poteftatcm legendi Euangelium in £c~
tlejia Dei, tam pro vittuqstam pro defundis > tn no-
mine Domini. Denique prior partialis materia
Prelbyteratus eft traditio calicis cum vrno , 8c
patena; cum pane fuperpofito; forma corrcfpon-
dens funt htec verba : Accipe potefiatem offerendi
Sacrificium Dei , Mijfafquc celebrandi , tam pro vi-
nis quam pro defundis , innomine Domini : pofterior
partialis materia eiufdem eft impofitio ma-
nuum Epifcopi fuper Ordinandum 5 partialis
item forma ei xefpondens funt haec verba :§uo-
rum r emi feris pecca ta, remittuntur cu-y & quorum reti -
nucritis , retenta funt.
• Hxc autem doftrina circa praedidornm Ordi-
num materiam & formam defumpta eft tum ex
citato Concilio Carthag. & Plorent, tum etiam
exFontificnli & Catechifmo Romano, vbiluee
omnia fuse declarata habentur ;pro cuius con-
firmatione non requiritur alia probatio quam
ipiius Ecclefire auctoritas. Quamuis autem
non plane conflet inter Theologos , vtrum
Subdiaconatus & Diaconatus materia & for-
ma fit duplex ( de Prefbyteratu enim nullus eft
ambigendi locus ] .quihufdam hanc, aliis illam
fanquam folam & fu ffi cientem affignantibus j
i
idhUaiji^H
DE ORDINE. 28?
fcntentia tamen illorum , qui duplicem illam
materiam & formam partialem in vtroque il-
lo O rdineagnofcunt, videtur efle non lolum
probabilior , ob rationes qute apud Ifamber-
tum videri poflunt ;fcd etiam in praxi tenen-
da : cum in iis , qua: ad Sacramentorum validi-
tatem fpeiflanc jtutior femper pars ample&cn-
da fit.
Dicendum 4. triplicem efle mareriam partia-
lem Epifeopatus ; triplicem item formam par-
tialem - Prima illius materia partialis eftimpo-
fitio manuum .i tribus Epifcopis fiicla fuper ca-
put illius, qui in Epifcopum ordinatur; forma
ei correlpondcns funt lirec verba ab illis tribus
fimul prolata : Accipe Spiritum faucium' Secun-
da materia partialis eft vn<ftio capitis & ma-
nuumipfius cledtiin Epifcopum fatftaper confe-
cratorem Epilcopum : forma ei refpondens
funt verba, quas in ipfa vndione ab Epifcopo
confecratore proferuntur. Tertia denique par-
tialis materia cit traditio Baculi Paftoralis, an-
nuli, & libri Euangeliorum: forma ei refpon-
dens funt verba, quaein ipfi traditione confecra-
tor Epifcopus profert.
Vafqucfius quidem cum quibufdam aliis
Theologis quos citat, cxiftim.it materiam Epif-
eopalis Ordinationis infola manuum impofi-
tionea tribus Epifcopis facla; formam item in
folis verbis, quas tunc ab illis proferuntur; ob-
leruatque paucos admodum Theologos ferip-
fifle de materia & forma Epifcopalis ordinatio-
nis : nihilominus probabilior eft& in praxi te-
nenda fententia in aflertione noftra explicata,
ob varias aucftoritates 8c argumenta, quibus fuse
illam propugnat Ifambertus, qua; apud illum vi-
deri poflunt.
Ceterum ad foluendas plures difficultates,
qua: circa materias illas & formas fingulorum
ordinum poflent occurrere, obleriiandum eft id
quod docet Bcllarminus, credibile efle Chriftum
Dominum iftas omnes materias Ordinum in-
fticuifle , non quidem in particulari , fed gene-
dif.
art.
difp.
£40.
cap.p.
aft.4.,
eap.9,
dc
Ord*
H
t
474 DE EXTREMA VNCTIONE.
cramcntum fubditisfiiisextreme & periculose
aegrotantibus adminiftrare ; ita vt peccet mor-
taliter, fi cognito alicuius infirmi periculo illi
conferre fine vlla iulla ratione omiteat aut dif-
ferat cum probabili periculo , ne interim xgro-
tus illo non fufeepto moriatur. Addit que quod,
quamuis infirmus morbo contagiofo laborarer,
nec poflet illi Sacramentum hocnifi cum vitae
periculo adminiftrari , fi tamen proprius eius
Sacerdos aliter ei fubucnire non poilit quam
IxtremamvncHonem illi conferendo, teneretur
etiam cum certiflimo vita’ periculo lianc ilii
jtdminiftrare , nifi alius Sacerdos eius vices
fup pleat. Docet nihilominus quod , fimornlitcr
certus fit de bona illius difpofitione quoad ca
qua; lalutem animas reipiciunt ; puta quia nu-
perrime Poenitentia: Sc Euchariftiai Sacramen-
ta illi adminiftrauit , tunc non teneri faltemfub
peccato mortali Jt^tremam vnclioucm illi ad-
rtuniftrarc.
Digitized by Google
27r
CAPVT SEPTIMVM.
De Sacramento Ordinis.
~ SECTIO I. ~~
Vtrum Ordo fit Sacramentum.
Omix Ordinis , quod ex fe lati/fimam
Sv^^habct fignificationem, ab Ecclefia vfurpa-
eft, (vt obferuar Catechifmus Rom.)
tum ad defignandum icdefiaftica: Hicrarchiae
ftatum, in qua repcriuntur varij miniftrorum
fuperiorum Sc inferiorum gradus optime dif-
pofiti ad ea perficienda , qua: cultum diuinum
prarfcrtimque fandi/fimum Dominici corpo-
ris facrificium fpe&ant : tum ad fignificnndum
ritum illum Sacrum ^ quo quifqueminiilrorutn
illorum folemni religione confecratur , ac diui-
ho cultui facrifque altaribus mancipatur : in
_quo pofteriori lenfu de illo q uasritur vtrum fic
Sacramentum. Qua; quidem quaftHo duplici-
ter intelligi poteft : Primo in genere; vtrum in
icdefia fit Sacramentum Ordinis; fecundo in
particulari; vtrum quilibet Ordinum icclefia-
flicoru fit Sacramentum. Pro cuius refolutione
Dicendum i. Ordinem e/Fe Sacramentum
noua: legis a Chrifto Domino inftituttim. Hanc
veritatem , qua: de fide eft , negau erunt ohm
Mcflaliani, vt refert Coccius , 8c hodie fimiliter
negant Lutherani & Calainifta: j quorum error
refellitur , & veritas noftra; fidei probatur.
Primo ex Apoftolo i. ad Timoth. i. ^ idmo -
neo te.vt refufeites gratiam , qua eft in te per im-
pefitionem manuum mearum : ex quo loco , vbi
loquitur^poftolus defacra Ordin itione ipfius
Timothei , habetur ritus aliquis fenfibilis , Sc
collatio gratiae pet hunc ritum; vnde fequitut
veram rationem Sacramenti in Iaera Ordina-
tione rcpci;ri. M vj
part.t
cap-7-
tom.2
lib S.
art.x.
Digitized by Google
. v- • • * .
iy6 DE ORDINE.
Secundo cx Concilio Calcedon. can. 2. vbi'
damnantur illi , qui pecunias pro Ordinationo
recipiunt , eo quod gratiam Dei vendere cen-
feantur, quae tamen vendi nec debet nec poteft;
& ex Concilio Trid.fefT. 2$. his verbis : Cum
/ iriptur a te/limonio , -dpoftolsca traditione , & pa-
trui* vnanimi confenfu pcrfptcaum Jit per facram
Ordinationem , qua verbu ir fignu exterioribus per-
ficitur, gratiam conferri j dubitare nemo debet Ordt -
xem ejfb vere & proprie vnum ex feptem fanfta £*.
tlefia Sacramentu.
Tertio ex S. Leone Epift. 87. ad Epifcopos
Mauritania; cap-r- vbi po Aquam dixit Ordi-
nem Sacerdotii nonmfi bene probatis & exer-
citatis efle conferendum ,fubiungit ; §uu dif-
Jimulare audeat , quod m tanti Sacramenti perpetra-
tur iniuriam , fi nimirum indignus ordinetur : 82
S. Ambrofio lib.de dign. Sacerd cap. j\ .guie
dat Epi/icpalem gratiam ? Deus, an homo ? refyondes
Jlne dubio ; Deus : fed per hominem dat Deus : horne
imponit nfhnus; Deus largitur gratiam.
Dicendum 2. non modo Ordinem in genere,-
fcd eriam in particulari vnumquemque Ordi-
num Ecclefiafticorum efle Sacramentum. An-
tequam h,ec afTertio probetur , fupponendum
eft feptem efle Ordines : tres qui dicuntur ma-
jores 1 fcilicct Prefbyterntum , Diaconatum , Sc
Subdiaconatum ; quatuorvero minores , nimi-
riim Ordinem Acolytorum , Exorciftarum ,
Ledorum , & OAiariorum. Quod conflat cx
variis Conciliis feptem illos Ordines enume-
rantibus; vt ex Concilio Rom.fub S.Sylueftro
fap.4. Carthag. 4. cap. 2. Florent.in decr. Eug.
&Trident. fefl' 23. cap. r. vbi exprefse dicitur
non foltim nomina illorum Ordinum, fed etiam
fingulorum propria minifteria fuifle in vfu ab
ipfo Ecclcfue initio. Icem ex Epift. Cornelij
Papa: ad Fabianum Epifcopum Antiochenum,
in qua totius Cleri Romani enumerationem fa-
ciens dicit, InEcclefia Catholica ( id cfl R*omanaJ
Presbyteros ejfe quadraginta fex . Diaconos feptem „
Subdi nanos fepttm , ^Acolytos quadraginta duos.
DEtORDINE. ®?f..
Exorofiat . LcElons vn a cum OJhariu quinquagin »
t* duos.
Hoc praifuppofito , probatur aflcrtio prini®
de illis omnibus Ordinibus in genere , exeo
quod pottquam Concilium Trid. capite z- fe-
ptem illos Ordines cnumerauit , coidemque
m Ecclefia (emper fiiilTe dixit , capite tertio
abfolute definit Ordinem efle Sacramentum,
abfque vlla reltri&ione ad maiores Ordines,
aut minorum exelufione ; vnde iequitur fecun-
dum cius mentem in omnibus & fingulis or-
dinibus , maioribus & minoribus, veram Sa-
cramenti rationem reperiri.
Probatur z. de fingulis Ordinibus in particu-
lari. De Prcfbyteratu quidem tum cx Conciliis
Florent.in decr. Eug. 8c Tridentino fup.in qui-
bus Prelbyteratus tanquam aliorum Ordinum
primus & praecipuus enumeratur , cui proinde
ratio Sacramenti prae aliis competere debetrtum
etiam ex SS. Patribus, qui Priibytcratum annu-
merant aliis facramentis j vel Ordinationem
Prefbyterorum cxprefse vocant facramentum,
vt S. Cyprianus ferm. deablut. pedum , S. Au-
guftinuslib. i. cont. Donatift. cap.i. & S.Leo»
epift. Si. ad Diofcorum cap. i.
De Diaconatu fimiliter probatur, tum exeo ^
quod Concilium Tnd. i'efl~. iq. definiuit Hierar- , f
chiam Scclcjin diurna Ordinatione suffituram conflare *
tx Eptfcopu, res by teris , &minflru : vbi per mini-
firos faltem Diaconos intclligit , quorum pro-
inde Ordinem diuinitiis inflitutum efle decla-
rat : tum etiam cx ritu quem feruar spifeopus
Diaconos ordinans,ciim fingulis illorum im-
ponens manus dickj ^Accipe Spiritum Sanclum;
quibus verbis fe gratiam illis conferre declarat.
Qnamuis autem Durandas & Caietanus ne-
gauerint Ordinationem Diaconi efle facramen-
tum, monet tamen Ifambertusfentcntiam illo- Dilp.
rum, licet ante Concilium Trid. vtcunque pro- 2. de
babiliter defendi potuerit, peft illud tame fine Ord.
aliqua cefur* nota fuftineri amplius non polle. arc.7.
Dices Duconosfitiftc ab Apodolis inftitutos
itized by Google
47S DE OR D,I NE.
Aci. 6. idque co rinc , vt pauperum curam gere-
rent ; vnde (equitur illorum Ordinationem non
eflc (aeramentum , cum ex Chridi inditutionc
non lit.
Refpondccur verum efle Diaconos ab Apo-
dolis ordinatos tuifle; fallam vero Diaconatus
Ordinem fui fle ab illis inditutum: condat enim
ex ipfius Ecclcli* traditione , vt docet & probat
Jlambertus Cupra , facramentum Ordinis ruide
a Chrifto Domino in vltima ccena inftitutum.
Quod amem diqrur Diaconos ab Apoftolis or-
dinatos fuirte vt pauperum curam gererent , ici
fuit quidem vnum exiliorum officiis , non vero
primarium Sz praecipuum , vt doce: idem Ifam-
bertus lbpraart;Si& plenius codabit ex iis , qure
defingulorum Ordinum officiis infra dicentur.
De Subdiaconatu denique Sz aliis minoribus
Ordinibus condat , tum ex authoritate Con cilii
Trid Cupra; tum etiam ex eo quod h*c ed pluri-
morum Doctorum tam antiquorum quam rc-
centiorum lententia, vt S - Thomaiin ^..dift.24.
q.i.a 1. q.’. S. Bonauentur», Richardi , Scori,
Paludani, Maioris, Almaini, FerrarienfisjEcicr,
&alioru quos citat & Coquitur Valentia quasit.
x.deSacr. Ord. pun. 4. quibus etiam fubCcribit
ICambertusdiCp. z. de Ord.art. 11.
Nec obdat quod tres tantum maiores Ordi-
nesdicantur lacrimpn enim fle vocantur , quali
Colis illis ratio iacramenti competat , Ccd quia
folis illis votum continenti* annexum cd , vt
docet idem ICambert.difp. x.dc Ord. art.6.
Verum cd quidem S.Ignatium Antiochenum
.Epifcopum epill. 11. ad "Antiochenos Cupra di-
ctis Ordinibus annumerare Cantores Icu Pfal-
, ruidas, & laboratores qui defunclerum corpo-
Ad an. ra Curabant; Ccd ( vt recde obCeruat Baronius)
■+_+• non fuerunt hi Ordines , Ccd officia mere Ecclc-
|ro/e fradica : quod aperte etiam colligi poteft eS
Concilio Cnrthag. 4. cap. 10. vbi dicitur quod.
PCalmida poted abCquc (cientia Epilcopi , Cola
Prelb.yteri iuffione CuCciperc canendi officium;
& cx confequenti illud non conferebatur pes
DE ORDINE ar?
Ordinationem feu confecrationem, fcd per mc-
ram depurationem feu conuniflionem.
Obiieiescx doctrina luperius explicata confe-
quensfore plura efle Sacramenta quam feptem.
Refpondeturqudd quamuis finguli Ordines
habeant rationem Sacramenti , vnum tamen in
genere Sacramentum fimul conllituunt , quod
iufficic vt Ordo dicatur vnum generice Sacra-
mentum , quodfub fediuerlasfperies continet,
vt fu fitis explicat Bellarminus lib. i. de Sacr.
Ord. cap. S.
Porro fup radietis Ordinibus annumerari me-
rito debet ipifcopatus, tanquamipfius Ordinis
Sacerdotalis vertex & fummitas; quod exprefse
cicclarauit Cone. Trid.fefl'. zq. cap. 4. vbi de£-
nit Epifiopos , qui in^dpofiotorum locum fuccejferunt ,
ad hunc ordinem Hterarehicum pracipue pertinere q cr
psJitaseJfe.ficutait^Apofioliu, «Spiritu fundo , regere
Hcclcfiam Dei ; eofque Presbyteris fupenores ejfe , ac
Sacramentum Confirmationis conferre > mmifiros £c-
flefia ordinare > atque alia pleraque peragere ipf os pof-
fc : quarum fundtonum potejhtcm reliqui inferioris
Ordinis nullam babent.C ui veritati fuffragantur SS.
Patres, qui J-pificopatum vocant Ordinem , vtS*
Anadetus epilt. ?.cap. 1. S. Caiiisepift.ad Feli-
cem Epificopum,& S.Ambrofiuslib. 3. de Sacr.
cap. 1. Neque foltimelt Ordo, fed etiam Sacra-
mentum nobiliflimum & perfecti/fimum:quam~
uiseninj. nonnulli Theologi olimid in dubium
reuocauerint , communiter tamen allerunt ali f
omnes, qui fuse citantur apud Bellarminum
lib. 1. dc Clericis cap. f. & Valentiam difp. 9.
de Sacris Ordin. q. 1. pu. t. apud quem videri
poteft fufior probatio huius lententia» quam
adeo certam efle dicit Ifimbcrtus , vt contra- Difp.
riam tanquam erroneam prorsus repudiandam 2,t{e
exiftimet Ord.
Quod vero fpeflat ad tonfuram Clericalem, aft, j,
quamuis quidam luris Canonici Dodores aliis
Ordinibus illam annumerandam; efle arbitren-
tur; communis tamen & vera Theologorum
lententia eft> non efle Oidincm/cd foiunuuodo
« DE ORDINE-
ceremoniam Ecdefi.ifticam ; vtS Thom.ift^.
dift. 24. q. art. i.S. Bonauentura ibidem, Sc
alij communicer docent : & conftat etiam ex
Concilio Trid.fefl.23. ca. a.dereform. cnp.6. &
io-vbi Tonfura seper ab Ordinibus expreise
diftinguitur:&in catcchifmo Rom. dicitur Ton
furam tantummodo efle praeparationem quam-
dam ad Ordines lufcipiend©s,ficut Exorcismus
eft praeparatio ad Baptifinum , 8c fponfalia ad
Matrimonium.
Quod quamuis ita fe habeat, certum eft nihil-
©munis ceremoniam illam Tonfura: accipifdas
ab iis, qui in Clerum cooptantur. & ab ipfis de-
ferenda , efle antiquiflima& ab ipiis Apoftolis
deriuatam ,vt videri poteft apud Bedam lib.4.
hift. Anglorumcap. 22- & apud Baronium ad
annum Chrfti 7S. habeturque de illa fpecialc
decretum S- Aniceti lumrai Pontificis in epili.
decret.ad Epifcopos Gallia: , quo prohibentur
Clerici comam nutrire, iubenturque Tonfurara
infnmmitate capitis in modum fphera: geftare;
cuius rei hanc ibi rationem reddit : Quod ficut
dertti dtfcerni debent d laicu in conuerfatione . fc
etiam ab iijciem in Tonfiira& in »mni habitu dijireti
ejfe debent. Quod etiam plures alij fummi Ponti-
fices & plurima Concilia variis lubinde tempo-
ribus fanxerunr,&nouiflimein Conc.Trid.fcfl'.
2j.cap.6.decretumilludrcnouatum eft , ficut Sc
in pluribus aliis reccntioribus Italice , Hilpanias
Germania: , ac prarferrim Gallia: noftra: Conci-
liis,vt Rhemenfian. iyS^ Turonefi todear.no;
Bituricefi 211.1784. Aqucnfian. 1 7S7. Tholola-
no an.if qo BurdigalSfi an. i624-&c.ex quibus
apparet vniuerfam Ecclcfiam hisnouiflimis te^
poribus vcluti colpirare voluifle,adreligiosaiila
TofurcE Clericalis traditionem &praxim com-
munibus fuffragiis denuo ftabihendam : vnde
infertur non fine grani peccato a Clericis , pr*-
fertim maioribus Ordinibus initiatis, aut be-
neficium aliquod Ecclcfiafticuni obtinentibus,
hanc Tonfura: deferenda: legem contemni vel
negligi pofle , vt infra in appendice peculiariad
«Alccm huius operis fufius explicabitur.
D,E ORDINE.
i**'
at
SECTIO II.
Qx* Jit m turi a & firm* Sacramenti Ordinis,
OVvest IONIS propofita: duplex fcn-
fus eflepoteft. Primas, qua; fit materia &
forma Sacramenti Ordinisin genera-
li. Sebandus, qua:ficfpeeialis materia & forma
cuiufcunque Ordinis in particulari. Pro cuius
Vtroque fenfu refolurionc
Dicendam i. materiam remotam Sacramenti
Ordinisin generali, efle rem illam qua» ab Epf-
fcopo traditur illi , qui Ordinem aliquem fufei-
pit, proximam efle illius reitraditionem. formana
denique in verbis illis confiftere, qua» ab Epi-
fcopo proferuntur modo impezatiuo cum ex-
prefiione poteflatis quas confertur. Ita Sotns,vi-
doria, Bcllarminus , & plurcsalij quos citat &
fcquiturBonacinadifp. S.dc Sacr. Ord. qua-ft.
Vnica.pu.}. Conftatquetum ex Cone. Carthag.
4..&ex Florent.iu decr. Eug. vbi dicitur Sacra-
menti OrdinismateriamefIeiilud,percuius tra-
ditionem confertur Ordo, formam vero efle ver-
ba ab ipfo Epi/copo in ciufmodi tradicione pro-
lata: tum ex iis qua de materia 8c fbrma Angu-
lorum Ordinum in particulari dicentur.
Dicendum z. materiam Ordinationis Oftiarij
efle traditionem Clauium per Epifcopum fiu
flam : Ledoris, traditionem Codicis de quo or-
dinandi legere debent : Exorcifta:, traditionem
libri exorci (morum : Acolyti, traditionem ccro-
ferarij 8c vrccoli vacui. Formam vero efle verba
cuique materia» correfpondentia, qua: ab Epi-
fcopo. dum eiufmodi inftrumenta ordinandis
tradit, proferuntur ; qu;E quidem habentur in
Pontificali. Ita citati Deflores apud Bonacinam
fupra.Et condat tum cx pradato Cone. Caith.
4. can. 6 *t.8. & 9‘.& Florent, in decr Eug. tum
excatechifmo Rora.part. z.cap.7. vbih.KC ojh-
ttia di ftinde explicantur.
Digilized by Google
DE ORDINE. 28?
fentcntia tamen illorum , qui duplicem illam
materiam & formam partialem in vtroque il-
lo O rdine agnolcunt, videtur efl*e non iolum
probabilior , ob rationes qu«e apud Ilamber-
tum videri poflunt ;fcd etiam in praxi tenen-
da : cum in iis , qua* ad Sacramentorum validi-
tatem lpe&anc , tutior lemper pars amplcctcn-
da lit.
Dicendum 4. triplicem efle materiam partia-
lem Epifcopatus ; triplicem item formam par-
tialem. Prima illius materia pardalis eftimpo-
fitio manuum a tribus Epifcopis facta fuper ca-
put illius, qui in Epifcopum ordinatur; forma
ei corrcfpondcns funt luec verba ab illis tribus
fimul prolata : Accipe Spiritum fanefum- Secun-
da materia partialis eft vndio capitis & ma-
nuumipfius ele<5tiin Epiicopum faftaper confe-
cratorem Epiicopum : forma ei rcfpondens
funt verba , qua* in ipfa vnftione ab Epifcopo
confecratore proferuntur. Tertia denique par-
tialis inateria eft traditio Baculi Paitoralis, an-
mili, & libri Euangeliorum : forma ei rcfpon-
dens funt vciba,qua;in ipfe traditione conlecra-
tor Epifcopus profert.
Vafquciius quidem cum quibufdam aliis
Theologis quos citat, cxillimat materiam Epif-
eopalis Ordinationis infola manuum impofi-
tionea tribus Epifcopis facta ; formam item in
folis verbis, qua: tunc ab illis proferuntur; ob-
feruatque paucos admodum Theologos ferip-
iiflc.de materia & forma Epifcopalis ordinatio-
nis : nihilominus probabilior eft & in praxi te-
nenda fententia in afTertjone noftfa explicata,
ob varias au&oritates & argumenta, quibus fuse
illam propugnat Ilambertus, qua: apud illum vi-
deri poflunt.
Cauterum ad foluendas plures difficultates,
quK circa materias illas & formas fingulorum
ordinum pofient occurrere, obteruandum cft id
quod docet Bellarminus,credibile efle Chriltum
Dominum illas omnes materias Ordinum in-
ftituiffc j non quidem in particulari, led gene-
art.4.,
cap.cj.
de
Oid»
J
a?4 DE ORDINE,
jtatim praecipiendo Apoftolis , & per illos Epif-
copis eorum fuccefloribus , vt Ordines confer-
rent per traditionem inftrumcntorum illotum»
quibus fignificarctur eorum poteftas, & verbis
conceptis eamdem illam potcftatis traditionem
exprimerent : quod etiam pluribus probat
Kambcrtus art. 6. idemqueart. 8. refte monet
non foliun praecepti , fed etiam Sacramenti ne-
ceiTitate requiri , vt qui Ordinem aliquem fufei-
piunt{ quod maxime notandum eft > illi us ma-
teriam ab Epifropo porredlam phyficetanqant :
quod variis argumentis probat , ac praefertim
auiflorirate Clementis VIII. fummi Pontificis,
qui fpeciali diplomate decreuit reordinari (al-
tem fub conditione cos, qui tunc temporis fue-
tant r.b Epifccpo S^gienfi ordinati , eo quod
nec Epifcopus ille per feipfumtradidiffet inftru-
menta ordinandis . nec Ordinandi phyfice
ftmmenca illa tetigiffent.
SECTIO III.
$hu Sacramentum Ordini* conferre , quii iter»
illud fufupere pofiit.
CER.tvm eft ex fide ordinarium huius
Sacramenti miniftrum efie folum Epifco-
pum , vt conftac ex Concilio Plorent, in
decr. Eug. & Trident.fefT.i^.cap.^. & etiam cx
perpetua Ecclefia: traditione manifeftum eft , vt
ex variis Conciliorum & SS. Patrum tcftimo-
niis probat Bellarminusrfed difficultas eft vtrum
<W.II. omnis Sc quilibet Epifcopus poffit;valide ordi-
ne nare; item vtrum excommiffionc fummi Pon-
Oii' tificis poffit aliquis alius ab Epilcopo conferre
Ordines. Pro cuius refolutione.
Dicendum r. quemlibet Epifcopum etiam
hrereticum aut dcgridatum Ordines valide con-
ferre poflc, dummodo matefam & formam le-
gitimam cum debita intentione adhibeat. Ita S.
Th0masin4.dift.ar, q.i.a. 2.S. Bonaucntura
ibi i. art. i. q. z Scotusj Riehatdus, Diuaudus,
*.-r
DE ORDINE, j?r
Paludanus, & alij communiter in eandem di-
ftindionem. Ratio eft, quia potcftas ordinandi
pendet fundamentaliter & eflentialiter a chara-
«ftcre Epileo pali , ficut poteilas confecrandi pen-
det a charadere Sacerdotali, ciim ipla Ordinatio
fiat per modum cuiufdam conlecrationis,chara-
dernutem ille aeque in Epiicopis ac in Sacerdo-
tibus eft indelebilis.
Neque obftat cap. Nullum, g. qeueft. 2. in quo
vacua 8c inania dicuntur omnia quae geflerat
ipifcopus,fundioncsaliquasin aliena Diceccfi
& fuper alienum Clerum exercens : haec enim j
( vrrede obicruat & probat llambertus )intd- t
ligeuda funt non de iacra Ordinatione ,1'cdde
aliis ad Ecclefiallicam difciplinam fpedantibus :
vnde etiamin Concilio Trident.fcfl'. 14. cap. z.
8c fefl". 23. cap. 8. non dicitur eiic reordinandus
ille, qui ab alieno Epifcopo fine proprij licentia
Ordines accepit; led tantum decernitur , vt d
fufeeptorum ordinum exeeutione * quandiu
proprio Epilcopo vifum fuerit, maneat fufpcn-
fus.
Quamuis autem valida fit Ordinatio ab Epi-
fcopo alieno, vel etiam haeretico aut degradat®
fada, eft tamen illicita : vt enim Epifcopus nota
modo valide, fed etiam licite Ordines conferat ,
nonnifi iubditisiiiis illos conferre debet, auc
alienis ex licentia proprij Epifcopi , Sc infupec
ab omni cenfura & impedimento Canonico de-
bet efie immunis, concedit tamen idem Conci-
lium feir.23.cap. 9.vtEpifcopusfiuniliarem fuum
feu domefticum, licet fibi non fubditum ordi-
nare poilit , dummodo fuerit cum eo per trien-
nium commoratus.
Dicendum 1. cxdifpenfatione fummi Ponti-
ficis fimplicem Sacerdotem conferre pofle qua-
tuor minores Ordines,Subdiaconatum,& Dia-
conatum. De minoribus confiat ex co quod
Abbates regulares poifint ex conceffione fummi
Pontificis Tonfuram Sc quatuor minores Ordi-
nes regularibus fibi fubditis conferre, vt habe-
tur ex cap. gumiam, dift. fi 9. & cap. Cum un-
SSs
m
■ ■
g*.
s£
estri
1«, •*■:■■"
3iV- •
1S6 DE ORDINE.
tingar, extra de jetatc & qualitatibus Ordlnancf.
Actiam ex Cone. Trid.lefl'. i $.c. 21. de reform .
De Diaconatu & Subdiaconatu fimiliter conflat
expriuilegio per Innocentium VUI.anno Do-
mini rq.S8. Abbatibus Ciftercij conceflo , vt
quibufeunque Monachis fui Ordinis Subdia-
conatum 8c Diaconatum conferre portent.
De Prcfbyteratu ver6,aim nullum extet
lis priuilegij exemplum , nec vili limplici Sacer-
doti , quamuis in eminentirtima dignitate con-
dituro lunamus Pontifex vnquam concerterit
facultatem ordinandi Sacerdotes , inde merito
infertur eiufmodi facultatem ita foli rpilcopo
competere, vt nullis aliis delegari aut committi
portit.
Quod autem fpedat ad xpifeopatum ; quam-
uisiure communi tres ipifcopi adordinandum
feu Iconlccrandum zpifeopum requirantur, vc.
_ habetur cx Pontificali Romano , & variis argu-
™'P‘ mentis probat Ifambertus , poteft tamen fum-
o.a.I/jnus Pontifex dilpenfare vt vnus ipifcopus
alium Epifcopum ordinare folus portit j quod
probari folct ex facto S. Gregorij Tapse , qui
cum Augullino Epifcopo in Angliam miflo
difpenfuuc,vt, quando ibi folus effet ipifcopus,
folus etiam portet alios Epifcopos ordinare, do-
nec pl ures ertent, qui cum illo spifcopalem or-
dinationem facerent-
Dicendum j. diuino iure omnem Sc lolum
mafculum baptizatum facrie Ordinationis efle
capacem. Ita S.Thomas : cftquede fide contra
Collyridianos & Cataphrigasha.Tcticos , qui
mulieres facris Ordinibus initiabant , vt reflatur
S. Epiphanius hasrefi 79. & probatur cx Apo-
flolo r. Timoth. 2. vbi prohibet mulierem do-
minariin virum : &i. Coriath. 14. iubet efle
fubditara, nec permittit ei in Ecclcfia loqui vel
docere : qui vero ad Ordines promoucntur, ac-
cipiunt prseminentiam Sc poteflatcmin alios :
Sccap.NouacjH.tda>», de jrcenit. Sc rcmifT. di-
citur mulierem facra; Ordinationis efle adeo
incapacem , vc nequidem fandiflim* Virgini
1« 4.
dift.
2f.q.
a-a. 1.
■ . .
DE ORDINE. 287
Deipara ( qua: tamen vniuerfis Apofcolis lon-
ge dignior & eminentior fuit ) claues regni _coe-
lorum tradita: fuerint.
Obiiciescx antiquis canonibus conflare mu-
lieres quafdam olim ordinatas fuilTe Prcfbyce-
ras , Diaconiflas, Ofllarias, &c.
. Refpondetur. Diaconiflas & Ofliarias non
fuiflevllo Ordine infignitaSyfcd tantum depu-
tatas ad quaedam officia 3c munia exteriora ,
prarfercim erga alias mulieres obeunda : Fre-
fbyteras vero fuifle , vel viduas longe aliis fe-
niores ob retarem fic ditias , vt patet ex cap.
J Mulieres , difl. $2. vel fic vocatas fu i fi 'e mulieres
coniugatas, quarum mariti ad Prefbyteratum
feu Sacerdotium promoti fuerant, qua: tamen
in perpetua continentia cadibes permanebant 5
ficut etiam illa: , quarum coniugcs ad j-pifeo-
paletn Ordinem euccli fuerant , qua: tamen
fiiniliter in perpetuo caelibatu viuebant , di-
cebantur Epifcopa: , vt patet ex Conci-
lio 2. Turonenfi can. 20. & Altilliodorenft
can. 2r.
Dicendum 4. vt quis licite Ordines fufei-
piat , requiri in primis , vt nulla lethali culpa fit
inquinatus.- ^tueuwt[ vt loquiturCatcchilmus
Romanus, ) mortiferi alicuius peccati Jibi confeius
initiari fe curaret vel fateretur , nono fe & maximi
fcelere objlringerct : quare ibidem monet , vt,
qui facris initiandi furit , prius P cenitent ix Sa-
cramento confcientiam purgare diligenter ftu-
deant.
Pra^rea requiritur , vt nullo Cenfura? vin-
culo innodatus, nulla tetiam irregularitate im-
peditus fic: quod infra fuo loco explicabitur.
Item vt legitimo tempore & idonea aetate or-
dinetur ,habeacquc alias qualitates feu difpo-
fitiones iure diuino vel Ecclcfiaflico praderi-
ptas.
Atque imprimis quod fpeiftat ad tempus,
prima Toniura Clericalis quacunque die
& bora conferri potefl , vt habetur in Pon-
tificali Romano. Quatuor minores Ordi-
■
5IS
1 1
1
%SS DE ORDINE,
nes, quando feorfim i maioribus conferuntur
in Dominicis tantum 8c feftiuis diebus, idgue
«nane vt ibidem praifcribitur : tres vero maio-
res Ordines , nonifi in Sabbatis quatuor tem-
porum , Scin Sabbato ante Dominicam Partio-
nis , & ance Dominicam Refurreftionis , vt
«onftat ex vniuerfali Ecclcfiae praxi , & haberut
cap. De eo, de temporibus Ordinat. & cap. vlt.
dilt. 7f. Ordinatio vero Bpifcopi nonniii die
Dominicafieri debcc,idque ex antiqua Ecde-
fix confuetudine , vr docet S Leo epjft. jg,
ad Dio/corum cap. i. & habetur cap. £>uud die,
dift. 7T-
Ad legitimum tempus Ordinationis pertinet
etiam obferuatio interftitiorum : ideft vt pofl
aliquem Ordinem fufeeptum , nonniii anno
clapio fuperior ordo conferatur : quod non ib-
dif. g. Ium in maioribus Ordinibus , feri etiam in mi-
queft. noribus locum habere tcftantur Nauarrus,Re-
vn.de ginaldus, Mcnochius,&ali)apud Bonacinam:
Ord. poteft tamen Epifcopus in illis temporum in-
pu. i. terftitiis ex caufa rationabili diipenfare, & om-
nes etiam minores Ordines iimul& eodem dic
conferre : non vero duos maiores , neque etiam
ipfos minores fimulcum aliquo maiori; nifi
forte ex aliqua particulari confuetudine mi-
nores Ordines cum Subdiaconatn eodem die
Op. conferri loleant : quam quidem confuctudi-
a8.de nem damnari non debere aflerunt S. Antoni-
Qrd. nus, Hcnriqucs , Nauarrus , & alij apud Lay-
’ mannum, cum a Concilio Trid. damnata non
fuerit.
Qj.iod vero fpeflat ad aetatem , Concilium
Trid. decrcuit. V t nullus inpojterum ad Sub diaco-
2.2 c'a natlu Ordinem ante vigejimurn- fecundum , ad Duico-
J 2 ' de MatUi ante "vigcfimtitn tertium , ad Tresbytera-
zefor tum ante v'Kefimtlm Quartum atatu fux annum
' pnmoueatur : quod tamen intelligendum e(Te
de annis inchoatis conftnt tum ex Bulla Pij
II. quam refert Quaranta verbo , Ordinatio ;
tum ex communi Ecdclue praxi. Ad JEpifeo-
patum vero requiruntur iuxta iuris antiqui
difpofitionem
DE ORDINE.
difpofitionem triginta anni completi, vt habe-
tur cap.Cy.min cunctu de Ercclionc.Ad Tonfuri
denique, & minores Ordines nulla in Concili®
Trid. certa prx-fcnbitur atas , fed id Epifcopi
iudicio relinquitur ; dummodo tamen leruetur
conftitutio Bonifhcij VIII. cap. Nullus, de tem-
poribus Ordin- in 6. vbi prohibitum eft , ne
Clericalis Tonlura infanti, id eft minori feptem
annis ( vt explicat glofta ) conferatur. Certe cx
difpofitionibus illis quas ad Clericatum auc
minores Ordines Concilium exigit (de quibus
agetur fedionc fequenti^ fatis aperte colligi
tur fecundum mentem Concilij requiri xta-
tem, non modo rationis , fed etiam pardo ma-
turioris iudici j capacem.
SECTIO IV.
Cuxthim qualitatts feu di f}> optiones re-
quirantur in illis, qui ad Ordines
funt promonendi.
VT nihil nifi certum', & ab Ecclffia no»
modo probatum , aut prioribus feculis
v£tatuin, fed etiam pro tempore prsfenti prte-
feriptum , proindeque ab omnibus feruandum
proponam us,ipfius Concilij Trid.decreta pau-
lo fultus , attexemus ; vt ex ijs attente confi-
deratis ac perpenfis quiuis intelligat > qua fit
Eccleffe mens,quodve fupei hoc Ordinationis
facra; negotio confilium.
Atque in primis quod fpeclat ad primam
Tonfuram,fic de illa Concilium loquitur; Pr/W
tonfurd non initientur.qui /aeramentum Confirmationis
non fu/ceperint , fy fidei rudimenta cdotdi non fuerint,
quique legere fy feribere nefeiant, & de quibus p robabi -
lu tonie&ura non fit , eos non fitcularisiudicij fugiendi
fraude ,fed vt Deo fidelem cultum praflent hccvita
genus cUgiJfe ; quibus YCrbis quatuor difpgfiuo-
SefT.i?
c-4.de
tefot.
Digitized by GoogI
fj.
i.03 DE ORDINE,
nesreqiiiric in co , qui Clericali militi* cupit
afcnbi. Prima clt , vt (aeramentum Confirma-
Difp.S tionis iam receperit : quod quidem tam ftridc
q.vn. praeceptum efle docet Bonaci na , vc exiftimet
de Or. cura peccare mortaliter , qui To^Tura Clericali
pu. f. ante (ulceptum Confirmationis facramentum
initiatus fuerit. Secunda cft , vt fidei rudi-
menta firent edoctus ; id cft yt non modo ca-
tcchilmum memoriter didicerit ( quod pueris
familiare cft } fed prariertim vt iplius dodrina
Chriflianae fenfum perceperit ; ita vt de prae-
cipuis eius myftcriis interrogatus apte re( pon-
dere polTit. Tertia , vt legere ac (cribere fciat.
Quarta denique , vt non alicuius temporalis
commodi caula, (cd folummodo y vtDeo fidelem
cultum prajfet , hic vite genus elegerit: quai verba
maxime perpendi debent : illis fiquidem de-
clarat Ecclefia in eo, qui Tonluram Clericalem
lu cepturus clt, pratrequiri , vt attente confide-
ret, quale fit illud vite Clericalis genus quod
K. amplecti cupit : neque aliena indudione aut
precipitantcr , fed (ponte & praixniila matura
deliberatione , adhibitoque ( quod maxime
• conducit,) viri alicuius pij & prudentis confilio
illud eligat , non vl!o humano refpcdu , neque
benefici] alicuius captandi gratia ,aut commo-
dius viuendilpe j(ed fidelis Sc finceri obficquij
Deo pradtandi caula vnice ad id indudus; de
quibus omnibus 8c lingulis ad primam Tonfiu-
ram initiandos (eri 6 examinari debere confti-
tuit S. Carolus Boromcus in Concilio q-.Mc-
diolancnfi tit. de ijs que pertinent ad liicras Or-
.. ' dinaciones.
De Minoribus autem Ordinibus Concilium
ScflVl? Trid. ita edixit : Minores Ordines sji,<]u\ fiilttm l:n~
ca p. 12 gnata Latinam intelligant.per temporum interfit tfimjt
de ref. al ud Epificopo expedire m.xgu videretur ) coifcr.r.tur-
vt eo accuratius , quantum fit bunu dific pluuptndus.
pofiiv.t edoceri jaciti vnoquoque munere tuxta praferi
j ts<t» Epi/ctpt fi exerceant, idquein ea cusafcripri fiant
Ecdefia.nfii forte ex caufajludiorum abfimt : atqui ita
de gradu in gradum afiandaut* vttn eu cum arate v*t*
■ 1
J
'V x L' tsf-
• ,
DE ORDINE. 29*
meritu}» & 4/ilrma maior cccrefctt : quodir benorit
morum exemplum , & effduum in Ecctf.i wnijh
riutn, atque maior erga Prebyttro, & fup-.rii.res Ordi-
nes renere/, tix , & crebrior quam a/, na curp.ru Chrifii
communio maxi/ni compnb/ibuitt.QmbiXS verbis lex
praefertim di i politiones exigit in ijs, qui ad mi-
nores Ordines promouentur. Prima cft,vt llil-
tem linguam Latinam intelligaqt. Secunda, vc
accurate edoceantur, qua; fit ilio uni Ordinum
ratio , 8c quxfingulorum propria; fundiones.
Tertia, vt alicui Ecclcfire aferibantur, ibiquei»
iulccpti Ordinis munere iuxta Epifcopi prae-
feriptumfe exerceant , antequam ad alti orem
gradum euchantur. Quarta , vt Prefby teris
aliifque lupcrioribus Ecclefiafticis , & potiori
adhuc ratione ipfi Epifcopo reuerentiam 8c
obferuantiam debitam exhibeant- Quinta, vt
modeftia Sc bonorum morum exemplo caneris
praefulgeant. Sexta denique, vt ad Iaeram cor-
poris "Chrifti Communionem frequenter ac-
cedant , adeoquevt vitam ducant tanti facra-
menti frequenti fufeeptione dignam. De qui- Eiufd.
busteftimoniuma Parrocho Scfcholx magiftro ^cll .
habere debent > vc ab eodem Concilio prx- C*P- f«
feribitur.
Iam quod fpedat ad Subdiaconatum , Dia-
conatum, Sc Prefby terat uin, Concilium in pri-
mis declarat ad Ordines illos afiiimi debere
Dignos duntaxat , quorum pr bata vita /e;. tofus fit .
fubiungit deinde Subdiaconos & Diaconos
Ordinandos efte habentes binum te jhmenium , & in
rumoribus Ordinibus iam probator , ac lintris & ijsqua
ad Ordinem exercendum pertinent wfiruclo: : quifpe-
rant Deo assthorefe continere pojje : qui etiam Ecclefis
quibus adfcnbcntur mferutent ; friant qu: maxime do-
cere ,f faltcm dtebus Dominicis & fokrnnibsss , cum
altari minifraucrint , feram cousmuionem percipiat.
Demum de Prefbyteratu fic loquitur: Sui pie & cap.i v
fiilehter in mini fler qt ante abhs fe gcjjeri>.r,& adPres- * ^
bjteratus Orduiem ajfumuntur , bonum habeant tefii-
monium ; & q fint , qui non modo in Diaconatu ad
rnknt Mtytm integrum , mf ob Ecciflx vtdtatm an
N ij
cap.iz
cap.i?
Digitized by Google
U)Z DE ORDINE.
necefitatem aliud Eptjcpo videatur, minifirautrint 5
fid etiam ad populum docendum ea , qua fcire omnibus
ncccfjhrium efiad ' falutem, ac administranda facramen-
Ta , diligenti examine pracedente, idonei comprobentur,
atque ita pietate ac caftu moribus confpicui.vt pradar^m
bonorum operum exemplum & vita monita ab eu pof-
Jint expeti ari.
Ex qua Concilij doftrina intelligitur fex
pixlertim difpolltrones in illis requiri , qui ad
iacros illos Ordines promoueri cupiunt. Prima
eflsvc probata fuerit exemplaris eorum vita,
idque reftimonio fide digno conftet. Secunda,
vtin fufceprisOrdinibus’ debite miniftrauerint,
Sc in fulcipiendis miniftrarc ac inferuire ex ani-
mo velint , pnefertimin ca Ecclefia, cui ycI ra-
tione beneficij quod obtinent, vel ex Epifcopi
pradcripto fuerint alcripti. Tertiant erga facra
Euchariftiam impense affecti illius participa-
tionem frequenter ac faltem diebus Dominicis
ac folemnibus expetinerint. Quarta , vt tales
fiat, qui Deo bene iuuante perpetuam & illi-
batam caftitatem tam corporis , quam animi
leruare fe poffe Ipercnt. Quinta , vt probe
teneant ea, que aci lulceptorum Ordinum fun-
ftiones apte ac debite exercendas pertincnt,v.
g. ceremoioias , cantum Ecclefiafticum , officij
diuini recitandi ordinem , Scc. Sexta denique,
vt ea (cientia polleantd j prselertim qui ad rref-
byteratiim promonendi funt, qua ipfis fufK-
ciat, tum aci (aeramenta debite adminiftranda,
tum ad populum docendum ea,qua* fcire omni-
bus neceiliuium efb ad falutem : vndemanifxr-
ftum eft plerolquc dccipi,exifiimantes 'ufficerc
funplici fyt loquuntur,,) facerdoti , qui neque
curam animarum fufeipere , neque diuinum
verbum prardicare, neque audiendis conie/fio-
nibus , aut aliis facramentis adminiftrandis va-
care intendit ; fi linguam Latinam vtcnnque
intclligat , & ea qua; ad Mifiam celebrandam
ofiiciumque diuinum recitandum lpedant didi-
cerit ; cum tamen Concilium abfolute nullos
ad iaceidotium velit promoueri , nifi qui ad
gitized by Ooogle
DE ORDINE. 19?
populum docendum ea , qua; fcire omnibus
neceflarium eftadlalutem , & adminiftranda
facramenca idonei comprobentur. Eftocnim,
numquam velit facerdos ille facramentum vl-
Jtun miniftrare , aut fidei Chriftiana- rudimen-
tis neminem imbuere , ficque non vereatur ta-
lentum per facram Ordinationem acceptum in
terram defodere, (''de quo quid coram lupremo
Iudice refpondeat ipfe Audcrit : ) ccrtc variae
occafi*ncs noninfrequenter occurrerepoilinn,
in quibus vrgente aliqua necdlitate vel pue-
zum aut quemuis alium de pnecipuis fidei
mylleriis erudire , vel Baptilmum infanti de
vita periclitanti miniflrarc , aut abfolutionem
facramentalcm alicui fubitanea xgritudine aut
alio repentino cafu in extremis vita: cenftitiut*
conferre tenebitur , quando nullus alius facer-
dos aduocari potent : quid tunc ille docfrina:
fidei & difciplina; facramentalis infeius , a<ftu-
zus eft ? in quas angaftias rcdaclum fe de-
prehendec ? quando dubius & anceps animi;
fortaflisabfblutionem facramentalem indigno
& indifpofiro facrilege impeitietur , vel dene-
gabit ei, quem abloluere deberet ; ficque illum
manifefto aeterna: lalutis amittenda: periculo
exponet.
Porro de ijs omnibus diligens examen ab
Epifcopo pra;mittendum cfle deereuit Conci-
lium ; ne manas cito minufque confideratc
alijs imponens , ipforum peccatis communi-
cet. Huius quidem examinis forma exaclifli-
ma a S. Caxolo Borromaeo in praxim ieda&a
videri poteft in Concilio f. Mediolanenfi,vbi
plurima reperientur , quae fupra relatis Con-
cilij Trid. decretis maiorem adhuc afferent
lucem.
Supradi&is difpofitionibus ad facros Or-
dines requifitis addenda eft adhuc vna , qua:
non aliis quam ipfifmet Condii \ verbis me-
lius aut efficacius exprimi poteft : fic igitur
Concilium : Cum non dictuttos, qui dmV.o minifit-
rio aferipn funt , ouno Qrdinti dedcurc matdit.w,
N iij
mm
W&i?
294 DE ORDINE.
fefT.-z “Utfordidum AHjt*m quafium cxtrc rr, comp.ytum-
c ’ ep*tJ‘t complures plerifique in locs ad j%crii Ordinet
drief nt,,d9 fere deleti u admitti , qui v irijs artibus ac fal-
lacijs confingunt fi beneficium Fctifiafiicum anteti -em
facultates i donem obtinere efiatuit f infla Synodus, ne
quu dei -.cepi Clericus pxuhress quamuis altas Jit ido-
neus moribus, /cientia , &- arate, ad J aeros Ordines
fromoHi.it nr, t.i/i prius leg time confler eum beneficium
Epclrjiafiicum , quod f.b: ad vitium honefie fufficiat ,
pa c fice pofit der e : id vero bmeficium rejigtiare non pofi
jit , ntjif.ifla mentione , quod ad illius beneficij titulum
Ji:\ promotus } neque ea rejignatio admittatur , r.ijl
tinJUto quod aliunde commode viutre pofiit', & aliter
fstia rejignatio nulla fit. Patrimonium vero vel pen.
Jiotttm obtinentes ordinari pofi hac non pofiint , nifi quos
*Epifi.opus indic inerit a ff umendos pro necefikatc vel
commoditate Ecdejiarum (Itarttm ; eo quoque prius
ferfpotio , patrimonium illud vel penfionem vere ,tb eis
obtineri , taliaque effe, qux eis ad v ram ftifientand-tm
fatis Jint ; atque illa deinceps fine licentia Epijcopi alie
nari, autextingtsi , vel remitti nullatenus pojtint’
detiec beneficium. Ecclcfiafiicum fuffi ciens fuit adepti-^ V:l
aliunde habeant vnde viutre pofiir.t : antiquorum ca-
nonum panos fkper his ultimandi, Ex hoc autem
Concilij decreto colligi poteft , quam grauiter
peccent illi , qui ficlo interdum & ementito
patrimonij titulo fe Ordinibus (acris ingerunt;
«ut flipulaciones aliquas de retrocedendo ti-
tulo illo , aut frudibus eius nunquam exigen-
dis , contra Concilij mentem faciunt , nec
Terentur Spiritui fando mentiri : qui haud
dubie maledidionem pro benedidione expe-
darc debent, ac merito formidare , ne tam in-
digna & facrilega tanti Sacramenti fulceptio
ipftsin anima; perniciem seternamque ruinam
vereatur*
"f • • • * ’* • f ■* -cz-f
; . .
C; n /i’
h, , c -fl- ■ T* ? > •K' • v - 1 •
■*'. ■ »*
DE ORDINE.
' J»* •yr.-
2.9 y
SECTIO V.
Quinam fint huius Sacramenti effeftus.
DIcendvm r. per dignam cuiufque
Ordinis majoris vel minoris fufccptionem
conferri gratiam , tum fhndificantem { quod
omnibus Sacramenti » commune cflvrex ante
dictis conflat ) tum fpccialem & cuiufquc Or-
dinispropriam; id eft, ius quoddam sd acci-
pienda fpccialia qtuedam auxilia proporiionata
functionibus & officijs vniufcuiufque illorum
Ordinum propriis, pcrqmeis, qui Ordine
aliquo initiatus eft, peculiari modo iuuatur , &
idoneus efficitur ad officia illa debite exercen-
da : qua: quidem auxilia , non folumtunc ciim
Ordo fufeipitur , fed prarfercim quoties lufce-
ptus Ordo exercendus cft,ipfo ordinato fpecia.
Ii Dei prouidentia conferuntur, vtfufitis expli-
cat & probat Ifambertus. difp.4.
Dicendum 2. per Sacramentum Ordinis im- deOrc^
primi charaderem indelebilem , proindeque an. 1.
ordinationem iterari non pofle : quodexprefle
definitum eflin Concilio Trid. vnde , quando, feff. 2j.
contingit propter quaedam crimina ordinatos ean.4.
interdum deponi, vel degradari , non auffertur
ab eis charader Ordinis , fed tantum gradus ,
honor & locus Ordini debitus ; ita vt quoad
hunc gradum, honorem1, & locum cum laicis
reputentur.
Dicendum «. per Ordinum fufeeptionem
conferri ius quoddam ad faeras aliquas & re-
ligiofasfundiones cuiufque Ordinis proprias
legitime exercendas; ciim eo pratfertim fine
viutfquifquc Ordo conferatur, vt pater tum ex
verbis formae cuiufque Ordinis propria: , tum
ex aliis monitis, qua; ab Epifcopo ad ipfos or-
dinandos diriguntur.
Quaeres quafnam fuit fundioncsilhe cuiufque
N iiij
Digitized by Google
part.
eap.
1 96 BI ORDINE.
Ordinis propria?. Relpondetur pratcipuas has
crtc, prout ex Pontificali & Catcchilmo Ro-
mano habetur.
Oftunorjvn fundiones proprias funt, templi &
faf rarii ebues ac ianuam cuftodirc , & aditu
templi arcete eos, quibus ingredi vetitum eft.-
item curare, ne quis dum fandiffimuin Mifla:
facrificium peragitur , propius quam par eft ad
Iaeram aram accedat, aut Sacerdotem rem di-
tiinam facientem interpellat: campanas etiam
pulfare,& librum aperire ei qui praedicat. Ma-
gnam autem olim in Ecclefia huius Ordinis, li-
cet inter omnes Ordines minimi, dignitatem
fuifte vel ex eo colligitur^ vt redi e obferuat Ca-
tcchifmus Romanus ) quod nunc etiam The-
fanrarij officium, quifacrarij cullos eft, proin-
deque ad oiliariatus Ordinem proprie pertinet,
inter honeftiora Ecdefix munera recenfctur.
Letforum officium eft, in Ecclefia noui & ve-
teris Tcftamcnti libros clara Sc diftincla voce
recitare , pradertim eos qui inter nodlurnam
pfalmodiam legi folent: item prima Chriftiana:
religionis rudimenta fidelibus tradere, nec non
panem & frudus nouos benedicere.
Ad Exoni/lat pcrtinctj imponere manus ener-
gumenis , feu iis qui ab immundis fpiritibus
oblidentur,- Sc abipfis corporibus obfeffis per
Exorcifmi verba fpiritus immundos depellere:
kcma communione indignos excludere; nec
non aquam ad minifterium Baptifmi requifi-
tam Sacerdoti miniftrare.
Acolytorum partes funt, Subdiaconum & Dia-
conum in altaris minifterio afledari , eifque in-
feruirc; vinum Sc aquam ipfis ad Euchariftiam
porrigere; luminaria Ecclefia: accendere, ea-
demque accenfii, ciim Milia: lacrificium cele-
brandum eft ac prariertim ciim Euangelium le-
gitur, deferre.
Subd\aconor um manus eft, vt nomen ipfum
declar.it , Diacono ad altare inferuire ; facra
kem linteamina, id eft, corporalia & pallas al-
Cfiris,abluere;pan£ & vinum alia que ad faesifi-
•••
V, •< ■■■I/- -f-
;
. , '
<
wm
DE ORDINE.. 7
cij vfum neceflaria prxpararc : aquam Sacerdo-
ti manus in altari abluenti prabere ; Epiftolam
alta voce in Mifla legere ; & Sacerdoti facris
operanti tanquam teftem alfiftcre, iliumque cu-
ft odire, ne a quoquam interturbari poffit.
•iAd Diacono 1 fpeclat , Sacerdoti celebranti
proxime miniftrare , in ipfo Mifla: lacrificio
Euangelium publice legere : item cxcommif-
fioneVuperiorum Baptilmi Sacramentum con-
ferre,verbumque diuinum fidelibus praedicare;
elt etiam illorum, vi ordinationis fux E pifco-
pum fequi , quando id ab illis exigitjeum con-
donantem aut celebrantem cuftodire; & inflar
oculorum eius peruelligarc , num omnia in vr-
be vel dioeceli recte fe habeant; &, fi qua: fecus
deprehenderint; de his Epifcopum commone-
facere: quod hodie ad Archidiaconos prader-
tim deuolutum eft.
Sacerdotum denique functiones propria: funt ,
fandi flimum Mi flae iacrificium offerre; Baptifi
mu aliaque Sacramenta f fi Confirmatio & Or-
do excipiantur ) conferre; verbum diuinu prre-
dicare ; & alia omnia ad falutem animarum
cultumque diuinum lpedantia, quae Epifcopo
iure diuino aut Ecclefiaftico minime rclcruan-
tur, fecundum Ecclefiaftieas leges peragere.
Quod autem lpect.it ad Epifcopo noltrae tenui-
tatisnon ell verticem illum Ecdefialticx* di-
gnitatis attingere : fufficiat hic nobis cum
debita rcuerentia fufpicere culmen illud, &mu~
nus ipfis etiam humeris Angelicis formidan-
dum, illofque vt Cleri ac populi Patres & Pa-
llores debita obferuantia prolequi:iplbrum cft»
fi libuerit, in facris Scripturarum Conciliorum-
que codicibus , quid Spiritus fandus ad opti-
mum Ecclefiarum regimen ab ipfis cxigat.per-
quirerc; ac prxlertim in Concilio Trid. fcfT. z-
in decr. de modo bene viucndifite fciT. p. cap. 1.
& z. de ref. lefl’. 6. cap. 1. & 2. de ref. fefl'. 1 j.
cap. 1. de ref. fc/Tz 2. in dccr. de obferuandis
& vitandis in celebr. Mifla: : felT. i.J 2.
3. 4. p. &c. de ref. fcff.J 24. cap. & 4. de,
N v
49 B CE ORDINE.
jef- fcfl*. iy. cap. y. i. f. &c.
Ncc illud omittendum , quod habetur feff.
2?. cap. 17. dcrcF. vbi Concilium varias Or-
dinum Ecclefiafticomm fun&iones pluribus in
locis intermilTas eile & in defuecudinem abijfle
Conqueritur, Hort.iturque omnes </? Jingiil os Prala-
t?s Ecclefiarum , ite illis praei fit, vt , quantam
fitri commodi poterit, in EedcfiU Ctithedrabbu* , Col-
legiatis & Parrochutlibus fux Diacefis , fi populus
frequens & Ecdrfix prouentus id ferre queant y hu-
eufmodi funShones curent reJhtuentLu, sire-
CAPVT VIII.
De Sacramento Matrimonii.
SECTIO 1.
V trwnM atriwonium fit Sacramentum.
MATRrjvtoirii nomine ( vt docet
Cntechifmus Rom. ) intelligiturlegi- pcjt.a-
timaviri ac mulieris coniundio indi- caP* •*
niduam vita? (ocietatem continens. Dicitur au-
tem ( Matrimonium^ vel quia femina eo prae-
feram fine nubit, vt marerii.it ; vel quia pro-
lem concipere , parere, educare, ad matrem
prxicrrim lpedet. Vocatur etiam (coniugium )
eo quod virum ac mulierem fub vno eodemque
quafi mutuo iu<ro ad fidem leruandam & one-
ra Matrimonij luftinenda conftituatrnuptiaruiil
quoque nomine nuncupatur ; quia ( vt obfer-
uat S. Ambrofius ) virgines traoendaein matri- Lib. i.
monium velo fe operire & quafi obnubere fo- de A-
lebant , idque in lignum tum pudoris , tum braha.
etiam fubie&ionis erga virum. c.9.
Eft autem triplex Matrimonium , fcilicet le-
gitimum,ratum, & confummntum. Legitimum
dicitur illud, quod legitimo confenfu inter per-
fonasnon impeditas contractum cft; quale olim
erat ante Chrifti Domini aduentum , & etiam
nunc inter ethnicos & infideles c(Te lblcr. Ra-
tum includitinfc legitimum, addit vero rrtio-
nem Sacramenti, per quod majo rene 'firmitate
N vj
-Digitized by Google
10O ra MATRIMONIO.
Sc indiflolubilitatem acquirit :vnde Innoeen-
rius III. in cap .Quanto de diuorciis , etfi inquit,
Matrimonium verum inter infideles exifiat, non tamin
ejlratum quia ( vt ait GloiTa ) poteft difloluijin-
tcr fideles autem no tantum lcgicimu,fed & ra.-
tu exiftit, ac proinde indiflolublle Deniq; Ma-
trimoniu dicitur cofimunatu,qubd reali corpo-
ris vfu,& legitima copula perficitur &copletur.
, In prima quidem mundi conditione Macri-
Supra. monium a Deo inftitutum eft tanquam officii!
natura;, vt docet CatechHinus Rom. at vero in
ipfius mundi inftaurationeper Chriflum finfta ,
Sacramenti dignitas illi adiuncla eftjita vt Ma*
trimonium, quod inter fideles legitime contra-
hitur, fit cx ipfius Chrifli Domini inftitutione,
verum ^c proprie diftum uoua;legisSacramen-
tum. Ha;c veritas quae de fide eft,
Probaturi, authoritate Scriptura;; Eph. f.
vbi Apoftolus de Matrimonio loquens , Sacra-
mentum , inquit, hoc magnum eft ; ego autem dico in
Lib. I. cbr.Jio & in EccUjia ; qua; Apoftoli verba cxpli-
deNu- cans S. Auguftinus, hoc Sacramentum, inquit,
ptqs 8c i„ Cbrifio&in 'EccUJia magnum ; in fingttlts quibufqut
Cocu. viru atque vxoribns minimum , fcd tamen aniunbUt-
Cap.zi. nx inCeparabilis Sacramentum : quibus verbis do-
cet Matrimonium efle Sacramentum;magnum
quidem, quatenus Chrilli cum Ecclefia con-
iuncrionem fignificat ; minimum vero in digni -
tate, ii conferatur cum aliis Sacramentis ; vnde
Sc vltimo loco numeratur.
Probatur 2. ex Concilio Florent.in decr.Eug.
&in Tridentino fefl’. 14. c. i.ybi eadem veri-
tas definita eft.
Probatur ex SS Patribus, qui Matrimo-
nium Sacramenti nomine vocant; eique pro-
prium Sacramenti effeci um , gratiam fcilicet
tribuunt: vtS. Ambrofiuslibri.de Abrahan»
cap. 7. vbi dicit Deum efle V eluti Prxfutem cufio-
demCjue cmiugq, &c. eumque,qui coniugij thorum pol-
luit, peccare in Deum , eiujque gratiam foluere.ac Sa-
cramenti calefiii amittere Cmfortium : S. Auguftinus
lib. de bono coniugali cap. l2.Jn vojtrarum , in-
DE MATRIMONIO.
quit, nuptui plus valet fanditat Sacramenti , quam
facunditas vteri : Sc lib. de fide & operibus cap.
7. In Ecdc/ia , inquit , nuptiarum non fohtm vineu-
Ium , verum etiam Sacramentum it* commendatur-
vt non liceat viro vxorem fuam alteri trade-
re.
Cum igitur ex fide conflet Matrimonium
ede Sacramentum; & aliunde habeatur f vtfu-
pradirium cfl j Sacramenta noua: legis confla-
te materia & forma;
Queritur 1. quae fit huius Sacramenti mate-
ria & forma. Omifiis variis Theologorum
fuper hac quaeflione fententiis, probabiliffima
omnium videtur e.i , qua* aderit materiam re-
motam Matrimonij , ede corpora ipforum
contrahentium; proximam vero, mutuam
eorumdem corporum traditionem verbis feu
nutibus confenfum interiorem exprimentibus
fariam : formam denique mutuam ipforumraec
corporum acceptationem a contrahentibus fi-
fnili ter faciam. Huic fententia* f quam variis
argumentis propugnat Ifambertus difp- 4. de
Matrim. art. 2. J aperte fauet S. Dorior in
fupplein. q. 45". a. 2. vbi docet mutuam cor.
porum traditionem ita fe habere ad Matrimo-
nium , ficut fe habet ablutio ad Baptif-
mum. Quod fi fecundum illius mentem mu-
tua traditio corporum eft materia ipfius Ma-
trimonij , fequitur quod eorumdem corpo
rum mutua acceptatio fit eiufdem Matrimonij
forma \ ficut in conrrariu donationis traditio
rei ccnfctur quafi materia contrarius , accepta -
tiovero quafi forma; cum prefertim ab acce-
ptatione contrarius ipfius validitas & firmitas
pendeat.
garritur 2. quis fit huius Sacramenti mini-
fler. Refpondetur ede ipfofmet contrahentes
fibi mutuo materiam & formam applicares. Ita
Sotus & alij,quos citat & fequitur Viualdus in
Candelabro aureo tit. vj. de Sacr.Matrim.Bel -
larniinus l.i.de Matr.c.6.& Petrus de Lcdefma
Mari, dc Matrim. cu.ybi hanc icr.tentiampoft
Digitized by Google
?oa DE MATRIMONIO.
Concilium Trid. communem erte Theologo-
rum atterit : vnde fequitur Tarrochum aut
alium Sacerdotem eius nomine Matrimonio
afliflentem,non efle miniflrum,fed folummodo
reflem principalem ; proindeque verba qua:
.^profert, non pertinere ad formam huius Sacra-
menti, fed ex Ecclefiae inftitoto adhiberi ad
confenfum mutuum ipforum contrahentium
comprobandum.
Quaeritur ?. an Matrimonium per procurato-
rem conrra<flum, fit vere Sacramentum. JR.e£
pondetur affirmatiue : quamuis enim aliqui
"Theologi id negent.probabilior tamen efl fen-
tentia eorum , qui affirmant quam fentCntiam
poli Dominiaim Sotum, Naunmun, & plures
alios tuetur Sc pluribus probat Ifambertus difp,
3. art. 4. & Petrus de Ledefma cap. 4. dc Ma-
trim. Et conflat ex cap. finali de procumtori-
busin 6. vbi Bonifhcius VIII. qualdam condi-
tiones apponens , vt procurator idoneus fit ad
Matrimonium contrahendum, ex confcqnenri
fatis aperte declarat Matrimonium per procu-
ratorem contrahi poffe.
Neque dicas fieri polle, vt is, qui per procu-
ratorem contrahit fit in flatu peccati mortalis
eo tempore, quo procurator eius confenfum
per verba dc prarienti exprimit : hoc enim non
obftat,quin Matrimonium illius fit vere Sacra-
mentum; quamuis nullam ex eo gratiam ob
«lifpofitionis defectum recipiat.
Efl autem hic obferuandum , quod docet
Ifambertus ^ad hoc vt Matrimonium per pro»
• curatorem valide contrahatur , adeoque verum
fit Sacramentum , quinque prrefertim requiri
conditiones. Prima efl , vt procurator habeat
fpecialc mandatum ad Matrimonium nomine
alterius contrahendum. Secunda, vt id exequa-
tur per fe ipfum, & non per alterum ,i fe fub-
flitutum. Tertia, vt eo tempore quo Matrimo-
nium per procuratorem contrahitur ,is , cuius
nomine contrahiritr, potcflatem piocuratori
d aram non reuecaueritj ctiamii tam procura-
1
t>E MATRIMONIO.
ter quam perfona cum qua contraxit, reuo-
cationem eiufmodi penitus ignorent. Quarta,
vt mandatum illud procuratoris fit ad con-
trahendum cum certa & determinata perfona.
Quinta denique , vt procurator conditiones 8c
claufulas in mandato appofitas femct,nec illiuj
fines excedat. Qua; quidem conditiones ha-
bentur exprefla; in citato capite finali , 8C
apud eumdem Ifambertum iufiiis explican-
tur.
Queritur 4. quid de Matrimonio infidelium
fentiendum fit. Refpondctur Matrimonium
illud, quod contrahitur inter infideles non ba-
ptizatos , non ede Sacramentum ; ficut nec il-
lud quod contraheretur inter perfonnm bapti- .
zatam & alteram non baptizatam, vt docet To- 7*
letus lib. 7. cap. 9. Sz pluribus probat caP*9*
Ifambertus art.j. Quod fi ipfi infide'es ad fidem
conuertcrentur & baptizarentur , tunc eo ipfo,
quod poft fufeeptum Baptifmum confentirent
inter le cohabitare, & figno aliquo declararent»
eoriun Matrimonium neret omnino ratum 8c
indiflolubilc , ac proinde Sacramentum, vt do-
cent Ecicius, Henriques, Bellarminus , Petrus
de JL,edefma, & alij apud Laymannum part.z.
cap. de Matrim. Si vero altero coniugum in
infidelitate remanente , alter ad fidem conuer-
teretur & baptizaretur $ quamuis olim primis
JEcclefiae temporibus indultum fiu fi et , vtcon-
iux fidelis cum infideli cohabitare poflfet , vt
conftat ex 1. Corinth. 7. pofteii tamen, cref-
ccnce fide & numero fidelium, Ecclcfia; vifum
eft ad cauenda peruerfionis pericula aliaque
mala, vniuerfim prohibere cohabitationem
conjugis fidelis cum infideli, vt conftat ex cap.
ludat fiepe , caula 28. qureft. x. Imo / alter infi.
dehum conytgum ( vt edixit Innocentius III.
Cap. Quanta, de diuorciis / ad fidem conuertatury
altera vel nullo mada, vel non fine kla/phemia diuini
nominis , vslvt eum pertrahat ad mortale peccttum,
ei cohabtare volent- ; qui relinquitur ad fccunda.fi
voluerit, vota tranfiiit. Addit Laymannus fupra
304 DE MATRIMONIO,
ex Soto, Henrique , Sc aliis, ciim hodiecoha-
bitatio coniugis fidelis cum infideli omnino
prohibita fit , probabile ede coniugcm ex infi-
delitate ad fidem conuerfum & baptizatum,
jpofle tranfire ad alias nuptias ; quamuis alter
coniux in infidelitate remanens pacifice ac fine
iniuria cohabitare velit.
SECTIO II.
QuxYUtm requirantur ad hoc ut Ma-
trimonium <vahde con-
trahatur.
AD Matrimonij validitatem quatuor prae.
fertim requiruntur. Primum eft vt con-
trahentes liberum confcnliim prarbeant, illum-
que de pcefcnti per verba aliqua aut figna exte-
j. riora exprimant. Ita exprefle habetur in Ca-
g. techifimo Romano. Atque in primis requiri
confenfum liberum, ita vt, fi ex parte alicuius
contrahentium liber ille confenfus defit, Matri-
monium nullum fit, patet ex cap. Cum [acum, 8c
cap. Tu* fraternitati de fponfalibusntcm ex cap.
inficiat, Sc cnp. St quippe , 17. quadl.2.
Ex quo fcquitur , Matrimonium contra&um
cx graui aliquo metu iniufte incudo ede in-
ualidum, vt confiat ex cap. Veniens , defponfa-
libus & cap; 2. de eo qui duxit in Matrimo-,
nium : fiue tale Matrimonium irritum fit ex
«fiuinoiure naturali, vt exiflimant Scotus.Na-
uarrus , & alij apud Ledium in pradc&ionibus
Theologicis dc Matrimonio cap. 4. dub. 8.
fiue 1 altem iure Ecclefiaftico , vt Ioannes Ma-
ior, Paludanus, Sotus, &alij apudeumdem
aderunt. Debet autem ede metus grauis feu ca-
dens in conflantem virum , vt dicitur citato
capite Vente). s , 8c capite Cum locum fiipra :
Canalis autem metus grauis ccnferi debeat , id
DE MATRIMONIO. ?er
prudentis viri iudicio dignofeendum eft , vt
rede monet Leflius fnprti : multa enim gra-
uem metum v. g- puella» incutere portent, qu®
a robufto & magnanimo viro nihili fierent.
Debet etiam metus ille efleiniufteincuflus ad
extorquendum confenfum, vt patet ex citato
capite Cum licum ; fi enim iufte incutiatur a
lege vel a iudice praecipiente , v. g. vt vir •
ginis ftupraror eam in Matrimonium ducat ,
Matrimonium tali metu non redditur innali-
dum , vt habetiu capite Ex litum , de fpen-
falibus.
Dubitant Dodores de mem reuerentiali ;
quando v- g. puella iubenti patri , vt cum tali
viro nubat , contradicere non efl aufa , an fci-
licet metns ille debeat cenferi gratus , adeoque
Matrimonium irritum reddat ? Nauarrus &
quidam alij ; quos citat Laymannus part. z.
dc Sacramento Matrimonij capite f. exifli-
mant Matrimonium ex tali metu contractum ,
e/Te irritum : melius Henriques , Leflius , &
alij apud eumdem docent , metum illum re-
uerentialem tunc folummodo cenferi grauein f
ac proinde validitati Matrimonii contrarium «j
quando voluntati & imperio patris aut alte-
rius fuperioris coni unda» funt mina? graues
aut aliqua fseuitia : idemque dicendum , fi ti-
meatur grauis & diu duratura indignatio pa-
tris.
Pratterea confenfus ille debet efle de pra»-
fenti , vt docet fandus Thomas , Sotus , Palu-
datius, & plures,quos citat &fequitur Petrus
de Ledefma capite f .de Matrimonio, & conftat
tum ex capite Tua fraternitati , & capite Licet
de fponfalibus,tumexdecreto Eugenij dicitur»
quod ciufa efficiens Matrimonij efl mutum con-
fenfus per verita de prafenti regulariter expreffm :
ex quibus verbis habetur etiam confenfum
illum per verba aut figna aliqua exteriora
exprimendum efle : cum enim Matrimonium
fit Sacramentum > in figno aliquo exteriori
«onfifteic debet. Diximus pet verba aut fi-'
?0 6 DE MATRI M ONIO.
gna aliqua exteriora , quse verborum dcfe&um
uipplcrc podii ritj vt in mutis contingit ,- qui
Jieet eloqui non valeant , Matrimonium ta-
men per figna & nutus valide contrahere pof-
fu fit , vt habetur capite Tus fraternitati, fu-
pra. . /
Sccimdum quod requiritur ad Matrimonij
validitatem eft, vt confenfus illius cxprcflio
fiat coram Parrocho & duobus vel tribus tcfti-
bus: quamuis enim Matrimonia clandeftine
eonttadla c/Icnt oiim /blummodb illicita; nouo
tamen iurc ( vt in Concilio Tridcntino fcfT.
44. capite de reformatione Matrimonij con-
ftirurum eft ) &jti aliter quam prsfente Parro-
eho , vel al o Sacerdote de ijjius P arrodit feu Or.
dinarij licentia , & duobus vel tribus tefibus Ma-
trimonium contrahtr. attentaverint ; eos fanda Sj -
ocdtts ad f.c contrahendum omnino inhabilis red-
dit ; elr hmufmodi contrai! us irritos & nullis
tjfe dic r.iit , [r, ut eos prijenti decreto irr.tos fa-
cit & annui at. Vbi Tarrochi nomine ( vt
re<£le obferuat Ifambcrtus difpntatio. 7. de
Matrimonio art. q. j intelligitur ille , qui
ordinariam in contrahentes habet iurilclictio-
nem , quales funt Papa, Epifcopus , 8c pro-
ptius ipforum contrahentium Parrochus , qui
faltem titulum coloratum 8c predumptum in
foro exteriori habeat , vt conftat ex capite In-
famis, q. qua?ftio 7. Quod fi contrahentes di-
uerfarum fint parrochiarum , non requiritur
rt ambo Parrochi afliftant , fed fufficit ille irr
cuius Parrochia Matrimonium celebratur, vt
ex praxi Ecclefite conftat, & habetur in Ritua-
li Romano , titulo de Sacramento Matrimo-
nij-
Porro tam Parrochi quem tcftium praefero
tia , non tantum phyfica , fed etiam moralis
requiritur ; ita vt intclligant quid agatur , &
de co teftari pofftnt , vt obferuat Layman-
nus part- 1. dc Matrim. cap. 4. & Petrus
de JLedefma capite 6. de Matrimonio jvnde
DE MATRIMONIO. 307.
& teftes .i Concilio vocantur.
Quod fi, poft Matrimonium coram Parrocho
Si teftibus contractum, deprehendatur occul-
tum aliquod impedimentum dirimens; tunc
obtenta difpenfatione fatis erit , vt vir & mu-
Jier de nouo confcntiant in Matrimonium in-
ter fc mutuo contrahendum , & iconfenfum
illum figno aliquo exteriori fibi inuicem mi-
nifeftcnt 5 nec ad id Parrochi aut teftium prre-
fentia requiritur , vt docet Nauarrus cap. 22.
num.70. ficTctrusde Ledefma fupra cnp. 6.
vbi etiam refert a Pio V. lummo Pontifice ita
declaratum fui ile.
Contra doctrinam fuperius traditam obii-
cere poflet aliquis , confenfum chuvdeftinum
olim ad validitatem Matrimonij fuffecifie,
ac proinde etiam nunc fufficere ; ciim ea,
qua* ad Sacramentorum fubftantiam Sc vali-
ditatem pertinent , ab Ecclefia mutari non
poffint.
Rdpondetur ad fubftantiam & validitatem
Sacramenti Matrimonij requiri contradum
validum , feu mutuum contrahentium confen-
fum valide expreflum : quamuis autem Ecclc-
fia efficere non poffit,vt validus contractus non
fit ad rationem huius Sacramenti fufficicns ;
potelt tamen ad hoc, vt contradus validus exi-
ftat, certas conditiones apponere , quse , fi de-
fint, cenfebitur inualidus , nec proinde ad Sa-
cramenti huius fubftantiam feu yaliditatem
erit fufficiens.
Tertium , quod ad Matrimonij validitatem
requiritur, eft seta> pubertatis in vroque con-
trahentium ; in mare quidem quatuordecim
annorum completorum , in fcemina autem
duodecim annorum item completorum. Ita
habetur ex cap. Contlnel/ttur. cty.iAttcftatione, &
cap. vlt. de defponfatione impuberum : vbi
pueri & puella* ante didam aetatem ad Matri-
monium contrahendum declarantur inhabiles,
nifi malitia fupplcar aetatem , SC eb iuftamali-
*oS DE MATRIMONIO,
quam caulam cum illis difpenfctur, iuxta cap.
Vbi eodem titulo.
Quartum denique ad validitatem Martimonij
reqaifitum eft , vt nullum in contrahentibus
fubfit impedimentum canonicum , quod Ma-
trimonium contrahendum impediat , contra-
di umqtie dirimat : de his autem impedimentis
agetur infra luo loco.
SECTIO III.
Quanetm requirantur vt Matrimonium
non modo valil e fed etiam licite
contrahatur .
part.i
*ap.8.
AB debitam & licitam Matrimonii cele-
brationem quatuor prae-ertim neceflana
funt. Primum eft, vtipfi contrahentes nullius
peccati mortalis fibi confcij fint : ciim enim
Matrimonium fit Sacramentum viuorum ; ab
iis, qui per peccatum mortui funt, nec vtihtcr
nec licite fufeipi potefl : Vnde Concilium
Trid. fcfr.24, in decreto de reforin. Matrimo-
nii monet coniuges, vt, antequam contrahant,
fai peccata diligenter confiteantur. Addit Catechll-
mus Romanus eos, qui Matrimonium contra-
• hunt , non humanam aliqua rem aggredite* di-
wnamiin eaqne frunde lingularem mtntu wtegnta-
tem& Pietatem adbiiend't%ejpt. Requirit praeterea
Romanum Rituale in ipfis contrahentibus ta-
lem ptsecipuorum fidei myfteriorum notitiam,
vt de illis filios fuos erudire poflint. Quibus
omnibus adiungi merito poteft voluntatis re-
&itudo,ac intentionis puritas ; vt fcihcet Ma-
trimonium,non intuitu diurnarum, voluptatis,
aut alterius fimilis rei ,, fed ob finem aliquem
Deo gratum 8c honorificum contrahatur : fi
enim in aliis a&ionibus humanis, vtredte fiant,
iftudrequiiitmj mvtfto magis in actione lacra
Digitizbd by GcJbgte
DE MATRIMONIO.
&reIigiofe , qualis cft ipfius Matrimonij con-
traiftus Sacramenti dignitate illi annexa veluti
confccratus.
Secundum eft , vt antequam Matrimonium con-
trahatur ter A proprio contrahentium Parrocho tribue
tontinuis diebut fefiittis in Eccljia inter Mijfxrum fb-
lemnia publice denuncietur j inter quos Matrimonium
Jit contrahendum. Ita enim prarferibitur in citato
decreto Conc.Trid.quod & antea in Conc.La-
tcran.fub Innoc.III. conftitutu ruerat, vt refer-
tur cap.vlt.de clandcflinis defponfationib. H»
autem denunciationcs ab vtriuiqj contrahen-
tium Parrochis fieri debent, fi forte ad diuerlas
Tarrochias pertinent , vt impedimenta, fi.quae
fubfint,ex vtraque parte po/fint detegi', vt do-
cent Henriques,Sanches,alij apud Laymannu; part>2
a quibus dcnunciationibus aut ab aliquibus il- dcM*
larupoteft exiuftacaufadifpcnlare Epifcopus, trjm,
quod quidem illiusprudenti» & iudicio relin- c > *
quitur,vt in praefato decreto declaratum ell.
Creterum , quantum temporis requiratur ad
hoc , vt quis cenfeatur elfc alicuius Parrochiae ;
quid item facio opus fit, cum quis a paucis die-
bus aut hebdomadibus Parrochiam aliquam
incolere coepit, aut quando faclis dcnunciatio-
nibus notabile aliquod tempus elapfum efl,an-
tequam Matrimonium contrahcreturjconfule-
re quifque debet particularem confuetudinera
aut Rituale proprium cuiufquc dioeccfis ; ficur
& in aliis fimilibus difficultatibus , quarum re-
folutio d conftitutionibus aut moribus lo calibus
petenda cfl , illifqtie deficientibus iudicium
Epifcopi exquirendum.
Tertium efl , vt tempore apto 8c conuenienti
celebretur Matrimonium, ferueturqueinterdi-
ctum Ecclefiti prohibentis celebrationem nu«
ptinrum d prima Dominica Aduentus viquc in
diem Epiphani» , & d Fcria quarca Cinerum
vfquead OclauamPafchatisinclufiue,vt habe-
tur in Concilio Trid.fcfr.24.cap.io.dcrcf.
Quartum denique cfl, vt Matrimonium d fi-
liisfemiiias cum confenfu parentum contrahe
Cnp.l.
deMa-
trim.
?ro DE MATRIMONIO,
tur : quamuis enim Matrimonium inuitis pa-
rentibus contradhm, fi alia; conditiones necef-
fari® ob 'eruentur , validum fit,vr definitum eft
in Concilio Trid. in decreto de retor. Matrim.
cap. i. certum eft tamen crauiter peccare filios-
familias, fi inuitis rationabiliter parentibus, vel
eorum conlenlii nonrequifito contrahant Ma-
trimonium,vt ex communi Theologorum co-
fenfu probat Petrus de Ledelma cap" 3. de Ma-
trim. & Gamacha;us cap. n. de cod. vbirede
obleruat, quod fi pater aut mater inducere vel-
lent ad nuptias illicitas vel contra redam ratio-
nem ; v. g. fiiuberent filium ducere vxorem
haereticam aut infamem , vel malis moribus
proditam, vel quam ipfe filius nullo modo tan-
quam coniugem amare pollet ; 8c e contrario
fi parentes nolint permittere filiis vt contra-
hant, lcd domi fua; retinere perpetuo velint vt
feruos:in his & fimilibus calibus , in quibus
parentes honeftam & Chrifiianam libertatem
in Matrimonio contrahendo impedire vellent,
fili j obedire non tenerentur. Qua; autem de pa-
rentibus , eadem fimilitcr intelligi debent de
tutoribus & aliis quorum poteftau filijiamihas
lubfunt.
SECTIO IV.
Quinam fint Matrimonii cjfMtiS.
PR A t E R gratiam fandificantem , qu«
per hoc Sacramentum confertur , quod illi
cum aliis Sacramentis commune eft;&gratiam
Sacramcntalem, qua; illius propria cft & pecu-
liaris , confiftitque in quibufdam Ipccialibus
gratia; adualis auxiliis , qua; l.uius Sacramenti
intuitu coniugibus opportuno tempore confe-
runtur ad ipfius Matrimonii officia debite ac
rede obeunda, vtfufiiisexplicat Petrus de Le-
dclrna : tres funt pntterea huius Sacramenti ef-
fedusjquos alio nomine tona Matrimonii vo
DE MATRIMONIO. ?rc
careThcologi folent, lcilicct Sacramenti indil-
fblubilitas , prolis legitima fufceprio ac pia edu-
catio, 8c thori coniugalis fides. De lingulis bre-
uiter hic aliquid adnotandum cft. /'
Atque in primis certum elt Matrimonium
inter Chrilhanos legitime contractum , Sc ab
iplis confummatum; e ile omnino indi:lolubile
quoad vinculum. Id enim conflat tum ex feri-
ptura , S- Marc.io. & S.Luc.16. vbi Chriflus
Dominushancde Matrimonio Chriltianornm
legem tulicj utcunque dimifirit vxoren» fu*m&
alter.im dux tr it, a dul Tertum committit: tum exCo-
cilio Trid. fefl’24. cap.f.<& 7. de ref Matrim.
vbi anathema profertur in cos , qui dixerint
propter adulterium, haaefim, aut aliam quam-
libet caufam Chriftianorum Matrimonia dil-
fblui polle.
Dicet aliquis S. Matth.19. Chriftum Domi-
num dixifle vxorem dimitti polle ob fornica-
tionem.
Refpondetur cum 5. Augultino,pofl’e dimitti , c
quoad thorum & cohabitationem , non vero ,“lc*
feparari quoad i piius Matrimo ni j vinculum. comS«
Certum elt quoque Matrimonium , ratum CI1*
quidem, fed non adhuc confummatum , quam-
uis fit verum Sacramentum, folui tamen polle
, etiam quoad vinculum , fi alter coniugum
emittat folemne votum religionis , vt cicfi-
nituin in Concilio Tridcnt. fefT. 24. & can. 6.
Sc ea de caufii cap. Ex publico , de conuerfione
coniugatorum , fecundum communem Do-
ctorum interpretationem iniungituriudici. vc
coniugi de religionis ingreflit ante Matrimo»
nij confummatibnem deliberanti bimefltefpa-
tium definiat , intra quod vel propofirum rc-
ligionisexequatur , vel coniugi debitum red-
dar.
Quod fpedtar ad bonum prolis , certum eft
Matrimonium aDco inflitutum e/1'ead generis
humani conleruationem & multiplicationem;
imo ad i piius Ecclefice propagationem, & ad
complendum numerum el&ftorum ; proinde-
Google
DE MATRIMONIO.
que grauiter peccare coniuges,qui in ipfiusMa-
trimonij vfiu aliquid faciunt , quo generatio
prolis impediatur : fi tamen cx amore virtutis,
& ad liberius perfc&iufque Deo inferuiendum
pari confenfu continentiam feruare vellent,
haud dubie excellentiorem adhuc viam firque-
rentur:quod fuse docet S. AuguftinusEpift.
. qua.’ eft ad Armentaria & Paulinam coniu-
ges.quosad feruandam continentiam , quam
pari confenfu vouerant,eftkaciter hortatur : &
lib. i. de confenfu Euang. cap. i. idipfum pro-
bat ex cafti/fimo coniugio,quod inrer fan<fti/fi_
mam Virginem Deiparam & S. Iofeph dignif.
fimum cius iponfum inrercc/fit finevllo virgi-
nitatis detrimento, cuius flos in vtroque illiba-
tus permanfitj quorum proinde exemplo dicit
Magnifici ir.fiima.ri fidelibus co>:iu$atii, etiam ferunt*
fari confenfu continentia, pojfe permanere vccanque
aniugum 5 nompermixto cerporn fixu , fdcufledit»
mcr.tu afiettu.
Quod denique ad thori coniugalisfidemper-
tinet , tria praffertim ab ipfis coniugibus exi-
guntur. Primum eft, vtconiugeviuente alter
coniux cum alia perfona non contrahat,nec vl-
10 modo pcrmifccatur ; imo nec vllum illegiti-
timum affectum deliberate admittat : & quan-
tumuis alter coniugum diutiffimeabfit,nec fci-
1 1 queat, vtrum adhuc viuat,an vero c vita mi-
graueritj nunqua licet ad alias tranfire nuptias,
donec deillius mone certo conftec , vt habetur
cnp.Domimtsfde fecundis nuptiis.
Secundum eft, vt ambo coniuges mutuo co-
habitent, & mutua fibi obfequia in admini-
ftranda re familiari & filiorum educatione
pra’ftcnt$ ad quod quidem reciproce obligan-
tur,& etiam cogi poffunt tum ab Ecdefiaftico
iudice,tum a fieculariduxta cap. Littera* de re-
fiitut. fpoliatorum. Ciim autem vir fit caput
vxoris & familiae , vt dicitur Eph. p. tenetur
vxorad obediendum viro in his, qua; ad fami-
lia; adminiftrationcm pertinent ; 8c vici/fim
obligatur vir ad alimenta & alia vita; fubfidia
vxori
DE MATRIMONIO. ji.%
Vxari rc reli$ia: familis praebenda : cumque ad
virum pertineat pro arbitratu fuo domicilium
eligere ac mutare, vxor eum fequi tenetur, vc
habetur ex cap. Unaquaque i? quaft. z. & ex
communi Theologorum conlenfu docet Na-
warrus cap. 14- num. zo. vbi tamen rc&e monet
vxorem non teneri cum graui corporis aut ani-
mi incommodo fequi virum , v.g’ fi ad bellum
proficilcatur , &e. cui fubicribimt Sotus , San-
ches ,& alij apud Laymannum part. 5. de Ma-
trim. cap. 2.
Sunt etiam aliqui cafus, in quibus poliunt
coniugcs licite ab inuicem quoad thorum &
cohabitationem feparari , remanente tamen
femper vinculi coniugalis indiiToIubilitate , vc
quando veerque coniux pari confeniu religio-
nem ingreditur. Item diucrfii ratione , fi alter
coniugum adulterium committat, coniux in-
nocens poteft ab eo quoad thorum & cohabi-
tationem feparari ; quoad thorum quidem, pro-
pria authoritate , quoad habitationem vero,
nonnifi authoritate iudicis, vt docent S. Tho-
mas, S.Bonauentura,&alij, quos citat Sanches
Ub.io.dilp.i2.fi tamen coniux innocens alteri
offenfam remittat ,ipfumquead thori loricta*
tem recipiat, non poterit amplius ab eo fepara-
ri, vt ex communi Theologorum confenfu do-
cet idem Sanches. Pratterca fi coniux coniugi
fine graui periculo corporis vel*animi cohabita-
re non poflit, v. g. ob nimiam famitiam, ob
perditos piofligatofque mores, & alias fimiles
caufas quas iudicis arbitrio relinquuntur , fine
cuius authoritate haic feparatio fieri non debet,
vtfuse docet idem Sanches eod. lib. difp. 17.
&18.
Tertium denique eft, vt vir & vxor fibi mu-
tuo debitum qoniugale reddant; nam, vtlo-
quitur Apoftolus , Muher fui corporu. pote fla-
tem non habet , fed vir , fimilitet autem vir fui
torporii potef-atem non habet > fed mulier : Vnde
ibidem prscipir ,vt vxon vir debitum reddat , f‘~
militer & vxor viro , idque fiue debitura illud
O
^T4 DE MATRIMONIJ.
coniugale expielsc petat urfiuc tacite ,vt docet
- S. Thomas. Ha:c autem obligatio mutua red-
4n dendi coniugale debitum , eft fub peccato
dlIt' mortali , fi alter coniugum ferio , inflanter,
3Z\(1’ & rationabiliter illud petat, vt ex communi
vmc. 'jheologorum confenlu docet & fuse probat
^■c* z' Sanches lib. 9. difp. 2.
Sunt tamen aliqui cafus , in quibus coniux
ab obligatione reddendi debiti eximi cenlie-
tur ; vt quando vnus coniugum adulterium
commifit ,tuncenim coniux innocens debitum
ipfi negare poteft : item fi cx redditione debi-
ti timentur 'graui/Timum aliquod corporis in-
commodum; aut fi vxor pra.*enans fit ,& pro-
li concepta: timeatur probabile mortis peri-
culum : qua: omnia fufiiis explicata apud
cumdcm Sanches toto lib. 9. citato videri pof-
funt.
SECTIO V.
Quanam fint Matrimonij impe-
dimenta.
SV ipoui M.vs Ecclefiam pro data fibi a
Chrifto Domino in omnes fideles authoti-
tate,potuifteexcaufisrationabilibus certa
quadam impedimenta Matrimonij conftitue-
Seil". re, vt exprefse definitum eft in Concilio Trid.
24- 8c conftatexantiqua traditione ipfius Ecclcfia,
can.4 olim fiquidem, tefte S.Auguftino, ‘legibus Ec-
Li.if. clefiafticis proliibita erant Matrimonia inter
de ci- conlobrinos,&temperibas S. Grcgorij Papae
«it. c. eodem iute Matrimonia iriita erant vfque ad fe-
ptimum gradum inclufiue, vt habetur ex cap.
'Naulii) 8C cap. De confanguinitate, 3 f . quaft. 2. 8c
3. cum tamen hodie ncc affinitas nec confangui-
nitas Matrimonium impediat, nifi vfque a4
quartum gradum, vt infra explicabitur.
Hac autem impedimenta duplicis funt gc-
Digitized by Google
DE MATRIMONIO. -jir
retis : quedam enim Matrimonium folummo-
do contrahendum impediunt,alia etiam contxa-
&um dirimunt.
Impedimenta prioris generis quinque com-
muniter a Theologis numerantur, vt videre eft q
apud Bonncinam. Primum eft icclefias inter-
didum feu prohibitio , vt habetur ex capite *j ’
Wjm vxorem , 33. qua:ft. I. 8c cap. CafclUtiu* , ..
dc feriis. Secundum eft contradus fponfalio- vl 1
rum initus cum perfona aliqua, vt cx infra di- ‘fYlA r'
ccndis plenius intelligetur. Tettium eft vo-
tum limplex caftitatls aut religioli ftatus
ampledendi , vel fufeipiendi facros Ordi-
resjvelnon nubendi , vt conftat cx capite
Si quu votum , 2,7. quseft. 1. & cap. vnico , dc
voto in fexto, 8c qui cum huiufmodi voto Ma-
trimonium contrahit, difpenfatione illius mi-
nime obtenta , pcccat mortaliter : & quam-
uis reddere poftit coniugale debitum , illud
tamen licite petere non poteft , vt ex com-
muni Theologorum confcnfu docet Bona- Suptd
cina. Quiartum eft cognatio fpirituaiis, qua;
contrahitur per Catechifmum , qua tamen
pet Concilium Tridcnt. tlublata eft , vt do-
cent Henriques , Reginaldus , Sanchcs , &
alij apud eumdem Bonacinam. Quintum de-
nique eft crimrn , vt vxoricidium , Prefby-
tericidium , inceftus , & quredam alia qua;
ab eodem Bonacina enumerantur , ob quas
olim quafi poenitentia: loco Matrimonium
interdidum erat : veriim Sotus , Corduba,
Henriques, Nauarrus , & pluresalij quos ci-
tat Laymannus , exiftimant ha:c criminum im- Eart.
pedimenta fuifle per diuturnam confuetudi- 4> de
nem penitus fublata ; adeo vt Nauarrus dicat Matr.
fe non meminifle tota retate lira fuper eiuf- ca.
modi impedimento petitam fuifte difpenlatio-
nem.
Impedimenta dirimentia duodecim commu-
niter a Theologis numerantur, qua; memorias
iuuandre caufa tiis tribus verfibus comprehenfa
funt.
O ij
Digilized by Google
51 6 DE MATRIMONIO.
Error, conditio, votum, cognatio, crimen ,
Cultus difpantM, vis, ordo, ligamen, honejltts ,
Si Jis affinis,/! confummare nequibit.
Primum impedimentum eft, Error, qui dupli-
citer contingere poteft; vel circa fubftantiam
perfona», vt ifquis ducat Annam exiftimans eile
Catharinam ; vel circa ipfius perfona: qualita-
tem, vt fi quis ducat Annam credens cfle nobi-
lem, diuitem , &c. quam poftea comperit ede
ignobilem, pauperem, &c.Etpriori quidem mo-
do reddit Matrimonium inualidum , non irem
pofteriori, vrex communi Theologorum con-
fenfu docet Bonacina.
Supra Secundum eft , Conditio, quando quis contra-
pU> x, hit cum perfona aliqua leruilis conditionis, exi-
ftimans eiTc liberam : tale enim Matrimonium
icelefiaftico iurc irritumeft ,vt habetur ex cap.
a. & vlt. de coniugiis femorum. V erum eiufmo-
di impedimentum hodie inter Cliriftinnos ra-
zi/hme contingit, nili forte rcfpecTu eorum, qui
lententia i udicis per totum vitat tempus ad re-
mos damnati funt, aut carccri perpetuo manci-
pati : tales enim, cum fint Strui poena , vt iura
loquuntur, feruilisconditionislcgcs fubirede*
bent.
Tertium eft Votum , folemne Icilieet , quod
emittitur in profe/Tionc flatus rcJigiofi : tnlefi-
^uidem votum non modo impedit Matrimo-
nium contrahendum , quod cciam fecit votum
fimplex cnflitatis, fed etiam contractum diri-
mit, vt habetur ex Clement. vnica, de confan-
guinitate , 8c ex Concilio Trident. feli'. 24.,
can, Q.
Quartum eft qua: triplex a Theo-
logisdrftinguitur , naturalis fcilicet , Ipiritua-
lis ’, & legalis. Cognatio naturalis , qua: e-
tiam confanguinicas vocatur , eft vinculum
perlonarum , qua* ab eodem proximo ftipite
per carnalem propagationem delccndunt. So-
lent autem Theologi in confanguinitate con-
fidente lineas 8c gradus. Nomine linea* in-
telligsm feriem feti ordinem perfonamm
,8k
DE MATRIMONIO. V7
confanguinitatem inter fe habentium ; fine li-
nea illa fit refla, qualis reperitur inter afeen-
dentes & defccndcntes , fiue fit tranfuer-
fa feu collateralis , qualis eft inter perfonas ,
qua quamuis ab eodem ftipite procedant, a
fe tamen inuicem non defeendunt. Nomi-
ne vero gradus exprimunt diftantiam maiorem
vel minorem vnius perfonae ab altera fecun-
dum lineam confimguinitatis. Porro ad di-
ftantiam illam digno Icendam , & computandos
ipfius confanguinitatis gradus, tres regulae a
S.Doflore & aliis communiter Theologis a/fi- In 4,
gnantur. dift.
Prima regula hac eft ; In linea refla afeenden - 4©.q.
tium & defendentium tot numerantur grad:u , quot
perfonx vno. dempta : vnde ‘Pater & Filius in
primo confimguinitatis gradu coniunfli cfie di-
cuntur; auus 3c nepos, in fecundo , & fic de
aliis.
Secunda regula : In linea collaterali 3 quot
gradibus perfona dftant d communi ftipite , totidem
etiam inter fe di flant : quare cum frater & fo-
ror vno tantum gradu diftent a Patre , cen-
fentur etiam vno tantum gradu inter fe difta-
re; patrueles vero duobus gradibus, & fic de
aliis.
Tertia regula : Si confangumei k communi fti-
pite inxquahter diftent , tunc quot gradibus is 3 qui
magis remotus eft , diftat k communi ftipite 3 tot
etiam gradibus inter fe difeant : Iuxta quam re-
gulam patruus cenfetur e/Te in fecundo ?ra-
tlu confanguinitatis cum liberis fratris lui;
quia liberi illi duobus gradibus a communi
ftipite diftanc. Quamuis autem iure antiquo
impedimentum cognationis naturalis exten-
deretur vfque ad feptimum gradum , vc
fupra diflum , hodie tamen non nifi ad quar-
tum gradum inclufiue extenditur , vt habe*
tur cxcap. ‘^jmrff&ffdeconfimguiiiitatc & affi-
nitate.
Cognatio fpiritualis eft propinquitas fecttn.
tjtfun lutis Ecclefiaftici d/ipofitionem , orta ex.
o ui
Digitized
Google
$lS DE MATRIMONIO,
adminiftracione vel fufceptionc Baptilmi , in-
ter fufceptores & baptizatum illiufque patrem
ac matrem , necnon inter baptizantem , & ba-
ptizatum eiufque patrem ac matrem , vt iu
5e/i. Concilio Trid. conftitutum eft : quod etiam
34'e fimiliter intelligendum eft de Confirmatione»
a. oe vt jbidem declaratur : ex quo fequitur ( quod
™ hic obiter aduertendum eft } nullam inter ip-
Matr. fos fufceptores contrahi cognationem , pro-
indeque patrinum polle valide ac licite duce-
re illam in Matrimonium , cum qua fiirml
alienum filium e facro fonte fufeepit , vt con-
Qua». ftat ex Bulla Pij V. quas incipit Cum i, Uuu vi -
g. de cem. Obferuat etiam Bonacina ex Suare, San-
impe. che , & aliis , illum , qui fufeipit puerum,
Marr. quando priuatim & fine folemnitate baptiza-
pu.f. tur, nullam cognationem contrahere; licet is,
qui Baptifmum eiufmodi confert , contra-
hat cognatiouem fpiritualem cum baptizato
& patre ac matre illius. Excipitur cafus ille in
quo maritus coniugis fure prolem in nece/fi-
tate baptizat; tunc enim nullam cum ea con-
trahit cognationem } vt habetur eap. <Ad limina,
20. quasft. I. 4;
Cognatio denique legalis , eft propinquita $
perfonarum ex adoptione proueniens; adoptio
vero eft extraneas perfonre in filium aut filiam
legitima aflumptio. Et hasc cognatio legalis
contrahitur primo inter ipfum adoptantem &
adoptatum, adoptatique defeendentes vique ad
quartum gradum : fecundo inter vxorem adop-
tantis & adoptatum : tertio inter filios ado-
ptantis 8c adoptatum, vt conflat ex cap. Per
adoptionem g. quasft. g. & cap. vnico , de cognat.
leg. Hasc autem cognatio non pro uenit nili ex
ea adoptione , qua; fit fecundum leges , quae
proinde fuper haere confuli debent.
Quintum eft» C 'rimen\ quod qaidemell du-
plex » vt habetur cx cap. Si quu vmente gr.
quaeft. t ?8c cap. Jign\fic<utit & cap. /Ulter hoc de
eo qui duxit. Primum eft , homicidium con-
iugij ; quando fciliect maritus vxorem pe#
DE MATRIMONIO. li<>
le vel per alium ferro vel veneno occidit eo
fine , vt cum alia muliere ctedis illius coafcia
& in illam confentientc Matrimonium con-
trahere po/Iit : quod etiam fimiliter de vxore
intelligi debet. Aliud crimen eft adulterium;
quando alter coniux committit adulterium ,8c
pollicetur ei cum quo adulteratur fe conrra-
iftarum cum eo poft obitum coniugis , & haec
promiflio ab eo acceptatur : vel quando poft
Matrimonium de prodenti contra&um cum
vno , cum altero etiam per verba de prsfenti
contrahitur, & ab vtroque criminis illius con-
fcio adulterium committitur : vel etiam quan-
do alter coniux adulterium cum alio commifit,
& poftea interficit ceniugem ; vt cum adultero,
quamuis illius caedis minime confcio , contra-
here poillt.
Sextum eft Cxltw difyaritxs : quando bapti-
zatus contrahit Matrimonium cum foemina
nondum baptizata , aut mulier baptizata cum
viro non baptizato. Hoc impedimentum col-
ligitur tum ex Concilio Tolet. ?. cap. 14.
tum ex ipfius Ecclefiae vfu communi , qui fuf-
fkiens eft ad impedimentum inducendum ,
quamuis non fit in iure exprcflum,vtobferuat sup,3
Bonacina. ptl»7*
Quod autem fpe&atad Matrimonium Ca- r 4
tholica: perfonae cum hseretica, quamuis vali-
dum fit, eft tamen illicitum, vt pluribus pro-
bat Laymannus cap. 14. de impedimentis Ma«
trimonij ; vbi etiam monet experientia com-
pertum efle , ex eiufinodi Matrimonio tot <&2
tanta fequi fpiritualia incommoda tum ipfi
coniugi Catholico , tum liberis ac Chriftiana:
teipublicae ,vt plerumque charitatis legi omni-
no aduerfetur : in quo cafu ( vt idem author di-
cit ) ne quidem fummus Pontifex id difpenfa-
tiue permittere poteft ; nifi probabilis aliqua
fpesmbfit exeiufmodi Matrimonio longe ma-
iores fructus fpirituales obuenttuos efle ^quo-
tum intuitu incommoda illa tanquam minora
vccunquc tolerari po/fint.
O iiif
yiO DE MATRIMONip.
Septimum eft vis, feu metus graulsiniufte
inculTus.-qiiando quis vi aut mctuciufmodi ad-
digitur ad contrahendum Matrimonium, quod
nullo modo contraxilfct , nili ad id eo modo
eompulfus fuiflet , de quo di&utn eft fupra
fed.2.
O&auumeft Orrf->: quando quis fcilicet ini-
tiatus ell facris Ordinibus vel aliquo illorum :
tales enim Ordines ob votum lolemne caftita-
lis, quod annexum habcnt,Matrimonium con-
trahendum impediunt, & dirimunt contradum,
vt habetur ex cap.vnico, de voto in 6- & ex
Concilio Trid.lefl'. 24. can. 9. .
Nonum eft Ligamen, id ell , obligatio feu vin-
culum alterius Matrimonii rati "cum coniuge
adhuc viuente : quandiu enim hoc vinculum
durat , Matrimonium cum quouis alio con-
trahendum impedit ac dirimit , 'idque non mo-
do iure Ecclefiaftico ,vt patet ex cap.i. &vlti-
mo de^iponla duorum, fed etiam iure diui-
no , vt exprefse declaratum habetur in Conci-
lio Trident. felll 24. can. 2* & fatis conftat
ex prohibitione Chrifti Domini S. i Matthaei
cap. 19.
Decimum etihoneftM , publica fcilicet, ratio-
ne cuius oritur impedimentum , tum ex fpon-
falibus valide contradis , tum ex Matrimonio
rato & nondum confummato , vt habetur cx
cap. Sponfem , 8c cap. lunenu 8c cap. ^Ad an.
dientiam de fponfalibus. Quamuis autem iure
antiquo impedimentum iftud protenderetur
vfque ad quartum gradum, iure tamen nono in
SclT. Concilio Trid.conftitutum eft, vtimpedimen-
*c> tum publica: ho nefiatis ex fponfalibus ortum
5. ae * n°nnifiad primum gradum extendatur : illud
r jf. autem , quod ex Matrimonio rato prouenit , fe-
Matr. cundum iuris antiqui difpofitionem rclidum
* efl ; proindeque ad quartum gradum extendi -
tur,vt conftat cx decreto Pij V. quod incipit,
i/fd Ttt manum.
Vndecimum efl .Affinitas, qux eft attinentia feu
propinquitas q turundam perfo narum ex copula
Digitized by Google
DE MATRIMONIO. gax
cattuli pro uenicns, ratione, cuius fit vt mulier
coniugata per confummationcm Matrimonij
affinis fiat confanguineis mariti , & viciffim ma-
ritus confanguineis vxoris. H*c autem affi-
nitas , fi oriatur ex copula licita , vfque ad quar-
tum gradum extenditur , vt conflat ex capite
debet , de confonguinitate & affinitate;
i i ex copula illicita fecundum gradum non ex- Se/T.
cedit , vt Concilio Txidcntino conftitutum 2a c
<*• • „ 4. dc
Docent autem Theologi affinitatem non 'pa- refor.
tere affinitatem, proindequeduos fratresv. g. Matr.
valide ac licite pofle duas /orores in Matrimo-
nium ducere, filiumque fimiliter po/Ie Matri-
monium cum illa contrahere , cuius matrem
pater fibi coniugio copulaiiit : quod patet ex
cap. Snpf* his , de confanguinitate & affinitate.
Quod fi affinitas Matrimonio iam contrado
fuperucniat , vt fi maritus adulterium commit-
tat cum vxoris confanguinea in primo vel fe-
cundo gradu ; tunc illius ratione maritus con-
jugale debitum ab vxore petere licite non po-
tefi, quamuis eidem reddere teneatur , vt ex
communi Dodorum confenfu docet Bona- Sup.
cina. puaa.
Duodecimum cft Impetentia, id eft inhabili-
tas perpetua ad cenfummandumMatrimonium.
fiue illa fe teneat ex parte viri, fiue ex parte
mulieris : dummodo fuerit eo tempore quo
Matrimonium contradumeft , non vero poft-
ea fubfecuta fit. Et hoc impedimentum dirimit
Matrimonium non modo iitre Ecclefiaftico ,vt
patet ex cap. Quod fedem , de frigidis & malefi-
ciatis ; fed etiam ipfo iure naturas , vt ex com-
muni Theologorum dodrina probat Bonaci-
na. Quodfi ( vt ibidem author fubdit )dubite- „u^'
turnum impotentia fit perpetua , permittuntur ‘ * **
coniugesfimul habitare per triennium vt Ma-
trimonium confumment; quo tempore, fi ne-
queant confummare , non amplius permittun- ••
tur cohabitate ad confummandum Matrimo
fiium; quia iudicatiu addic impotentia per£e*
O v *
1Zl de matrimonio;
tua, &confequencer inualidum efl*e Matrimo-
nium, ideoque Icparationcm efie faciendam pro-
pter periculum incontinenti» : feclufo tamen
illo periculo iura permittunt , vt vir habeat tan-
tum pro forore , quam non poteft habere vxo-
rem, vt conflat ex cap. Laudabiltm.Sc cap T^cqui-
fim-.Jh, qu*ft. I.
SeiT. Concilium Trid. adiunxit decimum tertium
44’ c* impedimentum , fcilicet.T^ ptum , decreuitque
6. de jurer raptorem & raptam, quando* ipf* tfi in potefta.-
icfor. te raptem , nullum p»f' con/lfttr» Matrimonium :
Mati. Q^od quidem decretum etiam locum habere
exillimant Henriques, Rebellus , Zerola , Pe-
trus de l»defina,& ali j apud Auguftinum Bar-
bofam in remiffionibus ad citat» fefl'. 14- cap. 6.
quando puella confenfit quidem in raptum ,
fed inuitis parentibus ; quamuis id negent Re-
ginaldus, Sanches j LeiTiuSj & alijapud eum-
dem. ... ,. ...
Qu»res quis in fupradi&is impedimentis dx-
fpcnfarepo/Iit. Refpondetur 1. Romanum Pon-
tificem . pro fumma quam obtinet in Ecclelia
poteftatedifpenfare polle in omnibus impedi-
e , mentis , qu» iure Ecdefiaftico Matrimonium
UP a impediunt aut dirimunt,vt ex communi Theo-
pu.i j". jo_orum omnium confenfu docet Bonacina.
Refpondetur 2. Epifcopumdifpenfare pofTe 11»
impedimentis non dirimentibus , excepto voto
caftitatis perpetu» &rcligionis : imo etiam ali-
quando in impedimentis dirimentibus , qua:
poft contrarium bona fide Matrimonium de-
prehenduntur, quando fcilicet impedimentum
efl occultura, & Matrimonium manifolium, ip-
fique coiuges non poflunt abfque magno fcan-
dalo feparari , nec ad fummum Pontificem patet
recurfus propter paupertatem aut alias maxi-
mas difficultates. Ita Petrus de Lcdefina, Pe-
Suprd reS) Sanches, Valentia, Riccius, & alij apud
eumdem Bonacinam : qui etiam ccnfent,non
inodo poft contraftum Matrimonium, fed &
antequam contrahatur , Epifcopum polle ob
yigentiffimam aliquam neceffitatcm ex pt«*
DE MATRIMONIO. m
fumo t a fiimmi Pontificis tacita facultate in
iifdem impedimentis dirimentibus interdum
dilpenlare.
SECTIO VI.
De fytitfMtu.
SP 0 nr sai i A, qua; a fpondendo feufpon-
te promittendo di<$afunt,fignificant fpon-
taneam promiilionem mutuam inter virum
&foeminam de Matrimonio in futurum conrra-
hendoriporrfaliorum enim obligatio non contra-
hitur per folum dcfiderium aut propofitum con-
trahendi Matrimonii, nifi intercedat promiflio,
eaque mutua & reciproca, vt docet & probat Ji.i.de
Sanches : nec ad illius validitatem requiritur fponf.
praefcntia Parochi aut teftium,vt obfcruat idem difp.i
Sanchesj quamuisferuari debeat laudabilis illa difl2,
eonfuetudo,qu£E invniuerfa propemodumEc-
clefia vim legis obtinuit, vt antequam Matri-
monium per verba de praefcnti contrahatur,
fponfalia in facie Ecclefiae feu coram Parocho,
&_teftibus celebrentur : fuper qua re confuli de-
bent cuiufque Dioecefis confuetudines & leges
particulares.
Ad validitatem autem fponfaliorum requiri-
tur in primis, vt contrahentes faltem xtatis an-
num feptimum expleuerintj antequam aetatem
ad fponfnlia contrahenda cenfentiu inhabiles,
vt conftat ex cap. Litteuu , &cap de
defponfatione impuberum. Requiritur prae-
terea vtvfum rationis habeant, & cum ea deli-
beratione operentur, quae ad plenu & perfe&um ...
confenfum neceflaria eft, vt docet Toletus. Re- ^
quiriturdenique,vt vere & ex animo promit- c* 2°’
t<uu, atque fc obligate intendant : qui enim ficte
o vj
3*4 DE MATRIMONIO,
tantum promitteret, grauiter quidem peccaret*
& ad compenfimda damna ex promi/Iionis illius
ficlione pronenientia teneretur , nulla tamen iiv
foroconfcientia; contraheret fponfalia, vt fuso
Supra docet & probat Sanches.
Qmeres i. quasnam fit obligatio fponfalio-
rum. Refpondetur ex veris fponfalibus, id efl
expromifiione illa mutua inter virum & mu-
lierem fiuepriuatimfiue in facie Ecclefias Eida ,
oriri obligationem fub peccato mortali ad illam
exparte vtriufque adimplendam. ItaS. Tho>-
mas, Paludanus, Satus, Henriques & alij, qui-
bus fubfcribit Sanchcs : vnde fi alter fponfo-
rum promiifis flare non velit , periudicem Ec-
clefiafticum etiam adhibitis ceiuris ad illorum
exeeutionem compelli potefl, vt habetur cap.
Ex litteris de fponfalibus , nili forte attentis
circumflanti is , & propter dilTcnfiones per-
petuas, aliaque grauia mala Sc fcandala , quae
ex inuitis & coaftis nuptiis merito timeri
poliunt aliter faciendum elfe iudex pru-
denter arbitretur : vnde etiam cap. Ttecjui-
fimt , de fponfalibus & Matrimonio dicitur
in tali cafu monitione potius quam coadlionc
©pnselle. .
Qtueres t* quibus modis fponfalia dinojuan-
tur. Refpondetur id variis 8c multis modis ne-
ri pofTe : prateipuos hic & magis ordinarios -fub-
dilp.
9. &
feq.
Difp.
*7*
iicimus.
Soluuntur igitur fponfalia i. per mutuum con-
fenfum & mutuam ipforum fponforum remi£.
fionem libere fa£lam , vt cx communi Theo-
q l.de logorum conlenfu docet Bonacina. Sccundb
lpofo peringreflum religionis alterutrius fponforum,
pu.io etiamfi profelfiohem non emittat , vt habetur
cap. £x publico de conucrfione coniugatorum, &
docet Toletuslib. 7.cap. 11. & Bonacina fupri
pun. f. qui recte ibidem fubdit , quod fi quis
poli fponfalia contradla virginem Ipe nuptia-
cum deflorauit , tunc illam ducere tenetur , ncc
neiigiofi.ua, ftatma amplexi cui» tanto illioi
DE MATRIMONIO. -?if
tfamno licite poteft- Tefeio foluuntur Iponfalia
per Ordinis maioris fufeeptionem , vt habetur
cxcap. Scripfit 27. quadi. 2. quarto per Matri-
monium de prsfenti cum altera contradum,-
quamuispeccctmortaiicerquific contrahit, vc
habetur capite, Sicut- ex litteris , de fponfali-
bus. Quinto per fornicationem vnius fponfo-
rum poft Iponfalia contracfla, vt habetur ex ca-
pite Quemadmodum de iureiurando : quamuis
enim qui fornicationem commifit ex partefua
obligacus remaneat ad Iponfalia implenda, alter
tamen innocens poteft ab illis refilirc /i velit.
Sexto denique per notabilem aliquam mutatio-
nem poli iponfalia contra<fla fuperuenientem ,
qu?e fi ab initio exundet aut pramifa fui flet,
viri prudentis indicio d iponialibus contrahen-
dis merito abfterruiflec , vt fi alter fponforum
ip lepram aut alium morbum incurabilem in-
cidat; fi notabilem famx aut bonorum iaftu-
ram patiatur; fi graues inter fponfos aut paren-
tes illorum inimicitiae oriantur, fi fponfa do-
tem promifiam afferre nequeat; fi fponfus pa-
trium folum mutare vel vagari cum grani fpon-
fx incommodo conftituat; imo , etiamfi ali-
qua eiufmodi caufa extiterit tempore fponfa-
liorum , nec nifi poft illa contracfta deprehen-
datur : in his enim & fimilibus cnfibus , qui
iudicio viri prudentis dignofei debent , fpon-
falia diffolui poliunt. Ita Petrus de Ledef-
ma , Reginaldus , Riccius , & ali; apud Bona- Supra
cinam. Pu» «•
Quaeres tertio vtrum ad foluenda fpon-
falia iudicis icclefiaftici authoritate opus fit.
Refpondetur ex Nauarro , Sylucftro , & aliis pnrt.I
apud Laymannum , fi caufa foluendi Ma- de
trimonij moraliter certa fit , nulla iudicis fpon£
Ecclefiaftici authoritate opus effe ; nifi ra-cap>£«
tione vitandi fcandali , quando fponfalia pu-
blice contra&a funt : vnde etiam in mul-
tis Dioecefibus obferuatur , vt non liceat ai
iponfalibus publice notis refilire , nifi cau»
,i£ DE MATRIMONIO.
ia prius ad Ordinarium delata & ab] ipfo prO-*
bata. .
Atque ha&eniis de Sacramentis ad maioicrn
.*nchoxis illorum gl«riam.
I
Digitized by Google
m
TRACTATVS ^SECVNDVS,
D E
ACTIBVS HVMANIS,
Juxta di ut na legis normam
dirigendis •
VHUM gratiarum caele-
ftium fontes in Sacramentis , ea
potiflimiim ratione per ChrifH
merita nobis reclufifunt , vt ea-
rum auxilio excitati & fubnixi,
ad propofitum nobis finem, bea-
titudinem fcilicet «ternam perueniamus; nec
aliter ( vt docet S. Thomas ) quam per adus 1.2. in
aliquos nobis proprios ad illam tendere quea- prce-
jnus ; eundumque fit de virtute in virtutem, mi.q,
iuxta propheticum didum , & afcenfiones in 6.
corde noftro difponendas , vt videatur Deus rP/5d.
Deorum in Sion: idcirco dodrinae Theologi- 8?.
Ci e ordo poftulat , vt nunc ipfos humanos adus
confideremus, perfpiciamufque quinam adus
ad beatitudinem illam «ternam confequcn-
dam, apti fint & idonei , & e contra quibufnam
adibus ab ipfa bcatitudine confequenda prae-
pediam ut.
Digitized by Google
DE ACTIBVS HVM ANIS. w
Vnde lcquitur ad rationem voluntarij duo re-
quiri. Primum eft , vt procedat a principio
intrinfcco ; fi enim quis inuitus ac retinens ab
cxtrinfeco moueatur , motus ille non eft vo-
luntarius. Secundum eft, vt procedat a princi-
pio cognofcente; voluntas enim non fertur in
incognitum : cuius quidem conditionis defcftu
motus lapidis quo fertur deorsum , quamuis
fit naturalis , non eft tamen voluntarius: quia
licet fit a principio intrinfcco ( propria enim
grauitate mouerur^lnon mouetiu tamen cum
cognitione : motus autem animalis, ctim ex ali-
qua cognitione imperfe&a procedat , nonnifi
impcrfe&e voluntarius , fen potius fpontaneus
dicitur; proindeque ratio voluntarij folis arti-
bus hominis proprie & perfede conuenit , & a
fortiori aiftibus Angelorum & ipfiusDci.
Porro ipfius humanae voluntatis a<ftus dupli-
cis funt generis, alij fiquidem funt eliciti, «lij
imperati. Acftus eliciti funt illi , qui primo Sc
per fe exercentur , feu eliciuntur ab ipfii volun-
tate tanquam a proxima potentia. Aftus verd
imperati exercentur,’ imperio ipfius voluntatis,
Sc vi alicuius volitionis praecedentis; fiue ab ip-
fii voluntate , quee fibi aliquos a<ftus imperat;
fiue ab aliis potentiis ab ipfa voluntate diftin-
<ftis, quae per illam ad agendum mouentur &
applicantur.
Cimi autem voluntas ( vt communiter do- _
cent Theologi cum S. Thoma) fit tantum vel
finis, vel mediorum, tres enumerantur aclus z'
illius eliciti circa finem , fcilicet volitio , in-
tentio , & fruitio ; qui a&us funt iidem cum
amore , defiderio , & gaudio. Gaudium feu
fruitio vetiatur circa finem obtentum , fou cir-
ca bonam praifens ; defiderium , feu inten-
tio circa finem obtinendum , feu circa bonum
abfens ; amor & volitio circa finem & bonum,
abftrahendo ab eius abfentia vel praefentia;
Quibus exaduerfo refpondeut odium , timor,
Sc triftitia circa malum. Tres item funt aiftus
y^luntatis ciiciti ciica media ; fcilicet elccUo,
10.
4>
q.
%
i
*?o DE ACTIBVS HVMANIS.
confenlus , Sc vfus : cledione voluntas praefcrtj
& ampleditur vnum medium prae aliis j con-
fcnfu approbat iudicium intelledus circa illud
medium j viu applicat potentias ad exceutio-
nem.
Quaerunt Theologi vtrum electio & irtrentio
fine lemper adus inter fe realiter diftindi ; /ea
an voluntas vno Sc eodem adu pofiit velle
finem & media. Refponderuriuxta probabilio-
rem fententiam , quae eft etiam S. Dodoris,
qu6d, quamuis hi duo voluntatis adus , vt plu-
rimum inter fe diftinguantur , abfolute tamen
loquendo poteft voluntas vno Sc eodem adu
velle finem ac media ; ficut poteft intellcdus
principium 8c conclufioncm eodem adu c©-
gnofeere.
Quod vero fpedatad adus imperatos, tot
funt & tam multiplices &varij , quot 3c quam
multipliciter ab ipfa voluntate, aut aliis poten-
tiis . ad eiufdem voluntatis imperium exerceri
pofluntede quibus omnibus plenius agunt Phi-
iofopht in Ethicis} 8c videri poteft S. Dodoj
totaquaeft. 17. *■
lJU Caeterum docet idem S. Thomas, omnes
**’ adus qui a voluntate humana procedunt , fiue
elicitos ,fiue imperatos : eflentialem fuam dif-
ferentiam ac fpcciem defumere a fine proximo,
quem agens fpedat Sc intendit; hoccfta ratio-
ne feu motiuo , quo mouetur voluntas ad ali-
quid appetendum Sc volendum, & 'e contra: qui
motiuus vocatur etiam obiedum formale ipfius ■
voluntatis. Vudefequitur adus illos, qui ha-
bent eumdem finem proximum , feu idem ob-
iedum formale, efle eiufdem lpeciei ; tametfi
habeant diuerfa obieda materialia : v. g. fi
quisieiunet& eleemofynam largiatur pureob
amorem Dei , vt illi placeat , vt gloriam illi
deferat ; ieiunium illud & eleemofyna erunc
formaliter adus duritatis , quamuis materiali-
ter ad virtutes fpecie diuetfas , abftinentias
fcilicet & mifericordise pertineant : & e contrd
lilos adus diftingui lpede, qui, licet habeanj
DE ACTIBVS HVMANIS. «x
idem obieclum materiale , amotiuis fpecie di-
ftin&is oriantur : e. g. oratio , quae materiali-
ter confiderata eft adlus virtutis religionis , fi
fiat cx motiuo fatisfaeicndi Deo pro peccatis»
erit a&us Poenitentia: ; fi ex motiuo alicuius
alterius virtutis , ad virtutem illam pertine-
bit.
SECTIO II.
Quis acine vere & proprie Jit lilrer.
Dicendum eft adus humani libertatem i«
eo confiftere , vt eliciatur vel imperetur
a libera voluntate, vtfic; feu quaternis
libera eft & libere operatur : Illa autem volun-
tas dicitur) libera & libere operari , qua: nullam
in agendo neque coactionem » neque nece/lita-
tem patitur ;fed politis omnibus ad agendun*
prsrequificis, libera femper manet &"indiffe-
tenSifiue quoad' exercitium » fiue quoad fpecifi*
cationema<ftus,feu ad agendum , vel non agen-
dum;ad hoc vel illud agendum.
Ha»c aflettio duas habet parces : in prima di-
cimus a<ftum illum liberum effc , qui elicitur
vel imperatur a libera voluntate : libertas enim
proprie & primo ipfi voluntati competit , &
cx illa in adum dentiatur , quod per fe patet.
In fecunda parte dicimus libertatem volun-
tatis in eo confiftere » quod voluntas nullam
neque coaiftioncm . neque neceflitatem patia-
tur:fed politis omnibus ad agendum prsrcqui-
fitis , liber manet 8c indifferens ad agendum
▼el non agendum ; ad hoc vel illud agendum.
Haec propoficio (, quam de fide effe afferit Ilam-
bertus) probatur i. ex feript. Deut. 30. Tefies
inuoco edum & terram , quod prop o fuerim vobu vi.
tam fy mortem , &c. elige ergo vitam : z. Reg. 24.
}fac dicit Dominus : trium tibi datur optio > eligo
quod volueris , &c.
Probatu 2. ex S. Athanafio orat, ad Gentes,»
Difp.
X. de j
libero
arbit.
art .2«
W DE ACTIBVS HVMANIS.
iyinirna , inquit, tegnoflens Uberum fui Arbitrium,
videt fe pojfe vti corpuru partitu* ad -itracjuc , ad
bona er ad mala. S. Cyrillo Alexand. lib. 4- in
S.Ioanncm. Liberum efi, inquit, dr propria clcitio-
nu in kwti/ubuf m vtrumque deflectere , aut m dex-
tram partem aut in fiuiflram ; in virtutem dico vel
vitium. S. Cypriano epilt. ff. Homo , inquit, liber-
tati fus relictu* , & in arbitrio proprio coujhtutiu , fi-
timet ipfevel mortem appetit vel falutem. £t S.An-
fclmo in priori parte libri dc concordia liberi
arbitrij cum prandentia Dei & prsdeftinatio-
ne,vbi exprelse dicit , Deum velle homini* volun-
tatem nulla necefiitate cogi aut prohiberi ad volendum ,
vel non volendum: Ibidemque fuse explicat, Sc
probat neccffitatem antecedentem , qua volun-
tas ad vimm quid determinatur , libero arbitrio
aduerfari; docetque voluntatem indifferentem
effead oppofiroruin alterum eligendumjquam-
uis.poilquam vnum reipfa delegit, neccifiiatem
quamdam ipfafibi faciat , quamconfequentem
vocant Theologi , qua: ex ipfa effe&us poli-
tione (equitur.
Ad faciliorem vero intelligentiam eorum*
Jiusdc libertate voluntatis humans in a&ibus
uis ditfta funt, vel poftea dicentur, duo fune
hic obferuanda. Primum eft ad hoc , vt volun-
tas libere operetur , requiri pxsuiam rationis
aduertentiam Sc deliberationem ; id efl vt vo-
luntas applicet intelle&um ad conlidcrationem
conuenientis, vel difcenucnientis , quas in
quolibet obiccto appetibili creato reperittir:
h®c enim confidcracio & deliberatio intelle-
<fhis , quamuis non fit caufa libertatis , quam
voluntas humana exfc,& ex innata fibi indif-
ferentia obtinet; cft tamen conditio , fine qua
voluntas libertate illa in a&ibus fuis vti non
poffet : per illam enim obie&utn proponitur
voluntati cum variarum rationum oppofitione,
& quadam veluti indifferentia: nullum fiqui-
dem elt obieftum creatum , in quo intelle&us
humanus varias Sc oppofitas rationes conue-
uienti* & difcomienieiwi» non deprehendat;
DE ACTI BV S HVMANIS. ***•
vndepropofico fic quouis obielto creato , vo-
luntas fiemper manet indifferens ad illud appe-
tendum vel repudiandam : Quod fi aduertentia
illa aut deliberatio intelledus fecundum quid
impediatur , adtus a voluntate elicitus vel im-
peratus , erit tantum fecundum quid liber : lt
omnino & totaliter impediatur , vt contingere
potdl ex aliqua vehementi pafltone aut diilra-
ctionc , actus ille omni prorsus libertate care-
bit, proindeque omni ratione meriti vel de-
meriti: quod fufius explicabitur intra ciim age-
tur de peccatis.
Secundum eft , actum primum intellectus,
feu primam cogitationem , qua: in quouis ne-
gotio deliberationem & voluntatis imperium
pneccdit , effe quidem altum hominis : non ve-
ro altum humanum , ciim non Et liber : omnis
enim actus libera voluntate debet clici aut im-
perari : fed primus ille adtus intelledtus , fett
prima cogitatio, non cita voluntate, qua: in in-
cognitum ferri non potdl; fed vel ab obi cito
nliquo fenfibus externis occurrente, vel imme-
diate ab ipfoDeo intellectum excitante, inter-
dum etiam ab Angelo bono vel malo fpecies
imaginatiuas commouente : vnde tamen non
fequitur hominem ab eiufmodi prima cogita-
tione determinari , aut nece/fitari ad aliquid
volendum , quando humano modo agit , fet*
quando aduertit fe illud velle, licet nullam ad-
huc rationem difconuenientuc deprehendat in
obiclto illo , quod per primam cogitationem
proponitur: potdl enim tunc illius voluntas
obfummum quod obtinet tam infe,quam in
alias potentias dominium , pofita quacumque
praeuia cogitatione , Sc quocunque iudicio pra-
dtico ipfius intellectus , vel altum fuum fufpen-
dere , vel intellectum applicare ad confidera-
tionem magis attentam eiufdcm obielti & cir-
cumflandarum eius , & fic cum pleniori delibe-
ratione rationis ad illud appetendum vel repu-
diandum fcipfam determinare.
^4 DE AGTIBVS H VM ANIS.
SECTIO III.
tyndcnam n fisu humamu bonitatem [nam , vel i»4-
litiam defHTnat.
DVprix bonitas in quolibet humano
adu fpedari potefl, naturalis fcilicct Sc
moralis. Bonitas naturalis confiftit in in-
tegritate,feu aggregatione eorum omnium, qua»
naturaliter ad ipfius alius entitatem requirun-
tur: bonitas vero moralisin integritate , feu ag-
gregatione eorum omnium , qua: cuilibet altui
humano fecundum rectafti rationem conue-
niunt. Et de hac bonitate morali quadtio pro-
pofitaincelligi debet; vndenam fcilicct hac bo-
nitas ,feu reditudo moralis, vel malitia mora-
lis illi oppofita , in quemlibet altum humanum
deriuetur. I*ro cuius refolutione
Dicendum i. bonitatem , vel malitiam altus
q.8. a. humani ab illius obicdo defumi. Ita S. Tho-
x, mas : & conflat ex feriptura : Ofee g. fdtti fant
abominabiles, ficut ea qtt.t ddexeruntecx quibus ver-
bis patet malitiam humanoru altuum, ob quam
fit homo Deo abominabilis , proucnire exob-
iedis malis , quae diligit & quibus adhaeret : vn*
epift. de S.Auguftinus dicit quod , Mares noftri, ex et
t2. ad eiuod vnuJejsti/ijHe diligit . diiudicart filent. Et pto-
Mace- bari praxerea poteft indultione : ideo enim
<lon, velle orare cenfetur efle bonum; quia oratio
( qus efl obieltum illius volitionis ) eft ex fe
nioraliter bona ; & e contra velle furari eft ma-
lum , quia furtum ( quod eft illius obieltum^
malum eft.
Dicendum i. bonitatem vel malitiam altus
humani defumi ex illius circumflandis. ItaS.
Thomas : & fatis conflat ex co quod pailim
inferipturis adiones plurima: propter circum-
flandas aliquas bonas vel malas laudantur , vel
vituperantur; ytS. Matth. f. laudatur eleemo-
fyna oratio fada inabfeondito : & S. Lue.
DE ACTIBVS HVMANIS.
IT. commendatur cleemofyna duorum minu-
torum i & aliis maioribus donis prariertur oh
circumflandam perfonae vidua: &: pauperis : 8c
eiufdem S. Luc. 16. omiffio cleemofyna; ex va-
riis circumflandis in perfona diuiris epulonis
culpabilior cfTe demonflratur.
Vt aurem aflerrio hasc facilius intelligi pof-
lit , quasdam hic obferuanda funt. Primum cft
circumflandarum nomine a Theologis figni-
fieari accidentia qua:dain aclus humani , fic
dicta, quod illum veluti circumflent , ipfiquc
iam per obiedum fuum in aliqua fpecie boni
vel mali conflituto aducniant.
Secundum efl, non omnia, qua: a<flum huma-
num circumflant, inter eius circumflandas nu-
merari : fed ea tantum , qua; ita illum circum-
flant, vt ad eius bonitatem aut malitiam aliquid
conferant : e s;, nihil intcreflan pcrcuflio manu
dextra vel fimflra facta fuerit; fed attendi debet*
an quis fufle vel gladio , patrem an hominem
incognitum percufTerit.
Tertium efl,fcptem prarcipuasaclus humani
circumflandas a S.Doctorc numerari , qua: hoc
vcrficulo comprehenduntur.
Quii , quid. t vbi , quibus auxilia, cur, quomodo,
quando.
Qua . perfona? agentis qualitatem defignat:
Quid j obiedi conditionem : vbi , locum : Quibus
auxilia , a&ionisadiumcnta : 0*r,ciufdem actio-
nis finem : Quomodo . magnitudinem feu inten-
tionem affe<5tus , aduertencije rationis , &c.
Quando , tempus quo a<flio pcra<fla , eiufque ac-
tionis durationem. Qua; quidem circumflan-
tia: non omnes Sc fingula: fimul , fed modo ha»,
modo illae quemlibet aclum humanum afficiunt;
ad illiufque proinde bonitatem vel malitiam
conferrepofTunt.
Quartum efl, ex fupra enumeratis circum-
flantiis quafdam augere vel minuere bonita-
tem vel . malitiam a&us intra eamdem fpe-
ciem ; e. g. malum efl percutere iniufle
quemuis hominem , peius efl pexcutcxc bene*
Qua?.
7.a.?.
&5 M
►
DE ACTIBVS HVMANIS.
factorem : alias vero addere actui bonitatem
vel malitiam fpccie diftindam ; e. g. percutere
Sacerdotem : in illa enim percuilione prteter
malitiam, quee illi propria eft quatenus iultitim
repugnat jciicunftantia perfonas 1'acrK percutite
inducit in ipfum a (itum nouam & fpccie di-
ftindam facrilegij malitiam 8c deformita-
tem.
Dicendum bonitatem vel malitiam actus
Ai4. humani defumi quoque ex fine, in quem aduS
dirigitur ab operante. ItaS. Thornas:& con-
flat ex his Chrifti Domini verbis S. Mattii. 6.
in cap
• Lue .
in pf.
I*.
*Arte>idttt ne iuftitiam vefiam faciatis ceram ho-
minibus , vt videamini ab eu ; alioqum rnercedem
non habebitis apud Patrem vefirum : quiE verba ex-
plicans S. Ambrofius^oMtf eft, inquit , miferi-
cordia 5 bona efi oratio\fed pote/i iniufie fieri, fi ta-
ciantn: caufii aliquis pauperi largiatur , vt videatur
ab hominibus. Et S. Augultinus, 7{on valde , in-
quit , attendas quid homo faciat : fed quid, cum fa-
cit , affnciat.
Ex his colligitur fecundum mentem S. Do-
dtoris bonitatem vel malitiam adus humani ex
histribus priefertim pendere; fcilicetex obie-
#0, circumflandis , & fine ; cum hac tamen dif-
rencia, quod,vt adus aliquis cenlcatur malus,
fufficiat quicunque defectus moralis , fiue cx
parte obiecti , fiue ex parte finis aut circuftandaj
alicuius; vt vero bonus fit , requiratur obiedum
moraliter bonum, finis bonus & honeflus,&
praeterea vtciufmodi adus nulla praua circum -
t, a Itantia vitietur: bonum fiquidem ( vt docet S.
de at^ Dionyfius ) pendet ex integra caufa , malum cx
ni.no- quocunque defedu.
’ Dicet aliquis fruftra& fuperflue dici adum
humanum bonitatem vel malitiam defumere
ex fine,ciim ipfe finis inter circumflandas nu-
meretur.
Refpondetur ,idco fpeciatim confiderari bo-
nitatem vel malitiam , qua; cx fiue in adum
humanum deriuatur ; quia finis pr&’ aliis cir-
cumflandis hoc habet peculiare , quod non
modo
Digitized by Google
DE ACTIBVS HVMANIS. m
modo adum humanum circumflet > fed etiam
in illum Ipeciali modo influat j habeatque ra-
tionem non folum circumflantia: , fed etiam
caufae moralis.
Quseres quaenam relatio adus humani in fi-
nem fit necefl'ana,vt ex ipfo fine bonitatem vei
malitiam recipiat. Reljpondetur relationem il-
lam,efle debere vel adualcm,vel faltem virtua.
lem ; id eft neceflarium efle, vt operans aduali-
ter referat, aut faltem antea retulerit adionem
fuam in eum ‘finem, ita vt virtute illiusrelatio-
nis adio ab eo exerceatur : quia necefle eft vt
finis influat in adionem : influere autem non
poteft , nifi vno ex his duobus modis moueat
operantem ad agendum:quod vt clarius adhuc
fiat, obferuandum eft finem alium efle operis,
alium operantis : finis operis eft ipfimet adio-
ni intrinlecus, ideoque illi moralem eflentiam
feu fpeciem tribuit, e.g.vt quis ex mifericordia:
motiuo pauperi det elecmofynam,non eft opus
vlla explicita relatione ad talem finem; fufficit
enim vt largiens eleemofynam , cognofcat le
mifericordia opus exercere , illudque libere
exercere velit. Alter eft finis operantis , qui 8c
extrinfecus dicitur, quem ipfe operas fuo arbi-
tratu fibi pneftituit,velud fi detur eleemofyna
Vc fatisfiat pro peccatis j ad hoc autem vt
ciufmodi finis bonitatem luam adui commu-
nicet,debet in illum influere, quod prarftare no
poteft,nifi operans adaaliter aut faltem virtua -
liter adionem fuam in illum referat.
SECTIO IV.
\jn cietur aliquis adus indifferens (U
qui nec bonus nec malus fit,
DV p 1 1 x quacftionis propofit* lenfus efle
poteft, primo an detur adus aliquis huma-
nas indifferens fecundum lpeciem; fcu qui ex
parte obiedi fui nec bonitatem habeat nec m.v
P
Digitized by Google
DE ACTIBVS HVMANIS.
litiam mortalem : fecundo an detur etiam talis
adusindifferens fecundum indiuiduum, id eft
qui prout a nobis hic & nunc aduertente ratio-
ne liDcre exercetur , nullo ex capite bonus fit
vel malus moraliter.Pro cuius refolutionc
Dicendum i. dari aliquem adum humanum,
qui fit indifferens fecundum fpeciem. Ita fan-
dus Thomas , 8c cum eo communiter omnes
q.xS.a- Theologi : id etiam exprefse docet S. A ugufti-
nus lib.z. de fer. Domini in monte cap.2§. vbi
explicans illud Domini, Nolite indicare, vt non iu-
Matth. dicemini, Sc concilians cum aliis eiuidem Chrifti
Domini verbis j ExfruEhbus eorum cognosceris eos, .
ait hocpofteriusdidum intelligcndum effe de
manifeftis operibus , qua? non poffunt bono
animo fieri, cuiufmodi funt blafphemiai, furta .•
prius vero de operibus indifferentibus , cuiuf-
modi eft ciborum fumptio,&c.v nde hoc modo
concludit : Sunt ergo quadam fafta media , qua
ignoramus quo animo fiant , quia & bmo & malo fieri
pojfunt \ de quibus temerarium eft tuditare , maximi
vt condemnemus.
ibid.
Dicendum 2. quod quamuis probabile fit
nullos dari adus humanos indifferentes in in-
art.9- diuiduo, propter plurimorum Theologorum
prafertimque S. Dodorisauthoritatem , qui
ciufinodi dati adus negant; probabilius tamen
videri dari aliquos eiufmodiadus in indiuiduo,
qui nec boni fintnec mali moraliter. Ita S-Bo-
nauenturain2.dift-4i.a.i. q. 4. &pluresalij, »
quos citat & fcquitur Leiliusin quaft- il.art.
tj.dub.io. Et probatur authoritate S.Hierony-
. mi epift. ad S. Auguftinum , qua: eft if. inter
‘ Auguftinianas, vbific loquitur : Inter vtrumqui
{ bonum lcilicet & malum ) indifferens eft ambu-
lare, naribus capitis purgamenta prsiiccre, & c. hrt tiee
bonum ncc malum eft ; fiue enim fecerufiuc nor. fecerts ,
nec iuftitiam habebis nec iniuftitum. Item S - Gre-
gorij hom.27. in Euang. vbi loquens de dile-
dione proximorum, qua: procedit non excha-
ricate fed ex affedu cognationis & carnis . ex
vha parte negat talem diledionem effe adum
sd by Google
Di
DE ACTIBVS HVMANIS. _
virtutis, ex altera vero affirmat malam no e fle,
nec ei facra eloquia contradicere : vnde (equi-
tur eflc indifferentem , cum nec bona nec mala
fit.
Probatur prsterea ex eo quod appetitio co-
modi&fuga incommodi naturalis no eft mala
ex obie&o", vt per fe patet j neque etiam bona
moraliter, cum no pertineat ad vllam virtutem
moralem : ergo quando quis /impliciter appetit
commodum, aut refugit incommodum aliquod
naturale, eius aciio nec bona nec mala eft , ac
proinde indifferens.
Dices illam appetitionem eflc malam , eo
quod non referatur in finem aliquem bonum
& honeftum ; cum teneatur homo a&iones
fuas femper in aliquem finem bonum & hone-
ftum referre.
Refpondeturi. negando teneri hominem ad
actiones fuas in finem bonum & honeftum re-
ferendas , vt fint bona: & honefhe moraliter :
quod etiam negant S. Bonauentura fupra &
plurimi alij graues authores , quos citat Ilam- difp.7.
Dertns ; afleruntque ad hoc vt adus humanus in 1.2.
fit bonus moraliter, fatis efle,vt eius obiedum adq 18
in quod voluntas libere fertur, fit moraliter bo-ar .2.
num & honcftujnec vlteriiisrequiri vt ab ope-
rante in bonum aliquem finem referatur.
Refpondetur 1. quamuis concedatur teneri
hominem ad adiones fuas in finem bonum &
honeftum referendas , vt fint bona: & honcfta*
moraliter, inde tamen non fequi defectu ciuf-
modi relationis adiones illas efle malas . fed
. tantum non efle bonas & honcftas, quod vitro
fatemur ,ac proinde indifferentes-
Inftabis adiones illas fore otiofas,ac proinde
malas.
Refpondetur negando adiones illas. quae in
finem moraliter bonu non referuntur,efle otio-
fas ; quia [ vt docet S. Bonauentura fupra ) pof.
funt ipfi natur? efle neceflaria: vel vtiles ; quod
fufficit vt otiofae minime cenfeantur.
P ij
Digitized by Goosle
*4o DE ACTIBVS HVMANIS.
Quamuis autem hsec fententia, quaeafleric
dari poffc a&us aliquos in indiuiduo indiffe-
rentes, probabilis fit 8c tuta , & etiam in praxi
conducere videatur ad euitanda multa peccata,
qua; fecundum oppofitam lentendam frequ en-
ti/fime committi poffent;hoc tamen obftare no
debet, quin vnufquifque peculiari ftudio curet
omnes & fingulos adus fuos in finem aliquem
optimum 8c Deo acceptilfimum referre , iuxta
confilium Apolloli i.Corinth.io- Siue mandu-
bibitu,fiue aliud quidfccitu, emuta inglorii
Dei facite : quod explicans S. Bafilius hom.in
fandam InUttam martyrem fic loquitur ; Ac-
cumbens menfit , ora ; hafitans panem , largitori gra-
tiam rependito ; btbu vinum , memento etm qui illud
tibi dedit ad latitiam ir infirmitatum folamen ; tu-
nicam indueris , gratias agito benigno datori ; fufpicic
*n ealum ir fideris pulchritudine intueris, prccidcDct,
& cole tum, qui omnia hac m fiapientia condidit, irc.
SECTIO V.
Vtrumdd hoctvt quis bene opefetuse-
neatur [equi corfeientia.
diCbdmen.
OV o x I A M ex huius quseftionij reda
intelligentia , tanquam < ex- certo aliquo
principio , pendet refolutio plurimarum diffi-
cultatum ipfius Theologia» moralis ; idcirco
paulo fiifiorem illius explicationem propone-
mus,eamque maioris facilitatis gratia in aliquot
paragraphos didingueraus.
Digitized by Google
DE ACTIBVS HVMANIS. 341
PARAGRAPHVS 1^
QW fit confcientia & quotuplex.
OBsirvANDVM eft iuxta doctrinam i-P-4
fandi Thomae,hanc e/Te differentiam inter " 9-5'
confcientiam & fynderefim ; quod lynderefis 11
fit habitus naturaliter nobis infitus principioru
pradicorom : principia autem pradica funt
quaedam regulq vniuerfales per fe notq circa
diredionem adionum humanarum , & quafi
Quadam lumina virtutum [\t loquitur Augufti-
nus;^ cuiufmodi funt : lujle e fle vmendun» :/ua Lib.i.
cuique ejfs reddenda , &c. de lib.
Confcientia autem eft adus illius fynderefis, arb- c.
quo applicamus cognitionem illam vniuerfalfi 10.
pradicam adioni alicui lingulari; & iudicamus
hic &nunc aliquid agendum tanquam bonum,
vel deuitandum tanquam malum : e. g. cx illo
principio vniuerfoli: quod malum & peccatum
omne deuitandum fit; confcientia hanc dedu-
cit condufionem : ergo hoc furtum , quod eft
malum Sc peccatum, deuitandum eft. Hinc S-
Bafilius hom.in principiumProu.dicitiu nobis
efte ludreium quoddam naturale , qu<t ab iniquis bona
facile difcermmus.
Haec vero confcientia iudicat tum de adio-
nibus praeteritis , eas vel accufando tanquam
malefadas» vel tanquam rede fadas com-
mendando , iuxta illud Apoftoli , Tefiimonium
reddente iQis confcientia. torum ; & inter fi inuicem
C9gitationib:u aeca fontibus aut etiam defendentibus:
tum de adionibus futuris , didando fcilicet ea
quae agenda funt , tanquam bona; aut quae
omittenda funt , tanquam mala : vnde idem
S ■ Bafilius dicit intra cordis arcana Tribunal S tprii
quoddam efle conftitutum , in quo quselibet
P iij
34* DE ACTIBVS HVMANIS.
agenda vehtt in trutina & lance fufpenduntvr
Sc librantur.
Sicut autem iudicium illud pradicum multi-
pliciter fe habere poteft circa actiones particu-
lares; fic etiam a Theologis confcientia multi-
plex efle dicitur : alia fiquidem eft confcientia
recta, alia errans, alia fcrupulola, alia dubia.
Confcientia reda dicitur quando iudicium
pradicum intelledus verum eft, ac rectae ratio-
ni confentaneum : errans, quando falfum eft :
fcrupulofa, quando inani & friuola ratione lirf-
picatur aut 'formidat illic malum & peccacum
efle , vbi re vera non eft ; dubia denique eft,
cum neutri parti determinatum aflcnfum pra:-
bet, fed inter vtramque fluduat. De fingulis
breuiter agendum eft , & videndum qua ratio-
ne quiuis obligetur quocumque in calu con-
ficienti* didamen fequi.
PARAGRAPHVS II.
jit obligatio confcientixrefix.
OVjestionis lenius eft,an femper qui-
uis obligetur fequi didamen conferenti*
aliquid rede praecipientis aut prohibentis , Itu
iudicantis hic & nunc incumbere obligatio-
nem ad aliquid faciendum vel omittendum.
Pro cuius refolutione
Dicendum eft iudicium & didamen illud
collicienti* redae ita obligare hominem, vt de-
linquat & peccet, nili illud in operando lequa-
tur. Ratio eft , quia confcientia feu iudicium
illud intelledus pradici rede aliquid praeci-
pientis aut prohibentis, eft proxima regula vo-
luntatis operantis vel mouentis alias potentias
X.t.q. acj operandum , vt docet fandus Thomas : per
illud fiquidem iudicium voluntati innotefeit»
9 • Sc quafi intimatur bonitas moralis , vel praui-
tas obicdi,circumftantiarum,& finis '• vnde le-
DE ACTIBVS HV MANIS. ^4?
quitiir voluntatem a tegula fua deuiare, ac pro-
inde peccare, rsifi confaentiam rede prxcipien- •
temin operando fequacur.
Diximus confcientiam feu iudicium rationis
effe proximam regulam humana: voluntatis Sc
operationum eius : alia eft enim regula remo-
ta, qua: tamen primaria eft & principalis , nem-
pe lexqterna & diuina, feu iudicium illud in-
fallibile,quod Deus ab a:terno vidit 8c determi-
nauit, quid in adibus humanis eflet bonum aut
malum, iuftum aut iniuftum ; quidue in quo-
cumque calii particulari faciendum eflet aut o-
mittendum : quod quidem iudicium diuinum
vnicuique hominum innotefcit per ipfius ratio-
nis lumen, quod ab illo veluti quidam radius p~j
deriuatur, iuxta illud Plalmifta? Signatum eft fit-
per nos lumen vultus tui Domine : proindeque huic
diuino iudicio humanum iudicium feu iplius
confcientia: didamen, vt redum fit, debet con-
formari.
FARAGRAPHVS. III.
Qu^e fit obligatio confcientia
errantis
SVpponi mvs duplicem efle 'ignoran-
tiam , ex qua error conlcientise prouenir e
poteft , alia enim eft ignorantia vincioilis , alia
inuincibilis. Ignorantia inuincibilis illa eft,
qua: nulla morali diligentia vinci aut fiiperari
potuit ; vel quia nufquam venit in mentem du-
bitare quod ignoratur; vel, licet in mentem ve-
nerit, adhibita tamen Sufficienti inquifitione'
ignorantia illa depelli non potuit, nec proinde
debuit , cum nemo ad impoflibile obligetur:
ignorantia vero vincibilis illa eft; qua: adhibi-
ta morali aliqua diligentia vinci ac fuperari po-
tuit, ac proinde debuit. Hac diftindione fup-
pofita,
Dicendum primo confcientiam errantem
P iiij
j by Google
H4 DE ACT1BVS H V MANIS,
ex ignorantia inuincibili obligare voluntatem*
ita vt peccet >nifi didam en illius in operando fe-
qi8.a. quatur. Ita fandus Thomas:& probatur ex A-
f. poftolo Roman. 14. Scio & confido in Domino le-
quia nihil commune per tpfum , nifi e/'; qui rui.
fiimat quid commune efii y ili t commune efi : quibus
verbis declarat Apoftolus , quod per gratiam
Chrifti Domini fideles nullo cibo vcluti com-
muni, hoc efl: immundo, inquinentur nifi
quis exiftiroet efcam aliquam , v. g. carnem
fuillam etiam nunc communem, id efl immun-
dam & vetitam efle: quia tunc eiufmodi efca
illi foret illicita propter confcientiam erratem;
vnde fu bi ungit paulo poft. Qui autem difcernit,
( inter cibos fcilicct, exiftimans aliquos fecun-
dum legem Moyfis vetitos efle ) fi manducnuent,
damnatus */?; quia non cflexjide:[ id efl, quia non
agit fecundum perfuafionem feu didamen
confcienti* ) omne autem, quod non efl ex fide, ( id
an. f • ^ vt explica 5. Dodor , quod fit contra per
fuafionem & didamen confeientiae J peccatum
•fi-
Ratio autem huius dodrina? ex eodem fan-
do Dodore efl; quia, cum obiedum volunta-
tis, fit bonum vel malum moraliter, prout ab
operante tale iudicatur: ideo fi ex ignorantia
inuincibili iudicet illud efle mal um , quod ta-
men re vera malum non efl, voluntas illi ad-
haerendo confentiet in malum , & proinde in
peccatum : econtra vero, fi ex eadem ignoran-
tia iudicet efle bonum, quod re vera malum eft
voluntas illud ampledendo non peccabit : imo
poterit bene operari .
Dicendum 2. fi error confeientiae ex ignoran.
tia vincibili procedat ; tunc voluntatem ne-
que ad operandum neque ad non operandum
obligari, fed ad illum errorem deponendum, ta
S. Thomas art. 6. 8c S. Bonauentuxa in 2-
dift. qp. a. i.q. q. Acin primis quod neque ad
operandum neque ad non operandum oblige-
tur, confiat ex eo quod vtrobique peccaret,
( ad quod tamen nullus obligari poteft: ) ope-
DE ACTlBVS HVMANIS. ?4f
nndo quidem fecundum di&amen canfcien-
tiae; quia ad malum impellit : nec illius mali
ignorantia excufat; quia vincibilis & proinde
voluntaria eft : non operando vero; quia, fi
conlcientiam illam non deponat, agit contra il-
lam; quQ qualifeunque fit, eft femper proxima
voluntatis operantis regula, contra quam nul-
laceiuis agi licitum eft .• vnde Apoftolus, tefisfi-
or, inquit, omnib»minieirtftmcidenti/i, qma, 'del/iror Gal'
eftvnwerfA legis fietends j in quantum fcilicet iu-
dicatexconfcientia ertonea vincibili Mofaicae
legis obfe-tuationem e fle neceflarum : vnde le-
quitur quod ad euitandutn peccatum, confcien-
tiam illa erroneam deponere teneatur; ciim ( vt
fupponimus) idpodit, vel applicando intelle-
&um ad id attentius confiderandum in quo fe
fulli fufpicatur, vel pii alicuius & prudentis viri
tonfilium exquirendo, propriumque iudicium,
quod libi sequaliterfufpe&um eft, illius monitis
humiliter lubmittendo.
PARAGRAPHVS IV,
Quid de conjcientia fcrupulofa fentien-
tium fit.
PE r. conscientiam fcrupulo -
fam nihil aliud i ntelligimus ( vc fupra di-
&um eft J mfi iudirium quoddam imperfe-
dum ex inani aliqua & friuola ratione ortum,
quo quis fufpicatur vel timet ibi efle peccatum,
vbireuera non eft: ex quo patet iudicium illud
falfum efle, & lic confeientiam fcrupulo fam
efle quamdam veluti fpeciem confcientite er.
iantis; proindeque de ipla confeientia lcrupu-
lofa idem dicendum efle, quod de confeientia
erronea vincibili; fcilicet illam efle deponen-
dam; alias inftare periculum peccandi , ii quis
ca non depolita operetur, vel non cpc-rctur
decundiun dicUmen illius.
1> v
1 DE ACTIBVS HVMANIS.
t autem confcientia illa Icrupulofa depona-
tur;attendere quifque debet , qu® fit prscipua
& magis ordinaria fcrupulorum fibi in animo
fuboriri folitorum caufa : in quibufdam enim
fcrupuli cx ignorantia procedunt ; in alijs cx
quadam mentis inconftantia & fluduationerin
aliis cxipfius cerebri debilitate , vel frigida &
timida complexione,nut etiam ex melancholia,
feu atra: bilis redundantia : in aliis ex occulta
fuperbia, qua» aliorum iudicio fubijci renuit: in
aliis ex confortio p^rfonarum fcrupulofarum,
autledionc librorum, in quibus Theologi®
moralis axiomata quadam rigidiora propo-
nuntur : in alijs denique cx ipfius daemonis fug-
geftionibus, Deo ob caufas aequiffimas licet
minus notas ita permittente.
Perfpeda vero illorum fcrupulorum causa &
origine , -propria & apta remedia adhibenda
erunt : & fi quidem ex infirmitate aliqua cor-
poris proucniant; ex medici confilio folatia &
fubficiia quaerere oportebit: fi ex ignorantia, do-
drinamfanam & redam opponere conucniet:
fi ex fuperbia, humilitas erit fedada,maxime in
deponendo proprio iudicio, illudquc pijs & fa-
lutaribus monitis alterius?, quantum expedit,
fubmittendo:fi ex dermonisfuggeftione , ani-
mi fluduatione, aut alia fimili caufa orian-
tur, auxilium diuimun humili prece poftulan-
dum eritrfed praecipuum & faluberrimum con-
tra omnia fcrupulorum genera remedium eft,
confeflario aut alteri cuipiam viro pio.pruden.
t i 8c dodo fcrupulos illos; flatumque animi in-
teriorem fideliter ac fincere aperire, eius confi-
lijshumiliteracquicfcere , illiufque indicium,
reclamante licet confcientia fcrupulofa , quse
nufquam audienda, fed femper deponenda eft,
conftanter fequi. Ita S. Antoninus ,Nauarrus,
Valentia, &alij apud Laymannum trad. i. de
confcientia cap. 6 .
Quod fi quis aliquando ita fcrupulis vrgea-
tur, vt nec apud fe quidfado opus fit ftatuere,
necadiieconle/Tuimm, aut a quoquam confi»
DE ACTIBVS HVMANIS. H?
liam requirere poffit; tunc vel ipfiunet ad fcni-
pulos inaniter concipiendos procliuitas * fuf-
ficiens ratio eflc potcft ipfera confcientia fcru-
puloiam deponendi & penitus abijciendi : imo
perfo na timoratae conficientia?, quae citius mori
eligeret, quam data opera Deo difplicere,in his
cafi bus,in quibus dignoficere non potcft an pec-
caueric necne v. g. an confcnlum plenum & de-
liberatum tentauoni alicui praebuerit; tuto libi
perfiuadcre poteft fe non confienfiffc deliberate,
nec peccatum vllum fialtem mortale comififlej
cum fieri non poifit, quin confenfum illum ple-
ne adueitiflet, fi deliberate centationi illi con-
fenfiflet : fecus vero dicendum de ijs , qui in
Yjiria peccata mortalia crebro incurrunt , illjs fi-
quidem tutius eft in fcrupulis rigidiorem par-
tem amplcdi,fieque peccati reos agnoficere &
confiteri, quam fibi periculose adulari; cum ta-
les vt plurimum ob peccandi afliietudmem pec-
catorum ftimulum vixperfientiant.
paragraphvs V.
Quid fit confcienda dubia, & in dubiis
quid agendum.
OBsER VANDVMeft aliud efTe dubium
iuris, aliud vero dubiu fadi.Dubium iuris
dicitur illud, qued eft de obligatione, vel de le-
gitima facultate -agendi, aut de legitimo adus
valorerdiuiditurquein dubiu fpeculatiuu,& du-
bium pradicum. Dubiu fpeculatiuum illud eft,
quo dubitatur de je aliqua vrrum licita fit aut
illicita ; valida auc inualida, v. g. an talis con-
tradus fit licitus; an Matrimonium tali modo
contradum fit validum. Dubium pradicum eft ,
ciim in particulari dubitatur, vtrum hic Sc nunc
liceat talem contradum inire, , tali cogitationi
confentire.
Dubium veiofadi eft illud, quo ambigitur
P vj
££ ACTIBVS HVMANIS.
vuum aliquid fadum fit necne. ▼. g. verum vo-
tum emiflum fit, autfiemiflumeft: vtrum im-
pletum fuerit. His obferuaxis
Dicendum i. aliquid facere vel omittere cum
conficientia pradice dubia, fed cum dubio iuris
pradico, femper eft peccatum. Id conftat tum
ex cap. Dormnm , de fecundis nuptiis , vbi JLu-
cius ? fiummus Pontifex declarat illum , qui
poft fecundum matrimonium bona fide contra-
dum dubitare incipit de mone prioris coniugis
& vtrum licite poflit a fecunda coniuge debitu
exigere, quandiu in illo dubio haeret, peccare,
fi debitum exigat : tum etiam ex eo quod ex-
ponens fe deliberate peccandi periculo, peccat.
Quod. docet S.Thomas , atqui operans cum tali
lib. g/ dubio pradico, exponit fe periculo peccandi:
art. «go peccat.
Dicendum z. non efle peccatum facere ali-
quid vel omittere cum dubio fipeculatiuo , du-
modo pradice iudicet operans hic & nunc tale
opus fibi efle licitum : v. g. quamuis fubditus
fpeeulatiue dubitet an ibellum illud , quod a
principe fuo geritur, fit iuftum , tamen in par-
ticulari pradice iudicare poteft licitum fibi efle
in tali bello pugnare, quandiu ipfi non confiat,
Lib. quod fit iniuftum, vt exprefle docet S. Augu-
- 2.c 6t. ft*nUS 5 uihil euim obftat quin cum dubio f pc
Pauft. culatiuo fimul confiftere poilit iudicium pradi-
' cum verum & ceicii, quia iudicii lpeculatiui &
'”7‘ pradici i veritas & certitudo ex diuerfis prin-
dpi js & rationibus pendet: alia: fiquidem fiunt
rationes, ob quas aliquis de iuftitia belli a prin -
cipefufcepti dubitare poteft: alia: vero, ob quas
iudicare poteft licitum fibi efle in tali bello pu-
gnare-
Dicendum 4 in dubijs fadi, quoties vrget
nece/litas, in qua de falute anima: agitur, tutio-
rem pa • tem efle femper eligendam. Jd confiat
ex cap. 1 S« quis autem, de poenitentia qusft. 7. &
ex cap. Inue ni;, de fponfalibus ; vnde fequitur
quod in collatione Sacramentorum, qua: ad ia-
lutem neceflaiia fiunt, quando dubium aliquod
DE ACTIBVS HVMANIS. H*
emergit, fententia tutior pro falure illius cui
conferuntur a mpledenda fit: e. g. fi dubitetur,
an puer Baptifmum fiifceperit necne, tutior pro
illius falute fententia ampledi debet, quae eft
Baptifmum illi fub conditione elTe eonferen-
dum: quod etiam a fimili dici debet, quando
falus corporalis alicuius periclitatur : tunc enim
medicus fuccurrere tenetur eo medicamento:
quod tutius e/Te iudicat; alias grauitcr peccaret,
fi eo poft habito experiendi gratia medicamen-
tum minus certum adhiberet-
Inalijsvero dubiis, in quibus non cft adeo
vrgens nece/Titas, neque etiam tam arda inter-
cedit obligatio ad tutiorem partem ampledcn -
dam, praafertim fi graue aliquod incommodum
inde lequatur : e. g. qui de natalibus fuis dubi-
tat, vtrum legitimus fit an illegitimus, non te-
netur femper fcqui partem rigidiorem & tutio-
rem : fed mitiorem & benigniorem dummodo
probabilis & tuta fit, ampledi potefl. Ita Na-
uarruscap. 17. num. zSr. Syiueftcr verbo, Filij
quadi, ia- vbi Panormitanum & alios Dodores
citat.
Dicendum 4. in dubio meliorem femper cfle
conditionem poffidentis.Ita habetur regula 6 p.
in 6. cx quo fequitur quod, fi quis dubitare in •
cipiat vtrum res, quam hadenus bona fide pof-
fedit, fua fit vel aliena, nec diligenti inquifitio-
ne adhibita id cognofcere poffit, tunc illam fibi
tatb potefl retinere- Jta Ioan. Medina quadi.
i7.dereftitutione.Syluefler verbo, Prajcrftio,
num. vbi citat GlofTam & Panormitanum,
qni hanc fententiam dicit efle communem.
Dicendum p. in dubio fadum non pnefumi,
fed demoflrari debere. Ita Sotus,Suares,Azor,
&pluresalij, quos|citat & fequitur Layman-
nus trad. I. de confcientia cap' p. ^parag. 3. 8c
colligitur L. In biUo: parag. faci*, ff. de capri -
uis; e. g. in dubio, vtrum quis votum emiferit,
«on debet cenferi obligatus , fi autem conflet
illi devotoemiffo , dubitet autem num illud
impleuerit,tunc ad illud implendum tenebitur.
?j-o DEACTIBVS HVM ANIS. ,
Ita praeter citatos Doctores Suareslib.^.de vo-
to cap. f. Item dubitans, an lex aliqua lata iit
vel promulgata; fi poft diligentem inquifitione
nihil certi deprehendere poffit,fed fempeneque
dubius remaneat, tunc prsfumere poteft non
efle: fi vero poft legem latam & promulgatam
dubitet, an iit reuocata vel vfu contrario abro-
gata, tunc praefumptio ftat pro lege, proindeque
ad illam feruandam obligatio eft. Ita Leffius in
prafiect. Theolog. ad q. 16 . dub. i o.
Supereft vna difficultas circa confcientiam du-
biam; nimirum quando quis in eas anguftias re-
digitur, vt quidquid faciat, peccatum deuitare
no pofle videatur; &fic dubius & anceps apud
fe eft ; quid potiffimum agere debeat? v. g. in-
terrogatus quis in priuata conuerfatione de pec-
cato occulto alterius fibi cognito, dubitat quid
fibi agendum fit, & vtrimquepeccandi pericu-
lum fibi imminere videt : fi enim negaucrit ab
illo commiflum e (Te aut a fe cognitum, mentie-
tur: fi vero illud declarauerit , vel aliis loquen-
di modis vfus fuerit, vnde adftantes veritatem
fa&i conficere poffint, famam proximi la:der &
detradlionis peccatum incurret.
Refpondeturintalicafu& aliis fimilibus, fi.
nullum aliud pateat effugium , neque vllo mo-
do fe quis ex eiuiinodi anguftiis liberare pof-
fit ; tunc id eligere & agere debet, quod minus
malum fibi videtur ; & illud agendo eonfeien-
tiam peccati deponere , quia iuxta reguli iuris,
*Adimpofiibtlenemo poteft obligari : quis enim ( vt.
Lib- q- didt'S. Auguftinus Jpeccitineo, quod nullo modo,
delib. caneri pote/l ? Neque refert vtrum quis' fe ipfum.
arb. c. fa& culpa in hanc perplexitatem conjecerit,quia
JJ* quidquid fit de proterito quod in eius potefta-
te amplius non eft, certe ad euitandum nouum
■ peccatum fufficit, vt quis tunc faciat id quod in
le ed : Nihil enim quouis tempore ( vt reclc monet
Gerfon in regulis moralibus parte 2. tradi. i.J
amplius ab homine requirit Dem , qui ( Vt declarat
Concilium Trid. fe!T, 6- cap. 12. ) impoftibilia non
iubet,
DE ACTIBVS HVMANIS. ifi
SECTIO VI.
V trum quis in operando pcfiit [equi
fintentiam probabilem omiffa
probabiliori.
OVjestIonis propofit* refolutio lu-
cem majorem prtbebit ijs quae lupenori
fedionedida funt. Nomine autem lententi*
probabilis intelligimus eam, qua: tum ratione
probabili, tum prarfertim graui authoritate ni-
titur: iungimus rationi authoritatem ;!quia' li-
cet in rebus fpeculatiuis, qu* ad fide non per-
tinent, argumfita ex fola ratione duda fufficiant
ad fententiam aliquam non foliam probandam
fed etiam demonftrandam ; in pradicis tamen
& moralibus, in quibus agitur de reda diuin*
legis notitia eiufque obferuatione , aut tranf-
freflionedignofcenda, intelledus humanus fi-
i ipfi non mfficit, & fola ratio humana plcruqj
caligat & deficit vt jrel ipfa experientia tefte
nimis compertu eft: Cu igitar fententia proba-
bilistalisefledebeat,vt,quamuis cena & in-
fellibilisnonfititutotamenteneri poifit: certe
pnet er argumenta ex ratione duda qu* ad eius
probabilitatem non parum conferre poflunt
graui aliqua authoritate Dodorum orthodoxo-
rum fulciri debet, vt, fi peripicacitate & acu-
mineingenij non poiTumus, lalt em demiifione
& humilitate id quod redum & iuftum eft af-
fequamtu: & a prauo atque iniufto dignofea.
mus.
Cum igitur inter fententias probabiles aliqu*
probabiliores iudicari polfint,fju® firmiori ali-
qua ratione & plurium Dodorum authoritate
nitantur, quseritur an aUquando licitum fit &
tutum omifta fententia probabiliori miuiis pro-
babilem ampledi. Pro cuius refolutione
Dicendum ex duabus probabilibus lentendis
Ift DE ACTiBVS HVMANIS.
contradictorie oppofitis , qua: verfantur circa
adionem aliquam humanam, vtrum ca licita lit
necne , poteft quii relida probabiliori fcqui
miniis probabilem. Ita Nauarrus in cap. Si qms
SHtem, dift. 7. dc pcenit- Suares tom. f. dilp.
40. fed. f. Aior. tom. 1. lib. z. cap. 16.
3u*ft. i. & 4. Medina in 1.2. qua?ft.i9- art 6.
ub. pcnult. Ifambertus ad pr^did. qua?ft. 19.
difp. 9 .art. 4. Idconftatexeo quod licut non
fempcr tenemur fcqui id quod eft melius &
perfedius,fcd fufficit vt loquamur id quod eft
bonum, alias confilia omnta Euangelica eflent
in praecepto, fic a pari in opinionibus pradicis
non tenebimur ampledi id quod eft verifimi-
lius, (eu id quod maiorem habet veritatis (pe-
dem, led fuffitit vt ampledamur id , quod ha-
bet fpedem veritatis talem, ob ojuam poffic
piudentcr iudicari verum. Fra?terea ne quidem
m obligamur ex duabus probabilibus fententijs
cotradidorie oppofitis tutiore ampledi,fed illa
relida minus tutam fequl poflumus : e. g. S.
Bonaucntura& quidam alii Dodores aderunt
In 4. eum, qui in peccatum mortale lapfus eft, ad
dift. confitendum ftatim habita confefloris copia
f7.prit obligari^ id negat S. Thomas & plurcs alij.
a. art. lana quis non videt fententiam S. Bonaueturae
j, in praxi loge tutiorem & (alubtiorcm cfle,quod
qn*ft. tamen, non obftat, quin fententiam S, Thomre
a. In quiuis licite ac tuto (equi poifif crgo a fimili,
eamd. poterit quis fententia probabiliori relida; licite
dift. q. ac tuto (equi mimis probabilem.
I. a. 3. Excipi tamen debet, quado iudex inter partes
q'. x. fltigantes, laturus eft fententia : tunc enim, li-
cet vniuscaura probabilis illi videatur, (i tam£
ex allegatis & probatis alterius caulam proba-
biliorem ac magis iuri conformem deprehen-
dat, tenebitur illi vidoria litis adiudicare Ita
Trad. Syluefter, Sotus, & alij, quos citat & fequicur
j. de Laymanus. Rario eft, quia iudex tenetur liti-
confe. gantibus (entemiam dicere fecundum merita
cap. f. cauf* : eft autem peife notum cx litigantibus
fcd. illum, quiiniudicio caulnni fuam fecundum
Google
DE ACTIBVS H VM ANIS, u?
leges probabiliorem efle probauit , priori iure
mereri. Inio vero ( vt ibidem recbe obfcrutt^ fi
caufae litigantium fint «que probabiles, nor eft
in iudias arbitratu pofitum, vt litis vidboriam
adiudicct cui parti, maluerit : iudex fiquidem
non cft Dominusiuris (ed interpres , proinde-,
que tenetur cuique fuum tribuere : quod non
faceret, fi duobus aiqualeius ad aliquid haben-
tibus, totum vni tribueret, quia fieperfonarum
ace cptionem committeret contra iuris regulam
J Z. in 6 . vbi dicitur, 1« indetis psr/o»ar*m acceptio-
nem h ibeiteUmna» efle : quare in tali cafu vel com-
pofitionem aliquam aequitati confentaneam li-
tigantibus fnadere debet, vel etiam imperare
pb elt; vel vni dimidium, alteri dimidium alte-
rum iuris aut rei, de qua lis cft, adiudicare.
_^a
BGffisanKjefDJo-KBc? scso
CAPVT II.
De Peccatis.
sectio I.
Qjtid fi? J>cuatl m.
QV a. s t i o propofita intdligcnda cft
non cie peccato originali , quod aliena
culpa contrahitur , de quo in priori hu-
ius opcr s parte tracl. 4.. aci uni cil, led dc pec-
I ’bro cato acluali, quod propria voluntate incuiricur.
21 cot. Hoc autem peccatum definitur d S. Auguft.
Pauli. fnflum > ditium, vel concupitw» Uter» D--i
s- <cr.r .i»/, & ii S. Thoma dicitur peccatum nihil
>•2. q. aiiud efle, quam adum humanum malum Sc a
71' »• 6. xccla ratione deuium.^ ,, ■
Quod Ve clarius intelligatur , obferuandum
eft ad rationem peccati duo pradertlm requiri j
nimirum, vt talis adus fit humanus, id eft, vo-
luntarius & liber, deinde, vt fit malus & prauus,
id efl j vt eare<it debita comenluratione ad fuam
regulairegula autem adus humani proxima eft
reda ratio. ^vtfupra diftum cfl ) remota vero
& principalis ac primaria , edi ipfa lex aeterna,
* qua: per naturalis rationis lumen cuique mani-
feffcatui , dicente Apoftolo qtroluis homines
Rom, gelbare. Opusligsfiriptumin cordibus fitu, -
2« iiium reddente illis confcientia ipf,rnm Atque
ideo S.Auguftinus & S.Thomas in fupra didis
definitionibus primo pofuemnt id quod perti-
net ad lubftantiam adus humani , tanquam
ipfius peccati jnateriale; deinde id quod perti-
netfad rationem mali , vc eiufdem peccati for-
Digitized by Google
DE PECCATIS. *rf
male. Ratio enim formalis peccati ( vt com-
muniter docent Theologi) nihil eft aliud quam
prittatio rectitudinis illiu$;quam homo expra:-
feripto legis asternam . & diciamine recta» ratio-
nis inducere tenetur in adum fuum : vnde uig
S.Auguftinustrad. I.in S.Ioan. dicit P tectam
ejfe nihil . quia per verbum fa lum non eft: 8c lib. 12.
de ciuit- cap.7. Nemo, inquit, quaratcaufim tffi-
cientem humana voluntatis ; non enim eft efficiens 5 fed
deficiens \ qutanec iUaeffeSfioe/i, feddefeffio. S Am-
brofiuslib. de Ifaac & anima cap.7. Quid eft ,
inquit, malitia, nifi bont indigenti a ? 8c S. Anfel-
muslib. de concordia praefeientia: cum lib.nrb.
cap. I. Non eft , inquit , iniuftitia quali tat aut
alito aut aliqua ejjentia ), fed tantum abfentia debita
iuftitia,
Obferuandum eft praeterea in preefatis defini-
tionibus comprehendi peccata, no foliim com-
millionis. fed etiam omiftionis : nam 1 vt refte
docet S.Thomas fupra inrefp.ad 1.) affirmatio
& negatio reducuntur ad idem genus; ideoque
in illa definitione per fa<ftum , etiam intelligi
debet nOn factam ; per dictum, non dictum;&
fic de aliis.
Obferuandum denique ex eodem S. Docto-
re in refp. ad f. peccatum alia ratione confide-
rari a Philofophis , alia vero a Theologis: Plfi-
lofophi fiquidera peccatum confiderant folum-
modo prout recta: rationi aduerfatur: Theolo-
gi vero vlterius progrediuntur , & in peccato
attendunt , quod fit contra Dei voluntatem ac
legem, adeoque ipfius Drioffenfa qua:dam Sc
iniuria : vndefin peccati definitione S. Augu-
ftinus recte dixit illud effe contra legem Dei
reternam , vt praecipuam & maximam ipfius
peccati deformitatem ob oculos poneret.
jr 6
DE PECCATIS-
SECTIO II.
V trtim demur quadam peccata morta-
lia er 'venialia.
NOmini peccati mortalis intelligitui il
lud , rat.oue cuius homo gratia lan&ifi-
cantcpriuatur , Sc axerna damnatione puniri
meretur; nomine vero venialis illud. quod qua-
uis peccatum lit, nihilominus neque gratia l‘an-
Aincantc priuat hominem, neque damnatione
aeterna dignum reddit.
F.ft autem ceitum ex fide dari quaedam pec-
cata mortalia , quaedam item peccata venialia.
Atque in primis quod dentur ipcccata aliqua
moitalia in confefio eft apud omnes . & mani-
fefte conflat ex feri p tura , qute variis in locis
tcftatur damnationem feu mortem aternam
pro quibuldam peccatis incurri: vt Eph.f. Om-
nu fornitativ aut immundus, &c. non habet hxr edita -
tem in regno Des Apoc. 21. Homicidis & fgr nica-
toribus, irc. pars iliorum erit i» ft*gno ardef.t. igne &
fuifure.
Quod vero etiam quaedam peccata fint tan-
tum venialia, probatur x. ex eadem icriptuia:
Prouerb.io. Septies in dio cadit iuftus ; I- S . Ioan . I .
St dixerimus, quia peeextanon habemus, ipfi nos fedu~
timui, & veritus innobisnou eft : quo loco Slo.ln-
nes loquitur de peccatis iuflorum , obqusiu-
■fti efle non delinunt , & qua; proinde cum gra-
tia fanctificance liare poiTunc , vt afTerit S-Au-
guftinus.
Probatura, cx Concilio Mileuitano can. 7.
Lib. ’e vbi dicitur non folum peccatoribus , fed etiam
nat. & iuftis hanc orationis Dominic? petitionem co-
grat.c. uenirct Dimitte nobis debita noftra:8c ex Concilio
36. Trid.fcir. fj.cap.ii.vbi cxprelse declaratur./»/?#*
& fandos inlcuia& quotidiana , qux esi im dicuntur
'venuiha, peccata quandoque cadere.
Certum eft pmexea diferimen peccati moi-
Digitized by Google
DE /PECCATIS.^ ITT
Ofilis &venialis delumendu e fle, no ex eo quod
( vt afferunt haeretici) peccata omnia prxdcfti-
natorum aut fidelium venialia fint, rcproboru
vero aut infidelium mortalia ; led ex propria
ratione 8c natura ipforummet peccatorum.
Id probari poteft i.exScriptura, quae fvtfupra
di&um eft J declarat peccata quaedam sterna
morte digna effeac proinde mortalia , quapiam
vero venialia, fine vlla relatione ad prsdeftina-
tionemaut reprobationem , vel ad fidem aut
infidelitatem peccantium : imo exprelse tefta-
tur quofdam prxdcftinatos & fideles peccaffe
mortaliter . v. g. Dauidem ciim perpetrauit
adulterium , quod haud dubie peccatum mor-
tale fiut,vt docetS.Ambrofius lib.2.deApolog.
Dauidcap i6. S. Petrum ciim ter Chriftum
negauit , in quo peccauit mortaliter . tefte S.
Auguftino tradl.6 6- in S - Ioan • vbi dicit illum
in ifta 'negatione! timendo corporis mortem,
anims mortem incurriffe.
Probatur 2.ex Bulla Pij V.&Gregorij XIII.
quae per Vrbanum VIII. renouata eft , in qua
damnata eft haec propofitio Michaelis Baij:
Mullum eft peccatum tx natura fua vtmale , fedamnt
meretur poenam atetnam.
Probatur ex eo quod , fi peccata omnia
prsdeftinatoru effent venialia, fequereturpr®-
deftinatum gratiam iuftificationis amittere non
poffe, cum per folum peccatum mortale amit-
tatur: quod tanquam falfum & haereticu dam-
natum eft in Concilio Trid.feff.6.can.??.
Quaeres , quaenam fit propria & formalis ra-
tio, per quam peccatum mortale a veniali dif-
ferat. Refpodetur varias effefuper hac qu^ftio-
ne Theologorum lentendas, wuidnm enim exi-
ftimat in eo differre , quod peccatum mortale
fit contra praeceptum, veniale vero contra con-
filium. Alij,'quod mortale fit cotralegem,ve-
niale vero prster legem. Alij probabilius,
quod peccatum mortale tollat ordinem advlti-
mum finem , quia tollit charitatem & gratiam,
qua homo ad Deum ordinatur & illi tanqu<yn
1fs D E PECCATIS,
vltimo fini coniungitur ; veniale vero non
tollat ordinem ad finem , cum non tollat cha-
ritatem.; fed tantum ad media , quia ponit in-
ordinationem in a itione humana, qua? ad Deu
referti deberet tanquam ad vltimum finem,
nec tamen poceft , ciun peccatum non poflit in
Deum referri. Alij denique probabiliflime
allerunt rationem formalem dillinitiuam pec-
cati mortalisa veniali in eo confifterc , quod
in quolibet peccato mortali reperiatur contem-
ptus Dei vel exprefliis vel tacitus, feu interpre-
tatiuus, quod ex plerifque feriptur* locis col-
ligitur, in quibus conqueritur Deus fe a pecca-
toribus fperni & contemni ; ex quo fequitur
diflolutio charitatis & amcitis qua: interDeum
& hominem intercedit ; in peccato autem ve-
niali non reperiatur , nec proinde ipfius chari-
tatis & amicitia; diuinae diflolutio : ficut in a-
micitia humana leues amici offenfae licet ipfi
difpliceant, non tamen vfque ad eius contem-
ptum procedunt , nec proinde amicitiae vincu-
lum & vnionem difloluunt.
SECTIO III.
Qua ratione peccata mortalia & venia-
lia inter Je digno fci pcfimt.
OVamvis, Yt fe&ione praecedenti dixi-
mus , ccrtiflimum fit, Sc exferipturisaper-
tiflime conflet peccata mortalia & venialia in-
ter fe differre ; quaenam tamen peccata in fpe-
cic aut in indiuiduo mortalia fint , & a regno
calorum per totam aeternitatem excludant;
quaenam fint venialia & peruentionem ad illud
pro determinato tantum tempore impediant,
ex folo proprio & particulari iudicio diffictum»
Lib.n eftinuenin, ( vt cum S.Auguftino loquamur ) &
de ciu. per icnlofi/simwn definire. _ ,
cap.27 Quia tamen ad Sacerdotis officium Ipedtat
DE PECCATIS. ?r; ?
diftinguere lepram a lepra, nec iuftam in poeni-
tentiae Tribunali lentendam ferre poteft , nifi
grauit^tem aut leuitatcm illorum dignolcatjid-
cixco , vt in reobfcuriffima lucem aliquam affc-
xamfus , quafdam hic obferuationes communi-
tera Dodoribus receptas Sc a SS. Patribus ap-
fQobatas proponemus, quibus in quolibet cafu
peccatum mortale a veniali dignofeere quiuis
probabiliter & tuto poterit. Ad illam igirur di-
ftindionem peccati mortalis 8c venialis.- fa-
ciendam
Obleruandum I. qusedam peccata ex genere
fuo mortalia e/Te ; Sc grauem habere cum reda
ratione 8c lege Dei repugnandam, vt periuriu,
homicidium, &c- quaidam vero repugnantiam
illam grauem cum reda ratione Sc lege Dei no
habere , proindeque ex genere fuo non e/Te
mortalia , fed tantum venialia, cuiufmodi fune
illa de quibus loquitur S. Auguftinus. Quoties
aliquis in cibo (r potu flue accipit quam neccfje Jit:
quoties plus loquitur quam oportet , aut plus tacet ~er-+*
quam expedit : quoties pauperem importune petentem jJ*-1)?'
exafperat ; & fimilia quam plurima qua; ibidem
enumerat. Quoniam vero in dignofeendis
huiufmodi peccatis , qu;e ex genere fuo mor-
talia vel venialia funt , quivis plerumque pro-
prio lenfu falli Sc decipi poflet , duae regulg co-
muniter a Dodoribus affignantur , fecundum
quas certum & tutum indicium de qualitate
cuiuicimque peccati ferri poteft.
Prima regula ex feripturis habetur ; quando
fciiicctfacra.' litccrc tradunt peccatum aliquod
a regno Dei excludere , aeterna morte peccato-
rem dignum efficere, inimicum Dei conftitue-
re : ex his Sc fimilibus loquendi modis rede
infertur peccatum eiufmodi ex genere fuo efte
mortale. Et hac regula vritur S. Auguftinus in
Enchiridio vbi dicit , quod quadam peccata caP'?I
leufiima putarentur^ nifi in fer .pturis demonjlr arentur
opinione grauiora.
Secunda regula ex communi Ecclefi? &Do-
dorura conleulii defumitux : quando enim ex
Digitized by Google
DE PECCATIS,
icripcurae terminis non fatis liquet, vtrum pec-
catum aliquod ex genere luo mortale vel ve-
niale fit, videndum i^uid lenciant Ecdefis Do-
lores : fi enim vnanimi confentu doceant pec-
catum aliquod ex genere luo effe mortale . pro
mortali habendum eft ; fi veniale, pro veniali :
quod fi in aliquo inter l'e diffentiatit , pars pro-
babilior & tutior , aut faltem probabilis & tuta
eligenda eft.
Oblciuandum fectindo peccata quardam ex
genere luo mortalia , polle duobus modis fieri
venialia, fciJicet vel ob lcuitatem materia.*, vel
ob imperfedionem adus- Ita cx communi
Dodorum lententia Nauarruspnrlud. 9. num.
12. Vtrumque hunc modum attingit S Au-
guftinus lib. de nat. & grat- capite Vbi de
luftis t enialiter peccantibus loquens dicit, Sape
in leuifiimu & alumnando wcautu tp/is tbreptre pecca*
tum. Hinc infertur furtum v g. quod cx ge-
nere luo mortale eft , ratione leuitatis materia*
fieri veniale , fi res furto ablata fit vili/lima &
perexigui pretii : fimiliteriram, quq ex genere
luo mortalis eft , propter imperfedionem adus
fieri venialem ; n aliquis v. g. ex imperfeda
rationis aduertentia & deliberatione vindidam
aliquam grauem appetat- Quod vt darius in-
telligatur
Obferuandum motus voluntatis &aliarfi
potentiaiu in triplici effe differentia. Ali j enim
fequuntur plenam & perfedam rationis aducr-
tentiam & deliberationem : cimi fcilicet homo
plene aduertir fe aliquid cogitare>appetetc,auc
exterius operari quod eft malum atque illicitu,
& nihilominus in illa cogitatione, appetitione,
aut adione pcrfiftit ; tunc enim dubium non
eft quin pcccet mortaliter, fi materia fit ad mor-
tale peccatum lufficien s.
Alij ante omnem rationis aduertentiam
oriuntur, qui vocantur primo primi : ciim Ici-
licet vel ex daemonis 1'uggeftione , vel ex re
aliqua in lenius exteriores incurrente , vel ex
alia quauijcifpofitione naturali exoritur v- g.
praua
DE PEC CATIS.
praua aliqua cogitatio, vnde voluntas vel ap-
petitus fenfitiuus naturaliter in ptopofitmn
obietum mouetur. Et hi motus omni culpa
carent, cum in hominis potcftate non fint:quis
enim ( vt loquitur S-Auguftinus J Peccat ineo.
quedciueri nullomodo poteft : vnde S. Gregorius dc lib
Papa refponfionc io. ad Auguftinum Anglo- aib.c.
nim Epilcopum & habetur cap. Scdpenfandu
dilt-6. exprefse dicit: Peccatum perfiu.cymmdele-
ftationu morum ex deliberatione fit . conftnfi» : cuin
Igitur in illis motibus primo primis nullus fit
deliberationi locus, nullus etiam erit confenfio-
ni,:iec proinde peccato : &idem S.Auguftinus
de motibus illicitis appetitus inferioris loques, r.
dicit illos abfque culpa efle , quando nullus eis de ciu-
prrebetur confenfus : atqui motibus eiufmodi c. 2f.
primo primis nullus prametur confenfus , cum
deliberationem omnem praecedant, qua? tamen
iuxta doctrinam S. Thomae ad conlcnfam nc-
ceflario pr*requiritur : ergo fecundum men- t %
tem S.Auguftini eiufmodi motus omni culpa ‘ J*
racant. adi.'7
Alij denique motus . quamuis perfectam ra-
tionis aduertentiam & deliberationem antece-
dant, fequuntut tamen aduertentiam aliquam
Se confiderationem imperfectam, ad coque fiunt
cum confenfu imperfecto, & fvtitaloquamur^
femiplene deliberato : qualis confenfus efle ca-
let in femidormientibus , vel etiam in vigilan-
tibus; fed animum paflione aliqua ira:, timoris,
&c. perturbatum, -aut aliquibus alijs cogitatio -
nibus implicatum habentibus ; ita vt ad illius
motus, v.g. delectationis qua afficiuntur, ma-
litiam plene non aduertant : & fic non nifi im-
Jerfccte & leuitet,id eft; venialitcr, delinquat,
ta Major in ?.dift.75.qureft 14-Nauarrusprg-
lud.9.num.n. & alij communiter , quibus ac*
cedit authoritas S.Auguft.lib.6.cont.IuIianum
cap. 9. & 10. vbi loquens de motibus inordi-
natis concupifcentia: , Sinep ccato. inquit, fimper
tflcmue, donec fanaretur hoc 7»4/*W2»(concupifccntig
fcilicct nunquam cmfenurcmu ad malum: fi
DE PECCATIS.
tn qmtbus ab ipfo rebellant» , etfinen lethalittr^fid ve-
rnat iter tamen vincimur, m hu contrahimus vnde quo-
tidie dicam»», dimitte nobu debita ntfira. Ex quibus
verbis habetur hominem erga motus concupii'-
eentia; infurgentes tripliciter fe habere pofle;
fine peccato , fi nullomodo conientiat ; cum
peccato lethali , fi deliberate conientiat ; cum
veniali, fi conrentiat quidem, fed impeife&e 8c
cum lemiplena deliberatione.
Obleruandum 4. peccatum ex genere fuo
veniale, quinque pradertim modis pofle fieri
mortale, vtex ijs qua; capite procedenti dirta
funt, colligi poteft. Primo, fi fiat cx conicicntia
erronea arbitrante peccatum illud efle mortale.
,, quamuis reuera non fit» Secundo fi ordinatur
ad aliquod mortale e. g, fi quis verbum o-
tiolumdicat » vt alium inducat ad peccan-
dum mortaliter. Tertio , fi in i pio peccato
Lib. q. veniali, v. g. amore inordinato alicuius rei , fi-
c.l.a. nem vltimum confticuat : quod fit ( vt docet
Xoletus) cum quisita venialem aliquem artum
exequitur, vt paratus efl*et, fi mortalis eflet, il-
lum exequi. Quarto, fi ex commilfione delibe-
rata alicuius peccati venialis fequatur aliquod
grane fcandalum , quod peccator fecuturum
. praeuid?t,aut praeuidere potuit & debuit. Quin-
to deniqueifi tranlgreflio aliqua vel Inobedien -
tia ex fe venialis committatur ex formali con-
temptu legis vel legiflatoris.
q.88. Quaeres an ex pluribus peccatis venialibus
*• 4’ conflari poilit vnum mortale. Refpodctur cum
feff.14 s. Dortore id fieri non pofle, alias inde fcque-
c- ?• retur contra expreflam Conc/Trid. doctrinam
nos per venialia peccata excludi pofle a gratia
fanrtificantc.
Obijcies ex multis venialibus furtis pofle
.conftitui furtum mortale ; c.g.ponamus furtum
viginti aflium efle quantitatem ad peccatum
mortale fufficientem : fi quis fingulisdiebus
vnumaflem accipiat, prima & fecunda vice
alijfque fequentibus, peccabit foliim venialiter,
vigefima autem mortaliter peccabit- .
DE PECCATIS. ?6t
Refpondetur furtum illud vltimum effe pec-
catum mortale, non quod ex illo & alijs praece-
dentibus coalefcat & confletur mortale illud
peccatum , led quia in hoc vltimo furto conti-
netur expreda vel tacita volitio flmul iniufte
retinendi hunc vltimum alTem cumnouem-
decim praecedentibus ; quae quantitas cum ex
hypothefilufficiat ad mortale, hinc fievt vlti-
mum fimum cenfeatur eile mortale.
Oeterum, quamuis peccata venialia quanta-
libec vnico peccato mortali aequiponderare
nunquam poilint, eft tamen verimmum ( quod Art* f.
docet S. Thomas J venialia peccata , illa prae-
fertim.quas ex deliberata voluntate commit-
tuntur, eatenusdilponeread peccatum morta -
le , quatenus afluelcit humana voluntas illa
committendo diuinse legi in minoribus non
fubijci ; vnde paulatim ad ipfius diuina; legis
iugum in maioribus & grauioribus excutieiv
dum propenlior fit , iuxta illud Eccli.19. 3* w
fpermt modica, paulatm decidet: quo feniiire&e Scrtn.
dixit S.Anguftinus, Noli defpiccre peccata rHa quia 144.
partta fient ; nam 4? plumarum gutta partta /itnt./ed xie cep.
flumina implent , & arbores cum [itu radtcibut ttUttnt: '
Tu qui dicit qmta parttum peccatum eft, velim fare
quatiet talo peccatum admittis , fi tot par unias plagat
in corpore , & maculat aut fciffurat in vtfttbiu tuit
flen velit? cum ergo nec in corpore plagat, necmvtftt
fctjfurat vel maculat fieri aequiefcu.qua conjcientia bo$ '
facere in anima tua non metuu 1
SECTIO IV.
V ndenam fpecificci vel numcrica pecca-
torum dijtinffio petenda fit. .
QVou iam in Concilio Tridendnofcfr.C
definitum eft, omnia & lingula peccata c. y. ce
mortalia poft Baptilmum commilfa , quotum ca 1. 7.
1b+ DE PECCATIS,
memori* poft diligente fui dilcuilionctn haberi
poteft.eftcin confeflionc declaranda; fimulctia
circumliantias qua; peccatorum fpecie mutant;
vt poeuitens hoc prarftarc , vel illum ad id pr*-
ftandum conte darius iuuarepoflit , neceflarium
cft inquirere , vndenam fpecifica vel numerie*
peccatorum diftinctio oriatur.
Atque in primis quod fpe&at ad ipecificam
peccatorum dillindionem > dicendum cft illam
q. 72. prasfertim ex obieclo formali cuiufque peccati
a.x. defumendam effis, vc docet S. Thomas : ita vt
peccata illa fpecie inter fe diftincTa cenfcantur,
quorum obiecta formalia oppofitionem habent
cum perfectionibus moralibus fpecie diuejtfis,
quibus ipfa peccata priuant : cimi enim pecca-
tum formaliter confidat in priuatione rectitu-
dinis fcu perfectionis alicuius moralis , vtfect.
1. di<dum eft,fequitur cuiufque peccati forma-
lem & Ipecificam ab altero diftin&ioncm defu-
mendam efle ex ratione fpccifica rectitudinis
illius & perfcCtionis qua priuat . priuaciouum
enim fpecificadiftin&io(vtdocent fhilofoplii)
non aliunde petitur, quam ex diftbictkyie Ipc-
cifica formarum quibus priuant.
Hinc colliges I. peccata illa efle inter fe fpe-
cie diuerfa , non modo qua; virtutibus fpecie
diuerfis aduerfantur , fed etiam qua; eidem vir-
tuti fub diucrla tamen formali ratione repu-
guant : e. g. periurium &voti pra;uaiicntio fpe -
cie inter fe differunt , quia eidem virtuti, rcl;- (
gionis, fub diuerfa tamen formali ratione op-
ponuntur,vt plenius intelligeuu exijs. qua; in
explicatione primi 8c fecundi praecepti Deca-
logi dicenda funt-
Colliges 1. circumdandas illas fpcciem pec-
cati mutare, aut peccata fpecie diftin&a multi-
plicare qui* nouam & fpecie difti nftam defor-
mitatem in aClum peccati inducunt: e g. ille
«ui vouit fe fmgulis diebus veneris ieiunaturu,
• v fi ieiunium illud tempore quadragelrmatinfrin-».
■gat, duplex fpecie peccatum, licet numero vni-
cum, committi: : quiaiu illius actu duplex dc-
DE PECCATIS. -tSy
formitas fpecie diftindarcperitur , vna quidem
contra obedientiam Ecclefia? legibus debitam>
altera vero contra virtutem religionis, cuius eft
vota edere, ac edita fideliter adimplere; ideoq;
circumflantia illa voti in confeffionc decL.raiv
da eft.
Quod fpedat ad diflindionem numcxicam
ipforum peccatorum, dicendum eft tot cfle nu-
mero diftinda peccata , quot fiinr adus volun-
tatis moraliter interrupti & repetiti.Ita S.Tfco-
mas in z.dift. 42. q. 1. a. 1. & poft illum Suares
parc.j.rrad. 4. difp.22.fed. f. Nauarrus cap 6.
num. 16. Azorius, Tnbiena , & ali j . Cum
enim voluntas firprincipium aduum volunt a -
riorum bonorum & malorum , nec vl;mn fit
peccatum , nifi in quantum abipla voluntate
deliberate procedit ; hinc lequirur peccatorum
numerum in tantum multiplicari , in quantum
ipfius voluntatis adus moraliter interrupti re-
petuntur.
Quieres quando-nam voluntatis adus cen-
feantur moraliter interrumpi ,'ita vr per illorum
repetitionem peccata numero multiplicentur.
Relpondetur adus voluntatis tunc moraliter
interrumpi quoties nec formalitei nec virtua-
Jiter perfeuerant vnde qui proficifcicjur ad fu-
randum vel occidendum inimicum,quamuis in
▼ia furandi vel occidendi propofitum fapi us
repetat, non ccnfetur nifi vnum numero pec-
catum committere : fecus vero fi hac prior vo-
luntas furandi fbmno interrumpatur , & poftea
renouetur & repetaturjtunc enim aliud pecca-
rum numerodiftiiiduin committitur, vt docent
fupra citati authores. Quod fi numerUS sdhuilJl
illorum voluntatis interruptorum & repetito-
rum tantus fit, vt illum inire moraliter inipof-
fibiic fit; tunc fatis erit in confeffionc temporis
moram declarare , eo modo , quo didum cft,
wad.l. huius pofterioris partis cap. y.feci 14.
I
1*6 * DE PECCATIS.
SECTIO V.
Ve peccatis commifiionis &pmifsionis
eorum f<e Variis gradibus.
DOcet S.Thomas qua?ft.7i.a. 6. &ante
illum docuerat S.Auguftlib. de perfedio-
ne iuftitia: cap.n. peccatum omne duobus mo-
dis admitti ; fi nimirum aut illa fiant qua? pro-
hibcntur,&hoceft peccatum commifllonisjaut
non fiant qua? iubentur, & iftud eft omi/fionis.
Ha--e eft autem pra?cipua inter vtrumque ditFe-
rentia ; quod peccatum commiffionis oppona-
tur prarccpto negatiuo, cuius eft ea conditio,
i«xta dodrinam S.Thoma: , vt omni tempore
a, z ■ obliget; peccatum vero omiffionis opponatur
pra?cepto a (firmati uo , quod non omni , fed
certo tantum & determinato tempore obligat,
vt plenius & diftindius infra in explicatione
Decalogi declarabitur.
Iam circa peccatum omifsionis obferuandii
eft,illu 1 incurri , non foliim quando quis ad-
uertentervult omittere id ad quod faciendum
obligatur, iuxta illud S Iacob.4 . Stanti bonum*
& non fncisnti, pteettum e/HM ; fed etiam quando
vult aliquid facere, ex quo fecuturam ede omi ۥ
fionem aduertit,aut aduertere poteft aut debet:
qua? quidem adio quatenus eft caufa peccati
omiffionis, eft peccatum, non tamen ab omif-
, fionis peccato diftindum,iuxta probabiliorem
Adqu. fententiam Theologorum , quam fiise probat
7i.dilp Ifambcrtus : vade fequitur iiv confcffionc fatis
«t. 4. efie', vtquis v. g. declaret le die fefto Miflam
& f. omififle , nec vltcrius teneri ad explicandum,
qua?nam adio illius omiffionis caufa fuerit , fi
adio illa ex fe mala non fit.
Quod vero fpedat ad peccatum commifsio-
nis,trcs funt pra?cipui illius gradus ; aliud enim
committitur corde , aliud ore, aliud opere, vt
docet S.Thomas;&aperte conftatex feriptura:
*ir‘ 7* S.Matth, 17. De tarde exeunt rogitatione: maU
d by Googlc
DE PECCAT IS. 167
frc. coinquinant hominem : Pfalm. 14.. nm
egit dolum in lingua fua.nee fecit proximo fuo malam.
Rursus peccata cordis feu pure interna tribus
praeferri m modis committuntur , cogitatione,
fcilicet, delegatione , & confcnfu in opus ma-
lum- Quod enim fola cogitatione peccari pof-
fitj v.g-cum quis aduertenter & libere opinioni
alicui ~ab Ecclefia proferiptas & damnata: adha;-
tet; per fe patet ,luxta illud Sap. 1 Per Aer fi cogi-
tationes J iparant d Det. Quod item non modo
confenfus in opus aliquod malum, ( de quo
nullus ambigit ) fcd etiam quod fola deledatio
de ipfo opere mala (quam Theologi morofam
vocant) fit peccatum, ddcet S-Thomas & cum
illoTheologi omnes:&olim exprelse.S. Augu-
ftinus lib. iVde Trinit.cap.i 1. vbi fic loquitur:
Totus horno damnabitur ; nifihac , qua fine voluntate
aper an di, fe deum voluntate animum talibus obleEhm-
di .filius agitationis (hitiuntur ejft peccata, per media,
toru gr.itiam remittantur.
Ratio,quaS-Dodor probat, hxceft ; quod
talis eft deledatio, quale eft eius obiedum : at-
qui quadoquisdeledatur de opere aliquo malo
prout malum eft, obiedum deledationis illius
eft malum : ergo deledatioilla erit mala ; mor-
taliter quidem , fide re aliqua mortaliter mala
deledetur; vt cum quis cogitat de fornicatio-
ne^ ratione aduertente de illa fic cogitata de-
lectatur’: venialiter autem , fi res illa fit forum
q-?4-
a.S.
venialiter mala vt ciim quis cogitat , & cogi-
tando deledatur de re aliqua otiola.
Ex quo fcquitur , quod fi quis, non de opere
malo vt malum eft , fed de aliqua illius circum-
dantia qua; per fe mala non eft , dcledaretur:
v. g. fi cogitans de homicidio alicuius hominis
delrdaretur , no quidem de morte illius, fed de
modo quo mors ei illata eft , feu de dexteritate
homicida; in homicidio perpetrando ; non pec-
caret mortaliter,vt docet S. Thomas.
Eft autem hic obferuandum i- ad hoc vt dele-
datio de re aliqua mala fit peccatum mortale,
duo requiri j quoi xede docet & probat Ifara-
Q iiij
Suprl.
DE PECCATIS,
oenus Primum eft , vt homo aduertat , noti
ad qu. folum fc de tali rc deledau, l'ed etiam deleda-
74.. tionem illam malam efle & illicitam ; vel fal-
dilp.f. tem id aduerterit , quando delegationi caufam
culpabiliter dedit. Secundum eft , vt illam ra-
tionis aduertentiam fequatur confenlus vel
cxprclliis vel tacitus : vt enim rede docet S.
Auguftinus fupra, illicita: deledationes non
foliim per conlenfum expreilum admittenda:
non funt , ied etiam , vt attigerunt animum»
reJpMi debent : vnde fecundum illius mentem
peccat is , non modo qui deledationi alicui
de r e mala pofitiue fcu exprefse confentit j
ied diam is qui tacite , id eft, qui deledatio-
nem illam, ciim poffit reprimere , negligit;
quod etiam docent S. Antoninus & plures
alij, quos citat & lequitur Valques difp. 108.
cap. z.
Obferuandum i. delcdationesillasdcopere
aliquo malo , fi coniuugantur cum efficaci vo-
luntate operis illius perpetrandi , eiufdem elTe
fpeciei cum ipfometopcrediperpetrareturbux-
ta didum Chrifti Domini S. Matth. cap. 6.
Sui viderit mulierem ad coneupifiendum eam, iam
mceehatus eft eam ; proindeque in tali cafu de-
clarandas elTe in conieffione circumft tntias il-
las, qua: fpeciem peccati mutarent , fi adu co-
miflum fuiflet ; v; g. an de fimplici fornicatio-
ne aut adulterio &c. deledatus fuerit. <<uod fi
nulla fubfit voluntas committendi tale pecca-
tum , fed in Iblam deledationem feratur con-
JEib.l. fenfus, tunc probabile eft ( quod docent Vaf-
trad.j ques , Azotus , & alij apud Laymannum )
t. 7. omnes ciufmodi deledationes eiufdem e/Te
ipeciei , quando ex eodem 8c fimili motiuo
oriuntur ; proindeque illum , qui fola cogita-
tione deledaretur turpiter , v. g. de fornica-
tionc.adulterio &c- ex folo deledationis eiuf-
modi percipienda: motiuo, ac fine vllo confen-
fu in actionem ipfius peccati, non teneri ad de-
clarandas in confelfione circunftantias perfo-
*arum & alias fimjlcs , quae peccati illius , fi
DE PECCATIS- 09
a&u committeretur, fpcciem mutarent : feci
fatis effe, fi tantummodo ipfum in turpem co-
-gicationem confenlum explicet.
] *
SECTIO VI.
Quanam Jint caufa peccatorum.
CErtvm est caufam primam & pras-
cipuam peccati effe voluntatem , (]us a Lib.dc
diuina: les^is recula libere defle&it : vt enim duab.
iefte dixit S. Auguftinus, Peccatum fmc volunt, *- anim.
te ejfe non pojji, omnis mens apud fe diuinitus emferi- cont.
ptum legit : fed prster ipfam voluntatem funt Ma-
eciam alis quaedam caufe ad peccatum mouen- nich.
tes & inducentes tum externae tum internae: de c, 11,.
quibus queritur quaenam illa; fint. Pro cuius
quaeftionis refolutiont
Dicendum i. duas effe caufas externas ad
peccatum monentes & inducentes , diabolum
fcilicet, & mundum. Atque in primis quod
diabolus pet fuggeftiones fuas 8c tentationes ad
peccandum moueat & inducat, ex feripturama-
nifeftum eft :Sap Inuidia diaboli mors intrauit
tn orbem terrarum : I. S. Petr- f - . Aduerfarsus vejler
diaktlus tamquam le» rugiens Circuit quarens qu:m
deuorct : ex qua tamen diaboli tentatione nulla
tequieur in voluntate peccandi neceffiras , fed
remanet femper libertas & poteftasilli refillen- q.yj-.a.
di, vt docet S. Thomas,iuxta illud S. Iacob. 3.
Af. T{e/tf ire diabolo, & fugiet d vobis. »
Quod fpeclnt ad mundum , fi illius nomine JnPfd.
iuxta mentem S. Auguftini intelligamus horni- 5-4.
nes impios & iniquos , certum eft etiam illos
fiue prauo exemplo fiuc fuafionibus nefariis
aliquando ad peccatum alios inducere : Eccli.
20- %'ui tetigerit picem , inquinabitur ab ea j & qui
communictueritfuperbo , induet fuperbiam.
Dicendum 1. repudiandam, imo exccrandam
effe blafphemiam hiereticorum dicentium
Deum effe caufam &authoiem peccati. Prx-
Q-V
S70 DE PECCATIS.
Tradi. ter ea quas contra hanc impietatem diximus in
±. c.4. priori huius operis parte, illam denuo refel-
fcdl. x. limus ex Scriptura : Pfalm. p. Non Deus volens
i/siquitattmtu es: S Iacob. I. Deus intentator ma-
lorum e/l ; ip/i nutem neminem tentat. Item CX
S- Ra filio qui hanc harefim refutauit homilia
integra, cui titulus eft : quod Deus non fit au-
thor malorum ; vbi probat asque impium efle
dicere Deum efle authorem peccati, ac Deum
non efle.
Obijciunt I, haeretici illud Eph. 1. Deum ope-
rari omnia fecundum conflium voluntatis fisa, ergo
etiam peccata.
RefponderS. Hieronymus fuper illum locum,
idintclligendum efle. Hon quod omnia , qua in
mundo fiunt , Det voluntate & confilio peragantur-}
alioquin £r mala Deo pofient imputari ; /id quod
vniutrfa qua facit ; confilio faciat & volunta-
te.
Obiiciunt i. in pluribus feripturas locis dici,
Deum peccatores indurare, cxcoccare, 8cc.
.. Relpondet S. Auguftinus Deum indurare, &
excoccare, Non impertiendo malitiam, fi d non im-
j. fm ‘pertinendo gratiam , fpecialcm fcilicct & effica-
plicia. ccm, vt conflat ex dictis in tradi. de Gratia.
Obijciunt? Scripturam varijsin locis affirma-
re quasdam peccata committi ex Dei volunta-
te, ordinatione pracepto, &c.
Refpondetur his & fimilibus loquendi mo-
dis iolummodo intelHgijDeum permittere pec-
cata, Sc prauis impiorum voluntatibus tanquam
inftnunentis vti ad exercendos i 11 flos; vel ad
infligendas pcenas, quas ab aterno infligere de -
creuit. Ita enim S. Auguftinus, & plures alij
SS Patres, f quos fuse citat Bellarminus; )
loca illa feriptuue interpretantur.
Obijciunt 4. Deum pofitiue concurrere ad
adlum peccati fimul cum peccatore; vnde fe-
quitur fimul cum co efle caufam 1! i ius.
Refpondctur Deum pofitiue concurrere ad
aditum, non veioadipfius a dius dcfiedlum, feu
adpriuationcmredlitudinis, qua: in ipfio adlu
DE PECCATIS. ar-
repentur ; in qua fola priuatione confiitir ratio
formalis ipfius peccati, vt ex ante didis conflat:
ac proinde, licet fit caufa ipfius adus , non efl
tamen caufa defedus quod in illo reperitur :ficut
facultas motrix efl quidem caufa ambulationis,
non vero claudicationis qua* ex fo!o tibise dfc- q.ja*
fedu prouenit: vnde S.Thomasdicitpeccatum a
tribuendum efle caufa: non efficienti, fed defi-
cienti, qualis ell folus homo peccans.
Quodfpedat ad internas caulas peccati, tresa
Theologis communiter numerantur; fcilicct ex
parte appetitus inferioris, infirmi. as feu partio;
exparte vero appetitus fuperioris (eu volunta-
tis, malitia:ex parte denique iritellcclus ignora- r
tia. Ita S. Doclorrde duabus prioribus hic ali- *’ L‘
quid dicemus, de tertia, de qua grauiores aliquot ?
difficultates occurrunt, in feqnenti feclione age-
mus. # '■ -
Ac in primis quod peccatum aliquando cau-
fetur ex motibus & paffionibus appetitus infe-
rioris teflatur Scriptura: Dan. 13. Concupiftinh*
fubuertit cor tuum : Rom. 7. Sentio legem in membru
meis repugnantem tegi mentis mea , & captiuantem
me in lege peccari. - v
Caufatur aute peccatu ab ipfa concupifcentia
feu partione appetitus $6 fitiui'duobus prasfertim q.-23U
jnoais,vt docet S. Thom. primo in quantu di- , t
ftrahit ac diuercit ipfius rationis aduertetia ; fe-
cudo, in quantu voluntate ipsa allicit, facitq; vt
obiedii magis conuenies &appctibile videatur:
vtrumq; modii expreflit SIacob,c3 dixi f.Vnitf-
quiflfotcmatur a concupifcentia fua abffraUui^r iUe-
&ua. Et tale peccatum quod ex partione oritur,
dicitur ecia ex infirmitate procedere , eo quod
paffionesf vt afieritS. Dod. ) fintquaeda velu- art.?.
ti anima: aegritudines 8c infirmitates; qus qui-
de duplici modo (^vfide doccty) le habere po1”- att ^
funt. Primo antecedet er ad ipfum rationis iudi- *
ciu: cu fcilicet homo, antequam attedat ad ma-
litia adus fui , partione aliqua praeoccupatur:
tunc, fi adeo vehemes illa fit, vt ipfius rationis
iudiciu prorsus obnubilet , ita vt homo ad uu-
vj *
Cap.S.
^72 de peccati s.
liria fui a&us propter vehementia partionis at-
tedere no poflit,nullii erit peccatu , cu nulla lie
rationis deliberatio, fine qua co'enfus liber cfle
no potefbfi vero partio n5 tollat iudiciu rationis
fed illii tantu ex parte diftraliat aut impediat, ita
vt ratio fufficiencer aduertat malitia ipfiusa&us;
tiic non cxcufar a pcccato,illius tame grauitate
lib.ia.. minuit.- vndeS. Aug. aflerit peccatu primoru
deciu. parentu ideo grauius fuifle, quia nondum voluntati
a. cupiditas refi flebat quali diceret peccatum illud fu-
turum fi.ii fle miniis graue, fi cx antecedenti cu-
piditate commiflum fuiflet
Secundo partiones habere fe pofliint confe-
quenter; id ert quando homo deliberate fe ip„
fum ad malum aliquod excitat , vnde fequitur
paflio aliqua in appetitu inferiori: tunc enim
partio illa neque cxcufat a peccato : neque illius
grauitatem minuit, fed potius auget vt aflerit
Supra. S. Thomas; cflque fignum maxima? propen-
fionis, qux eft in ipla voluntate, ad actum pec-
cati perpetrandum.
Jam etiam quod peccatum caufetur ab ipfi»
- malitia feu prauitate voluntatis , ita vt homo
aliquando ex certa 3c delibera a malitia peccet,
confiat ex feriptura: Iob.3 4 .Qu’Jt deindujlrui re-
<1- ?8- afferunt a Deo, omnes vias eius intelligere noluerunt,
a- 7- Docet autem S. Thomas pdeent um illud,quod
ex certa 8c deliberata malitia committitur , illo
grauius cfle quod oritur ex infirmitate 8c paf-
fione; quia fcilicet ex maiori voluntatis liber-
tate procedit.
S E c tTcT V I I.
Qua ratione ignorantia fit caufa pecca-
ti , 'Vei ab illo excufet.
VT quae^oni propofita? fatisfiat , fupponi
mus exqbmmuni Theologorum . doftrina
ignorantiam aliam efle iutis, aliam fheti. Igno-
rantia iuris ert: , ciim ignoratur legem vel con*
fucrudine, vim legis obtinentem^aliquid prajei-
pere vel prohibere: v. g. fi quis nefeiat legem
DE PECCATIS. ?71
Ecclefiafticam prohibere carnium comcftio-
nem die veneris. Ignorantia fa<fti eft, ciim igno-
ratur res aliqua particularis, quas praecepta vel
prohibita eft; & ex qua velut ex obiecto de-
pendet aelio aliqua moralis v. g. fi quis nefi-
ciat carnem e fle quam comedit, vel non aduer-
tat efle diem veneris : vt enim refte monet
Ifambertus ea, qua; de ignorantia dicuntur, de
inaduertentia quoque & obliuione intelligi de-
bent.
ad
qu-76.
difp.
vnic.
art. 9
Rursus alia eft ignorantia antecedens, alia co.
comitans, alii fubfequens. Ignorantia antece-
dens ea eft, q .ia; nec directe nec indirefte vo-
luntaria eft,Kleoqiie antecedens appellatur, qua;
omnem voluntatis actum antecedit : & eadem
dicitur inuincibilis & probabilis feu iuftn : In-
uincibilis, quando nulla diligentia vinci potuit;
probabilis vcrofcuiufta, quando etfi abfolute
loquendo omni adhibita diligentia qua: adhi-
beri poteft vinci potuerit, non tamen debuit;
quia nulla fuit obligatio adhibendi maiorem di-
ligentiam ea , qua; adhibita eft, cum qua tamen
fuperari non potuit; ideoque dicitur moraliter
inuincibilis.
Ignorantia concomitans eft, quando ignora-
tur aliquid, quod tamen fi fciretur, nihilominus
ageretur, vt quando quis exiftimms fc occide-
re feram, inimicum occidit, ita difpofitus-rarnen
vt fi inimicum efle cognouiflet, nihilominus
occidi flet-
Ignorantia denique confequens ea eft, quae ali-
quo modo voluntaria eft,& voluntatem direfte
vel indirc£t'e cofequitur ;qme etiam dicitur vin-
cibilis, quia diligentia aliqua adhibita vinci po-
tuit ac debuit, cfiuiditurque in affectatam, & ea
quae affeCtata non eft AffeClata eft direde vo-
ilta v.g. cum quis exprefle vult aliquid ignora-
xevt liberius peccet: ea vero qua’ non eft affe-
ctata, indirecte tantum volita eft : v. g, quando
quis refugit laborem alicuius ftudij, vnde igno-
rantia rei alicuius fcquitur. Hac diftinftione
fuppofita
v
Digitized by Google
n4 DE PECCATIS.
Dicendum i. ignorantiam aliquando elfecau-
fiun peccati. Id patet ex Scriptura : Act.?. Tunc
fho fratres, quia per ignorantiam fccflu : I. Tim. I.
Ignorans fecim incredulitate. Quod etiam docet S.
art. X. Thomasqusft. 76. vbi docet non quamlibet
ignorantiam efle caufam peccati, fed illam tan-
tfunodo qua: vincibilis cft3 8c nihilominus tol-
lit notitiam aliquam , qua; fi adeflet , adlum
peccati prohiberet, iuxta quod dixit Apoflolus
loquens dc Iudseis, I . Cor. 2. Si cognouiflent, nun-
quam Dominum glori a crucifixi flent.
Dicendum z. ignorantiam vincibilem non fo-
liun c fle caufam peccati, fed etiam eife pccc;-
art. a. tum ratione neghgentiae adiun£la:,qua quis ne-
gligit ea fcire, qua; fcire tenetur & potefl. Ita
S.Do&or: 8c conflat ex Scriptura: Pfal. 24.
]ib. X. Delidaiuuentutis mea, & ignorantiae ne memineris;
dc lib. &c-& cx S. Augafrino , Non tibi impuratur ad cul-
*rb. fam clH:>d inuitue ignoras $ fed quod negligis q narer ■:>
cap.ij-. lHud &0™-
Dicendum 4 ignorantiam antecedentem in-
uincibilcm tam iuris quam fadli omnino a pec.
^ ? cato excufare. Ita S. Thomas, & cum illo com-
" muniter omnes : & probatur 1. cx his Chrifli
Domini verbis S. Ioan. if. Sinon lentflem, & eis
heutus non f.t flem , peccatum non haberent .-fuper quaE
verba S. Auguflinus tradi. 89. in S. Ioan. di-
cit i llos, ,sdd quos Chriftus non venit , ir quibus non e/l
locutus, excufationem habere j non de omni peccato f no,
fed de peccato illo quo m Chrtjhem non crediderunt. Et
S. Bernardus Epift. 77. ad Hugonem dc S- Vi-
dlore eadem Chrifli verba explicans,./?, inquit,
locutus fuijfet fed non eu . inobedtenna culpam igno-
rantia ex cupiret.
Probatur 2. hac rat ione : ignorantia illa a
peccato excufat , quteab adlione peccati qua-
tenus talis efl, tollit rationem voluntarijj pec-
catum enim nullum efl quin fit voluntarium:
atqui ignorantia antecedens tollit rationem vo-
Juntarij ab adlione peccati, redditque illam flm-
6 P^iter 'nu°luntat'amJ vt docet S. Thomas &
’ ' b' cu ill© Theologi omnes. ergo a peccato excufat:
DE PECCATIS. J7f
Dicendum .4. ignorantiam concomitantem
quando inuincibilis eft,a peccato excufare. Ita
Ifambertusad quadi. 76. & piares alij quos
ibidem citat. Ratio eft, qui ignorantia iila I vc Difo.
docet S. Thomascit. art. 8. ) ctfi non faciat vnic
actum inuoluntarmm , facit tamen non volun- art j?'
tarium ; & fic in eiulroodi actu non repetitur
ratio voluntarij, fine qua peccatum nullum efle
poteft.
Dicendum f. ignorantiam confequentem fiue
affectatam fiue minime affe<flatam , nunquam
excufare a peccato opus malum quod ex illa fit,
quia fcilicet no impedit quin tale opus fit volu-
tarium:hajc eftjramen inter vtramque differen-
tia,quodignoratia illa qu® no eft affeClata,mi-
nuit peccatum, quia miniis voluntarium reddit; q.76.
ea vero quae eft affeclata,peccatum non minuit;
fed potius auget. vt obferuae S.DoClor.
Qmeres an poffit efle ignorantia aliqua inuin-
cibilis iuris naturalis. Refpondetur r.vniucrfa-
liffimaipfius iuris naturalis principia a quouis
homine adulto neque inuincibilitcr neque vin-
fibiliter ignorari pofle, cuiufmodi funt hascri?#-
num ejp fidendum v malum fugiendum : nemini in- 9
iur.am mfrendam.Ita S-Thomas_: funt enim ha.’ a'6’
vniuerfales & per fe not-e humanarum a&ionti
regula, vnicuique hominum naturaliter infitse: 2.
vnde • Auguft. lufie, inquit -,ejfe viutndumfnpria de lib.
fuit ejuibuftjue efje reddenda, &c. nonne fateberuejfe «b.c.
ver fimum ; & tam mihi.tjHam nb:, atque omnibus IO*
td videntibus prafio ejfe communiter?
Refpondetur 2. iuris naturalis, quoad alia
quaedam principia miniis vniuerfalia, ignoran-
tiam inuincibilem efle pofle in quibufdam ho-
minibus etiam toto vita: tempore : manifeftum
eft enim multa efle i uri naturali repugnantia,
quas non folum ab indotftis & rudibus , fcd
etiam a doctis & ingenij acumine procellenti-
bus viris talia efle ignorantur : nam & Caffia-
nusolim aliique S. viri ( vt in eius collationi-
bus habetur ) exiftimauerunt mendacium ali-
quando efle licitum ad bonum aliquod promo-
V6 DE PEC CATIS,
uendum aut malum impediendum : multique
nunc etiam dodilfimi viri & inTheologia ver-
faciiTinu di flentiunt inter fe de re aliqua ad ius
naturae pertinente ; v- g. dc contradu aliquo,
vtrum fit vfurarius aut alias iniuftus , necne;
abeuntqucin partes contradidorie oppofitas,
aliis negantibus, aliis e contrario affirmantibus:
vade fequitur quofdam illorum ignorantia ali-
qua inuincibili i uris naturalis laborare.
SECTIO VIII.
Quinam fint effc Cius peccati.
TR E s praecipui communiter a Theologis
numerantur. Primus eft , quod laedat ho-
minis naturam eiufque bonum imminuat. Ita
S. Thomas qu»ft. 8f. vbi docet bonum naturae
*rt.j. in hominetriplex ede : primum bonum confi-
4. z' ftit in iis, quae ad ipfius natur» human® eften-
riamfpedant : vt funt principia quibus ipfa
natura conftituitur, & proprietates quae ab il-
Jrs-oriuntur : vt funt efie rationabile, e(Te libcrft,
&c. Secundum bonum eft inclinatio illa &
propenfio,quam homo ex natura fua, quatenus
rati onalis eft , habet a d virtutem . T erti um de-
nique bonum eft donum originalis iuftitiae,
quod in perfona primi hominis vniuerf® hu-
manx natur» collatum fuit; & eo fenfu bonum
ipfius natur» vocatur. Ex his autem tribus na-
tur» bonis docet S. Dpdor primum nec tolli
nec minui per vllum peccatum ; tertium per
peccatum originale penitas ablatum fui/Te ; fi*,
eundum vero , inclinationem fcilicet illam na-
tur» human» ad virtutem , imminui- quidem
per peccatum, cum eius aclus virtuti opponan-
tur, nunquam tamen penitus au ferri.
Secundus peccati effeci: us eft macula qtisdam
& deformitas , quam animaper peccatum con-
trahit , & qu» tranfado ipfius peccati adu in
art.i. ca remanet. Ita S/Thomas qu»ft. 86.&con-
Digitized by G
DE PECCATIS. 777
ftat ex Scriptura: Io ue zz. Pectxftu in Btelphegor ,
(jr vfi[u f m prjtfintcm diemmacuh huius fceleru tnvi-
hs permanet : Ierem. i. Maculata es m iniquitate
tua oram me » rf»of Dominus : Item ex aliis fcii-
ptur® locis »in quibus peccatores dicuntur in-
quinati,immundi, &cc-
Hsec autem peccati macula, fecundum proba-
biliorem Theologorum fententiam , nihil eft
aliud quam iplamct peccati malitia , quatenus
etiam tranfiufto a<ftu peccati cenfetur durare ac
perfeuerare, quandiu per poenitentiam non de-
letur : que quidem macula vocatur etiam pec-
catum habituale , eo quod vcluti habitualiter
poft peccatum a&u commilTum remaneat in
anima.
Eft tamen hic obferuandum peccatum illud
habituale diftinguenJum effe a vitiefo habitu,
fcu a praua illa inclinatione tk. propenfione,
qu<e per repetitos peccati a<flus ingeneratur in
anima, in eaque remanet etiam poftquim ipfa
peccati macula per gratiar inftifionem deleta
eftuiec nifi per contrarios &fa:p e repetitos vir-
tutis actus tollitur.
Tertius denique peccati effectus eft reatus
poena: : certum eft enim poenam aliquam pec-
caris hominum diuinitus effe decretam : S.
M atth . f . 'i- m 4-. x ' r.t fr< uri /hjjptitcreus eritgelien*
ignis : Rom.t. Tribulatio & angufiia in omnem ani »
mam howints opsr.mru malum. Hsec autem poena,
cumiuftea Deo decernatur fupponit peccato-
rem illa dignum effe, illiulque reatum per pec-
catum incurrere.
Porro circa hunc tertium peccari cffe&um
obferuandum i. non omnem poenam effe pro-
pter aliquod peccatum ; cum conflet quafdam
i nterdum huius vita» pacnalitates iuftis 8c fan-
«ftis a Deo infligi, non in punitionem peccato-
rum , fed ad probationem & exercitamentum
virtutis •• quod de fanctilTima virgine Deipara
nullus negare poteft,&de plurimis aliis limetis
pietas facile fuadebit.
Obferuandum a. quod quamuis peccatum
$78 DE PECCATI 5-
per Ce & fbrmalicer confideratum non poffit ef
Ce pafna peccati alterius., vt docet S. Thomas,
poteft tamen efle per accidens eo modo tjuera
ibidem explicat , ratione fcilicet fubftrachonis
gratiarum aliquarum actualium , quarum auxi-
lio Deus interdum peccatorem priuat in puni-
tionem praecedentis peccati, vnde lequitur lap-
fus in aliud peccatum.
Qiueres quanta poena cuique peccato aCtuali
diuinitus decreta lit. Refpondeturcum diftin-
Aione : fi enim id quadratur de peccato morta-
li, cercii eft ex fide poenam aeternam fiue damni,
fiucfenfus vnicuique peccato mortali efle con-
ftitutam. De poena damni quae confiftit in pri-
uationevifionis beatifica; conflat ex S.Matth.
8. vbi dicitur quod reprobi e tf cientur in tenebras
exteriores. De poena vero fenfus ex eodem fancto
Mattham 2f. ItemalediUi in ignematernum.Cuttk
autem dicitur poena aeterna cuique peccato
mortali conflituta , id intelligendum eft ( vt
1 re<fte docet Ifambertus J non felum de per-
petuitate ipfarum poenarum quantum ad dura-
tionem , fed etiam de earumdem poenarum
immutabilitate ; ita vt nullam earum imminu-
tionem nullumvein luppliciis (olatium vnqua
experturi fint damnati : vnde etiam Ifa. vltimo
dicitur quod vermi* eorum non morietur , & gnts
non cxunguetHr.
Quam verb iufte Deus ob vnicum peccatum
mortale, quod aliquando breuiflimum & quafi
momentaneum eft,po;n;m eternam decreuerit
i iam a nobis diChun eft: quod rnfuper etiam hac
, ratione demonftrari poteft 5 quia fcilicet adlio
peccati, quam uis fecundum Ce fpe&ata , brcuiP
fimo tempore duret ,’ nihilominus fecundum
affectum peccantis quafi in totam a?ternitatera-
protenditur : qui enim (vt reCte dixit S. Do-
ctor ) propter fruitionem temporalem boni ali-
enius temporalis relinquit teternam fummi &
a; terni boni fruitionem, (quod facit quicunque
mortaliter peccat J recte ac iufte cenfctur bono
illo temporali in aeternum frui velle $ proin-
DE PECCATIS. ?79
dequepeccatum fuum,quod in boni illius tcra-
por ilis inordinata fruitione confiftit , in totam
aeternitatem velle prorogare : ex quo fit , vt
cum illud peccatum fit in affectu retcrnum. iu-
fto Dei iudicio poena aeterna dignu cenleatur.
Si vero quaeftio intclligatur de peccato ve-
niali, certum eft cx fide peccata venialia in om-
nibus i ullis fine in hac vita, fiuein fiituranon
cfl*e punienda *pocna jeterna , fed folummodo .
temporali ; ficut ex eadem fide certum cft, ho-
mines iuftos in accepta iuflitia vfque ad mor-
tem perleurrintes sterna beatitudine in aeter-
num non efle priuan Jos.
Eft tamen difficultas de peccatisillis venia-
libus,cum quibus peccatores & reprobi ex hac
vita decedunt : Scotus enim in 4. dift. II. &
quidam alij Theologi exiftimant poenam illis
venialibus peccatis debitam, futuram e (Te tan-
tummodo temporalem. Probabilius tamen alij
cum S. Doftore afferunt poen m illam fore ae-
ternam, non tam r irione gr uitatis.quam irre-
miffibilitatis ipfius peccati venialis : ciim in-
inferno nullus neque rcmilfiom neque icdeir.?
ptioui locus fit-
— —
DIGRESSIO.
Dr foco inferni t & d/unnatorum
fippliciis.
CVx inter ca>teros efTecftus peccati ace rbifc
fimus 8c maxime formidandus fit sternas
poena; reatus , vt haec illius acerbitas melius
perfpiciatur, n0n erit abs re de loco & qualita-
te poenarum illarum aeternarum hic paucis age-
re, ac quid de illis fecundum fidei Catholicae
regulam fentiendum fit, declarare.
'Dicendum igitur I. infernum leu carcerem
damnatorum pcenis deputatum, efle locum ali-
Digitized by GoogI(
M .fi
*8o DE PECCATIS.
InAip. quem rcalcm& corporeum, in ip fis terrae vif-
nn. ceribusfitum. Ita S.Thomas.
- Hac veritas conflat exScripcura:Numer-i^.
Dirupta ejl terra fub pe dibue eorum, &c. defcenderunt
vim m mfenum operti humo, Iob IO. In femus vo-
catur r<.m reuebn/a,& opcrt/t morti* caligine,
Conftat etiam eadem veritas ex antiquis Pa-
tnbusqui id afleruerunt, vt Tertullianus lib.
deani.cap. ff. No bu , inquit, infer* , non nud ‘a
t ufir.u , nrc fubdmrlu aliqm* mundi fintinu cre-
duurtr- (idui fojja terra irin alto v.tjlit*> , & in
tpji. v’(h r bu* euu abfrrupi profundit tu. S.At ha-
nafius in qusftionibus. Pecoitorum, inquit, anjms
in infrno pu/It* funt fuper omnem terram ir mare,
vt pfklrh-jh dicit : pofuerunt me in heu infer,,':, i*
ten br.fu , & in umbra. mortu ,& S. Cyrillus Ale-
xanci.de exitu anima'. Tunc, inquit, animam in-
ticidunr domor.- s , eimque i n terrarum ep.xe i dedu-
cunt , & fblidjsimu compedibui reioin (Ium m in finiui
infernorum curc rum pirtis ac erebi tufi duu daj-
ciunt.
. Porro quanta’ 8c quam ampla regiones, quam
vafti recefTus in ipfius terra? fimi rcperiantur,cx
Cofinognphorum demonftrationibus latis a-
perre digr.ofci noteft : cum secundum commu-
nem & probabiliorem iliorum fententiam , ab
extima terra? Superficie ad illius centrum mille
ac quingenta? 8c amplius leuca: numerentur,-
qua; totius ambitus illias fiemidiametrum effi-
ciunt: vnde fecundum Arithmeticorum nume-
rorum rationem colligitur immenO. prope e/Ic
Ipatia quaqua verfium in terra? v i fc eribus pro-
tenfia» in quibus proinde varia receptacula eaq;
amplilfimn conftittu pofiunt , fiueproiuftisad
tempus determinatum puniendis, fiucpro xe
probis in sternum purgandis , fiuc pro Limbo
puerorum ex hac vita cum lolo originali pecca-
to dece lentium.
T - Dicendum 2. ignem verum & corporeum in
Inlup. inferno reperiri , coque tum corpora tum ani -
q.*7.
mas ipforum reproborum in sternum cruciari.
a,f* Ita S.Thomas ; & conftat cx feriptuxa Ilai.6 6.
DE PECCATIS. ?8i
Conterriti funt in Sion peccatores , poflidit tremor hjpo-
tritas e quis potent habitare devobis eum igne dcutran-
te ? quis habitabit de vobis sum ardoribus ftonpiternis f
& Apoc.19. vocatur infernus fiagnism ardent
igne ir fislphure.
Idipfum Jocent SS. Patres: S. Cypriantts
ferm. deAfcenf. Chrifti, Immortales Mxqaitpni-
Jeri viuent inter incendia, & inconfumptibdes flamina
nudum nrpus con fument ardebit purpuratus disterne*
erit qui afiuanti lingua flillam aqua infundat j in pro-
frio adipe frixa Itbidines bullient : <tr inter farragines
flammeas mifirabiia corpora cremabuntur. S-Grc-
gortHS Magnus lib. 4. dialog. cap. a 8. S eat,
inquit, fleths beatitudo Ut fleat , ita credi necejjeefl.
quod a die exit m fui ignis reprobos exurat, f ' ■ ■
Dicendum ?. pr.-eter ipfius ignis feijfibile
tormentum , plurcs alias 8c varias poenas ipfis
damnatis infligi. Pfal. io. Ignu.fulphur.&fpi-
ritus procellarum pars caiicu eorum : Iob 24. Sdd -
nimium calorem tr.tnflbit ab aquis niuium : idelk
( vt explicat Hugo Cardinalis) quod impij in
inferno de poena ad poenam tranfibuntrApoc.
18. dn illa die venient plaga eius mors , luHut , fa-
mes, &c. • ■ j!„
Iddpfum cfaoquc affirmant SS. Patres : vt S.
Bafilius in Pfal. vbi dicit in inferno pofl:
iudicium vltimum fbre i/ermiam innumerabilium
genus veneno fum ac ca missorum , efitans quidem
femper , nec tamen fe exputans ,» intolerabiles dolores
morflbus infigens-..,. S. Cyrillus cit. or.tt- dc exitu
Jir.imse.- /#;r(in inferno fcilicet ) inhumani trga-
fluit , tenebr.cofss circer, infotssbilia vincula , vi nulla
refringenda citent , feri & intractabiles miniflri,
graucs illa qua ad fupplicium adhibentur fiutica, fir-
mi -ungues & iufrj.Hi , prad sra flagella , pix nebu-
lo fa , & flrpitans , fulphur graue olens , atra cubi -
lia, pyrAtafmper ardens, foedus ir olens vermis. &c.
S. Auguftinus epift. zn.ad Iulianum , va tjs.
quibus 'praparatur dolor vermium, ardor, flamma. fltis
inextinguibdu . fletus, ac ftridar dentium, tcsUorum
lacrjma, tenebra exteriores , frc.
t8x D E P E C C A T I S.
Quare eumdem S. Patrem audiamus fic con-
cludentem : hac recordare. tgn^m illum gehenna
Ser.8l hu. quate nmic exagitant l.b dinu &• cupidi.
de tep. tutu oppone : igni* hic, qui ui prafinti ejt vita, abj umit
jnvig. euntia qua recipit \ tUe vero quos fuf ceperit , femper
rentec cruciat. & poena fu* femper integros fruat : ptopte -
C. l3. rea enim & imxtwguibiu dieitur . non flum quia
tpfenon extin guttur , /id quia nec eos quos fuf ceperit,
axtinguetaut perimet •
i
Digitized by Google
tSl
CAPVT III.
QVoNlAM^Vt diflum eft capite pro-
cedenti ) peccatum nihil aliud cftquam
legis tranlgreffio , idcirco ad perrectam
ipfius peccati notitiam requiritur etiam cogni-
tio legis,vnde dixit Apoftolus Rom. Per le-
tem tigni t io peccati-
SECTIO I.
Quid nomine legis intelligatur , O*
quotftplex Jit lex .
LE gis nomen late fumptum , regulam
quamcunque fiue normam agendorum fi-
gnificat : quo fenlu Grammaticae aliarumque
artium regulae, leges vocantur; & tyranni leges
quamuis iniuftas ferre dicuntur , iuxta illud
Ilai. I O. V a qui ctndunt leges iniquae. Si vero pro-
prie & ftrifle fumatur lex fecundum mentem n.qx,
S. Dodoris , nihil eft aliud quam refla regula J^u *
fcu menliira humanorum afluum , fecundum
quam vel ad bene agendum dirigimur , vel 4
male agendo retrahimur.
Lex autem eo fenfu intellefla diuiditur a S. q ^
Doflore in legem seternam, naturalem, & po-
ficiuam : & ha:c lex pofitiua fubdiuiditur in ^
legem pofitiuam diuinam , & legem pofitiuam
humanam : qua» quidem lex pofitiua humana
rursus duplex eft , Ecclefiaftica fcilicet, & Ci-
uilis: ficur enim lex pofitiua diuina alia eft
vetus, feu Mofaica,alia noua qua; lex Euange-
?8*- DE LEGIBVS.
lica feu Chrifti vocatur , quoniam ab illo Un-
quam fupremo legiflatorein Euangelio lata eft t
& promulgata. De lege «terna &naturali agen-
dum nobis eft in hac iedione, de pofitiua vcio
tum diuina tum humana in fequentibus.
^ 9 *• Lex sterna ( vt docet S. Thomas J nihil eft '
aliud quam ratio diuina; lapientia: , quatenus
omnium adionum & motuum dirediua eft .•
ficutenim in quolibet artifice pr«cxiftit ratio
eorum qua; per artem fiunt ; ita etiam in quoli-
bet gubernate pr«exiftcre debet ratio dirediua
eorum qii£ ab ijs , qui eius gubernatione fiub-
duntur , agenda vel omittenda fiunt : Deus au-
tem licur 'per fuam fapientiam rerum omnium
conditor eft,fic eft etiam gubernator : vnde ia-
pientiailla , in quantum per eam cunela creata
fiunt , rationem habet exemplaris Sc idea: , in
quantum vcio per camdem eunda diriguntur .
in finem debitum , legis«tcrn« rationem ob-
tinet.
Ciim vero h«c «terna lex creaturas quafcun*
que fiecundiim modum illis conuenientem di-
rigat, idcirco aliter ratione carentibus , aliter
ratione pr«ditis intimatur Sc proponitur: illis
quidem per exeeutionem & fivt ita loquamur^
per impreilioncm ordinis ipfius qui aba:terna
lege dimanat ; iftis vero per quandam vcluti ir-
radiationem diuin* lapientia: , qua: mentem
lib.l. rationalem illuftrat , 8c in operationibus fiuis
dc lib. dirigit, iuxta illud Pfiil.4. Signarunt eft fuper nos
arb.C.tf vultui tui Demint : vnde S. Auguftinus di-
cit, Notionem legis & tenta quibufeunque liminibus ejje
impreffano.
T Quanta autem fit vis Sc potcftas illius «terna:
legis , vel hinc patet , quod omnes & quarcun-
que creatura; nulla prorsiis excepta ,il'i omni-
mode fiibdantur : & de illis quidem qua: ra-
tione carent; conftntex Pral.148. lgnu, grando,
nix , glacies, frc. qua faciunt verbum eius : Sc Pfal.
II 8- Ordinatione tua perpuerat dies , quoniam om-
nia pruiunt tibi . Dc creaturis autem ratione
praeditis fimiliter conftat : vel enim fiecundiim
redam
Digitized by Goo^le
DE LEGIBVS. *8f
redam rationem agunt , & tunc asternas legis
duduin fequuntur : vel a reda ratione aber-
rant,, & tunc quantum . 'deficiunt a lege sterna ex
parte aEf tonis, ( Vt loquitur S. Thomas: ) tantum q.g,a,
/Uf pletur ex parte pafiww ; prout fcilicet in tantum
patiuntur quod lex aterna diEhit de eis , in quantum
deficiunt facere quod ipfi legi ater na anuenit. Quo jj{j, j
fenfu recte dixit S. Auguftinus Iufiifti Domine conf/
«Sr fice fi vt pcena fua fibi fit omnts animus, inordi- ca.p,lz
natus, *
Lex naturalis ( vt docet idem fandusTho- q.gi,
mas ) eft ipfummct naturale iudicium feura- g2<
tionis didamen , quo per lumen nobis a Deo 7
tanquam authore natura inditum ; &ab aeter-
na eius lege deriuatum,cognofcimus ea ede fa-
cienda , quas reda, 8c iufta funt ; & e contti
vitanda efle ea , quas a iuftitia 8c reditudinc
defledunt.
Ad pleniorem vero huius legis naturalis no-
titiam obferuandum primo naturale illud iudi-
cium, rationem legis habere , non prout a no-
bis eft, fed quatenus eft in nobis ex diuinas le-
gis impredione : vnde patet ratio, cur eiufmodi
1 ex naturalis a Regio plalte vocetur lumen diut- Pf. 4 8*
ni vultus , id eft diuin» lapientias, f gnatum fuper
nos, quia fcilicet vim omnem fuam &. lucem ab
.ipfius diuinas lapientia; feu Jcgi-i asternas veluti
radiisaccipit.
Obferuandum fecundo legem naturalem ( vt qu 94
docet fandus Thomas,/ vnam 8c eamdem efle a. 4..
apud omnes homines quoad prima & generalia
principia, tam fecundum notitiam, quam fecun-
dum reditu dine : id eft omnes homines eoip-
fo' quo ratione prasditi funt, generalia illa legis
naturalis principia cognofcere, 8c tanquam iu-
fta 8c reda approbare : v. g. bonum efle facien-
dum ; malum fugiendum ; rationi obtempe-
randum , 8cc. Quoad conclufiones vero qua
cx illis deducuntur , faspe contingit multos a
reda ratione deficere propter prauam peccandi
confuetudinem , 8c inde exortam intelledus
obfcurationem i Si fic ab ipfa lege naturali
,86 DE LEGIBVS.
aberrare : vnde videmus apud multas gente*
olim idololatriam , & alia flagitia legi naturali ■;
•vam.i. c°utraria, approbata tamen & vlu recepta fcdf- '
^ * * fe,de quibus loquens Apoftolus dicit quod Ob-
fcuratum ejl tnjtpiens cor eorum , & mutauerunt
gloriam incorruptibili* Dei in Jimilitudinem ima-
ginis corruptibilis hominis, & volucrum , & fer-
pentum ire.
Obferuandum tertio legem naturalem omnes
homines obligare ab co tempore , quo rationis
Vfum accipiunt , & per illam inter bonum Sc
malum difeernere incipiunt : hic enim rationis
vfus eft veluti iplius legis naturalis notificatio :
& eo fenfu inteJligenda funt heee Apoftoli ver-
ba Ego autem . vtuebam fine lege aliquando ; fed
cum venijfet mandatum , peccatum reuixit : Ita
enim verba illa explicat fandus Bafilius in
Pfal.i. & fandus Hieronymus Epift. ad Alga-
liamqusft. 8- vbi fic loquitur : Cum mandatum
venerit , hoc ejl tempus in colligenti* appetentis bona &
vitantis mala , tunc pecchtum reuiuifeere incipit, & ho-
mo reus ejje peccati .
Obferuandum quarto legem naturalem ita
©mnes homines obligare , vt in nullo cafu ab
illius feruandte obligatione poflint eximi. At-
que in primis certum eft , exemptionem illam
humana auihoritatc dari non pofle , cum ipla
lex naturalis ab jeterna Dei lege deriuetiur,
vimque luam omnem accipiat, vt fupra didum
Iib.6 . eft : vnde Ladantius, H u;c , inquit, legi (natura-
diui. Ii fcilicer ) nec prarogari fas ejt,nec derogari ex hac
liift. aliquid licet, neque tota abrogari potcjl j nec vero
C.8. aut per Senatum aut per populum hac lege liberari
pojjumus-
Quod verofpedatad authoritatem diuinam,
licet quidam Theologi exiftiment per illam
r poftfc in lege naturali difpenfari , probabilior
G-1' °- tamen eft eorum fententia , qui aflerunt id fa-
rl.r pientias diuina: omnino repugnare, proindeque
llb «eri non pofle- Ita fandus Thomas : 8c ratio
qu-ft. eftjquia lex naturalis nihil eft aliud ( vt docet
‘hfJ* fandus Auguftinus } quam ip/ius ater na legu ,
DE LEGIBVS.
atque adeo fumma & incommutabilis ratio nis ijjiut
diurna fapientix in mentibus hominum ftttta tranfiri -
ftio: atqui Deus ( vt ait Apoftolus ) fetpfum ne- l-Tim»
gare non potcjl, *
Dices, Deum Exod.ii. Ifrae litis pnecepifle,
Vt res aliquas ab ^gyptiis mutuo acceptas in-
uitis illis retinerent , ac fecum auferrent; ac
proinde in lege naturali , quse furtum prohibet,
difpenfafle.
Refpondetur in illo cafu Deum nihil contra
legem naturalem prascepifle ; 'illa enim prohi-
bet iniuftam rei aliena; ablationem ; res autem
illa: ab Iftaelitis ablata; , eo ipfo quo id ab i Ilis
( Deoiufcente) fiebat, non erant amplius alie-
na:, fed iplbrum, Deo fcilicet , ratione fupremi
dominij,quod in omnes creaturas obtinet, pro-
prietatem & poflefiionem rerum illarum in
lixae litas transferente : ficque dicendum eft
Deum in praecepto legis naturalis non difpen-
faffe, fed adionis illius quam imperauit, ooie-
dlum mutaife ; & ea ratione licitam 8c hone-
ftara reddidiffe.
SECTIO II.
Quid (it lex humana& circa cattam ma-
teriam ver far i poffit.
LE x humana fecundum dodrinam fandi «'09.
Thomre nihil eft aliud quam qua:dam ra- a>’
tionis ordinatio ad commune bonum ab eo,
qui communitati praeit , promulgata cum in-
tentione obligandi.
Dicitur primo ( Rationis ordinatio ) quia
lex pofitiua fertur per, modum imperij : at im-
perare ( vt docet idem fandus Thomas ) eft q.
adus rationis , prafuppofito tamen adu vo- a.i.
Imitatis. ^
Dicitur fecundo ( ad commune bonum \
cuia ad rationem legis requiritur , vt non vni
R i)
Digitized by Google
*8S DE LEGIBVS.
tantum aut alteri perfons', fed tori communi-
tati imponatur : Lex enim ( vt habetur dift. 4.
C.ip» 4.1) nulla priuato commodo . fcd pro communi
vtilitate confer iptaejfe debet : vnde ( vt ait idem
9 0. fandus Thomas ) pater familias poteft quidem
j. ad pracepta vel ftatuta facere, non vero leges con-
dere.
Dicitur tertiolegem humanam ferendam cfle
ab eo qui communitati pneelt , iuxta id quod
dicit Apoftolus Rom.I-J. Omnis anima patefiat! -
bvs fub limioribus fubditafit ; non enim efipotefias mfi
a Deo : ex quibus verbis, ficut conftat»iubditos
ad obedientiam 1‘uperioribus prajftandam obli-
gari; fic etiam cx iifdem rede colligitur penes
ipfos ftiperiores incile ferendarum legum po.
teftatem.
Dicitur 4. legem humanam promulgari de-
bere : Tunc enim ( vt dicitur in Decret. cap. In
ijhs dift. 4. ) leges injhtuuutur , cum promulgan-
tur. quod confirmari poteft cx cap. >Ad hxc.
extra de poftulutione Praela torum ; 8c cx cap.
Cognofientes, de conftitutionibus. Cuius quidem
conditionis rationem hanc affert S. Dodor:
quia lex imponitur per modum regula & menfurx.:
cl<->‘ regula autem & menfura imponitur per hoc > quod
4> applicatur hu qua regulantur & men furantur : vn-
de ad hoc , quodlx virtutem oblgandi habear , opor-
tet quod applicetur hominibus . qui ftcundsem eam
regulari debent : talis aurem applicatio fit per hoc ,
quod tn notitiam eorum deducitur cx ipfa promulga-
tione.
Dicitui ). legem fetfendam effe cum inten-
tione obligandi. Atque in primis qubd commu-
nitatis fuperiores poteftatcm habeant fibi fub-
ditos obligandi , conftat tum ex ante didis,
tum etiam ex Concilio Conftan. leflV vlt. in
qua opinio contraria » qua; fuit V viclefi Sc
Ioannis Hus tanquam hieretica damnata eft.
Quod vero etiam requiratur ex parteLegiflato-
ris intentio obliganai , inde infertur, quod fi
lex non obligaret, lex dici non pollet , fed po-
tius confilium .• lex enim a ligando drda eft , vt
DE LEGIBVS,
docet S.Thomas ; & in eo prtefertim a confilio
differt, quod confilitim liberam relinquat pote- a. i.
flatem feci en di id quod confuliturjlex veco ad
id , quod per illam prteicribitur exequendum
obliget ; vnde S.Hieronymus ; 7(«, inquit, qua lib.r.
confulitur, ejtin arbitrio offerentis ; res quaprxcipititr, con-
in necefsitatefiruientis. Iouin.
Addit S.Thomas quasft.qf. art. ?.ex Ifid.lrb.
f. etymo!. cap.zi. alias quafdam legis humanas
conditiones ; fcilicctvt fit iufta,honefta,pofli-
bilis, loco & tempore conueniens , pro (com-
munitatis vtilitate fcripta, 8cc. quas ex infra di -
cendis plenius intelligcntur.
Quod fpedat ad materiam ipfius legis , cer-
tum eft in primis humana legem nullum pofle
praecipere adum, qui fit lege naturali vel pofi-
tiua ciiuina prohibitus;nullum item pofle pro-
hibere^ui fit hac vel illa lege praeceptus ; lex
enim humana legi naturali contradicere non
debet , nec prasualcre poteft,cum ip.fe lex na-
turalis fic indilpenfabilis,vt ex ante didis con-
flat; & multo minus legi diu i me ; cimi ficut
princeps Apoftolorum edixit Ador, f . Obedire
opertet Deo magu, quam hominibus : vnde S.Augu- lib.r.
fiinus dicit, in ijia temporali /ege nihil cjfe iujhtm de lib.
atque Igitimum , quod non ex hac xtctnajibi homines arb.c.S
deriuauerint.
Certum efi deinde lege humana prohiberi
pofle adum externum quemcunque, lege diui-
na vel naturali minime prasceptum : pofle item
prascipi adum externum .quemcunque hac vel
illa lege minime prohibitum: vnde Chriftus S-Mat.
Dominus; Omnia. , inquit, quacumque dixerint 2,
vobis, fer uate & facite : quod tamen fic intelligi
debet , dummodo prohibitio illa vel praeceptio
fit honefta,iufta,poflibilis. bono communi vti-
lis , aliafque habeat conditiones fupra relatas:
poteftas enim legiflatiua hominibus a Deo
concefiaeft , ad adificationem, non vero ad deftru- %.Cor,
Etioncm. IO.
Cum hasc duo certa' fint , vnum eft de quo
apud Theologos controuertitur ; an fcilicet lex
R iij
«1-9 1.
3*
q.IOO.
*?•
qgo DE LEGIBVS.
humana po/Tic quoque adus internos praecipe-
re vel prohibere. Quidam D ociores id fimpli-
citeraffirmant : alij probabilius cum S.Thoma
negant, afleruntquc nulla humana lege etiam
JEcclefiaftica prohiberi poiTe vel prascipi adus
pure internos-, nili quatenus exterioribus qui-
buldam adibus prasceptis vel prohibitis necef-
fano coniungunrur-. Ratio eft, quia (vtibidem
dicit S.Dodor ) de his potej} homo legem facere , de
quibus potefi indicare : tudicium autem hominis ejje non
pote fi de interioribus motibus qui latent , fed folum
de exterioribus \alfibus qui apparent : vnde Inno-
centius III. cap. qq. de limonia verfus finem.
Nobis, inquit, datum efi de manifefiu tantummodo
indicare.
Diximus adus internos lege humana proripi
aut prohiberi non polle , nifi quatenus exterio-
ribus adibus neceflario coniunguntur,ita vt fi-
ne illis humana lex moraliter loquendo imple-
ri non poflit ; tunc enim adus illi interni fimul
cum externis praecepti vel prohibiti efle cen-
lentur : e. g. Ecclefiaftica lex de officij diuini
recitatione a Clericis beneficiatis aut in maio-
ribus ordinibus conftitutis facienda , non tan-
tum praecipit externam ipfius officij recitatione
ope tenus fadam, fed etiam interiorem mentis
attentionem, vt habetur cap. Dolentes, extra, de
celebr. Miflarum , in 'quo Innocentius III.
praicipit,vt officium diuinum ftudrne , & deuote
a Clericis perfluatur-, quia, fi attentio illa defit ex
deliberata recitantis voluntate , oratio vocalis
qua; lege illa proripitur, iam non erit oratio; Sc
fic lex non implebitur.
Quod fi adus internus non fit abfolute nece£
farius ad hoc , vt lex humana feruetur,fed tan-
tum vt perfedius & melius feruetur ; tunc fub
legem cadere non cenfetur : vnde S. Thomas
dicit modum procepti no cadere fub proceptuj
e. g. quod quis ieiunet in Quadragefima ex
motiuo temperando vel poenitentia; ; quod
Miflam diebus feftis audiat ex motiuo reli-
gionis vel obedientia ; quocunque enim ex
DE LEGIBVS. %9*
motiuo humana lex impleatur, dummodo mo-
duum illud fit honeftum & bonum , lex? ipfa
fufficienter impleri cenfetur.
Porro circa materiam legis humans obfer-
uandum eft, illam pofle pro variis hominum
temporumque conditionibus fubinde mutari :
vnde S. Auguftinus lib. i. de lib. arb. cap. 6.
Lex temporis, inquit , quamuis iufla/it, commutari
tamen per tempora iujle poteft : & Innocentius
III. in Concilio Lateran. ( vt refertur cap .Non
debet extra de confanguinit. & affinit. ) non
debet reprehenjibile indicari , Ji fecundum varietatem
temporum Jlatuta quoque varientur humana ; prx-
fertim cum vrtens neceffitas vel euideus vtilitas id'
expofcit.
S E CTI O 1 1 1.
V irum lex humana in confcientia
obliget .
RopositA quaeftio tam de lege ciuili qua
A de canonica feu Ecclefiaftica mtelligi de-
bet:& quamuis quibam Theologi inter vtram-
que illam legem diftmguendum efle exiftimer,
communis tamen & verior fententia eft , quae
vniuerfim affirmat legem humanam,fiue cano-
ni camdiue ciuilem,in confcientia obligare;Ita
vt huic vel illi legi repugnando, peccati etiam
mortalis reatus incurri poffit. Ita S.Thomas» <3*
Et de lege quidem ciuili probatur ex Apoftolo a.4.
Rom.i?. vbi loquens de Regibus, Ducibus, &
aliis Superioribus Laicis: qui refjlit poteJlati.Dci
f ordinationi rejijlit $ qui autem rejiftnpt , ipjifibi dam-
nationem acquirunt : 8c aliquibus interieclis con -
dudit, ideofubditiejlote.non fol/im propter iram , fiet
etiam propter con fcieutiam An quemlocu S.Ambr.
'Retfe, inquit yApofiolus dicit fubietfos ejfe debere, non
filum propter iram, id eft vltionem prxfente,paritenim
iravindtitamjfedir propter futurum indicium , viri
R iiij
Digitized by GoogI(
<9*- DE LEGIBVS.
Afcupinte etnjcientia ipsi punientur.
Quod fi fupeiioribusLaicis etiam infidelibus»
cum lufta decernunt, obediendum eft, iuxta id
quod docet Apoftolus; lonee potiori iure de
Superioribus Ecclcliafticis idem dici debetjvn-
«fe emmChriftus Dominus S.Matth. de
iJjis loquens Qua dixermtvobis^nqmt^flruate
<ite:8c Apoftolus Hcbr. Ij. Obedite, inquit,
pKtpo/itis vefiris, & fitbmccte eis, &c.
Eft autem hic obferuanda docbina S. Tho-
mse cit. ait. 4. vbi dicit leges humanas rim il-
lam obligandi in foro confcientise habere , non
a fe, fed a lege artem a a qua deriuantur : vnde
infert eatenus eas obligare quatenus ipfi le^i
«tenue conformes funt'; quod quidem cx tri-
plici capite dignofeendum elTe docet : Primo
ex nne ipfarum legum , quando fcilicet ad bo-
num commune ordinantur : Secundo ex illa-
rum authore > quando Legiflatoris poteftatem
non excedunt : Tertio ex earumdem forma,
quando lecundum iuftam proportionem impo-
nuntur fubditis onera , in ordine ad bonum
commune: & his tribus conditionibusconcur-
rentibusdicitleges humanas obligare in foro
confcientix , Econtra vero , quando leges illa:
lmulte 1'unt ; v. g. quando ad vtilitatem com-
munem minime pertinqpt > v. g- quando
ab eo feruntur qui legitimam non ha-
bet authoritatem , vel cum per illas onera
multitudinis proportione debita minime fer-
uata difpenfantur ; tales ailerit non leges fed
Violentias dici debere , nec proinde ‘in foro
conici entis .obligare, nifi forte propter vitan-
dum icandalum vel turbationem aliquam; qua
ratione quifque particularis uiri fuo cedere de-
bet. Si tamen leges illa? iniufta; eflent ac legi
diumre contraritEjtunc non modo in cofeienna
non obligarent , fed ne quidem illas obleruare
vifo modo Jicerct,vt per fe fatis manifeftu eft.
q ,e».a • 9um M»1™? ex dicHs conftet legem humana
in foro confcientis obligare, queritur I.quafna
perfonas obliget?ilefpondecux cum S-Dociore
:ed by Google
:-H^o£3K3K=
J
DE LEGIBVS. 19?
legem humanam cos omnes obligare? qui fub-
duntur poteftati, a qua lex illa dimanat , iuxta
illud Apoftoli , Omnu anima potefiatibus fublimio-
ribut f -abdita fit : ex quibus verbis refellitur T5*
error Bcgardorum & Beguinarum , qui affere-
bant eos , qui perfedionem iuftitiar confecuti
edent, humans obedietias non ede fubiedos?
nec ad obferuationem vilius legis Ecclefiafticg
aut ciuilis obligarirquorum error damnatus eft
in Concilio Vrcnnqfifi, vt refertur in Clemen-
ti na ^Ad nofirum , de nsereticis , Sc in Concilio
Trident. fefl'. 6. cap. 20.
Neque htereticis illis fhuet illud I. adTim.
I. Iuflo nonejikx pofita : fenfusenim verborum
illorum eftj vtredeobferuatS.Thomas)iuftos a. f- ad
non ede fubiedos legi quoad vim coadiuam , I.
cum fponte illi fubdantur,quamuis quoad vim
dirediuam illi abfolute fubditi fint.
Quaeritur z- an Clerici legibus ciuilibus te-
neantur- Refpondetur teneri, dommodoEccle-
fiadi cis canonibus, vel officio Clericali non re-
pugnent,vt fuse docet Bcllarminus,probatque
praefertim ex eo quod Clerici praterqua quod 1 \ * 14
Clerici funt , lunt etiam ciues & partes quae- c.
dam communitatis at reipublica:, proindeque
vt tales ciuilibus legibus fubdi debent : vnde c,2b’
etiam (" vt ibidem ot>feruat ) in publicis preci-
bus Clerici pro regibus orantes dicunt fe ora-
re ( Pro rege noftro, &c. J quibus verbis fe illius
fubditos efle profitentur.
Quxritur 3. vtrum pueri antevfum rationis
legibus teneantur. Communis & certa Theo-
logorum fententia efl , non teneri * vt docent
Paludanus, Sotus, Azor,& alij apudLayman-
num trad. 4. de legib- cap. 10. cademqueeft
ratio de perpetuo amentibus , vt ibidem dici-
tur : lex enim efl: praeceptum rationale , cuius
proinde capaces non funt qui ratione carent.
Quaeritur 4. vtrum Legiflator propria lege
teneatur. Refpondet S. Thomaslegiflatorem _
non obligari lege^ fua quoad vim coadiuam j ^L,P- a*
cum nullus proprie a feipfo cogatur, lex autem ?♦
• ' ■* T,
Digitiz
Google
$94 DE IEGIBVS.
non habeat vim coa&iuam nifi ex poteftate
Xesjiflacoris:& eo fenfu princeps in iureciuili
dicitur lolutus a legc,co quod nullus in ipfum
poffit condemnationis fententiam ferre fi con-
tra legem agat : obligari tamen lege a fe lata
S-Mat. quoaa vimdirccfbiuam j vnde reprehenduntur
23. a Chrifto Domino i\h, qui dictt»r,& non faciunt}
& imponunt alijs onera grauia & importabilia , digito
ad qu. autem fuo nolunt ea monere. Quod tamen intelJigi
06. c! debct ( vtrefte obferuat^Gamachreus ) dele-
- " ’ gibus illis, qua? nihil continet Legiflatoris fexx
principis dignitati contrarium aut repugnans :
alioqui enim, fi verfetur lex in tali materia qua;
fit contra dignitatem principis, certum ell il-
lum eiufmodi lege nullatenus obligari: e. g.fi
feratur lex , ne quis palatium ingrediatur cum
enfe; manifolium elt hanc legem non obltrin-
gere principem, cuius proprium ell gladium por-
ture vt dicit Apollolus:quod fimiliter etia dici
debet , fi lege aliqua prohibeatur, nequis au-
deat venari ceruos in lylua; nequis aurum vel |
fericum in vellibus habeat, &c. vt per fe patet. 1
Qua:ritur f. quandonam lex obligare inci-
piat. Relpondetur cum diltin&ioncrvel enim
qua; Ilio ell de obligatione generali, quam fe-
cum lex humana fomperinuchit, eoipfo quo
, lex ell, vt ex ante didlis conllat;vel de obliga-
tione particulari,qua fubditus quifque ad illius
legis obferuationem tenetur, ita vt,fi contra il-
lam faciat, peccet : fi primum, dicendum ell le- 1
fem obligare incipere cum fufficienter & de-
ite promulgata eft: tunc autem fufficienter ac
debite promulgata cenfctur fecundum proba-
biliorem Theologorum fententiam; ciim inip-
fius principis curia promdlgata ell , vt docent
tra£l. Syluellcr, Sotus,Nauarrus, Azor, Suares, &
4. de alij apud Laymannumjquod tamen intelligen- '
leg.c.2 dum ell faluis Regnorum ac Prouinciarum
lib. 1. confuetudinibus leu iuribus aut priuilcgijs
delull. fpccialibus , qua; interdum requirunt non in
& iur. vno foliim,fed in multis & variis Jocis legum
*pi.a.4 promulgationem fieri, vtxede monet Sotus.
• * DjgijiMtf.by Googlc
-- *
1
DE LEGIBVS. r$f
Si vero fecundum ; id eftfi quxftio fit de
obligatione cuiufque particularis ad legem fer-
uandam ; dicendum cft ad hoc requiri , vt lex
ad illius notitiam venerit* aut venire potuerit;
alioqui,quandiu talem legem latam efle inuin-
cibiliter ignorauerit,ad illam feruaudam mini-
me tenebitur, neque eam tranlgrediendo pec-
cabit, vt docent Nauarrus, Sotus, Vafques,&
plures alij apud Laymannum fupra.- quod e-
tiam declaratur in 1 ext. cap. i.de concefT.prx-
bend. vbi dicitur, quod lex feu tonftdutio & man-
datum nullos aflringunt, ni/i pofiquam ad notitiam
per uenermt eorundem, autniji poft tempus, infra quod
ignorare minime dcbuijjcnt.
Quxritur 6. an prxter ipfius legis promulga-
tionem, neceflaria fit eiufdem acceptatio a fub-
ditis fad:a , ad hoc vt obligandi vim habeat.
Dtuefuntfuper hac quadtione Theologorum
fententis : quidam enim , vt Maior , Nauar-
rus, & alij apud Laymannum , affirmatiuam - ,
panem amplettuntur, a/Teruntque ad hoc , vt IUPra
lex vim &robur fuum habeat , requiri vt a caP*3*
maiori parte communitatis acceptetur , vel
faltem vt non improbetur vel repudietur. Alij
econtra negant legem a populi acceptatione
pendere, fed vim & robur fuum accipere i
legitima authorirate Legifiatoris. Ita Ioan.
Medina, Valentia , Suares, & alij apud Lay.
mannum fupra; quorum fententia probabilior
videtur e!Te,& in praxi tenenda : & qnamuis
priori fententis tanqudm probabili vellet quis
adhxrere , fateri nihilominus deberet , pecca-
re fubditos legem principis iuftam acceptare
nolentes, eumque aufu temerario improban-
tes & abijeientes, quando prcefertim nulla ra-
tione legitima ad id inducuntur : ciim lexdi-
uina obedientiam fubditoxum erga principe*
aperte pr*fciibat>
X v,
/
Digitized by Google
DE LEGIBVS.
v
J
J|6$
SECTIO IV.
Vndenam dignofci pofjit , notrnm lex
humana fub mortali culpa obliget.
TR I A funt praecipua capita ex quibus
communiter Do&orex inferunt , lege ali-
quam humanam fub mortali culpa obligare.
Primum petitur ( vt docet Nauarrus ) ex ip-
Si-Ma fius legis verbis, quibus plerumque obligatio
stua. fub graui peccato diferte exprimitur » vt cum
tiu.fo. aliquid pra:cipitur vel prohibetur, fub intermi-
natione aiuini itidu. y, vel maledictionis iter na , aut
fub indicatione omnipotentis Dei , aliaue limuli
formula. Obferuat tamen idem Nauarrusfu-
pra, non omnia verba ptjeceptiua, qualia fune
ifta, teneatur, obligetur ; item , precipimus , man-
damu$k prohibemus , 8c limilia, fatis exprimere
an lex obliget fub mortali ; cum interdum re-
periantur adhibita in legibus illis qua? tantum
fub veniali obligant ; proindeque id dignof
cendum dTe, vel ex aliis verbis adiunftis, vel
ex materia iplius legis, vt mox dicetur.
tom.I. Secundum petitur ( vt docet Azorius ) ex
lib. f. grauitate poena2,qui lex comminatur & tranf-
cap. 6- grefloribu^ infligic ; cuiufmodi cft in legibus
.qn.y. Eccleli allicis excommunicatio maior , degra-
datione.in legibus item ciuili bus poena capi-
tis,aut perpetui carceris,vel publicationis bo-
norum, &c. Hse fiquidem poena; , ciim iuftib
„ infligi non polfint nili ob graue aliquod deli-
«flum,hinc fequitur,quotiefcumq; lex humana
( quam iuftam elTe fupponimus ) eiulmodi
poenas comminatur ) &tralgrelToribus infligit,
tranfgre/Ronem illius efle peccatum mortale.
CuPia. Tertium defumitur ( vt tradit idemAzorius')
* * ex qualitate materke circa quam lex verfa»
tur : li enim materia legis grauislit,cenfebitur
obligare fub peccato mortali ; li leuis , fub
veniali. Materia autem illacenfetureflegia-
Digitized by Googli
DE LEGIBVS. ?97
uis , non modo qua; per le & abfolutelpeilata
femper & in omni euentu talis eft ; fed etiam
illa, qute, licet fecundum fe pnecise confidera-
ta leuis fit, ratione tamen circumdandarum
temporis, loci &c.iudicio viri prudentis grauis
efle cenfetur ; quia fdlicet in talibus circum-
flandis plurimum conducit ad commune bo-
num : e. g. vrgend fame & penuria publica ,Ie*
gis illius materia grauis efle cenfcretur , qua
vedtum foret, ne quis tridcum in alienas pro-
uincias exportaret.
Cum igitur de his tribus conueniat mterDo •
&ores, controuerfum eft inter illos, vtrum fola
legillatoris intentio fufficiat ad hoc , vt lex ab
eo lata fub mortali obliget,quamuis eius mate-
ria leuis fit. Omiifis variis Theologorum len-
tendis probabiliffime loqui videntur ij,qui do-
cent legem in materia leui non polle obligare
ad mortale peccatum , quantumuis legiflator
hoc intendat , intentionemque fuam verbis
diferds expdmat. Ita Dominicus Sotus lib. r.
de iuftida qureft. 6 ■ art.4. Alphonfus a Caftro
lib.i. de lege poenali cap. f. Bellarminus lib.?.
de membris Ecclefia: cap. n. & pluxes alij.
Quorum praecipua ratio eft , quod lex iniufta
nullam inducat obligarion em ex ea parte qua;
iniufta eftyvnde S.Auguftinus: Lex ilUfinqnit)
<jUA infla non fuerit , lex non flt : atqui lex illa; “e
in qua , licet eius materia leuis eflet , legiflator ar^*
intenderet obligare ad peccatum mortale, C,P
proindeque ad pcenam atemam , exilia parte
non eflet iufta; ficut lex illa iufta no cenferetur.
qua: poenam mortis temporalis ob leue aliquodl
delicium decerneretrergo ad peccatum mortale
non obligaret, quantumuis legiflator obligare
intenderet.
Quseresan ficut lex in materia leui fub pec-
cato mortali non obligat , licet legiflator obli-
gare intendat ; fic e ■ contra in materia graui
obliget fub mortali , quamuis legiflator inten-
dat loiiim obligare fub veniali. Nauarruscap.
sj.mim. 49, Ioan. Medina Cod, de iciumo
Digitized by Googl<
*9S DE LEGIBVS.
quarih 7. & quidam alij exiftimant obligare
tunc folummodo fub veniali : quorum fent en-
tia, quamuis probabilis fit , probabilior tamen
& magis in praxi tuta cft contraria, qus aflerit
legem in materia grani obligare fub mortali
peccato, quantumms legiflator intendat folum
obligare fub veniali. Ita Driedo delibert.Chri-
ftianacap. ■j. ad f. Francifcusa Victoria rele-
dione de poteftate ciuili. num. 19. Bartholo-
nueus Medina ad quadi. 9 6. art-4- & Bellar-
minus fupra ; vbi rede obferuat in rclp. ad 7,
argumentum, ex intentione quidem legiflato-
ris pendere, an velit reipfa imperare, & veram
legem condere; an vero folum oftendere quid
agendum Iit fine alio imperio : fe d fi velit
ferio imperare, & veram legem condere,
non efle in eius poteftate impedire , quin lex
obliget ad mortale vel veniale pro rei magni-
tudine.
Superfunt adhuc dua? circa pradentem ma-
teriam difficultates. Prima eft,an lex humana
fub peccato mortali obligans, obliget etiam
cum periculo vita: quidam Theologi abfolute
negant : 8c alij longe probabilius drftindione
vtendum efle exiftimant. V el enim lex huma-
na talis eft,vt illius obferuatio bono communi
tuendo fit neceffaria, ita vt ex illius tranfgref.
fione grauc aliquod detrimentum in totam
communitatem deriuetur : e. g. legem fert
Epifcopus tempore peftis graflantis, ne facer-
dotes ex locis pefte infodis difcedant , in qui-
bus palloribus defundis nulli alij aderunt , qui
pereuntibus Sacramenta miniftrent.Ttem Im-
perator in bello lege lata prohibet , ne milites
in excubiis ftationes fuas deferant , ne fcilicet
ex defertione dationis ftrages & profligatio
totius exercitus fequatur : in illis enim cafibus
iacerdotes ac milites etiam cum periculo vitae
obedire tenentur ; ciun bonum priuatum fe-
cundum redam farionem bono communi
poflponi debeat.
V cl talis eft iUa lex , yt illius obferuatio fo- •'
-s=bb5S®sS33
DE LEGIBVS.
Ium particulare bonum refpiciat , vt ieiunium,
auditio Mifla?,&c. tunc enim ,quamuis lex illa
fub mortali obliget , non tamen obligat cum
vita^aut etiam fanitatis amittenda, velgrauis
alicuius damni aut incommodi fubeundl peri-
culo: cum nulla tunc fuppetat ratio, cur legifla-
tor cum tanto damno vel periculo ad legum
fuarum obferuationem obliget. Ita Sotus in 4.
dift.a .quasft. 1. art. 4. Valentia difp.7. de lege
humana , Vafques , Suares , & alij apud Lay-
mannum capite 14. de legib. qui tamen id li-
mitat , dummodo nullus adfit legis vel legif- .
latoris contemptus, nullum item ex violatione f/ID' C
* legis immineat graue fcandalum : vnde S.Au- °n<i
guft. dixit , Sati tu ejf: fame mori quam idolothy-
tii vefd , cum fcandalo fcilicet , vel religionis C’I&’
contemptu.
Secunda difficultas eft,anfint aliqua? leges
pure poenales ; id eft quae ad folam poenam
obligent , & ex quarum tranfgreffione nullus
peccati reatus incurratur. Quidam Theologi
affirmant; alij tamen probabilius negant , quo- Lib. 3.
rum plures citat 8c fequicur Bcllarminus, dicit- de
que implicare contradi&ionem , legiflatorem memb
obligare ad panam & non ad culpam ; ciim Eccl.
culpa & poena iint correlatiua , nec illa lex c-Il.
iufta videatur, qua; poenam aduerfus infontes
decerneret : vnde alferit regulas illas quorum-
dam religioforum , quas ad Tolam poenmn obli-
gant , non per modum legis obligare , fed per
modum cuiufdam conuentionis &. padi : & S. 2.2 . q.
Do dor re&e obferuat , Non omma > qua tnlcgc i26'*.
humana continentur , tradi fer modum praceptt ; ad i*
fed quadam profani per modum ordinationis cuiuf-
dam obligantu ad folam poenam : quod in qui-
bufdam legibus ciuilibus locum habere cenlet
Nauarrus; quando fcilicet neque ex legiflatoris caP,4J*
declaratione, neque ex qualitate poena? , neque nU‘
ex detrimenti publici grauitate dignofei dare
poteft,an lex aliqua ciuilis poenalis" obliget fub
culpa : tunc enim ( vt ibidem docet ) quiuis
poterit id in fauorabiliorem panem interpre-
400 DE LEGIBVS.
tari , ac fibi perfaadcre hanc non tam legem
effe quam ordinationem quamdam, qus pro-
inde ad nullam culpam obliget , fed pcenam
tantum veluci conditionem quamdam propo-
nat, vt diligentius & fidelius obferuetur.
SECTIO V.
In quibus p er fonis re fide at legum feren-
darum patefias*
C>V m leges human* duplicis fint generis,
j Ecclefiafticas fcilicet, & ciuiles; duplex
etiam eft legiflatrix poteftas, Ecclefiaftica ni-
mirum , & ciuilis. De vtraque breuiter hic
agendum eft.
Ac in primis obferuandum eft primam 8c
praecipuam conditionem in legiflatorefiueEc-
clefiaftico fiue laico requifitam,e/I'e legitimam
inforo exteriori iurildidionem ; id eft legiti-
mam authoritatem ac poteftatem publicam ad
regimen Sc gubernationem communitatis ali-
cuius. Haec autem iurifdiftio duplex eft; alia
ordinaria, quam quisratione proprij muneris
& offici) obtinet; alia delegata, quam non ex
munere vel officio , fed ex commiffione & fa-
culta# fibi concefia exercet.
Rursum alia eft iurifdidio contentiola , alia
voluntaria : ad illam pertinet leges condere ,
prohibere , punire, caufas feu lites tum ciuiles
tum criminales dirimere, &c.quamobrem pro-
prium tribunal poftulat , quod contentiofum
dicitur a partium contentione. Voluntaria au-
tem iurifdicftio verlatur circa alios publica: po-
teftatis aftus , quales lunt legitimare , diipen-
fare , conferre beneficia , &c. Differunt vero
inter fe , quod illa etiain inuitos exerceri pof.
fit ; hsc nonnifi in volentes,vnde'etiam nome
accepit : Deinde quod iurifdidio contentiofa
extra proprium territorium non extendatur, vt
enim dicitur cap. 2. de conftit. in f. Extra ter-
vttorii* m tus dicenti , impune non paretur : ex quo
fit, vt nec fynodales conilitutiones nec ali®
leges alicuius dioecefis particulares extra illius
territorium obligent ; nec dioecefani, quando
illinc abfunt, ad earum obleruationem,v. g.ad
celebrationem feftorum illius dioecefis parti-
cularium, teneantur: ficut ccontra peregrini &
aduen® dum in illa diazcefi commorantur, vel
per illam iter faciunt, leges illius & conluetu-
dines particulares feruare tenentur. Voluntaria
autem iurifdidio extra proprium territorium
exerceri valide, & plerumque licite po/fit;
quando fcilicet nulla inde oritur cuiufquatn
offenfio nullum ve fcandalum. Ita Suares.Na-
uarrus. Syluefter, & alij plures apud Layman-
numtrad. 4.. de legibus, cap. 5 \& 11.
Obfcruanaum 2. hanc vtramque poteftatem
legiflatiuam inter fc differre ratione originis :
Ecclefiaftica enim potcftas immediate ii Deo
inftituta eft , ciuilis vero, quamuis a Deo fit ,
Non enim efi patefias nifi a Dea , inquit Apollo- A?7*’
Ius,nontame immediate ex inftitutioneillius, IJ*
fed cx ipforum hominum inlbtutione : ratio
enim naturalis ipfis hominibus diuinitiis indi-
ta , ficut homines ad vic® iocietatem adigit,
fic etiam dictat Iocietatem humanam diu con-
fidere non polTe,nifi publica aliqua potellate
gubernetur,iuxta illud Sapientis:F6; non efi gu-
bernator, populus corruet : Vndeprouidenti® di-
uin® fuaui moderamine fadu eft, vt homines
vbique terrarum aliquam regiminis formam
inter fe conftituerent ; & alij quidem commu-
ni confilio fc iplbs regerentjalij vero penes ali-
quos optimates , vel penes vnum principe feu
regem aut imperatorem authoritatem omnem
aciurifdidionem transferrent; vndereru publi-
cari! regnorumque ac imperiorum vari® formg
exort® funt.fadumq; eft vt ad regimen corau-
nitatis, alij Democratiam,alij Ariftocratia , alij
vero Monarchia amplederentur: qu® quidem
monarchia ( vt id obiter dicamus ) hocpt*
40* DELE GIBV 5.
caceris habet, quod proxime ad totius mundi
fub vno fummo moderatore Deo regimen ac-
cedat > primamque illam & sternam diuini
imperij formam perfedius imitetur.
Differt praeterea haec vtraque poteftas ratione
obiedli : poteftas enim Ecclefiaftica per fe ac
directe verfatur circa res (pirituales,ad cultum
diuinum & falutem animarum pertinentesjpo-
teftasvero ciuilisper fe ac direde temporalem
fohim commoditatem ac pacem fpedat > vt
colligitur ex i. ad Timoth. 2- vbi Apoftolus
crareiubet , Pro regibus , & omnibus qui m fabli-
mttate fmt ; vt quietem & tranquillam vitam aga-
mus.
Hisprsnotatis videndum eft, in quibus per-
fonis relideat poteftas ferendarum legum prae-
feram Ecclefiafticarum, qua; noftrum inftitu-
tum magis (pedant : quod in fequentibus pa-
xagraphis in ueftiga bimus..
PARAGRAFHVS I.
,1
J)e J^otnano “Pontifice .
DI C IN D VM i. inter legidatores Eccle-
fiafticos Romanum Pontificem, tanquam
S. Petri fuccefforem,ipfiufque ChriftiDomini
vicarium, ac fummum totius Ecclefce pafto-
rem, primum ac prscipuum locum tenere.
Probatur i. ex Scriptura: S. Matth. 16 . vbi
Chriftus Dominus S. Petrum alloquens,7*«
Petrus , inquit , &fuperhanc petram adificaboEc.
clefiam meam J & S. Ioan. 21. eidqfn dicit -• Paf.
ce agnos meos : pafce oues meas : qua: verba expen-
Xib.2. ^cns S- Bernardus: Non modi) , inquit,' 'outum ,
de co- fe<* & FaftoruM tu vnttt omnium pajhr : vnde id
fid. probem . quaris? ex verbo Domini : cui enim non
dico Epifcoporum , fed ^4 pojl olorum Jtc abfolute &
indifcrete tota commijpt funt ostes , fi me amae ,
Petre / pafie tues meas, quas f illius vel illius popn*
ocie
DE LEGIBVS. 40?
los duitatis > aut regioni s .aut certe regni ■ otiti meas,
inquit» Cui non planum non dejlgnaffc aliquas , fed
aJTtgnajje omnes , nihil excipitur , ubi difiinguitur
nihil ■
Probatur 2. ex Concilio Calced.ad.1.2. &
3. vbi paffim S. Leo Papa vocatur VniuerfalU
Ecclejia. Pontifex : 8c in Synodo 7. generali, ad.
2. in Epift- Adriani ibidem leda & recepta di-
citur , T{omanaml fedem per totum terrarum orbem
primatum obtinere, omnittmque Ecelejiarum Det caput
txiftere.
Probatur ‘ex S. Ambrofio in cap. 5. r. ad
Timoth. Cum totus , inquit, mundus Dei /it •
tamen domus eius Ecclejia dicitur, cuius hodie refforefc
Damafus : & S- Hieroftymo Epift. ad eumdem
Damafum , Ego , inquit , nullum primum nifi
Chrifium fequens , Beatitudini tua , id eft , cathedra
Petri conficior ; fuper illam petram adificatam Ec-
c[ejiam fcio, &c. q.sicunque tecum non colligit , dtp-
pergit $ & S. Profpero carmine ;de ingratis.
Sedes 'ftoma Petri\ qua pafioralts honoris fa(ta caput
mundo, irc.
Dicendum 1. in materia fidei aliifque rebus,
quae ad mores & difciplinam Ecclefiafticam
pertinent, RomanumPontlficem dTefummum
legiflatoxem & iudicem.
Haec veritas , quae indubitanter ab omnibus
tenenda eft , euidentiiis ac melius demonftrari
non poteft, quam ex continua praxi totius Ec-
defiae ; in qua id conftanter & religiose ferua-
tum eft, vt , quoties oriretur controuerfia ali-
qua vel difficultas in materia fidei aut in rebus
ad mores & difciplinam Ecclefiafticam /pe-
dantibus, totiesApoftolicafedes confuleretitr:
cuius rei fidem faciunt innumera prope refpon-
fa,ftatuta, decreta Romanorum Pontificum,
ex quibus totum -fer me iuris Canonici corpus
conflatum eft.V nde fumma cum ratione Inno-
centius Papa in Epift. ad Patres Concilij Car-
thag. quas, inter Auguftiniauas numeratur 41.
dicit , Non humana fed, dusma decretum ejfe fen-
tentid j vt quidquid dct d fsmttii remotiJTjue pro-
r4©4 DE IEGIBVS.
uincus ageretur ,non prius ( nlij Epifeopi & Ec-
cleme pr&fules J ducerent efifie finiendum , quam ad
\oma»& fidis notitiam pernentor > cuius authori -
tateaufia qustfucrtt pronuntiatio , firmaretur ; &in
Ep*9T* a*tcra Epi-ft.ad Patres Concilij M-ileuitani, £>;-
1 fige»ttr,inquit, & congrue ipofiolico confulitu honori,
honori inquam illius , quem , prater illa qua fiunt ex-
trinfiecus , fiollicitudo manet omnium Ecchfiartim,fiuper
anxijs rebus qua. fit teneneLi /bitentia } antiqua /cilicet
regula formam ficuti , quam toto fimperorbe mecum
nofits ejfie/iruatam, &c- /cientes quod per omnes pro-
uineias de *Apofto\ico fonte petentibus refiponfia fimper
emanent, prafertim quoties fidei ratio ventilatur. Quod
etiam optime explicauit S.Beinardus Epift.90
ad Innocentium II. vbi fic Pontificem allo-
quitur; Oportet ad veftrum referri lApoftolatum pe.
ricula quaque & fcandala emergentia in regno Dei, &
frxfirtim qua de fide contingunt : dignum namque
arbitror ibi poti (fimum refiarcire damna fidei , vbi non
pofiit fides fentire de f e dum ; hac quippe e fi huius pro-
rogati uaf edis, cui entm alteri aliquando ditium cfkego
pro te rogaui, Petre, vtnon deficiat fides tua, &c. Qua,-
re merito vnufquifque fidelium S. Petri Chry-
fologi monitum in Epift. ad Eutichem au!cuL-
tareilludque animo inferibere deberet : Horta-
mur te , inquit , frater , vt bis, qua et beatifiimo Pa-
pa 'Ppmana ciuitatis /cripta fiunt , obcd:enter attendas}
quoniam beatus Petrus , qui in propria fiedeviffit, pr*~
fiat quatentibus fidei veritatem,-
PARAGRAPHVS II.
Ve Conciliis .
CO w C 1 r I A quas 'in Ecdefia celebrari
folent,aliafunt Oecum enica feu generalia,
qusefummi Pontificis authoritate conuocatis
ex orbe vniuerfo Epilcopis congregata funtj
Alia non Occumenicafeu pamcularia,qu£e in-
DE LEGIBVS. -405*
Feriorum Prolatorum authoricate , ex aliqua
prouincia particulari ,vel natione conuocantur.
De vtrifque breuiter hic agendum cft: Atque in
primis quod fpedat ad Concilia generalia. •
Dicendum i. Concilia generalia pleniiTunaiff
habere poteftatem condendi leges pro totius
Ecclefio regimine ; ad carumque obferuatione
omnes & quofcunque fideles obligandi. Hoc
veritas inconfeflo eftapud ©mnestciim gene-
ralia Concilia legitime congregata vniuer/alem
Eecle/iam reprelcntent; Chriftufque Dominus
expre/IIs verbis edixerit, vt, Si quis Ecclejiam non
audierit. Jit tanquam ethnicus publicanus -Sed dif-
ficultas eft, quaenam fint illa Concilia generalia,
quo pro legitimis haberi debeant. Pro cuius
lelolutione,
Dicendum 2. Concilia generalia legitima il-
Ia eflc,qu« Romani Ponciiicis authoricate con-
gregantur, &in quibus vel per fe,vel per legatos
profidet. Prior huius a /Tortionis pars probatur
ex antiqui/fimo canone, in quo ftatuitur , Frater
Jintentiam 'Romani Pontificis Concilia celebrari non
pojfi ; quemCanonem Apoftolicum efle teftatur
5. Marcellus Papa in Epift. ad Epifcopos
Antiocheno prouincia» j illumque renouauic
Concilium Niconum i. vt habetur in Epift,
Synodi Alexandrino ad Fodicem & in Epift.
Iulij i.ad Epi/copos orientales. Probatur item
ex Concilio Calced.aft. i. vbi Diofcorus Pa-
triarcha Alexandrinusprohibeturfedere inter
Epifcopos,eo quod Synodum generalem con-
uocmc aufus fuiflet line authoricate Apoftolico
Sedis: S_uod, Vt ibi dicitur, nunquam licuit,nnn-
quitm faSlumefi. Et ex Concilio 7. generali adi.
6. vbi reprobatur Concilium quoddam Con-
ftantinopolitanum , eo quod fine confenfu Ro-
mani Pontificis ab Imperatore conuocatum
fuiflet.
Secunda pars aflertionis; nimirum Concilia
illa generalia folummodo pro legitimis haben-
da efle, in quibus fammus Ponrifcxperfevel
per legatos pradjdet>melius probari non poteft,
Digitized by Google
■W
•jfllv
406 DE LEGIBVS.
oiiam induftione brcuiter tafta perantiqu:
maCencilia generalia, { de recentionbus er
Conciliis id planum & cuidens eft ) m qui!
RomanusPontifex per fe vel legatos fuos p
fedifle refertur. In Concilio enim Apoftoli
de quo mentio fit Actor.i f. prsefedit S-Peti
vt docet Sc probat S .Hieronymus Epift- ac
Auguft.quae eft interAuguftinianas ix.InC
cilio Nicsno i. anno 327. Holius Epileo
nomine S. Sylueftri Romani Pontificis I
.< ' ■'iret CX illius fubfcriptione qua» <
xaum piajlau. m etiam .Patriarcham qui
nodo interfucrt fubfcriptiones procedit, ic
• fluea>?Athanafio princeps illius Concilij
:at':. In Concilio Ephefino anno 431. pr;
‘ i . Cyrillus Alexand. nomine Coeleftini 1
ii.CS, Pontificis, vt teftatur Euagriuslib.i.l
cap. 4. & S. Profper in Chronico , & ap-
conftat ex Epift. ipfius Coelcftini ad profai
S.Cyrillum in qua vices fuas illi demandat.
Concilio etiam Calcedonenfi anno 4T*- 1
chafinus & Lucenfius Epifcopi profuerunt
mine S - Leonis Papa.», vt confiat ex afiisip
Synodi, pnefcrtimquc exEpift. illius ad S.I
nem, qua; habetur a<ft- ^.vbiidcm S Lco e
tur Epifcopis ipfius Synodi tanquam mem
caput praefuifle in lus, qui eius tenebant o
nCIDicendum %■ ficut7fummi Pontificis
Concilia generalia conuocarc iifque prqfid
fic etiam ad Epifcopos iurc proprio & ord
rio pertinere, vt in illis ledeant , non lblitrr
confiliarij , fed etiam tanquam legitimi iud.
in rebus ad fidem & difciplinam Chriftiar
fpefiantibus. Id aperte confiat ex perpe
ipfius Ecclcfia; praxi , 8c actis Conciliorum
neralium in quibus Epifcopi fententiam t
quam iudices dixerunt , & illorum decr
fubfcrip ferunt.
Quamuis autem iure ordinario foli Epifc
in generalibus Conciliis tanquam iudices
tereflepolfint jex priuilegio tamen &conl
i f
— c’ -*
r
DE LEGIB-VS. 407
tudine id aliis etiam quibufdam perfonis Ec-
clefiafticis competere pofte tradit Bellarminus, jeC‘5'
vt Cardinalibus &c. czp.it
Quod fpe&at ad alia Concilia quas vniuerf»- ’
lia non fiint , obferuandum eft illa triplicis effe
generis talia liquidcm funt Nationalia, qua*
conuocatis alicuius regni feu nationis Epifco-
pis a Primate vel Patriarcha inducuntur : alia
Prouincialia,quae abArchiepifcopo conuocatis
prouinciaj fibi fubiedx Epitcopis; alia denique
Dicecefima,qure Epifcopi authoritate celebran-
tur.
Porro ad hoc vt Concilia eiufmodi particu-
laria leges in propriis territoriis obligantes
condere poflmt,confenfus vel approbatio fum-
mi Pontificis minime requiritur, vt docet Lay- ^racr.
manusjdummodo nihil in iis contra vniuerfiles 4* de
Ecclense leges decernatur. Quod autem aliqui leS*
Do&ores exiftimant ftatuta eiufmodi Conci- c-7«
liorum particularium , fi d fummo Pontifice
approbentur & confirmentur , totius Ecclefite
fideles obligare; id intelligendum eft, fi ab illo
approbata fint & confirmata eo animo , vt ad
eiufmodfftatutorum obferuationem velit om-
nes vbique terrarum fideles obligare ; (quod ex
verbis approbationis feu confirmationis' di-
gnofei poteft ) fecus fi approbatio illa , feu
confirmatio ad maiorem tantum vim & Habili-
tatem eiufmodi ftatutorum a fummo Pontifice
concedatur, tunc enim extra proprium territo-
iium obligare minime cenfentur.
#
• * /
PARAGRAPHVS III.
* D f Epifcopi s, ahifque Eccl e fi&
‘Praelatis.
CE R. T V M eft in primis Epifcopos cx
diuina inftitutione inEccIefia pofitosfuif
fe ad illius regimen Sc gubernationem , vt ma-
Digitized by Coogle
Cap-7
408 DE LE GIBVS-
nifefte conflat ex his Apoftoli verbis : Pofuit
A&.20 vos Spiritu* fandus Epifcopos regere Ecclejiam Det j
proindeqjlegum ferendarum poteftatem penes
xiJosefle relpeclu fibi fubditorum.
Certum eft etia ex eadem inftitutione diui-
na, Epifcopos fuperiores efle prefby teris : non
folum quoad Ordinis dignitatem /vr in tracta-
tu praecedenti dictum eft ) fed etiam quoad re-
giminis authoritatem , feu iurifdiclioncm. Id
Can v aPert^ colligitur ex Epift. 1. ad Timoth. vbi
^ "')• Apoftolus formam praderibir, fubqua Epifco-
pus accufationem aduerius prefbycerum reci-
pere debet ; ex quo fcquitur Epifcopum efTe
prefbyteri iudicem, ac proinde fuperiorermvn-
de in Concilio Neocadarienfi can. 13. dicitur
Epifcopos Apoftolis, prcfbyteros vero difeipu-
lis Chrifti in Ecclefiaftica Hicrarchia fucceilif-
fe : quod etiam docet S. Auguft.in Pfalm.44.
Sc in Concilio Trid. fe/T. ap can. 7. anathema
profertur in eum , qui dixerit Epifcopos non
efTe prefbyteris fuperiores.
Certum eft praeterea vnum quem que Epifco-
pum in propria tantummodo dioecefi,non vero
in tota Ecclelia authoritatem & iurifdidionem
obtinere : vnde Concilium Conftantinop. 1.
can.’?. declarat , quod Epifcopt non inuitati vitra
dtcecejim accedere non debent fuper ordinandis ali-
quibus , vel difponendis Ecclejiajlicis caufis : quod
etiam decretum eft cap. Nullus primas > 9 •
qua:ft. a.
Certum eft denique quod , ficut authoritas &
iurifdidio refpe&u fubditorum Epifcopo com-
petit ; fic etiam ipfi Epifcopo a f ubditis honor
Sc obedientia deferri debetpuxta illudApoftoli
Hebr. 13. Obedite prxpojitis veftris , t/y fitbiaccte
ets , &c. Vnde S. Ignatius Martyr in Epift. a*d
Trallianos , Epifcopo , inquit, fubditi eftote ficut
Domino, 8c inConcilio Calcedonenfi ad. if.
Can. 8. ftatutum , vt clerici bajilicii , monaflerijs ,
& alijs Ecclejlis ajeripti , fecundum fandorum Pa-
trum traditiones fnb Epifcopi poteftate permaneant >
-v per contumaciam ab Epifcopo fuo defiliant : qui
DELEGIBVS. 409
vero audent euerter: ciufmodi formam, & quocunqttc
modo nec proprio fubijauntur Epifeopo,. canonum cor~
rectionibus fubiacebunr.
Quod fpe&at ad alios Ecclefi® Praelatos ,
breuiter di cimus, praeter RomanumPontificem
aliolque Epilcopos, quafdam alias dignitates
in Ecclefiarcperiri ad maiorem ipfius tum vti-
Jitatem tum decorem , ac in primis San&a*
Romana; Ecclefiae Cardinales fummo Pontifici
a/fiftere,ipfumque in regenda Ecclefia vniuerla
confilio & opera iuuorc, de quibus plura videri
poliunt apud Bellar, lib. 1. de Clericis cap. 16.
Patriarchas item ac Primates Archiepilcopis
feu Metropolitanis fupereminere, & iftosalijs
Epifcopis, ita vt ( ficut habetur cap. Si inter ,
6. qucEft. 4.) ab Epifcoporum iudicio ad Ar-
chiepifcopos &Metropolitanos appellaripoflit,
Jk ab illis ad Primates & Patriarchas, ac de-
mum ad Romanum Pontificem , cuius iudicio
controuerfiam quamcunque ad res aut perfo-
nas Ecclefiafticas fpe&antem dirimi ac definiri
oportet.
Vbi tamen obferuandum efl aduerfus Epif-
copos propter eminentiam dignitatis in caufis
criminalibus grauioribus, nec fententiam ferri»
nec etiam iuridice inquiri aut procedi pofle
abfque fedis Apoftolicre authoritate, vt in plu-
ribus canonibus fimeitum habetur, ac noui/fime
in Concilio Trid. felT. 24. cap. f.
\bus modis cejjare pofiit obligatio
feruandee legis humclrue.
I C B ndvm i. legis humana; feruanda;
obligationem cellare pofle per abrogatio-
nem illius : ac proinde legem ipfam humanam
©b caufas aliquas iuftas & rationabiles pofle
aliquando abrogari : Nec enim ( vt loquitur
Innocentius in Concilio Lateran. generali, &
a
i*r ' v1'-
l8fe
410 DE LEGIBVS.
jeferturcap. S. dc confang. &affinit. ) D.kf
rcprehenfibde iu dicar iy Ji fecundam varietatem tem-
porum ftatuta quandoque varientur humana , prt-
fcrtim cum vrgens nec; f itas vel euidens vtilitas id
txpofcit : quoniam ipfc Deus ex his , qu.« veteri
tejhmento J latuerat , nonnulla mutauitm nono.
Dicendum 2. legem humanam abrogari
pofle tura illius difluetudine vel contraria con*
fuetudine ( vt fccfione fequenti dicecur ) tum
etiam voluntate principis qui legem tulit, aut
fucccdoris, vel liiperioris illius : certum eft
enim principem, qui legem tulit , pode illam
reuocare & abrogarcteadem enim poteftas qua:
ad legem terendum requiritur , iiitficit ad illam
abrogandam ; ciitn ittxca regulam iuris , Lex
omnis per qttafcnnque c.iufu nafe tur , per e.ifdem
dijfoltu pitefl.
Certum eft etiam idiplum ab eius fucceflore
pode heri , cum tanta iit poteftas fucccdbris ,
quanta fuit illius qui legem [tulit : iicut ergo
potcll hic legem a i e latam reuocare, iic & ille
poterit : Sc cum par in parem non habeat im-
peiium, nfin poteft huic ille valide preci p ere
ne legem afe latam reuocet. Certum eft deni-
que iuperiorem inferioris legem polle abroga-
re : fictu enim inferior fubditur fuperiori , fic
eius poteftas fuperioris poteftati fubdita c!l ,
vnde per quamdam eminentiam poteft quid-
quid inferior, qui ficut legem d. fe latam reuo-
care poteft, fic etiam poterit cJus fuperior.
Dicendum ?. cellare quoque obligationem
feruanthe legis , quando illius caula & rario
cedat. IcaS.Doflor 1. 2. q. 105. a. 4. quia
( vt habetur c. Cum ceffUnte, dc appellationibus)
tejfante caufa cejf.it effetius : & ficur lex ab initio
non fubfifterct , fi abfquc caula Sc ratione lata
edet , ita definente caula 8c ratione ob quam
lata eft, ipla etiam ede, ac proinde obligare
definit : quod tamen intclligi debet in praxi,
quando certum eft Sc euidens caufam eiulhiodi
legis cedarc, alias, fi aliqua dubitandi ratio
Itibfit, t ut jus eft adire Supcrioienij nihilquc in-
fw Vi
, . t
.-.'V f 7- - r-
. -■ f . JT$ ^ . Jt iv v
-*£. — -0
art. i*,
ad z*
DE LE GIR VS. 4«
confulto illo contra legis tenorem attentare.
Quod filexplurcsin fep.ures contineat gure Lib.6.
ab inuicem difiungi podint, tunc ( vt recte mo- de lcg.
uet Suarcs) quamuis cedet caula & ratio ali- c, y.
cuius partis, poteft tamen alterius ratio & cau-
fa pcrtcucrare , ficquelex cenfebitur fecundum
illam partem femper obligare , vt enim habetur
in regulis iuris : vtde per inutile >:on di.be t vitiari.
Dicendtun 4. legis leruanda? obligationem
ceifare prteterci per legitima liiperions difpen-
fationem. Ita S. Thomas varijs in locis fed
praefertim 2. 2. q. 88. vbi, quid fit dilpcnlare ,
explicat his verbis : Cum dfipcnfi.tur in l.ge hu-
mana. , non fit vt legi humatu non obidiatur , quod,
eft contra legem natura, & mandatura diurnum fld fiv
vt hoc, quod erat lex, non /Pelex ineo cafk , rclpcctu
/cilicet illius cii quo difpenf ttur : ficut enim ex
caula rationabili potelt legiflator aut eius fuc-
cefior vel fuperior lege reuocare& abrogare, (vt
fupra dictum elt) ficque omnes fubditos ab ob-
feruatione illius eximere, poterit a fortiori ex
rationabili caufa aliquem particularan fibi fub-
ditum ab illius feruandae obligatione eximere ,
Sc fic cum illo fuper ea lege cfilpenlare.
Quaeres an difpcnlatio conccfla fine ca ufa
iufta Oc rationabili valida fit & licita. Refpon-
detur validam quidem ede vt docent Innocen-
tius, Nauarrus, 8c pluics alij quos citat & fe-
quitur Sanchesj fed tamen illicitam refpectu Lib.8.
tum fuperioris dilpenlantis tum fubditi dii- dedifi
penfationem illam poftulantis Sc acceptantis , penla.
vt docet S. Thomas 1. 2. quadi. 9 7. a. 4. vnde dilp.
Concilium Trid. fed'. 24. cap. f. & fefl'. 2f. 17. nui
cap. 18. dicit difpenfationcs nonnifi vrgenti & 2.7.
iulla ratione caula cognita, Sc lumma cum ma-
turitate concedendas ede.
Quale autem peccatum fit abfquc infla caufa
dilpeirfare, non confentiunt inter fe Doctores;
quidam enim ( vt Nauarrus pradud. 9. nu. 14.
Sc Sotuslib. 1. de iuftitia quadl.7. art. ?. ) ar-
bitrantur luperiorcm fine iufta caufa in propria
Ic^e dilpenfantem peccare tantum venialitcr ;
i> i)
rg-trsrg
m9s 4C
414 DE LEGIBVS.
ali) ( vt Suares lib. 6. de legib. cap. 18. & Va-
lentia tom. 2. difp. 7. qua-ft f . pun. 9. ) affe-
runt peccare mortaliter : probabilius tamen lo-
qui videntur illi , quid id ex qualitate legis ac
aifpenfationis dijudicadum effe afferunt : ii
enim ex ilia difpeniatione fcandalu aliquod, aut
damnu teporaleaut ipirituale oriatur, tunc pec-
catu erit mortale fi vero nullum eiuimodi fca-
dalum aut damnum fubfic, erit tantum veniale.
Qua?res 2. an inferior aliquando diipenlare
poffit in lege fuperioris. Reipondetur id neque
licite neque valide fieri pofle, nifi quando gra-
uis aliqua vrget neceffitas, nec nifi valde dif-
ficilis ad iliperiorem pateat recurfus ; excipitur
tamen cafus in quo diipeniandi facultas infe-
riori generali aliqua lege, vel fpeciali priuilegio
conceffafit, vel aliqua legitime prafferipta con-
fuctudine comparata : qua: quidem fufiiis ex-
plicata videri poffunt apud Laymannum trad.
4. de leg. cap. 22.
Qtueres 5. an Prtelati & fuperiorespo/fint fe-
cum difpqifare in ijfdem cafibus, in quibus
cum aliis difpenlare poffcnt.Refpondetur poffe
non modo valide fed etiam licite , tum com-
‘ mittendo alteri , v. g. confeflario , aut vicario ,
dc facultatem vt fecum difpenfere poffit inijs, in
P?1. quibus po flent cum fubditis dfibenfare; tum
dilp4. eciam dire&e fecum difpeniando ob eafdem
nu. ?. cau(as, ob quas iufte & rationabiliter cum fub-
ditis di/penfare poflent , vt fufius explicat &
quet. probat Sanches.
2.2. q. Dicendum f. fegis feruanda: obligationem in
120. a.
I.
docet S. Thomas) legem humanam vniuerfim
aliquid pra:cipientcm in aliquo particulari ca-
fu, in quo ceflat illius obligatio, vel interpre-
tari vel emendare : cum enim ( vt idem decla-
rat ) adus humani, de quibus lex fertur, in An-
gularibus contingentibus confiftant, quae va-
anquo cani particulari cenare pone per ipiius
legis interpretationem, feu emendationem, qua?
fit per virtutem illam, qua Theologi epijKiam
feu aequitatem vocant, cuius proprium eft ( vt
aosle
DE LEGJBVS. 41*
riari pofiimt infinitis prope modisj quos legif-
lator prxuidere nequit, qui cum in ferenda lege
communem lpe&et vtilitatem, ad id prxfcrtun
attendit quod in pluribus accidere folet : hinc
fitvt aliqui cafus occurrere poffiint, in quibus
lex ipfa deficiat; ita vt non fokim tunc nulla fic
ad illam feruandam obligatio, fed ne quidem
eius obferuatio licita fit: e. g. lex, qua iubet vt
depolita refti tuantur, iufta cii ; & tamen con-
tingere poteft aliquando, vt proditor vel furio-
fus arma depofita repo fcat, ille ad patrite im-
pugnationem, hic ad lui vel alterius necem ; in
quibus cafibus manifeftum eft reftitutionem
depoliti, quamuis lege prtelcriptam , nihilomi-
nus efle contra rationem, ac proinde illicitam :
quare necefle eft tunc legem illam vel interpre-
tari vel emendare, legillatoris potius mentem
quam verba fequendo : hinc Ccelcftinus Papa
cap. Humana aures 22. quadi, f. Non debet , in-
quit , aliquis verba conjiderars , fed intentionem ac
voluntatem : quia non debet intentio verbis dejer-
uire , fed verba intentioni. Porro intentio & vo-
luntas legillatoris, tum ex materia legis, tum ex
eiufdem circumllantiis,tum praefertim ex illius;
fine 8c caufa feu ratione ob quam lex ipfa lau
efi, intelligi poterit.
SECTIO VII.
Ariy & qua ratione cenfuetudo 'vim
legis obtineat .
DIcindvmi. confuetudinemaliquan- g*-2' 5“
do vim legis obtinere poffe. Ita S. Dofior ^ ' '
& patet ex yfu communi tum Rerum publica-
ium,tum etiam ipfius Ecclcfia?: confiat enim in
variis regnis & prouinciis, imo Sc in ipfa Ec-
clcfia plurima recepta efle, & tanquam obli-
gantia obleruari,qua; tamen nulla lege pofitiua
led fola confuetudine introdufia Tunt, vnde
S. Auguftinus Epift. S6. ad Cafulanum, Mos .
inunir . ootuL Dei . </-r indit ut. i > v. Iw»
Cjooglc
I
1
414 DE LEGIBVS.
funt tenenda , irfnut prauaricatoris legum diurnarum,
na ir contemptores con fuctndinum Ecdefiajhc.irum
coercendi funt .
Dicendum z. ad hoc vc confuetudo aliqua
vim legis obtineat, quatuor ptajlertim condi-
tiones requiri- Prima cfl , vt confuetudo illa
fit rationabilis , Sc bono communi vtilis. Ita
cap. Ent autem /?*, dilt. 4. 3c per fe patet I vt
enim vim legis habeat pr<Kcipuas>& magis nc-
ceflaria s legis qualitates habere debet, lex au-
tem ( vt 1'upra dictum clt ) debet efle rationa-
bilis & bono communi vtilis. Secunda eft, vt
tempore aliquo diuturno durauerit,vt infra ex-
plicabitur. Tertia, vt confenfus faltem tacitus
iegillatoris feu Principis interueniat: tunc au-
tem tacite confentirc cenfetur, fifeiens talem
populi morem, illum , cum poflet , impedire
noluerit. Ita fimetus Doclor fupra in rdp. ad 3.
... Quarta denique, vt confuetudo illa feruetur .i
i1* 7; populo aut maiore illius parte quafi cx obliga-
* c e°' tionC) feii ex animo introducenda.’ oblieatio-
C. 14. Vt ob'eruat Sinues : vnde confuetudo illa,
qua: vim legis obtinere cenfetur , definitur ab
• Ifiioro cap". 3. lus quoddam mor.bus viftitutum ,
quod pr. lege fltfc pitur, cum dejicit lex.
Ex quo intclligicur, quare plurima: confue*
tudines rationabiles ac pire, & iam a diuturno
tempore vfitaue fuperioribus non modo non
contradicentibus fcd etiam approbantibus, vim
tamen legis non obtineant , vt ad campana;
pulfum fandtiflimam Virginem lalutare, in Ec-
clcfia: ingreflu aqua luftrali frontem alpergc^c,
tcc. quia Icilicct lue & alia: fimiles confuetudi-
nes cx liberali tantummodo aftcctu & deuotio-
nc, non vero ex vlla inducendre obligationis
voluntate inchoata: funt ac continuantur.
pja.n. Ceterum recte monet S nares in dubio , an
de leu. obligatio per confuctudinem aliquam inducta
c< .4* fit, coxeris paribus inclinandum potius efle in
’ eam panem, quod confuetudo lit deuotionis
- • . qudui quod fi obligationis : quia iuxta regu-
lam communem Doctorum , ira dubio nemo
d
i. V
DE LEGIBVS. 41*.
prxfiimitur velle obligari ; neque expedit mul-
tiplicari prccepca , vbi moraliter cerea non
funt.
Dicendum ?. confuerudinem nOn modo con-
flitucnde legis, fed etiam abroganda; vim habe-
rg, vt docet S. Thomas fupra: quod probari ^uPr,‘'
poteftcxcap. vltimo de confuetudinc, in quo a' ?*
Gregorius IX. declarat pofle Confuerudinem ,
aliquam lari po/iruto ( humano /cilicct ) praiudi-
€iu,m generare, Ji rationabili i fuerit &l*gitime profert-*
pt-i : ex quibus verbis colligitur duo requiri, vt
confuetudo legem aliquam abroget : primo vt
fit rationabilis, quod per fc patet : fecundo vt
fit legitime pr^feripta ; id eit vt tanto tempore
durauerit, quanto ad legitimam pra;fcriptionem
aduerfus ipfim legem opus cft.
Quires quanto tempore opus fit ad praTcri-
ptionem illam complendam aduerfus legem. :
Communior & magis recepta Theologorum
refponfio eft, ordinarie requiri decennium ad
preferibendum contra legem ciuilem ; quadra-
ginta vero annos aduerfus Ecclcfiafticam. Jta
Sylueftcr, Azorius, Corduba , Suares, Sc alij rra<fi.
apud Laymannum. Ratio cft, quia»ad pr^feri- 4.,
bendum aduerfus legem requiritur tempus-deJcg
longum ; tale autem in iuie ciuili ccnfetur cfie c. 24.
decennium, vt confiat ex L. Super longi C. de
prefcrintionc longi temporis.-in iure autem*Ec-
clcfiaftico ordinarium pr^feriptionis tempus
cernetur ede quadraginta annorum, vt confiat
Cx cap. De quarta, Sc CCip- isid aures , de pra;P
crip- l uti/fimum autem in prnxi efi nihil te-
mere luper hac re definire, fed Dodlorum Sc .
Sapient um virorum confilium perquirere , aut
etiam Superiorum fcuLegiflatorum mentem ac
voluntatem explorare.
41 6
DE LEGIBVS.
SECTIO VIII.
De lege diuirta pofitiua ,
obligare,
NOmiki legis diuinae pofitiua; intelligi-
mas eam, qua; Deo authore condita , &
litteris confignata, hominibus ad obferuandnm
impofita eft. Ea autem duplex eft ; vetus , quae
per Moyfem Dei nomine lata & promulgata
eft; & noua, qua; a Chrifto Domino condita
in Euangclijs alijfque noui tcftamenti libris
confignata eft : & circa vcramque
Dicendum i. legem veterem fuifle in fe bo-
nam & fanCtam, licet lex uoua longe fit illa
,, melior & perfectior.
'Quod fuerit bona & fanfta conftat tum ex
his Apoftoli verbis Rom. 7. vbi de lege veteri
loquejjs, Lex, inquit , fanda iy mandatum fan-
Bv,m, iy iuftum, irionum’, tum ex eo quod a
Deo condita, & a Chrifto Domino approbata
eft, qui S. Mat. p. dicit fe venifle, non vt lol-
weret legem, fed vt adimpleret : quare olim
Marcioniftce , Manichaei , & alij ab Ecclefia
tanquam haeretici prolcripti funt, eo quod in-
ter alia dogmata erronea veterem legem tan-
«quam inutilem 8c malam reprobarent 5 contra
quos agit lanftus Epiphamus ha;refi. 33. 41. &
66. & S. Auguftinus variis in locis, & prader-
tim lib.i9.&"a2.contra Fauftum Manichaeum.
Quod vero lex noua melior & perfectior fit
lege veteri, conftat ex varijs Apoftoli locis pnf-
fimin Epift.ad Rom. 8c ad Galat. #£ ad Hebr.
7. ea de' caufa Chriftus Dominus vocatur
Melioris tcftamenti fponfor-, 8c fuse id docet SC
probat S. Thomas quadi. 106. art. 1. & 2.
Dicendum 2. veteri lege folos Iudacos obftri-
ctos fuifle , legem vero nouam omnes omnino
homines vbiuis terrarum ad fui obleruationem
fi
DE LEGIBVS. 41*
Quod, lege veteri Iudaei foli obflri&i fuerint
patet tum ex eo quod folis Iudaeis promulgata
fuit Exod. 19. & 20. tum etiam ex eo quod
multi ex gentilibus abfque illius obferuarione
falutem funt confecuti, vt docet S. Dionyfius
cap. 9>.cceJ eflis Hierarchia;.
Quod vero lex noua omnes homines vbiuis
terrarum obliget conflat ex capite vltimo S.
Match. &S. Marci vbi ChnflusDominus Apo-
flolisiniungit, vt doceant omnes gentes, &
Euangelium praedicent omni creatura; : edicit-
<jue condemnandos cfTe, qui credere ac.legem
illam recipere noluerint.
Dicendum 3. legem veterem dcfijfTe ; legem
vero nouam vfquead confummationem fieculi
e/Tc perfeueraturam.
Quod lex vetus defierit conflat ex varijs
Apoflolitcflimonijs Hcbr. 7. vbi dicit tranf-
lato Sacerdotio legis cranflationem fa&am effe
Ephef. 2. vbi loquens de Chriflo dicit , illum
legem mandatorum decretis euacuafTe.
Quod autem lex noua vfque ad finem faeculi
perfeueratura fit, firma fide tenendum efTc do-
cet S. Thomas quafl. ioy.art. 4.
Quadres i.an lex vetus tota defierit ? Bellar-
minuslib. 4. de Iuflificationecap. 6. cxifli-
mat dcfijfTe tantiiin quoad ccremonialia & iu-
dicialia praecepta , non vero quoad moralia :
Suares vero lib. 9.dele<yb. cap. 11. & plures
alij Theologi, quos ibidem citat, totam defijf-
fe afTerunt, etiam quoad prarccpta morali a : ita
vt obligatio ad illa feruanda penitus cefiaueric
in quantum illa lege veteri praecipiebantur $ li-
cet alioquin ad eadem illa praecepta feruanda
tam lege naturae quam lege Euangelica tenea-
mur: quae poflerior fententia ideo videtur pro-
babilior, quod magis confonct teflimoniislu-
pra citatis , quibus vniuerfim lex vetus defijfle
dicitur.
Quadres 2. quonam tempore lex vetus cefla-
nciit, & obligare ad fui obferuationem delic-
iit. Refpondetur iuxta communem T heologo.
S v
rr-rv-se^
' • -£bir<: \
418 DELEGIBVS.
rum fcntcntiam ccflauifle & obligare defijfTe
in morte Chrifti Domini- Ica Hugoa S. Victo-
ielib.2. de Sacramcn. parte 6. cap. 4. S. Bo-
naucnturain 4- dift. 3. quadi. 3. & S- Thomas
quarft. ioj-art- 3- ad 3. & art- 4. ad 1. vbidi-
ftinguit tria tempora. Vnum quidem ante Chrifti
P.ijiionem , 1 n quo legalia neque erant mortua ne-
que mortifera : aliud autem poft tempus Eu.ingelij
diuulgiti, in quo legalia funt mortua & mortifera:
tertium autem »fl tempus medium fciUcet a Paftio-
ne Chrifti vfqus ad diuulgationcm Euangelj in
quo legalia quidem fuerunt mortua ; quia neque
vim aliquam habebant , neque aliquis ea obferuare
tenebatur : non tamen fuerunt mortifera. (Quibus
quidem verbis S. Doclor mentem fuam apetit
liiper graui controuerfia , qua: olim inter SS.
Hieronymum Sc Auguftinum exorta eft , vt
conftatex v.irijs illorum Epiftolis vitro citro-
que datis qua: habentur inter Anguftinianasab
8- ad ig. S- Hieronymus fiquidem docebat ab
inflanti mortis Chrifti Domini veterem legem
non modo mortuam , led Sc mortiferam ede
caepifte; neque folutn illius feruanda: obliga-
tionem ceflauiftc, fcd neque feruari abfquc pec-
cato potuifle : Sc quoniam fitis conflabat Apo-
ftolos multis annis poft Chrilli pallionem lega-
lia qtuedam obleruaflc, dicebat id ab illis f mu-
late fa&u quo facilius Judaeos legis fu* zelatores
ad Chrifti fidem allicerent- Econtra veroS- Aug.
( cui communiter Theologi fubfcribunt] affe-
rebat Apoflolos nulla fimulatione fuiffe vfos :
fed licite &honefte ceremonias quafdam vere-
tis legis poft Chrifti Domini mortem vfurpaf-
fe: licet enim lex illa tunc c/Tet mortua, non-
dum tamen erat mortifera; & quamuis ad lui
obferuationem amplius non obligare , obfer-
uatores tamen litos nullius peccati reos efficie-
bat : quod ibidem dicit fuaui Dei prouidentia
fuilfe dilpofitum ; tum vt Iudaei legis fure cere-
moniis mirifice addidi facilius ad Chrifti fi-
dem conucrtcrentur; tum etiam ne lex illa ve-
tus tanquam mala & fupcrftitiofa reprobata
. ..
DE LEGIBVS. 419
per Chriftum fuifle videretur, & vt aliquo cum
honore fepeliretur.
Quo vero pra;cife tempore non folum mor-
tua, fed & mortifera efle coeperit lex vetus ,
non latis exploratum habetur : illud certum eft
iam a multis fsculis mortiferam & illicitam
e/Ic veteris legis obferuationem , cum pradati
SS. Hieronymus'& Auguftinus citatis Epifto-
lis, fed praefertim 11. & 19. id multo ante tem-
pora fua fuifle doceant : imo vero S. Ignatius
Apoftolorum difcipulus Epift 8. Si qttu , in-
quit, cum Incisis celebrat Pafch.t . aut Symbola Fejit-
uitatis eorum recipit .particeps e/l eorum .qui Dominum
occiderunt & ^Apoftolos cius. Vade colligitur pro-*
babile efle id quod docet Suares lib. 9. de leg.
cap. i8.viuentibus adhuc Apoftolorum princi-
pibus Mofaycse legis obferuationem mortife-
ram efle coepiffe ; cum vna quidem ex parte lex
Euangelica orbi pene vniuerfo,at nominatim
ludads omnibus diuerlas orbis regiones inco-
lentibus tunc innotuifle; ; ex altera vero^pluri-
miim referret hoc Chriftiana: religionis 8c fidei
dogma , quo lex vetus mortifera creditur , ab
ijfdcm tradi & confirmari.
4,i0
CAPVT IV.
Ve tegis diuince feti Vecalogi
praeceptis.
\
NOaii ni Decaxogi fignificatur
Jex diuina pofiriua decem praecepta co-
pleftens: quorum tria priora Deum Ipe-
dlnnt , feptcm vero poftcriora refpiciunt proxi-
mum : cuius quidem Decalogi antequam ex-
plicationem agrediamnr duo hic nobis obfer-
uanda funt. Primum eft Decalogum illum , in
quo diuina; legis pra?cepta continentur , eile
omnium legum epitomen abfoluti/fimam
( vt loquitur S. Auguftinus quarti. 140. fupei
.Exodum ) fummamque omnium, qua; cuilibet
Chriftiano agenda funt, in illo e/Te exprefTam ,
vt declarat Concilium Colonienfe in Enchiri-
dio Chriftiana: inftitutionhfj ita vt, fi eius prae-
cepta probe intelLigantur : liiffidenti/fima fint
ad a<ftus omnes humanos fiue exteriores fiue
interiores retfte ordinandos.
Secundum eft, praecepta illa Decalogi fuifl
fe a Chrifto Domrno tanquam fummo fegifla-
tore, non folum innouata & promulgata (quod
cx variis Euangelij locis confiat ac prartertim
S. Matt. 7. & 19. S. Mar. 10. & S. Lue. rS.)
fed etiam explicata, imo & ampliata, prout le-
gis Euagelica; maior penedio requirebat: quod
pafiim in Euangelijs videri poteft,fed prader-
tim in eo iermonc , quem coram difcipulis in
monte habuit, S. Matth. f. 6. & 7. in quo
quidem (vt docet S. Auguftinus lib. 1. deferm.
Domini inmonte in initio & lib. 1. cap. 40.
&poft illum S. Thomas- quarti. 108. art. 3. )
ca omn» complexus eft,quae ad perferam vitas
Digitized by Google
DE I. DECAL. PRAECEPTO. 41X
Chriftiana; formam quoad a&us tam exterio-
res quam interiores requiri pofiimc : quod fu-
fius explicat Grcgorius Valentia di.p. 7. de
leg. qua:ft. 8. pu. z.
In hoc igitur capite propofitum nobis eft de
lingulis ipiius Decalogi pr£Eceptis agere, prout
a Chrifto Domino in Euangeliis explicata 8c
ampliata funt fecundum communem & magis
receptam SS. Patrum & aliorum probatiifimo-
rum authorum doctrinam, in omnibus tamen
feruata ea breuitate, quam compendij ratio
exigit : quod vt facilius exequamur, duo pra*-
fertim circa vmmiquodque pra’ccptum inueftr-
gabimus : primo quid illo praecipiatur aut
prohibeatur: fecundo, quot modis Ln illud pec-
cetur : 8c ideo vnamquamque fe&ionem in
plures paragraphos fubdiuidemus.
SECTIO I.
Explicatur , primum Decalogi
v praeceptum.
, ^ ^ vi
Ego fum Dominus Deus tuus? Scc-
EJcn habebis Deos alienos coram me»
HO c primum Decalogi prseccptum du-
plex cft vt obferuat Catechifmus Roma-
nus pan. 3. cap. z. ex vna enim parte aliquid
iubet, ex altera vero aliquid prohibet: eftque
illius fenfus ( vt ibidem habetur ) Me verum
Deum toles , £r Diis alienis cultum non adhibebis t
ex quo patet» illud partim affirmatiuum efle ,
partim negatiuum. Ea cft autem ratio prasce-
ptorum amrmatiuorum y vt obligent quidem
lemper fed non pro feroper , vt loquuntiu
Theologi: negatiua vcrovtroque modo obli-
gant : id efH vt explicat S. Thomas ) quod 2
quamuis prteccpta affirmatiua femper habeant
vim obligandi, non obligant tamen ad conti- 4
4« DEI. DECAL. I»R>ECEI>TO.
nue exercendos aclus illos qui per ea imperan-
tur, fed pro loco & tempore & fecundum alias
circumflandas debitas, fecundum quas oportet
adum humanum limitari, vt fit aclus virtutis :
at vero praecepta negatiua quouis loco & tem-
pore obligant. Quamuis autem hoc primumDc-
calogi praeceptum, quatenus affirmatiuum, pra?-
fertim Ipcclet religionis aftus , quibus cultus
Deo debitus exhibetur; ad illud tamen virtu-
tum Theologicaru a£lus reduci debent ,vt dici-
tur in Catecliifmo Romano; quo fenfu S. Au-
guflinus in Enchir- cap. •}. dixit fide > fpc, ac cba-
ritare Deum ejje colendum : vnde fequitur ad re-
giam primi huius prascepti intelligcntiam re-
quiri vt explicemus quid circa fidem, fpem , 8c
charitatem ; quid item circa religionem in illo
praecipiatur aut prohibeatur.
PARAGRAPHVS I.
Quid circd fidem hoc primo Decalogi
praecepto praecipiatur aut prohibeatur.
DE virtute fidei illiufque propriis a<Elibu$
■ac obligatione, qtue ad illius exercendos
vnrcuique incumbit, egimus in priori huius
operis parte, vbi diximus adultos quofeunque
ad credendas omnes & lingulas Chriflianae rc-
\ ligionis veritates fide implicita obligari;fide ve-
ro explicita teneri credere vnum e/le Deumin
eflenria, trinum in perforus; filium Dei Incar-
natum efie aliaque myfleria in fymbolo con-
tenta; nec non 8c ea qua.’ pertinent ad rationem
facrarnentomm, qua ab ipfis fufeipiuntur aut
fufeipi debent; ac reliqua denique omnia, qua:
fecundum exigentiam flatus aut conditionis
euiufque ad falutem sternam confcqucndam
funt neceflaria.
Sed difficultas cfl quandonam affirmatiuum
illud fidei praeceptum obliget j fcu quonam
Digifeed by Google
f9mry
S&
t-
i
i
tom.a.
z.
dift.
q.z.
pu.
2.
n
* '
m
M
f ■• • DE I. DECAL. PRAECEPTO. 4.2*
f tempore teneatur quis ad aciam aliquem fidei
exercendum. Refpondetur ex probabiliori &
in praxi tenendaTheologorum lententia tribus
praifertim in cafibus teneri vnumquemque ad
a£lum fidei eliciendum.
Primus eft, cum alicui myfteria fidei primo
fufficicnter ad credendum proponuntur. Ita
Azorius,Malderus, Turrianus, Sanchez, & alij
quos citat 8c fequitur Bonacina : Secundum
quam dotflrinam pueri, vbi primum rationis
vfum adepti fiunt ciim ipfis ndei myfteria fiuf-
ficicnter proponuntur, ad illa actu credenda
obligantur, pra;fiertini fi ad id fie obligatos e fi e
ex dictamine conficientia;perfientiant: quodfi-
mili ratione de infidelibus dici debet.
Secundus cafus eft , quoties quis ad a#um
aliquem virtutis exercendum obligatur, qui fi-
ne fide exerceri nequit, vt cum quis tenetur de
peccato poenitere 8c conteri , facramentum
aliquod fiufeipere , Scc . Ita Dodtores proxime
citati. Re<5le tamen monet Laymannus trad.
J. dc fide cap. io. in hoc cafu prseceptum fidei
per fie & directe non obligare, fed fiohim indi-
re<fte & per accidens : vnde fit vtv. g.fijquis
Sacramentum aliquod fiufeipere omittat, quan-
do ad illud fufeipiendum obligatur, fufficiat fi
in confeftione declaret fe ciufimodi Sacramenti
receptionem omififie ; nec opus fit vr fidei
nftualis omiffionem exprimat, cum huius omifi
fio non fit peccatum diftindtum ab omiftione
illius. Ad hunc .cafum reducitur quando quis
videt fie tentationem aliquam fiuperare aliter
non pofle, nifi adtum aliquem fidei eliciendo;
tunc enim illum elicere tenetur ,vt fufius ex-
plicat & probat V alentia.
Tertius denique cafus eft, quando quis iuri- quadt- m
dice & publica authoritate de fide interroga- z. pu.p *
tut : tunc enim ad fidem tum interius elicien- • J £
dam, tum exterius profitendam obligatur, licet .< : . :
extali profe/fione mors illi immineat: imo
qui ab aliquo priuato de fide interrogaretur ,
illam non modo non negare5fied etiam exterius
1
difp.if
m
*«. r*
424 DE I. DECAL. m^CEPTO.
profiteri teneretur, fi cx illius profelfionis omifi.
fione diuinus honor laederetur notabiliter , vel
grauc aliquod fcandalum in proximum redun-
3. daret. , Ita authores citati poli S. Do&o-
rcm.
Ex di&is facile colligi poteftj quid circa fi-
dem hoc primo Decalogi praecepto prohibea-;
tur, Icilicet peccatum quodcunque fidei oppo-
fitum , quod generaliter ab eodem S. Dodtore
vocatur infidelitas; qua? quidem ( vtidem do-
0. ect ) duplex eft : alia negatiua, qualis eft in il-
lis, qui nihil vnquam de fide audire potuerunt,
quam dicit non cfle peccatum, fed potilis per-
nam peccati ex primi parentis peccato proue-
nientem ; Additque illos, qui eo foliim modo
infideles funt, propter eiufmodi infidelitatem
non damnari $ quamuis damnentur propter alia
peccata, qua? fine fide remitti non poliunt.
Alia elt infidelitas ipfi fidei ( vt loquitur S.
Dodor ) fecundum contrarietatcm oppofita ,
qua a quibuldam priuatiua vocatur,’ qualis eft
in illis, qui veritatibus fidei fibi fuflicientcr
propofitis nlfentiri nolunt : 8c ha?c ab eodem 5.
Do<fiore in tres Ipecics diuiditur, Paganifmqm
fcilicct, Iudarlmnm, & harefim; quibus quaift.
12. addir apoftafiam : aut enim quis renititur;
fidei nondum fufeepta?, & talis infidelitas eft
paganorum ; aut renititur fidei fufceptae"in fi-
gura; & fic eft infidelitas Iudaorum ; vel fidei
iufceptaein manifeftatione veritatis, 8c fic eft
infidelitas ; apoftatsrum quidem , fi fides fu fi-
cepta in totum abijeiatur ; ha?reticoium vero ,
( fi tantum cx pane.
Eft autem obferuandum ad rationem hacrefis
duorcquiri( vt docet S. Thcmas : ) primum
eft, vt fit error contra aliquam fidei veritatem
a Deo reuelatam, & ab EcclclLv prepofitam :
fecundum, vt eiufmodi error cum pertinacia &
contumacia iuncius fit : vnde. St qui fenten- '
Tiam fmm ( vt loquitur S. Auguftinus Epift.
162. & refenur cap. Dixit ^ pojiolus 24. quaft.
1- ), falfam atque prtterfum ntilla ferti*
DE I. DECAL. TR^CEPTO. 42r
naci animofitate defendunt, quarmtautem cauta fol-
Itcitudtnc veritatem, corrigi parati cum muenennt , ne-
quaquam funt inter hareticos d.putandi .
Ad hasrefim quoque pertinet peccatum il-
lorum, qui de articulo aliquo fidei deliberare
dubitantj vt enim dicitur cap. i. de haereticis
Dubius in fide , infidelis e fi. Item fi quis exponat
fc periculo errandi in fide, vt fi ex cudolitate
aut alia praua intentione libros haereticorum
legat } eorum conciones audiat; cum illis de fi-
de temere difputet; aut frequenti & pene ulofa.
illorum conueriatione vtatur.
PARAGRAPHVS II.
De <virtute fpei CT de peccatis illi
oppojitis .
SP E i nomen fumitur hic pro virtute fuper-
naturali Theologica diuinitiis infula, qud
homo fidelis, in praefenti quidem fatculo bona
falutaria, in futuro vero ipfan» asternam lalu-
tema Deo cum fiducia expedat per Chrifti
merita.
Dicitur i. ( virtus fupematuralis infufa ) J
iuxta communem dodnnam S. Thomae &
omnium Theologorum : vnde S. Bcrnardus in
Plal. 90. dicit haec Pfalmiftae verba , Quoniam
tu es Domine fpes mea , a nullo vere proferri
pofle , ttifi cui intus perfuafum fit d Spiritu San-
ifo.
Dicitur i. ( Theologica ) quia Deum imme-'
diate rcfpicit pro obieclo primario & prasci- 2*q*
puo : Neque enim, vcait S. Thomas, aliquid
minus fiperandum ejl ab ipfio Deo , quam ipfemet
Deus.
Dicitur per illam expe&ari a Deo non mo-
do falutem aeternam, quas in ipfius Dei fruitio-
ne confiftit, ied etiam omnia alia quaecunque
bona falutaria, id cft ad falutem conlequendam
nccefiaxia aut vtilia, fiue corporalia, fiuc fpiri-
Digitized by GoogI(
cr.p.
1x4.
Ench.
Ad
Plu-
li pp- a
c. 16
a.i.q
'iy.art.
'4‘
416 DE I. DECAL. PRAECEPTO,
tualia fint; quod conflat cxiis , qua; Chriftus
Dominus nos a Deo poflulaie & proinde fpera-
re docuit in oratione Dominica; Ea fipuidem ,
vt loquitur S. AugullinuS , ad fpem pertinent , qua
in or.it one Dominica continent at.
Dicitur 4- bona illa cxpcdlari cum fiducia
fpes enim omnipotentia & fidelitate Dei pro-'
mittentis innititur : vndeHebr- 6- vocatfpem*
^Anchoram anima, firmam ac tutam. C^uamuis au-
tem fiducia illa quatenus Deum rcfpicit ccrtif-
lima efle debeat quia tamen ex parte noffree
cooperationis multi defectus accedere poiTunt*
quibus promi ffionum diuinarum efieCtus im-
pediatur , ideo monet Apoftolus , Vt cum metu
& tremore falutem noftram operemur : ejut enim fpe-
rarfvz dicit S. Auguft- Scrm. if. ad fxatresin
eremo) & non timet , n?%!'gen.< efc\ qtn autem timet
& non fperat, d prefliucjl, 6’ d.fandit m profundar»
qua/i lapti.
Dicitur denique per Chrifli merita : quamais
enim ex pane quoque noflra ad aflecutionem
vite a.tcrne merita requirantur ; quia tamen fi-
ne diuina gratia, 43110; per Chrifli merita nobis
confertur, nihil pofTmnuS j & in iis qu$ pofiu-
mus &: volumus longe pouores 1'unt partes gra-
tia; diuina quam voluptatis humanaq id eo^Ab-
fit vt CUrifHantu in ft tp/l vel cor, fida t vel gE r. etu r
( inquit Cocilium Trid. ) ir non in D.mino $ cutut
tanta ejl erga homines bomtat, vtt.rum vclitejfc menta,
quaf unt tp/tus dona,
Quqres an licitum fit fpem in homine aut
alia creatura collocare. Refpondetur cum S.
Doclore, quanquam in Deo folo vt principali
caufa totius boni fpes collocanda fit, licitum
tamen quoque efle f perate ac confidere in ho-
mine aut alia creatura, tanquam caufa fecunda
& inflrumentali, per quam fecundum diuina;
prouidentia; ordinem adiuuari pofliimus ad
conlcquendum aliquod bonum , quod ad vlti-
mum & lhmmum bonum ordinetur.
His breuiter explicatis , videndum eft quid
fikcavuriitem fpei huc primo Decalogi man-
?E.
.-jr.r
DE I. DECAL. rR^CEPTO. 427
dato prscipiaturaut prohibeatur. Ac in primis
certum eft extare diui/lii prceceprnm de fpc in
Deum concipienda vt docet S.Thomas : quod 0 ..
quidem praeceptum , in quantum negatiuum
eft & defperationem prohibet , obligat femper *
vt ex ante diftis conftat ; in quantum vero af-
fomatiuum, tribus praefertim in cafibus fecun-
dum probabiliorem Theologorum fententiam
obligare confendum eft. Primus eft, quando
primum homini adulto fufficienter innote/cit
ie a Deo creatum e /i e ad vit.rm aternam confe-
quendam, feque teneri vitam illam aternam &
inedia neceflaria ad illam confequendam a Deo
fperare. Secundus eft, quando ad aliquid fa-
ciendum obligatur, quod actum fpei vclut dif-
pofitionem neceiTariam prairequirit; c. g.quan-
do tenetur, de peccatis per-nitere; ad illorum fi-
quidem remiflionem diuina: mifericor diie •
fp em requiri docet Concilium Trid. Tertius SelTtf.
eft, quando grauis aliqua tentatio defperatio- cap!'d*
nis vrget , quam aliter homo fuperare non po-
teft, nifi actum fpei eliciendo.
Recte autem monet Ifambertus ad fatisfa- Xraft
ciendum ciufmodi prxeepto non efic femper f«,l
neceflarium, vt formaliter cliciarur adtus i piius j:rD ‘l.
fpei, fcd fatis cfte vc virtualiter, quatenus in-.a -
eluditur virtuaj iter in alicuius alterius virtutis
a&u , v. g. pcrfectx’ contritionis, qui tunc for-
malitcr eliceretur.
^uod /pectat ad peccata, qua; fpei aduerfan-
tur, ac proinde hoc primo prxeepto prohiben-
tur. Theologi docent duobus prxlertim modis
contra fpem peccari pofle, prxfumptione fcili
ccc & dcfpcrationc.
Rursiis prajiiimptio dupliciter committi po-
teft vt docet S. Thomas: primo, cum quis
prxfuniit fe diuinam gratiam aut gloriam a;- t
ternam ex fe ipfo& natur* line viribus adipifei a
pofte: Secundo, ciimprxfumit fe ex fola diui-
na mifericordia confecuturum remillionem
peccatorum fine vlla pernitentia, aut xternam
beautudinem fine vilis operibus meritoriis.
2r.
h*
4*8 DE I. DECAL. PR,£CErTO.
Defperatio vero committitur, ciim quis de-
liberate de mifericordia diuina diffidit; nec
peccatorum rcmi/fionem , aut beatitudincm
teternam , mediaque ad illam neceflaria am-
lib. 4. pliusaDco expedat, idcoquc omnem conatti
Pv 1 in *-Pn iif/im tn 1 t-, ► r»*-rv> 1 f-t 1 R pAp ni-
ex parte fua requifitum intermittit. -Red e au-
tem obferuatTolctus ddpcrationem aliquan-
do efle harefi coniundam; fi quis v. g. exifti-
maret ac pertinaciter fibi perfuaderet Deum aut
nolle autnonpoflc peccatad fe commiiTa re-
mittere, ciufque mifericordiam talem non efl'e,
quse tot & tam grauia peccata toties iterata
condonare velit aut poffit : quod in confeffione
ecialiter declarandum foret.
Charitatis , peccatifque illi
oppofitis.
sSes* . .
i O min Charitatis
1\| nei
fecundum commu-
nem Theologorum acceptionem fignifi-
eat excellentiffimum quemdam amorem , qui
proinde bonum excellentiffimum & 1'umme
perfedum tanquam obiedum fpedare debet ,
Deum fcilicct ; qui propter fe fumme diligen-
dus eft , & propter quem caetera omnia diligi
debent.
Cum autem de hac nobiliffima virtute pluri-
ma dilputari foleant a Theologis , nos hic pra:-
cipua tantummodo & Icitu magis neceflaria
• ex eorum communi & recepta dodrina,prarfer-
timque ex ijs qua1 apud S. Dodorem fufitis ex-
plicantur, leligemus.
Primum eft, charitatcm non modo efle virtu-
tem fupcrnaturalcm Theologicam catcris om-
nibus quibufeunque virtutibus perfediorf, vt
fuse dcmonftrat S. Dodor, fed etiam efle ipfa-
rum virtutum veluti formam; in quantum ici-
licet illis Yltimam Sc completam perfedionem.
;le
t
i'
DE I. DECAL. PR^CEPTO. 41^
earum adus ad vlrimum finem perfecte ordi-
nando tribuit.
Secundum eft, charitatem cAe amorem, non
concupifcentia:autdefiderij, fed verae ac per-
feda: amicitia:, qua prius a Deo, licet fine vilis
noftris meritis amati , eiufque bencficijs pne-
uenti , iplum viciilim redamamus ac fumme
diligimus propter bonitatem ipfius , non qua
nobis bonus eft ac beneficus, fed qua in fe infi-
nite bonus ac perfectus, ac proinde infinite di-
ligibilis eft : ciim ( vt in priori parte dictum
eft ) quidquid in creaturis bonum aut perfe- trad.2.
dum eft vel efle poteft, id omne in Deo , imo cap. *
aliquid infinities melius ac perfectius reperia-
tur, quod illum omni amore di smiflimum effi-
cit.
Tertium eft, charitatis adtus alios euc imp
ratos, quales funt illi qui per ipfius charitati
imperium exercentur, vt cum quis dat eleemo
fynam pauperi, non modo vt eius indulgentiam
fubleuet, fed praefertim vt Deo placeat, iliique
opus gratum exhibeat : alios vero elicitos, qui
illius proprij funt, 8c ex eius formali motiuc
concipiuntur , & quibus homo fertur erg:
Deum vt fiunme diledum; fiue per vnionem
affectuum, idem volendo quod vult Deus, cius . . a
praecepta confilia, & alia quoeninque illi pia- '
cent, appetendo & exequendo, non alia ratio-
ne, nifi vt voluntatem fuam diuinoe voluntati
quam perfediffime vniat & conformet. : fiue
per viam beneuolentia: , qua Deo omnia bona
velit quae ipfi velle poteft, nona quidem intrin-
feca & eflentialia ipfi Deo, per veram & perfe-
dam in illis complacentiam} bona vero xpu
extrinfcca ; (puta gloriam, honorem, amorem,
obferuantiam, & alia regionis reliqujirumquc
virtutum officia, ipfi Deo tam a fe qua ab alijs
creatiuis exhibenda,) per ardentiifimum de-
fiderium ; quo haec omnia non foliun velit 8c
optet Deo, fed etiam quibufeumque modis po-
teft, vt re ipfa exhibeantur, efficiat.
Quartum eft , veriffimum cflc quod S- Bcr- cUl.
■
, t i
ii
. j
msm-
m
au&mmxj
430 DE I. DECAL. PRAECEPTO-
nardus dicit , Modum d i.gendt Deum efle , ddi
re fine modo : fiue enim charicas confidcrctur 0
ieftiud fecundum illud bonum quodvolum
Deo, fiue appretiatiue fecundum aeftimat:
nem quam deDeo ipfo concipimus, fiueint<
fiue fecundum feruorem & conatum quo
Deum per amorem ferimur, nullus modus 1
prxfcriptus elt : Certum eit enim quod pjec
obiectme & appretiatiue tenemur diligere p
alia quauis creatura ; vnde Chnftus Domini
£ui amat , inquit, patrem aut matrem plus qu.
me, non efl me dignus. Quamuis autem iuj
communem Theologorum fententiam inte
Eo charitatis fub obligatione non cadat, po
mufque-adtu charitatis etiam valde rcmillo
tisfacerc diuino prrecepto, quo iubemur Det
ex toto corde diligere , vt docent Almaint
Maior, Vcga,&alij quos citat & fequit
Ifambertus 5 certum ell tamen nullum inte
fionis modum in amore Dei ede difinitun
nofiquc nullo affectu adeo feruenti 8c inten
polle Deum diligere; quin ad illum adhuc f<
uentitis 8c intentius diligendum , fi non 1
praecepto tenemur , fit ltcm per gratiam ipfi
jnuitemur 8c excitemur.
Quintum elt, habitum charitatis ( quod etia
de aliarum virtutumTheologicarum habitib
fimiliter dicendum eff ] non produci Phyfi
pera&us, ficut de habitibus virtutum moj
liiun docent Fhilofophi ; feda-Dco infun
iuxta id quod dixit Apolt.Rom. f .Char.ta.sL
dtfufit efl tn cordibus nofiris per fb, ritum fanRum, t
datus efl nobis : & ex conleqaenti ficcundu
commimiorem& probabiliorem Theolo^oru
fententiam ab iplomct Deo augeri , non ve.
tracl. 6 per adhis aliquos, nifigpntum difpofitiue& m
cap.4. ritorie, vt in priori parte dictum cft : vn<
leti. 6- Confilium Tridcntinum obferuat fieff 6 ■ ca
A IO- Ecclefiam illud augmentum a Deo poli
lare m quadam collcfta , cum dicit: £>4 no,
fidei, fpei, & charitatis augmentum. f
Ceterum per quoiu.un actus homo ipfit
■
•;v.
M
ii
m
DE I- DECAL. ER-ECEPTO. 4,1
charitatis augmentum promercii polfit , no a
plane conftat inter Theologos : quidam enim
exiftimant non nifi per adus ipfo habitu inten-
fiores fieri pofle : aiij etiam per adus aequali-
ter intenfos : alij per miniis intenfos : imo qui-
dam aderunt hominem in charitare conihru-
tum per adus quoque aliarum virtutum pro-
mereri pofle augmentum ipfius charitatis: quod
inter alios docet beata; memoria; Francifcus
Salcfius Epilcopus Gebcmienfis lib-3.de amore
Dei cap. 2. probatoue ex canone 24- IcfT. S-
Concilij Trident- vbi indefinite & fine vlla ex-
ceptione dicitur , iuftitiam acceptam augeri per
bona opera : vbi autem ( inquit ille ex fando
Bernardo ) nihil excipitur , . nihil d:(Hngit:ndum
Quamuis autem propter tanti viri authorita-
tem , & plurcs optimas rationes1. quas ibidem
profert , htec vltima lententia probabiliffima
incrito videatur ; tutiffimum tamen eft & con-
fultiflimum vnicuique , adus quam perfedifli- ■
mos charitatis crebro elicere, & alia pietatis .
opera ex eiuldcm virtutis mociuo cum ingenti
animi affodii producere j ea fiquidem ratione,
non augmentum modo , ficd cumulum diuiua:
illius virtutis accipere merebitur.
Porro thefaurum adeo pretiofum vnico mor-
tali peccato totum deperdi ex fide certum cll,&-
a Concilio Trident- definitiun fefl*. 6- cap. if.
ficut econtra per peccata venialia charitatem
non amitti declaratur eadem fe/T. cap- 11. vbi
exprelse dicitur ■> ittjlos quantumvis in peccata ve-
nialia quandoque cadant , non pnptered drfincrc ejje
inflos : cx quibus verbis rede colligitru non mo-
do charitatem non amitti, fed ne quidem minui
per ciuadibct peccata venialia : quod etiam do-
cet S- Tho. & cum co communiter omnes : fi q.'
cnimeharitas minueretur per peccatum venia- a.
le, lequcretur quod per plura venialia tandem
omnino amittere. ut; omne fiquidem finitum
ablatione fiepiiis iterata alicuius finiti tandem
confumitur.
WBSS&
iSaCLi;*
DE I. DECAL. PR^CEPTO.
Quod quamvis ita fe habeat, fatendum effc
tamen chatitatis fertiorem minui per peccata
venialia ; qua: licet charitati contraria non fine
eius tamen operationibus opponuntur, prauof-
que paulatim habitus in anima ingenerant, qui-
bus ad maiora & etiam mortalia peccata per-
petranda difponitur.
Sextum denique eft, dari fpeciale praeceptum
de diligendo Deo; non folum negatiuum, quo
prohibeatur quidquid contra dilc&ionem illi
SanSf. debitam committi poteft ; led etiam affirma-
tiuum, quo Deum adtu aliquo interno diligere
x«, obligamur. Ita S.Thomasquarft. 44,art> &
euidenter conftat ex hisChriftiDomim verbis:
Diliges Dominum Deum , tuum ex toto corde tuo ,
&c. quibus cum adjunxit ha»c alia , hoc eft pri.
tnum <fcr maximum mandatum , illud ab alijs
mandatis diftin&um efle oftendic.
Quadres quo tempore praeceptum illud obli-
get. Relpondetur i. certum efle & in confcflo
apud omnes tunc nos ad a dium chatitatis eli-
* ciendum teneri, cum ad adum perfe&a: contri-
• ^ T . tionis eliciendum obligamur ; flue in articulo
• i": > mortis, cum aliter Deo reconciliari non pot-
fumos ; flue ciim in ftatu peccati mortalis l'a-
cramentum aliquod fufeepturi vel adminiftra-
turi fumus, deeftque copia confeflarij : atftus
enim perfe<ftse contritionis charitate formari
fefl*. debet , vt habetur in Concilio Trid.
14* Refpondetur z. probabile efle ( quod Nauar-
4. rus cap. ir. num. 8. & quidam alij docent}
hominem ad adtum chatitatis exercedum obli-
gari, vbi primum rationis vfum adeptus eft,
jpflque fufficienter innotefeit Deum efle fum-
mum bonum & vltimum finem , ad quem fc
fuaque omnia per charitatis a&um ordinare te-
dif. 1- neturi quamuis Bonacina & alij Theologi ne-
de gent ad adum charitatis tunc eliciendum obli-
charit. gatum efle fub reatu peccati mortalis. Quidquid
qu. 4. fit autem de illa Nauarri fent entia, indubita-
pu. z. tum eft apud omnes, omiflionem illam non fo-
re peccatum mortale in co, qui de illa obliga-
tione
DD I. DECAL. rR^BCEPTO. 4^
-i* tione nihil vnquam audiuiftet , aut nufquam
cogitaret fe ad illum charitatis eliciendum ob-
ligari,vel qui Doctorum illorum lententia; fub-
fcribere nollet , & contrariam faltem vt proba-
bilem amplecteretur.
Iam quod fpeftat ad peccata charitati oppofi-
ra,quauis mortalia omnia , quatenus funt quq-
dam Dei offenfse , huic virtuti maxime aduer-
fentur,duo tamen funt j ‘qureiili ex propria &
peculiari ratione opponuntur.
Primum eft, odium Dci,quod peccator con-
cipere poteftfvt docet S.Thomas) ex confide- q. 34.
ratione quorumdam effc&uumdiuinarvolun- a. 1.
tatis, qui deprauatae fax voluntati repugnant,
qualis eft iniiifti© poena: peccatis debitp ; Deu
enim propter fe pra:cise odilTe nullus poteft,
cum in eius natura nihil nifi infinite diligibile
occurrat. Et hoc peccatum haud dubie pecca-
torum omnium grauilfimum eft,vt afl erit idem art<2.
S.Doiftor; cum per illud homo maximea Deo
aucrtatur.
Alterum peccatum eft,acedia,qu2e (vt docet
S.Thomas / nihil eft aliud quam triftitia & tae-
dium quoddam voluntarium &dcliberatum de
bono fpirituali , in quantum eft bonum diui-
num, id eft quatenus per illud bonum fpiritua- *c<b .<
le,puta per Sacramentorum fufceptionem alia-
que bona opera, homo tendit in Deum, illi ob-
fequiturdllum glorificat &c.&vt fic, opponitur
direfte charitatr , cuius proprius effedus eft
gaudium de bono diuino.
Explicatis ijs , qua: ad charitatem pertinent
in quantum Deum relpicit , dodrina: ordo po-
ftulare videbatur , vt dc charitate proximi ali-
quid diceremus : ve»im cum plurima , qua; ad
virtutem illam fpe&ant ,in praeceptis fecunda:
tabulae contineantur , commodius exiftimaui-
mu s( quod etiam prsftitit Nauarrus cap.14.
mi. ?. ante illum S. Bonauentura in 3. dift.
^7. agere de ijs , quae ad charitatem proximi
Ipe&ant . cum quarti praecepti &fequentium
explicationem tggrediemur.
T
Digitized by Google
DE I. DECAL. PRAECEPTO,
paragraphvs i;v,
V>e ' virtute l\eligionis peccatiftjve illi
oppofitis.
c'a’ T} EligiONIS nomine fecundum men-
JL\ tem S.Doclorisintelligitur virtus i Ua, per
quam homines Deo debitum cultum 8c hono-
rem exhibent ; qua: quidem non eft Theologi-
ca, fed prima tk praecipua inter morales ; cum
pro immediato obiccto,nonipfum Deum, fed
cultum & honoremilli exhibendum relpiciat.
Illius a cius ficut 8c aliarum virtutum funt
duplicis generis : alij fiquidem funt eliciti, qui-
bus homo fubijcitur Deo, illique debitum ho-
norem dc cultum exhibet, cuiufmodifunt ado-
ratio, lacrificium, oblatio , oratio, votum, &c.
Per adorationem fupremam Dei maieftatem
reueremur, nofque illi quanta poflumus animi
ac corporis demiflione fubijcimus 5 per lacrifi-
cium,!ipfum Deum colimus tanquam fuprcmu
vita: ac necis arbitrum : per oblationem , eiuf-
dem Dei abfolutum ac liimmum in res omnes
dominium profitemur : per orationem, ad illit
recurrimus, vt fontem ac principium totius
boni quod fperamus: per votum denique eum-
demagnofeimus tanquam vltimum finem ,in
quem nos 8c noftra omnia fpcciali affectu re-
ferre volumus. De quibus omnibus & fingulis
plenius agit S.Doctor qua:ft. 84. & feq.
Alij autem funt adtijf religionis imperati,
cuiufmodifunt omnes aliarum virtutum attus,
qui ad Dei cultum referri poffunt : quofenfu
dicit S. Iacobus , 7 {rlif/o mttr.eU &■ immaculato
hac eft , vijirarc pupillos & viduas in tribulatione to-
rum, &c.
Quod- fpedlat ad peccata virtuti religionis
oppofica, varia funt & multiplicia ,jde qmbus
DE I. DECAL- PRAECEPTO. 4^
non Iblum hic.fed etiam in duabus lectionibus
fequentibus agendum erit.
Primum & prxeipuum ac veluti radix exte-
rorum, eft fupcrftitio, qua fvt docet S.Tho- q.gz.
mas ) vel Deo cultus illegitimus, vel creatur* a.i.
cultus indebitus exhibetur : prior illa fubdiui-
ditur in duas fpccies ; quarum altera eft , ciitn
Deo exhibetur cultus falfuSjVt fi quis nunc ve-
teris 1 egis facrificia offerret ; hic enim cultus
( vtobfcruat S-Dodor ) falfiis eflet , cum fue- q-9?»
rit inftitutus >ad fignificanda vit* ac mortis a.i.
Chrifti Domini myfteria tanquam futura, qux
tamen iam perada funt : ad quod peccatum(ve
monet Toletus ) reducitur illud , quo quis fal-
fas reliquias pro veris fupponcret, vel falfa mi- Ub.4.
racula fingeret;, vt ementito illo religionis no- c. im-
mine cleemofynas hinc inde corrogaret.
Altera fpccies eft,cum exhibetur Deo cultus
fuperfltuis $ id eft ( vt explicat S.Dodor ) cum ^
aliquid fit,quod neque confert adDei gloriam,
neque ad hoc vt mens hominis in Deum fera-
tur, aut carnis concupifcentix inordinata: re-
frenentur, aur etiam quod eft prxter Dei infti-
tutionem,vcl contra legitimam & approbatam
Ecclcfi® confuetudinem:i/ffc«w» totum (inquit 5^
5.Dodor ) reputandum eft fuperfluum irfuperfti-
ticfttm.
Stiperftitio autem illa, qua cultus indebitus
creaturae tribuitur, quinque fub fe includit fpe-
cics; fciiicet'Idololatriam, Magiam, Diuinatio-
nem, Vanam Obferuantiam,& Maleficium.
Idololatria eft cum cultus diuinus alicui crea-
tur* tanquam Deo exhibetur. Obferuatautcra
rede Toletus Idololatriam, non modo religio-
ni, fed etiam fidei e(Te oppofitam ; ficut enim Dib.4
vera adoratio non eft, mfi pr*cedat in intelle- 0.14.
«du fides’, qua illius excellentiam agnolcimus
cui nos fubiicimus ; fic adoratio falfa , qualis
eft idololatria ,-fupponit errorem in intelledu,
quo xftimamus crea turam aliquam honore di-
uino dignam.
Magia eft poteftas quaedam inordinata colla-
T ij
4?6 DE I. DECAL. 1’R.dECEPTO. $Sj#
ta per daemones, pado cum illis inito, qua me-
‘ diis prauis & fuperftitiofis fit aliquid , quodeft
fiipra natura: humanae vires , non tamen ipfius
da:monis naturales vires excedit. Padum aute
illud magi cum daemone fit , vel exprclse cum
ipfo daemone vifibiliter apparente , aut cum
aliquo alio mago vices daemonis fupplente;
vel tacite per daemonis inuocationem,qu« non
folum fieri cenfetur, cum homo conceptis ver-
bis auxilium daemonis inuocat» fed etiam ( vt
rede monet Martinus Delrio ) quoties homo
Lib.6' intentat aliquid facere per ea, qua: neque ex
dilqui; ie , nec virtute aliqua fupcrnaturali diuinitiis
magic. indita , talem effedum producere poliant , vt
qu.A. cum certa verba vel charaderes ad morbos de-
pellendos adhibentur.
Supra Obleruat etiam Toletus magiam haerefi fa:pe
” coniundam effe ; vt fi magus cum pertinacia
credat «hemones polle patrarcmiracula,aut ali-
quid citra permilfionem diuinam propria vir-
tute facere : Certi fiime cnvm tenendum ejl ( vt ait S.
Llb.rS Auguftinus^ filum Deum pojfie omnia f.itere qu*
C*c^iu' voluerit, nec dtr.ienes aliquid operari fi eundum natu-
C.I6. « fiu£ potentiam, rufi Dem psrmifirit.
Obleruat etiam idemToletus contingere ali-
quando polle pertonas quatdam fimplices, mo-
dis fupra explicatis,quibus tacite chemon inuo-
catur, vtentes, inuinctbilker ignorare feinuo-
care daemonem 5 & tunc non peccare faltem
mortaliter propter ignorantiam illam inuinci-
bilcm , qua: tamen amplius illos non exculat,
quando vel ab aliis monentur, vel ,pcr le ipfos
aduertunt id quod faciunt illicitum elle, aut de
1 illo dubitare incipiunt.
Diuinatio elt inordinata & fupefftrriora in*,
quifitio rerum aliquarum vel futurarum vel
occulta ru , quas homo hic & nunc naturaliter
cognofcere non poceft.
q p - Docet autem S.Thomas femper in diuinatio-
’ neexpreflam vel tacitam darnonisinuocatio-
nem reperiri,vt illius ope notitia rerum illarum
acquiratur : vnde firvt diuinatio , ficut & ma-
Digitized by GoogI
DE I. DECAL. PRAECEPTO. 4^7
gia, propter illud commercium cum daemone,
graui/fimum contra virtutem religionis cenfea-
tur e de peccatum : Apoftolus fiquidem prohi-
bet fideles fer. fecios d*waniar«w.-&S.AuguftiiutS
lib.J.dcdod. Chrift.c. indicit Omnem Jicietatem >
demonum rantjuam peflifram efi fugiendam. l' Cl,r’
Exprefla autem daemonis inuocatio in diui- IO*
natione multipliciter fieri folet(vt fuse explicat
S. Dodor ) iuxta varios modos quibus lolet
ciremon futura vd occulta manifeflare. Aliqua- q 9 f.a
do enim id pradtat pei fidas quafdam appari-
tiones, quibus oculis hominum illudit: & haec
diuinationis ipecies vocatur pratftigium. Ali-
quando per fomnia ; quando quis per fomnia
reiponfam expcdatad.vmone : & vocatur di-
uinatioper {omnia. Aliquando per mortuoru
fidam apparentiam vel locutionem : & voca-
tur Nccromantia. Aliquando per ftatuas &
aliqua corpora terreftria : & dicitur Geoman-
tia. Aliquando per figuras apparentes in aquis:
& vocatur Hydromantia. Aliquando per figu-
ras as reas vel igneas : & vocatur ^ro manti a
vel Pyromantia. Aliquando perinfpcdionem
Tifcerum animalium qua- dsmonibus immo-
lantur : 8c dicitur Arufpidum/
Que quidem omnes diuinationis fpecies funt
peccata mortalia graui/fima,diuina lege repro-
batae patet Deut.cap.18. Sc etiam fandioni- *
bus Ecdefiafticis fub anathematis intermina-
tione prohibita, vt habetur cap. Siqm,z6- q.f.
Diuinatio qua? fit per tacitam da?monum in-
uocationem ( vt docct:S. Thomas) in duo gc- 5>u^w*
nera fubdiuiditur. Quorum primum eft,qu£do
ad cognofeendas res futuras vel occHltas fuper-
ftitiose confideratur aliquid in difpofitionibus'
quarumdam rerum , quod exfe nullam habet
naturalem connexionem cum rebus illis futu-
ris vel occultis .• vt enim rede dixit S.Auguft.
Iftaofumnes quilrufeUm rerum fignu humana trrffum- dedoc.
ptione mfittutu , ad eadem tUn.qHaJt^dam eum da-
rnambuefaeda, referenda funt, * 22.
Quod fi ad hunc di«inandi.finem motus vel
Tiij
>nS 'DE I. DECAL PRACEFTO.
fitus fideram confideretnr , haec diainatio dici-
tur Aftrologiariigarritus animalium aut auium,
dicitur Augurium : fi earumdem auium vola-
tus', Aufpicimn : fi verba iqucedam hQminum
cafu prolata retorqueantur ad praenotionem si-
liqua futurorum, dicitur Omen : fi lineamenta
quaedam manus fuperftitiofe obferuentur , vo-
catur Chyromantia.
Porro circaAftrologiam obferuandum eft ex
S.Dectore,qu6d, quamuis per illam fdentiam
aliqui effectus naturales prscognofei polfint,vt
Eclypfes, acris immutationes, 8cc. item incli-
nationes, complexiones, & alis fimiles corpo-
ris humani difpofitiones ( quod, licet valde in-
certum fit in particulari , nihilominus in gene-
rali ex Philosophia compertum efWaftra & coe-
los in humana corpora aliquo pa<flo influere )
certum eft tamen duobus praefertim in cafibus
mortale peccatu efteAftrologica eiufmodi firie-
tia vti. Primo ad ea cognofcenda,qu5 a fola di-
urna voluntate pendent, puta ad cognofeendam
prsedeftinationem, falutem, damnationem &c»
alicuius hominis.‘Secundo ad eaprscognofce-
da tanquam certo euentura, qua: ex libera ho-
minis voluntate‘pendent:vndc S. Auguft.lib.4.
confefT. c. dicit eiufmodi aftrorum confiilto-
XCS,quos vocat Planetarios , d Ciriftiana pietate re-
ptili & damnari :8c lib. i.de doift.Chrift. c. 20. vo-
cat Aftrologiam illam iudiciariam genethlia-
corum, f»r)iiciefam fuper/litionem ; dicitque illius
legatores nimii errate, grvendere imperiti < bominUnu
ntifirabikm feraitutem. Diximus(tanquam certo
euentura ) quia , fi quis per illam fcientiam ex
cognitione complexionis & habitudinis natu-
ralis alicuius hominis, conijceret tantum eue-
riire polle, vt hoc vel illud ageret ; tunc licet
alioqui vanum & valde incertum eflettalciu-
dicium, no eiTet tamen peccatum morcalej nifi
in eo cafu, quo quis ita addictus effet eiufmodi
aftrologicisob.eruationibus , vt illis tanquam
prima &pr£cipda regula in fuis adtionibiis vte-
rctur ; ita vt , nifi prius confultis aftris , neque
vllum negotium aggredi , neque .quidquam
DE X. DECAL. PR^CEPTO. 439
alicuius momenti agere vellet.
EU praitcrca genus alterum «Humationis per
fortes* circa quod aduertendum eft ex S. Tho-".
nu, alias efle fortes diuinatorias , qu<j adhi- 2. 8*
bentur ad aliquid occultum vel futurum feien-
dum; alias confultoriasad cognofcendum quid
in aliquo cafu agendum fit; alias diuiforias ad
determinandum quid in alicuius rei partifllne
cuique eueniat. & in fortibus quidem diuina-
toriiseftfcmper peccatum mortale ; quia in il-
lis femper tacita dasmonis inuocatio reperitur ;
ciun neque ex diuina inftitutione, neque ex
aliqua virtute naturali lortes ili® connexionem
vllam neceflariam habeant cum eo , quod per
illas inquiritur.
In fortibus autem confultoriis cft etiam pec-
catum mortale, quando refolutio expedatur a
daimone, non vero quando per illas Deus con-
foditur; quod tamen fieri non debet nifi cum.
triplici con litione. Prima cft vt non ex curio-
fitate., fed ex graui aliqua necellita te id fiatre- g-
Sitnter Dei minijiros ( vt id verbis & authori-
tate S. Auguftini explicemus ) Jit difieptatio , Epift-
qui tarum perfcutionu tempore maneant, ne fuga iSo.ad
fiat omnium', & qui torum fugiant , ne morte om- Hono-
nium deferatur Ecdefia : 1 fi hxc difieptatio aliter ratum.
non potuerit terminari, quantum mihi videtur,
qui maneant, & qui fugiant , forte legendi funt ;•
&lib.i de doct.Chrift. aliud profert exemplum cap.zg
Si inquit abundaret aliquid , quod «portent dari ,
•i qui non haberet , nec duobus dari poffet : fi tibi oc-
currerent duo, quorum neuter alium vel indigentia vel
aliqua erga tcnecefiitudinc fuperaret, nihil iujiius face-
res, quam vt frte eligeres, cui dandum ejpt, quod duo-
bus dari non poffet.
Secunda conditio cft, vt fiat cum reucrentia:
vndcobferuat Beda fuper caput i.Ad.Apofto-
loru nonnifi collcdo fidelium ccetu Sc precibus
ad Deum fufis fortes dcdifTc, vtin locum Iuda
alium Apoftolum fabftituerent.
Tertia denique conditio eft, vt verba facras
fcripturae, quas in fortibus confultoriis adhibe-
T iiij -
Digitized by Google
440 DE i: DECAL. PR^CETO.
. , rentur, ad negotia terrena non conuertantur :
' vnde S. Auguftmus , his inquit qui cu paginis
119. ad Euangelicis firt es legunt >crfi optandum fit vt id potius
Innuar fodant: quam ad damonia c»nf utenda concurrant,
tamen etiam i(la mihi diffliect confuetndo , ad negotia
J }cnlaria& ad vita huius vanitatem diuina oracula
vello conuerrere. _ _ j
iJfcilorias. autem fortes licitas funt, dummo-
do triplex adiit conditio , vt docet Toletus.
i-ib.J. Prima eft, vt nihil in illis fiat contra iuftitiam.
c. iq, Secunda, vt nihil etiam fiat contra bonum pu-
blicum, vt li dignitates forti committerentur
intercos , quorum aliqui edent ad illas inepti.
Tertia denique, nefiant eiufmodi fortes in bc-
Seficiis & dignitatibus Ecclefiafticis , in qui-
us fortitione vti non licet. His flantibus con-
ditionibus forte diuiforia vti licitum eft, dum-
modo euentus illius non expecletur a dasmone,
fed fit pure fortuitus.
Vana obferuatio in eo differta diuinatione,
quod hasc prasfertim fpeclet cognitionem re-
rum quarumdam occultarum modo indebito
confcquendam, illa vero referatur ad com-
moditates aliquas corporis vel animi per me-
dia quaedam inutilia & fiiperftitiofa obtinen-
das; quod fi id fiat ad nocumenta inferenda ,
vocatur maleficium-Certum eft autem eiufmo-
di vanam & fuperftitiofam obferuationcm
efle ex genere fuo peccatum mortale; in ea fi-
quidem vel exprefTa vel tacita daemonis inuo-
lib. de catio femper reperitur, vt docet S. Auguftinus.
do<£. Illius vero tres funt prasfertim fpecies. Prima
chr. c. eft ars notoria, quae orationes quafdam & ieiiy
2.0. nia, tanquam media certa & infallibilia, adhi-
bet ad acquirendas fcientias fine vllo labore 8c
ftudio , ad modum fcientiarum infularum :
quod quidem fieri fine mortali peccato non
q. 96. potefl,vt docet S.Thomas. Secunda eft, obfer-
a.i. natio fanitatum ; cum quis nimirum ad fanita-
tem recuperandam aut alteri conferendam, me-
dia quasdam inutilia & fuperftitiofa adhibet .*
vt quafquam orationes certis quibuiUam yerbis
• DE IV. DECAL. PRAECEPTO. 441
Sc non aliis conceptas , <ccrtos charaderes bra-
chio colligatos, &c.Ec ha:c vanaobferuatio,nifi
^nniacibilis ignorantia exculet, mortale pecca
Cum eft ; cum^vt docet S. Thomas art. t-J
in eafubfit femper tacita aliqua damionis in-
uocatio : vndeS. Augtiflinus Arpra dicit, quod'
4> d\fHper/htimem pertinent ligatur* fr remedia, qna
medicorum qneqne difirplina condemnat , &c.
Nequealicas orationes efle media optima St
religioni valde confentanca : id enim verum»
eft , fi adhibeantur fblum ad poflulandam i
Deo fanitatem ; non vero, fi illis ex fuperlliti®-
la'perfimfione inefle credatur vis ad conferen-
dam fanitatem; velii exillimetur per illas ora-
tiones fanitatem- infallibilirer cfle impetranda,
dummodo talibus verbis 8c non aliis conflent,
&c. quis enim non videat obleruadones eiuf-
modi vanas & inutiles efle,proindeque & ora-
tioni & religioni repugnantes.
Idem iudrdum ferendum cfl: dc i js,qui collb
appenfas geflanrreliquias fandorum, aur verba
quaedam Euangelica; ft enim id -fiat exivero &’
nncero religionis affedu ad colendum Deum
& fandos eius honorados, licitum eft & pium:
fivero vana aliqua circumflanti* obferuetur;
vt quod vas reliquiarum debeat eflfc talis for-
ma?; quod verba EuangeH.es in carta virgine
fint feripta :aut quod certo credatur reliquiis
illis &verbis in efle vim infalHbilem efticiendi ,
vt quis v.g. in bello aut in flatu peccati morta-
lia nonmoriatur: id haud dabi e fu p erftiti ofum
cfl ac proinde illicitum, vt docetToletus lib.4.
cap.16.poft S.Thomamfup- art. ad
Tertia denique eft , vana obfetuatio futurorif
coentuum : vt cum quis ex quarumdam rerum
impertinentium occurfu mala aliqua vel bona
fibi vel aliis euentura ominatur: Varia illius
vana obferuationis exempla profert S:.Augu-
flinusfupra, vbi dicit quod >Ad p*£fa cumd*.
monibut mira pertinent miUu inanium obferttathnttm^
pt*t* fime: nbrttm aliquod -Jitittity fi iun&im
T Y
*
cap.zo
Digitized by Google
44* DE I. DECAL. PR/tCEPTO.
lantibus amica lapis aut canis aut puer medias inter-
wnify/i quu cum fe calceat fiernutauerit veftu i
for itibus rodatur^ pl-ss timeatur fu/pici, mali futuri
quam prafim damnum deleatur.
Quod .'j5ccl.it ad malcficium,breuiterdicimus
fpcciem quamdam e (Te vane obferuationis,qua
quis daemonii ope aliis flue in corpore, fiue in
anima, fiue in bonis exrerioribfts nocet vel no-
cere intendit. Vnde patet qua; fit differentia
inter magum & maleficum , vt obfcraat To-
Lib. 4 letus; magus enim ope daemonis vtitur prsfer-
c.l6. tim ad propriam oftentationem & admiratio-
nem fui excitandam ; maleficus vexo ad nocu-
mentum aliis inferendum.
Eft autem duplex maleficium , amatorium
fcilicct & veneficium , maleficium amatorium
illud cft , quo vtuntur malefici ad amorem
carnalem excitandum , vel e contra ad odia vel
diuortia inter perfonas coniugatas excitanda: j
circa quod obferuandum cft f vt retfte monet
Supra, idem Toletus ) d.-emonem nullam porte vo- .
1 uncati humana: necellitatem inferre , fed cam
tantummodo allicere, vel immutando phanta-
fiam & imaginationem , 8c rem amatam exhi-
bendo tanquam amabiliorem , vel carnis appe-
titum inflammando & excitando ; quibus non
obftantibus voluntas liberat femper manet ,
potcftque homo , fi velit v gratia: diuinae auxi-
lio adiutus illecebras omnes ciufmodi abii-
cere.
Maleficum veneficium illud cft, quoytuntur
malefici , vt alicui noceant, vel in corpore do-
lores & infirmitates quafdam inducendo , vel
in bonis exterioribus ventos, grandines &tem-
peftates ope daemonis excitando , quibus ani-
malia interimantur, arbores eradicentur, domus
fubuertantur- &c. certum cft enim daemonem
ifta & alia fimilia , Deo ita permittente , polle
l' efficere, vt manifeftum cft ex cap-i. 8c a-libri
Iob.
• Porra aduertendum [cft maleficos , pfieter
DE I. DECAL. PERCEPTO. 44?
peccatam malefici; initi , multis infuper aliis
horrendis peccatis efle irretitos : quapropter ab
illis in confeflione i nquiri debet, nutu aliquod-
pactum expredUtn vel tacitum cum datmonc
inierint ? quidue illi promilerint; num Chrifti
Domini fidem & Bapcifinum ciurauerint?nura
aliquid erroneum contra fidem crediderint :
num damonem inuocauerint > vel ipfi adora-
tionem aut alios diuinos honores detulerint ?
vel ab ipfo aliquod in hac vita vel in futura
fperauerint ? numfacrilegium aliquod commi-
ferint, & rebus aliquibuslacris, puta oleo fan-
do,aqua benedicta, ad impia & nefanda facino-
ra patranda abuli fuerint ? Perpendenda item
damna, qua: ex eorum maleficiis fuerint fubfe-
ctita,vt reparatio eorum iniungatur : qua: om-
nia & plura alia videri poffimt apud Mar tinum
Delrio lib. 6. fe<£t. Sc Toletum loco fup. cit.
vbi etiam recte monet maleficos peccare , non
foliim qSando vtuntur maleficiis ad nocendu,
fed etiam cum e undem artem adhibent ad fol-
uerjdum maleficium quod intulerunt; imo nec
licitum ellc petere a malefico, vt maleficium al-
tero maleficio di Abluat; fed orationibus, exor-
cifmis, facramentorum digna fufeeptione , &
aliis piis operibus id a Deo podulandum &
cxpcctandum eile.
Praeter quinque fupradidas fuperftitionis fpe-
cies, duolunt adhuc peccata religionis virtuti
fpeciatimoppofita,fcilicettentacio Dei, &fa-
crilegium.
Tencatio Dei eft, cijm quis dubitans de ali-
qua perfectione Dei aliquid agit, vt experiatur
vtrumDcus talem perfectionem habeat necne;
v.g. verum Deus iciat vel poffit aliquid. Hoc
autem peccatum ex genere fuo mortale eft, vt
docet Tolemscap.19. vbi etiam obferuat duo-
bu«' modis illud committi pofle: vno modo ex-
pretsejciim quis aliquid 'facit hac intentione,
vt experiatur vtruin Deus aliquid facere pof-
fet : altero modo tacite; quando quis, licet non
habeat cxpceflam intentioncmDeum tentandi, .
T vj
444 DEI. DECAL. PRAECEPTO,
id tamen agit , quod ex fe in illam Deitenta-
tionem tendit ; vc cum quis neglcdbis mediis a
diuina pronidcntia conftitutis expecbat cffedu
aliquem a lolo Deo , nulla neceiTitate aut caula
rationabiliadid mouente : vnde S.Auguftinus
dicit, quod Chrilbus Dominus Fugiendi & U*
£?nt* tmdo liminis m/lruebat infirmitatem, ne Deum nutari
audeat. quando habet quod faciat, Ut quod eauer : opor-
C«6' ut, tundit.
Quod fi necelfitas aliqua vel rationabilis
caulafubfit ; tunc ( vt docet S. Thomas ) noti.
H 9 7* tentaret Deum, qui auxilium aliquod extra-
a*2, ordinarium ab eo poftularec aut expc&aret.
a para- jUXta illud , Cum ignoramus quid agere debeamus,
lip.ft©. /,sc filum habemus rejidui , vt oculos nofins ad t» dii
rigamus.
q .9 9. Sacrilegium [ vt docet S. Thomas^eft violatio
a.i.& rei facrae feu diuino cultui defbinatx : quatvio-
feq. latio contingit, cum aliquid circa eam fit, quod
repugnat cum eo cultu ad quem deAiftata eft,
difp.6. vt recbe obferuat Gregorius a Valentia. Tres
q.If. autem fecrilegij fpecics diftinguit S.. Docbor
de (ac. fupii ; prima (pecbat per fotus facras ; fecunda
pun.i. loca facra* tertia res facras, prout a perloms Sc
locis dilbinguitur. . _
Ad primam fpeciem pertinet quidquid nc
contra perlonam (aeram, { qualis, eftr clericus
vel perfona religiofa/ quo reuerentia eius con-
ditioni debita, aut immunitas eidem, quatenus
Deo facra. eib v concefla violatur , aut ludi-
tur; vt fi quis manus violentas in Clericum
inijciat,aut?cum perfona facra fornicetur.
Ad fecundam fpeciem fpeclant a<fbiones ili?,
qu« fpecialiter repugnant cultui diuino ad
quem lacer locus delbinatus; qualia funt effufio
iniufta fanguinis humani in Ecclefia , item for-
nicatio 8c quasuis alia illicita feminis effufio in
eodem loco . furtumitem, non modo rei facras
quod ad tertiam fpeciem pertinet, fed & cuiufi
cumque alterius in loco (aero perpetratum ,vt
ex communi Theologorum lententia docet
Valentia fupra.
DE I. DECAL. PHiBCEPTO. 4-4-r
Ad tertiam denique facrilegij fpeciem perci-,
net abufus facramentorum alxammqiic rerum
lacrarum, vel olei facri,aqu.« benedici .e, &c.ite
profanatio valorum & ornamentorum facro-
rum, violatio imaginum facrarum. Addit Caie-
tanus apud eumdem V alentiam fupra , ad hanc
quoque facrilegij fpeciem pertinere facrarum
feripturarum abufum;*vt fi ad fupcrftitioncsiia-
ducendas,vel hnerefes confirmandas, vel etiam
ad res ludicras adhibeantur. . x
Ceterum re&e obferuat idemV alentia fupra, p<T)
fhcrilcgium quodeunque cx formali intentione
& cum diuini cultus contemptu perpetratum,
c(Te peccatum mortale ; nec yllam materi* le-
nitatem excufare,eo quod ratione contemptus,
fi non materia , certe malitia graiiis femper in
eo reperiatur : leciis autem fi quis abfque vllo
diuini cultus contemptu re aliqui focra vtatur
pratter eum finem, ad quem deftinata efi ; aut
enim tantummodo erit peccatu veniale, fi pru-
dentis viri iudicio materia leais e (Te cenfeaturj
fi vero grauis fit , erit mortale.
P A R A-G RAP H VS V.
Q^ot modis peccetur in primum Decalogi
prxeeptum .
COittra hoc primum Decalogi praece-
ptum peccant in primis qui Idololatriam
ac Iud3i'fmum profitentur , aut a fide , vel reli-
gione Catholica per apoftifiam recedunt-
Qui dogmatibus hxreticorum aliifque erro-
ribus ab Ecclefia damnatis Sc proferiptis p erti-
naciter adhsercnt : qui hxretico; incaufah»-
refis fouent & protegunt ; cum illis temere de
fide di'putant ; eorum libros legunt ; aut con-
cionibus vel ceremoniis inter fiinc.
Qui de alicuius articuli fidei veritate dubi-
tant :qjii fidem ‘negant vel diffimulant , cum
44-6 DE I. DECAL. FR^CEPTO; '
illam exterius profiteri tenentur : qui fidei my-
ftcria pr*cipua aliaque ai falutem fcitu n-ecef-
faria, vt fymbolura fidei , oratiotaem Domini-
cam, Decalogum , 8c Sacramenta culpabiliter
ignorant. •
Qui de mifcricordia fc gratia Dei praefumunt:
vel de illa defuerant, qm Deum propter flagella-
fibi inflicta oderunt 5 de eius prouidentia ob-
murmurant; vel eius obfequium animo delibe
rato faftidiunt.
Qui Deo cultum fuperfi-itio fu m & indebitu,
vel creatur* cultum 1‘oli Deo debitum impen-
dunt:qui daemone exprede vel tacite inuocant
vel pacfcfi cxprefliim vel tacitum cCi eo ineunt.
Qui rerum futurarum vel occultarum cogni-
tionem per modos fuperftitiofos & indebitos
inquirunt, vt per pr*(ligia, fomnia, necroman-
tiam,gcomantiam, &c. item per Adrologiar»
iudiciariam ab Ecclefii reprobatam, augurium,
aufpieiutn, omen» chiroramtiam, tortes , 8c
alios fimilesmodosa darmonibus in perniciem
hominum inuedos.
Qui diuinos & ariolos de rebus illis futuris
vel occultis confulunt; ab iifque,quid fibi pro*
fperum aduerfumvc euenturum lit, perquirunt:
qui ( vt co n nuniter dicitur ) cribrum farina-
ceum aut anuulum verrunt, vt v. g. furti alicu-
ius authorem detegant.
Qui reliquias vel imagines fandorum cum
qumafdam obferuationibus fuperftitionis coi-
to vel brachio appenfas ferunt, qui orationes
qnafdam & ieiunia adhibent ranquam media
infallibilia ad fidentias aliquas fine vllofludio
comparandas.
Qui ad fimitatem recuperandam vel aliis con-
ferendam certis verbis, orationibus, charaderi-
bus. & aliis fimilibus fuperftitiofis modis nul-
lam ex natura fuaad talem effedum producen-
dum vim habentibus, vtuntur. -qui vanis &fri-
uolis quibufdam obferuationibus euencurafibi
bona ominantur* ‘
Qui maleficiis amatoriis aut veneficis vtunf-
DB II. DECAL. PRAECEPTO. 447
tur; ( a quibus quaerendum nutn damnum ali-
quod intulerint vt illius rcllitutioiniungatur:^
qui per quafdam ligaturas Matrimomj vfum Sc
confummationem impediunt.
Qui Deum tentant , negleclifque mediis ab
cius prouidentia ordinatis,e/fcdum alique fine
vlla necefficate aut ratio nd ab eo expediant.
Qui ftcriiegium aliquod perpetrant; pcrfonas
Deo (aeras polluunt vel iniuriose percutiunt
aut immunitates illarum iniufte violant : qui
templa vanis, immodellis , vel oblcasnis collo-
quiis,aut peioribus adhuc aclibus , puta furto,
fornicatione, aut fimili aliqua foeditate, aut in-
iufta (anguinis cffufione polluere ac profanare
non verentiiri
Qui Sacramenta indigne fufcipiunt vel mini-
ftrant ; vafa & ornamenta Ecclefia: , aliafquc
res facras ad vfus prophanos vel (uperftitiofos
adhibent ; imagines (anciorum contumelios e
tradant ; facra: feripture verbis ad res fuperfti-
tiolas, ridiculas , vel falfas abutuntur.
SEC.TIO II.
. * *
Explicatur recunc!u Oecalogi praeceptum.
. * * * *
Non afiumes nomen Domini Dei tui
in vanum.
HV 1 v s fecundi praecepti verbis ex vna
quidem parte prohibetur abufus diuini
nominis, & irreuerentia illa , quas committitur
a blafphemis , periuris aut temere iurantibus:
& ex altera praecipitur , vt fumma reuetentia
nemini diuino exhibeatur ; iuramenta (eruen-
tur; 8c vota Deo fada fideliter adimplean-
tur. Quapropter ad illius faciliorem ^ple-
niorem explicationem de tribus prsfertim hic
agendum eft, fcilicet dc iuramento,de blafphe-
xnia & de voto .
44-8 DE II. DJECAL. PR^CEPTO.
PARAGRAPKVS I.
De lur amento.
« ®SIRVAi:rDVA£ eft,, fecundum do-
5 «>’* V^drinam S- Thom®, iuramenti nomine fi-
gnificari adnm religionis , quo quisDeumin
ctJ' teftcm adhibet , eiufque teftimoniuSn introeat
in confirmationem coram, afferit vel pro-
. mittit ; eaque ratione profitetor diurnam veri-
tatem effe indetedibilem.
Fit autem iuramentum vd exprefse , ciim
quis iurat per Deum aut per Chriftum, &c. vel
tacite, vt cum quis iurat per creaturas aliquas,
quatenus in illis diuina bonitas vel potentia
elucet ; vt quando quis iurat per fandos , per
animatnfuam ,per fiolem,-, per ignem. &c. in
his enim & fimilibus iuramentis cenfetur crea-' >
tura in reflem adduci , non per le,fed quaten us
dicit ordinem ad Deum , pnefertim fi addatur
nomen ipfius Dei.v.g.fi iuretur per ignemDei,
& quod fi quis creaturas illas nominaret fine
vllojad Deum relpedu,ille non cenferetur iu-
rare : vnde etiam Nauarrus & alijDodores
exiflimant iftos loquendi modos f per fidem
meam, in fide probi viri, in conficientia ) non
fufficere ad veram & propriam iuramenti ra-
tionem; qui enim ijs vtuntur, fi nihil aliud in-
tendant , fignificare tantum videntur le aliquid
afleuerarcex veradtace & veritate quae virum
probum decet.
EA etiam alius iurandi modus, quem £LTho-
Axt.6. mas dicit fieri per execracionem ; quando quis
' fibi vel finis malumaliquod imprecatur, ficqoe-
Deum non modo in teftem , fed: etiam in
vindicem inuoeat , nifi didai fiua veritati con-
' ionenc. r ,
«sjuocunque autem modo iuretur, vt id li-
cite fiat, tres iniuramcnco condiriorrcsxcqniri
DE II. DECAL. PRAECEPTO. 449
docet idem S. Thomasjvt lcilicet iuretur in
veritate, iniuftitia,&iniudicio,iuxta idquod Art- 7
habetur Hierem. 4. Iur.tbu , viuit Dommtu , in
veritate, in utft tiei , er tu indicio- Veritas iura-
menti in eo confidit ( prout explicat S.Do&or)
vt id quod iuramento allexi rur,exiftimetur cfle
verum ab eo. quiiuratfiuftitia, vt iuramento
fiat de re licita & honefba: iudicium,vt non fiat
nifi cx graui & necc/Faria caufa.
Ciim autem iuramenta ( vt fupra infinuatum
eftj alia fintafletroria alia promifToriajhocifto- Lm.4
rum proprium ell, quod is qui fub iuramento c.zz.
promifitfe aliquid facturum , illud adimplere
lub peccato mortali teneatur, etiamfi illud
quod promiflum eft lcue fit & parui momenti
vt docctToletus 8c cum illo comuniter omnes.
Sunt tamen aliqui cafus( vt monet idem au.
thor) in quibus nulla eft, vel ceflat iuramen-
ti promi florij obligatio ; vr fi quis iurct de re
aliqua mala facienda, tunc enim iurans peccat,
nec tenetur ; imo nec licite poteft illam exe-
qui. Similiter ceflat obligatio juramenti1} fi
res per illud promifla fiat impoflibilis, vel fi
ablquc peccato impleri non polfit- Tollitur
etiam eadem obligatio difpcnfatione Epifcopi,
& alijs modis quibus voti obligationem ccflare
infra dicetur. Spectanda etiam eft in multis ca-
fibus intentio iurantis,vt cx illa iuramenti in-
terpretatio petarur : exempli gratia qui i urat fe
filium aut feruum caftigaturum, non ita inten-
dit fe ad id obligare, quin fibi referuet faculta-
tem, fi ita expedire videatur , poenam illam re-
mittendi : fimiliter qui volens alteri honoris
caufa primum locum cedere, fe in illo non cef.
furum iurat, non intendit ita fe obligare, quin ,
fi alius acceptare nolit , poffic locum illum fibi
retinere. In ijs tamen & fimilibus cafibus lon-
ge confirltius eft, a iuramentis eiufmodi abfti-
nere, cum nulla fit tunc iurandi neceffitas ; vn-
de iuramenta illa a peccato falcem veniali cxcu-
fari non peflunt.
Quamuis vero iuramencum licitum fit, noit
Digitized by Google
4fo DE II. DECAL. PR^CEPTO.
eft ramen de genere bonorum ( vt rede monet
’ '* S. Dodot^.quceluntpcr l'c bona & appetenda^
vt oratio, cleemofyna,&c.fed illorum quee tan-
tum bona funt & appetenda pofita aliqua ne-
cellitatc; ficut medicina, quar nonnifi premen-
te aegritudine prodeft : vnde fimiliter juramen-
tum, ciim fit vcluti remedium, quod in fidei
humanae deiedum afiumitur, nonnifi raro &
vrgente necefliratc vfur pandum eft : quo fenfu
dixit Chriflus Dominus, Ego autem det» vsbu,
S.Matt non iurare omnino , neque per coelum , &(■ q.ua? vet-
5. ba explicans S. Auguftinus lib. i. de ferm.”
Dora, in monte cap. 17. Ita ergo inquit . intcllt-
gitur, pracepijfe Dominum, ne iutetur , ne quifquam
ficut bonum appetat iufiurandum , & afii duitate lu-
tandi adperiurium per confuetudiinem delabatur: qua-
pr pter , intclligt non in bonis fed in nccejjarijs tu-
rationem habendam, r frx.net fi quintum potejl , vt
non ea vtatur nifi in met fiitat e, ire.
Porro quam perniciofa fit iurandi confuetu-
do variis id locis 1'criptura diuma reflatur ac
praefertim Eccl. 23. Jurationi no» affuefiat os
tuum: multi enim safus in tUa, &c. vir multum tu-
tans implebitur iniquitate , ir non dijiedeta domo iUius
plaga. Qua vero ratione praua ha:c confuetu-
do telli & euclli poffit docet S. Chryfoflo-
mus Ilis verbis •• Vis difetre, quomodo ab hac
impia confit tudine iurandi liberari pofiis : ego te
quendam docebo modum quem , fi tenueris ] fitpera_
bit omnino, eum videtis teipfium vel alium quem-
que Jiruorum vel filiorum vel vx orem hoe malo
captos , ir fitpius commonefactos nec tamen 'cerrecios-y
tube inteenatos cubare , ir h inc tibi tliifque damna~
tionem impone , damnationem inquam , non dam-
num fed lucrum ferentem. Idem in hom. ad
baptizandos hoc aliud remedium proponit :
iAb omnibus couiunBv hoc pe/tula , hoc peto bene-
— ficium , vt te iunntem arguant ir conftndmt .
.fcpi t- Optime S. Hieronymus , Mentiri , inquit, &
14. ad iurare lingua tua prorfits ignoret] tantufiqu: in te
Celan- fif amor v.r vt quidquid dixeris, utra tum putes ,
Uam: ‘ J ■*
Hom
f- ad
pop.
Antio.
DE II. DECAL. PRAECEPTO. 471
PARAGRAPHYS II.
De bUJphemia,
BLaspheacia fecundum dofirina m S.
Thoraaj eft peccatum , quo quis ex prauo 2. 2.q.
cordis affcftu de excellentia diurnae bonitatis i?.a.i.
detrahit,illique conmmcliam infert, vel negan-
do aliquid quodipfi proprium eft , vel aliquid
imponendo quod minime ei conuenit, fiue id
ore fiat.fiue foliim mente concipiatur.
Alia eft autem blafphemia fimplex, ajia hx-
refi coniuncta:ilU dicitur hasrefi coniun&u . que
aliquid de Deo aflerit vel de illo negat . quod
eft fidei contrarium ; vt fi quis dicat Deum
efle crudelem , non efle prouidum &c. quod
obferuare debent confcflarij,ac p -Enitentes qui
fe de talibus accufant, interrogare, num ita efle
crediderint.
BUfphemia vero fimplex ea eft,qua; non tam
fit per modum aflertionis feu enunciationis,
quam per modum detefticionis ac veluti cu-
iuldam imprecationis in Deum: vt fi quis Deo
maledicat, aut verba probrofa in Deum prote-
rat : item fi contumeliose partes quafdam cor-
poris Chrifti nominet’, vt caput yfanguinem,
mortem Dei, quafiob iftaDci filium contem-
ptibilem seftimet , iliique ftupenda prorsus
impietate exprobret , quod proprer nimiam
in nos cliaritatem carni & fanguini commu-
nicare voluerit. & in carne aflumpta pro nobis
mori.
Quamuis autem is qui cum debita rcuerentia
in re maximi momenti ad confirmandam di-
«ftorum fuorum veritatem Chrifti Dominino-
meu interponeret, eiufque corpus, fanguinein
vel mortem pro nobis perpellam honoris caufii clu,£'
nominaret, nullum blafphemia; reatu incurre- <^eb***
tet } rt refte obferuat Botucinaj nihilominus
Digitized by Google
4f2 DE II- DECAL. PRjfcCEPTO.
fupra didi loquendi modi,qua ratione proferri
faleut«vixi peccato blafphcmia: exculari poP
funtjciim fempcr in illis rcperiatur formalis
aliquis aut faltcm tacitus Dei contemptus, nifi
forte ( vt docet Nauarrus^ lingua* ac mentis
c,x j.i. pr-ecipitatio, ( vt accidit in rjs qui fubita aliqua
ira corripiuntur) ob ihdeliberationem & inad-
uertentiam a peccato mortali excufct : quie ta-
men exculatio locum non habet in ijs,qui pra-
uamillam blafpheuundi confuetudinem deli-
berate contraxerunt, nec vllo modo illam cor-
ticere aut emendare curant-
"Docet autem S- Thomas blafphemiam non
vT' * modo in Deum,fed etiam in fandos committi
7" ' pofle: vt enim laudare fandos , quatenus ad
Deum pertinent eiufque amici ac fili) charifli-
mifuntdpfi per charitatem & gloriam conum -
di,eftadus virtutis religionisjfic illis maledi-
cere aut cotumeliam aliquam irrogare, eft pec-
catum blaphemire-
Ad eamdem blafphemiam reducitur peccatu
illud , quod committitur maledicendo creatu-
ras^uod quatuor modis fieri poteft vt obferuat
l/ib.4 Toletus- Primo eas confiderando quatenus
c.x j. funt creatura: Dei , & hac de caula illis maledi-
cendo: &:hoc eft peccatu biafphemia: :fecundo
ratione alicuius creatura rationalis , cuiuaill*
funt $ v. g. maledicere aut imprecationem ali-
quam facere contra armenta, vineas, &c- quia
huius vel illius funt : & hoc eft peccatum con-
tra charitatem proximi. Tertio creatura: irra-
tionales aut inanimate po fiunt fconfiderari fe-
cundum fe precise : & ea ratione illis maledi-
cere, eft adus otiofus , & peccatum veniale.
Quarto denique confidcrari poflunt ratione ali-
cuius mali vel incommodi quod inferunt, 8c ea
ratione illis maledicere, non eft peccatum : eft
enim hoc potius ipfi malo quam creatur? ma-
ledicere jfie Iob maledixit diei , in qi\o natus
eft ;Dauid montibus Gelboe, in quibds Saiil
ocafus eft.
Digitized by Google
DE II. DECAT. PRAECEPTO. 4H
T ARAGR AP HVS 'III.
Ds -"Voto.
OV atvoi pr^fcrtim circi votum inne-
ftiganda funt : primo, quid fit votum , Sc
«luotuplex : fecundo, quamam perfon? votum
cmitccre polfint : tertio , quantafit ipfius voci
obligatio : quarto denique, quibus modis hgc
voti obligatio cefiarc po/fit.
Quod "ad primum fpedac , votum (vt docet
S.Thomas ) eft Promtfto deliberata iDeofatt* de q-8S.a,
aliijuo meliurt bone. i . & a.
Dicitur , Prwniftio : quia non eft nudum Sz
fimplex propofitum , vtconftatex c ap. Littera-
turam de voto; fied ad illius rationem requiritur
promilfio cum vera voluntate l'e obligandi.
Dicitur, Deliberata : promilfio enim fubita &
ineo nfiderara non fiifficeret ad rationem voti,
vt ex communi Theologorum conlenfu docet cap.12
'Nauarrus; qui etiam recte obleruat tantam ad nu. 24.
votum 'laciendum deliberationem requiri &
fufficere,quanra requiritur 8c fufficit ad pecca-
tum aliquod mortale committendum.
Dicitur , Deo fatla : quia votum , cum fit
adus religionis & latrie . vt docet S.Thomas,
fbli Deo fieri debet : quod fi interdum apud
Suofdam authores ( vtapud Eufebium lib. i-j-
e pr^par. Euang. cap.7. ) vota fandis marty-
ribtts 8c aliis in cocio beatis nuncupari dicun.
tur,id intelligi debet ad eum modum quo tem
pia & altaria fandis dicari dicuntur , quia Deo
inhonorem fandorum dedicatur; velinquS-
tum ccnferur homo vouereipfi Deo id , quod
fandis fe impleturum promittit. Quod fi pro-
milfio alicuius pij operis fiat alicui lando pne-
cise ad honorem eius & landitatis ac gloriae
teftificationem , tunc eiufmodi promilfio (aera
^juidemeft, Dei cultum mediate ordina-
Digitized by Google
474 DE IT. DECAL. PR^CEPTO.
ta, icd non eft proprie votum , neque a&us'Ia-
tria?, fcd folum duiiee fiue obferuantiae,vt fufius
explicat S uares.
Dicitur denique, De bono meliori : quibus ver-
bis fignificatur materiam voti duplicem habere
debere conditionem : prima eft, vt fit opus bo-
num, fiue fit tantum in confilio , fiue in prae-
cepto : fecunda, vt opus illud bonum quod
vouetur, melius fit, quam eius oppofitumjid
eft vt’non fit ex fe alicuius operis excellentio-
ris & perfe&ioris impeditiuum.
Aliud eft autem votum perfonale , aliud vo-
tum reale.* aliud item ablolutum,aliudcondi-
tionale : aliud fimplex , aliud folemne : aliud
expreffum , aliud tacitum.
Votum perfonale eft quo promittitur aliquid
quod perfonam vouentis fpedat ; vt cum quis
vouet peregrinationem : reale , cum res aliqua
Deo promittitur , vt -eleemofyna. Et ha?c eft
vtriufque differentia , quod etiam adlueredes
tranfeat obligatio voti realis , non item perfo-
nalis,vt communiter Theologi docent,^& col-
ligitur ex cap. Parte, de cenfibus.
7 V otum abfolutum eft, quod independenter
a quauis conditione emittitur .• coditionale ve-
ro quod non fit nifi fub aliqua conditione ; vt
fi quis peregrinationem voueat, fi a tali morbo
liberetur.- Sc eiufmodi vota non obligant nifi
pofita illa conditione : qua? tamen conditio
contraria effe non debet vel fu bft antiae vclho-
ncftati ipfius voti ; vt fi quis voueat ea condi-
tione , vt ad implendum id quodvouit non
obligetur;vcl fi quis voueat fub ea conditione,
quod in lite initiftarvi&or ewadat: hae fiquidem
conditiones votum irritum & inualidum red-
dilp.4 dunt,vt docet Bonacina.
q -2.de Votum fimplex confiftjt in nuda & fimplici
voto promiflione Deo facla.-folemne vero illud eft,
pun.2. quod vel fuiccptioni ordinis facri vel profefiio-
ni religionis approbata ccniun&um eft,vt ha-
betur cap.vnico de voto in 6 .
C<uod ipeccat adperfonas voti emittendi ca-
Digitized by GoogI
DE II. DECAL. PRAECEPTO* 4^
paces, docec S Thomas duo pr*lcrtim ex par-
ce illarum requiri. Primum cft , vt qui vouec, Supri
vfum rationis (ufficicntcr adeptus fitilliuiquc arc.8.
compos exiftatrvndc pueri ante vfum rationis, &
Sc amentes ac furiofi votum emittere non pol-
iunt. quoniam vero difficile cft difcernCre quo
putei se temporis punfto fufficiens illud ratio-
nis lumen in pueris exoriatur, ideo ex commu-
ni Doftorum confenfu ( vt docet Laymannus) tra<ft.4
vota ante 1’eptennium edita ccnfentur irrita & de vo-
inualida die , nifi probabiliffima; conieduue to c.7.
fuadeant fufficientcm rationis vlum in tenera
illa aetate adfuifte; & econtra vota poft fepten-
nium emifla,valida eftc& obligatoria, nifi cer-
ta indicia oftendant fufficientcm rationis vlum
defuifle.
Secundum cft, vt perfona qua; vouet, fui iu-
lis fit quoad illud quod vouet; nullus enim
fubditus (vt afierit S.Do&or ) firmiter voro fe <.»
obligare poteft in iis, in quibus potcftati alte- ^'g. '
rius fubiacet, nifi confenfus cius accedat.
Ob^cruat autem re<ftc Gregorius a Valentia
S.Dosftorcm non dixifle votum fubditi cfte difp. 6
nullum ,fed folummodo non efle firmum nifi q-6.de
accedat confenfus fuperioris : votum fiquidem voto
a pcr.ona fubdita emiflum, eft verum votum, pun.6.
pendens tamen ex fuperioris cofenfu tanquam
ex conditione , qua» fi accedat, tunc cenfetur
validum; fi vero fuperier contradicat , fit irri-
tum.
Hinc colliges 1. vota omnia fine personalia
fiuc realia impuberum irritari polle a patre, tu-
tore aut aliis perlonis , quotum potcftati fub-
funt; quod 8c de religiofis profeffis fimiliter in-
tclligendum cft refpeiftu luperiorum :ad quam _ _
irritationem (vt docet Nauarrus^l fola fuperio- ’ s.
ris voluntas fufficit, nec vlla alia caufa aut ratio u'
requiritur-
Colliges i. quod, quamuis vota realia pube-
rum , antequam setatem a lege priefcriptam at-
tigerint ad plenam 8c liberam bonorum difpo-
fkionem , ab eorum parentibus irritati peflintj
4 r6 DE II. DECAL. PRAECEPTO,
illorum nihilominus vota pcrfbnalia , qu* pa-
tri? potellati nullum afferunt pr^iudicium, va-
lida l'unt,nec ab cotum parentibus poffunt irri-
tari- ItaS-Thomas nrt.p.vbi docet pueros vel
puellas poft anno; pubertatis, fcilicet in pueris
poli decimum quartum , in puellis vero .poli
duodecimum polle quocunque votofimplici
. vel etiam lolcmni religionis le obligare ; iure
lcn.2j\ tameil nouo Concilij Tridentini ad votum fo-
a-IT‘ lemne proleffionis religio/a? requiritur e?tas
lexdecim annorum completorum, ante quam
attatem ,ficut & ante tempus annua? probatio-
nis cxa<ftum profe/Iio illa irrita effe crnletur.
Colliges ^-vxoris vota, qua? ab ea Eunt de ijs
in quibus marito fubcft,poffe ab illo irritari, vt
habetur, c. feriptur*, devoto; led difficultas ell
inter Theologos , quienam fint ea in quibus
vxor marito ita fiubdl', vt fine illius conlenfa
trad.4 de ijs vouere non polfit : quidam enim, vt So-
devot. tuSj Paludanus, 8c alijapud Laymannum exi-
e.yt ftimant Yxorem arque viro fubditam cffe,ac re-
ligiolum praelato vel fuperiori; vnde inferunt
quaelibet illius vota polle a marito irritari : alij
tamen probabilius & veriiis exiftimant mu-
lierem tantum lirbeffc marito quoad coniugij
vfiiun & familia? gubernationem,eaque proinde
tantummodo votj) , qutevelvlui coniugij vel
familis gubernationi pra?iudicium aliquod af-
ferunt poife ab cius marito irritari. Ita Sylue-
fter verbo fVoturn J Nauarrus cap.x2.num.64.
Azor.cap. 17. quadi. 12. Suareslib.6. devoto
cap. 4. aliique multi.
Supra. Addit etiam Laymanr.us vxorem fimiliter
polle mariti fui vota refeindere, qua? derogant
iuii quod habet in corpus cius ; e- g. fi voueret
immoderatam aliquam abflinentiam, aut lon-
ginquam aliquam & diuturnam peregrinatio-
nem :imo & exillimst vota quoque realia ma-
riti poffc ab vxore 'refeindi , fi cedant in detri-
. mentum notabile dotis vel aliorum bonorum,
qua? ipfi cum marito communia funt , Sc quo-
rum adminillratio penes ipfum ell-
TARA-
D E II. DECAL. PRAECEPTO. 4rr
PARAGRAPHVS IV.
fit voti obligatio , & quitu* modi*
cejjare pofiit.
QV o AD primum fpeelac, certum efl vo-
tum efle obligatorium } ita vt qui illud
implere omittit, peccati reatum incurrat»
vt docet S.Thomas, Sc conflat ex feriptura -
Deut. 2J- C**m votum vtueris Deo tuo , non tardabit ‘ r * ■
reddere , &c. quodji moratu* fueris . reputabitur tibi
in peccatum : 8c i ad Timoth. f.habenttj damna-
tionem . quia primam fidem irritam fecerunt:
quae Apoftoli verba in Concilio Carthag. 4.
cap. 104. & Toletano 4. cap. yf. intelligun-
tur de viduis, qua votum caftitatis violaue-
xant.
Quamuis autem voti tranfgreflio fit pecca-
tum ex genere fuo mortale , nihilominus ob
materiae leuitatem potefl efle tantum veniale,
vt docet Nauarrus eap. ia. numero 6f. Tole-
tus lib. 4. cap. 17. & alij communiter : votum
enim fe habet per modum cuiufdam priuatas
Jegis quam vouens fibi imponit ; vnde non
videtur maiorem inferre obligationem , quam
lex diuina vel icclefinflica , cuius tranfgre/Iio
in materia leui non nifi peccatum veniale e/Te
cenfctur.
Verum fuper haevoti obligatione quaeres r.
quo tempore incumbat obligatio voti adim-
plendi ; feu quandiu citra peccatum illius exe-
cutio differri po/fit ? Refpondctur.cum di/lin-
Aione : vel enim vouens ipfe tempus determi-
nauit , vel non : fi primum , exeeutio voti vitri
illud fine peccato difterrinon potefl j & eoma-
ior erit culpa ,’quo diuturnior erit mora, vt do-
cet Suarez & alij apud JLaym annum : fi vero -
vouens tempus illud non determinauit , debet
Votum fuum adimplere cum primiim commo*
«le
4j8 DE n. DECAL. PR^CEPTO.
de poterit , alias li abfque caufa & ratione diffe-
•rt.J. rac, peccabit vt docet S. Thomas.
»d |. Re&e autem obferuatLaymannas irrationa-
bilem dilationem voti , quo quisfe obligauit ad
fupra. ordinem facrum fufeipiendum ,aut rehgiofura
Ratum ampledendum , citius ad mortalem cul-
pam pertingerejquia ciim ex vi talis voti, obli-
gatus fit homo ad perpetuum & fpeciale obfe-
quium Deo pradtandum , quanto magis eius
exeeutionem differt , tanto maiorem obfcquij
Deo promifii veluti partem aufert: quod non
eodem modo in aliis votis , r. g. peregrinandi,
ieiunnndi , 8cc. hxc enim ,tametfi differantur,
integre tamen impleri peffunt.
Quaeres i. an quispoific voto fuo alterum ob-
ligare ; v- g. an parentes , qui vouent filios fla-
tum religiofujn amplexuros, voto luo filios ad
flatum illum ampledendum obligent? Refpon-
detur negatiue: quia obligatio voti ,ficut & cu-
iufcunque promillionis , ex propria: voluntatis
confenfu nafei debet : vnde 1'equitur quod non
alium quam ipfum vouentem obliget : fi tamen
filii votum illud parentum approbent & ratum
habeant , tunc ad illud implendum tenebuntur.
Ita Suarezlib-4.de voto cap. 9. Bonacinadifp.
4. qu.a.de voto pu.f.&alij.
Quaeres quando in voti exeeutione fuborl-
tur aliqua difficultas , qua ratione illius voti
obligatio fit interpretanda? Relpondetur fpe-
dandam in primis effe vouentis intentionem,
cx qua vis omnis & modus obligationis nafei-
tur. Quod fi de illius intentione non fatis con-
flet , verba , quibus votum fuum explicauic,
erunt expendenda, & fecundum magis commu-
nem fignificationem erunt accipienda, iuxta
illud Deut. 23. Facies , Jicut promififit Domini
Deo tuo , & proj>rta voluntate & ore locutus es.
Quod fi neque intentio vouentis neque illius
verba rationem voti fatis explicent, fpedanda
eritipfius voti materia ; & fecundum eius na-
turam ac conditionem votum erit exequen-
dum ; e. g. qui vouic certa dic fc ieiunacurum.
DE n. DECAL. PRAECEPTO. 4^
vocum exequi debet fecundum formam ieiunij
Ecclefiaftici ; ita vt abftine.it a carnibus * 8c
vnica refe&ione contentus iit : qui vouit fc re-
citaturum rofarium , debet illud pie& attente
recitare : quia fcilicet talis eft ratio & conditio
ieiunij & orationis. Ita Suarezfiip.cap. 7. Va-
lentia difput. 6 ■ quseftione 6 . de voto pu. 4. 8c
alij.
Quod fpeftat ad fecundum, quatuorprarfer-
tim modis obligationem voti ceilare Do&orci
afferunt.
Primus eft, quando talis & tanta rerum mu-
tatio accidit , quae fi ab initio pramifa fuiffer, dilp*
votum illud in tali cafu emiiTum non fui fiet. Ita 4* 9«
Nauarrus , Suarez& alij, quos citat &fcquitur 2- de
Bonacina:e . g. fi quis voueat fit ieiunaturum voto
omnibus diebus veneris , iliique fuperueniat at- pu» 7*
gritudo talis, qua ab obferuatione ieiunij iccle-
fiaftici excufarct : tunc non cenfebicurad ieiu-
nium illud feruandum obligari.
Secunduseft,quando votum irritatur &re-
fcinditur , vt quando fuperior irritat votum
religiofi fibi fubditi , tutor pupilli , vir vxoris:
tunc enim certae obligatio eiufmodi voti ad-
implendi , vt parag. praecedenti explicatum eft.
Tertius, quando luperioris authoritate cum
vouentcfuper voto difpenfatur : quod vt faci-
lius intclligatur obferuandum eft ex Nauarro c. re.
hanc erte differentiam inter difpenfationcm & nu.fif
irritationem voti : quod difpenlatio proprie
fpecfat ad poteftatem fpiritualem, &vt valid*
nt , caufam aliquam legitimam requirat : irri-
tatio vero pertineat ad poteftatem dominati-
uam,fiue fpiritualis ilia fit, fiue naturalis, vel
politica, neque ad hoc vt valida fit , vllam aliam
caufam requirit praeter voluntatem fuperio-
ris.
Hac obferuatione fuppofita, certum eft ex-
tare in Ecclefia veram & legitimam poteftatem
difpenfandi in votis & aliis obligationibus, art.T*
Suibus homo erga Deum obftri&us tenetur , vt & xi.
ocet $. Thomas : 8c conflat tum ex illimitata
V ij
Di(
*. IO.
«da.
fup.
460 DE II. DECAL. PRAECEPTO,
potcftate foluendi a Chrifto Domino Ecclefi*
concerta, S. Macth. 16 • tum ex ciufdem Ecclefiae
perpetua praxi.
Neque dicas obligationem ad vota feruanda
eiTeiunsdiuini , proindeque icclefiam difpen-
fare non pofle vc voca non impleantur ; ficuc
nec difpcnf.ire poteft vt alia legis diiiinas prae-
cepta non feruentur. Refpondetur enim cum S.
Dodore per difpenlationem non dari licen-
tiam, vt quis votum fuum tranfgrediatur ; fed
authoritate legitima fuperioris dlfpcnfancis
fieri , vt hoc, quod continebatur fub vpto , am-
plius fub illo non contineatur , in quantum de-
terminatur non effis congruam materiam
voti.
Certum eft praeterea ex eodem S. Dodore &
aliis communiter Theologis , poteftaccm difi.
penfandi in votis iure ordinario competere
iblis Ecclcfia; Prxlatis , iutifdidionem in foro
exteriori habentibus j proindeque Romanum
Pontificem, vt potefupremum Ecclefiasredo-
xem in quibuflibet fidelium votis , fiue fimpli-
cibusfiue folemnibus, difpenfare polle, vtdo-
cent S. Antoninus 3. pare. tit. iz. cap. 7. Henri-
cus Gandauenfis quod lib. f. quasft. 28. Richar-
dusinq.. dift. ?8. axt. 9. quasft. r. Durandus ea-
dem diib.qua:ft.2. Maior ibid. quasft. j. Nauar-
ruscap. 12 num. 6 f. &plures alij quoscitatSc
fcquicur Lcrtius lib. 2. cap. 40. dubie. 19.
Quod fpedacad jspifeopos, certum cft etiam
illos in omnibus votis fubditorum fu orum dif-
penfare pofle, fi quinque tantummodo exci-
piantur, nimirum perpetua: continentias, reli-
gionis,peregrinationis Hierofolymitanq, vel ad
limina Apoftolorum Romam, vel ad S.Iaco-
bum Compoftellam , vt obferuat Naunrrus fu-
pra: vnde patet Epifcopum difpenfare pofle in
voto caftitacis non perpetuas, & in voto non nu-
bendi, quod differta voco perpetuae caftitacis,
cum per fornicationem non violetur; item in
voto fufeipiendi f.tcros ordines , quod differt
etiam a voto perpetua: caftitatis, quod cft illi
Digitized by Google
DE 1 1. DECAL. PR^CEPTO. 461
tantummodo annexum. Addic Lcflius , &plu- Sup.
rimorum Theologorum authorirate probat duo.
ipifcopum difpenfare pofle in quibufdam voti iS-
referuati conditionibus; e. g. fi quis vouit in-
gredi religionem ftri&am ,poteft difpenfare vt
ingrediatur laxiorem : item vt profeflus in ar-
Aioretranfeat ad laxiorem, , nifi fortafle obftet
ftaturum aliquod peculiare a fummo Pontifice
confirmatum : fimiliter polle difpenfare cum
co,qui cmiffo perpetua: caflitatis voto matri-
monium contraxit 8c confummanit , vt ftante
tali matrimonio petere poffit debitum. Tole- lib.4.
tus etiam exiftimat quinque illa veta tunc fo- c, 18. :
liim cenfcri fummo Pontifici referuata cum
abfoluta funt; quando verofub conditione ali-
qua edita funt, spifeopum ab illis difpenfare
pofle; vbi etiam re<ftc obferuat neque fummum
Pontificem neque Epifcopos aut quofuis alios
fuperiores pofle fine iufta 8? rationabili caufk
in votis difpenfare , alias difpenfatio non mo-
do illicita, fed etiam inualida foret : quod etiam traft .
docet Nauarrus & plures alij apud Layman- 4. d e
num; poteftas enim fpiritualis non in deftru- voto
Aioncm fed in aedificationem a Chrifto Domi- c. 8.
no Ecclcfia: Pradatis collata cft.
( aeccrum iuftae caufae difpenfandi in votis
ex quadruplici praefertim capite peti debent, vt
obferuat idem Laymannusibidem. Primo ex
ipfo a<ftu vouendi; vt fi quis abfque pcrfedla
deliberatione ex quadam praecipitatione vel
animi leuitate aliquid vouerit , vt habetur ex
cap.2. de voto. Secundo ex materia voti; fi
nimirum fpc&ata corporis conftitutione ^ani-
mi imbecillitate , & aliis fimilibus difpofitio-
nibus, difpenfatio voti in maiorem ipfius vo-
uentis vtilitatem fpiricualem ( quae praefertim
hic fpe&anda cft) ceflura videatur. Tertip ex
difficultate voti adimplendi poltca fuperue-
niente vel ante non praeuifa. Quarto denique
ex aliqua neceffitate notabili, veTvtilitate ma-
gna Reipublicae aut etiam familia* vt fi quis
longam vouiiTct peregrinationem , cum prae-
V iij
462 DE II. DECAL. PR^CEPTO.
flaret illum reiptiblica: regendae aut gubernan-
da: familia: potilis intcrclTe. Quo veio maius
feu dignius eft votum , eo etiam maior Sc gra-
uior caufa requiritur , vt licite & valide fuper il-
lo difpenfari poffit : & vt plurimum ad ma-
iorem cautelam confultum eft , piam aliquod
opus per modum cuiufdam compenfationis in-
jungere illi , cum quo difpenlatur
Quaeres an ficut Pradatus cum fubditis , fic
etiam poffit fecum in propriis votis difpen-
fare. Refpondetur poffe indire&e > dando ali-
cui cx fubditis poteftatem fecum difpenfandi^
ficut facerdoti fibi fubdito dare poteft facul-
r tatem , qua ipfum a peccatis fibi xeferuatis
j p.' abfoluat. Addit Leflius poffe illum etiam di-
re&e fecum in votis ex caufa iufta difpenfrre,
probatque ex eo quod, fecundum doitrinam S.
Thomae quam ibidem citat) poffit fibi ipli dare
Indulgentias. m
Quartus denique modus , quo ceflare poteft
votioBligatio , eft per ipfius voti commuta-
tionem; circa quam dicimus I. poffe vouen-
tem propria fua authoritate votum fuum com-
mutare in id) quod fpe&atis omnibus me-
lius eft Sc Deo acceptius > dummodo tamen
votum illud non fit fummo Pontifici referua-
fup.c.tum. Ita SotuS) Suarer,Azor, Sc alii, quos
S. citat 8c fequitur Laymannus : Sc conflat ex
cap. X. de voto , Sc cx cap. Perttenit de iureiu-
tando ; vbi dicitur quod 'Prom-Jftm non infrin-
git qui illud in meliue commutat. Imo docet
S. Thomas vota quaecunque etiam fummo
Fontifici referuata propria cuiufque authori-
tate commutari poffe in vota illa , quae in
profe/fione religiofa emittuntur ; quod ex-
prefse declarauit Alexander cap. Scriptura
de voto ) vbi dicit quod \eut fraSU voti non
habetur , qui temporale obfequium in perpetuam
religioni i obferuantlvn nofcitur commutare. Ra-
tionem hanc affert S- Doctor, quod alia ora-
a*5,l2'nia vota funt quorumdam particularium o-
ad<1* peram , fed per teligiofam profcfRoncm ho-
DE II. DECAL. PRAECEPTO. 4*j
iho totam vitam fuam Dei obfequio depu-
tat ; particulare autem in vniueilali includi-
tur.
Dicimus 2. commutationem voti in aliud
«pus squale proprio vouentis arbitrio fieri
non pofle. Ita Suarcz & alij apud Layman- ^ ‘ * *
num. Ratio eft , quia non poteft aliud pro alio
fo lui non confentiente promifTario : atqui
Deus non videtur confentire , ve ab obfequio
iibi per votum promifio ad libitum vouentis
secedatur , nificaufi aliqua iufta vrgent , cuius
cognitio ad Superiorem pertinet; vel nifi obfe-
quium aliquod euidenter melius ipfi exhibea-
tuntunc enim promiflionem non violat , fcd
«udiorem reddit.
Dicimus illum , cui iure ordinario vel per
delegationem competit facultas difpenfandi
in votis , competere etiam facultatem eadem
vota commutandi : quia iuxta regulam iuris,
Cui licet quod eft plue , licet vtique quod eft minue: .
•t plus eft pofle difpenfaiein voto , quam illud in
commutare.
Qusres vtrum ad commutationem voto-
rum valide ac licite faciendam caufa aliqua
requiratur, ficut fupra requiri diximus ad difl
jjcnfationcm.. Refpondetur nullam requiri,
3uando commutatio fit in aliquid melius , vt
ocet Nauarrus capite 12. numero 6 ?. Si ve-
ro fiat in squale vel minus , cxiftimat Sua-
rer libro 6. devoro capite 19. caufam ali-
quam rationabilem requiri , non tantum vt
licita , fed etiam vt valida fit commntatio^
fufficere autem arbitratur Laymannus,fiis qui
Vouit,voti fui commutationem inftanter pe-
tat:tunc enim idonea ratio adefle videtur, vt
eius fragilitati condefcendatur , quo maiore
cum folatio & animi alacritate voti fui debi-
tum in alia maceria , ad quam magis affedusfit,
cxoluat.
Carerum qu* de voti irritatione , difpen-
fatione , & c. hadcnus dida funt.fimiliter de
Viiij
+6 4 DE II. DECAL. PRAECEPTO,
iuramenti irritatione , difpenfatione , &c.inteh>
ligenda efle docet & fuse explicat LaynunnuS
tradatu $. deiuramento capite ii.
paragraphvs v-
£»»t nndu pectitur in /tcundum Dctnlojp
prsceptnm.
COntra fecundum Decalogi praeceptum
peccant illi , qui iuramento falfum afle-
uerant , fcienres aut exiftimantes effe
falfum , aut dubitantes num fit verum ; fiue
id conttngat in re leui aut graui , fiue iocan-
di aut fc excufandi gratia id faciant : & qui
fe periculo falfum iurandi exponunt; aut qui
aduertentes ex praua iurandi confuetudine fe
ftequentcriurare falfum, de emendatione non
carant.
Item qui iuramento pollicentur fe aliquid
fefturos , quod tamen facere non inten-
dunt ; aut qui , poftquam fe iuramento ob-
ftrinxerunt ad aliquid faciendum , illud adim-
plere nolunt; vel qui iurant de re aliqua mala
facienda.
Peccant etiam contra hoc prarceptum , qui
verum quidem iurant , fed abfque necefli-
tate , vel in re leuis momenti ; & hoc pec-
catum (vt docet Toletus ) vt plurimum tan-
tummodo veniale eft . nili forte ob prauam
iurandi confuetudincm & periculum peieran-
di fiat mortale , vt plerumque contingere po-
tefl: in illis , qui quacunque data occnfione
adorandum Dei nomen irreuerenter , & non
fine aliquo contemptu rebus ludicris , & fri-
uolis interponunt , vel feob tes leuifiimas dae-
moni deuouent,aut alio iuramento exeerato-
rio vtuntur.
Peccant praeterea illi , qui blafphemias in
DE II. DECAL. PR^CEPTO. 4^
Deum vel Sandos proferunt ; illos iniuriofe 8c
contumeliofe nominant j illis dctraluint , ma-
ledicunt, aut imprecantur: qui non minus im-
pie quam irreuerenter quibuflibet rebus etiam
aliquando turpibus aut nefariis corpus > caput,
&fanguinem Dei interponunt.
Peccant denique qui voucnt aliquod malupi,
vel aliquod bonum , 1'ed malo & peruerfo fine:
item qui votum adimplere omittunt . aut illius
exeeutionem fine vlla neceffitate vel caufa dif-
ferunt ; qui vota realia illius , cuius exceperunt
hsereditatem, adimplere non curant: qui alios
ad vouendum vi, metu , vel dolo inducunt : qui
votidifpenfationem obtentu caula: alicuius fal-
fs impetrare nituntur.
SECTIO III.
IxplicAtur tertium Detalogi praeceptum.
Memento vt diem Sabbathi fan-
ftifices.
HO c tertium Decalogi prateeptum ( vt q.121.
a/Ferit $.Dodor)partim morale cft, pax- a, 4.
tim ceremonialc : morale quidem , qua- ad 1.
tenus per illud praecipitur vt homo fepolitis
aliis temporalibus negotiis aliquod vitas fuas
tempus diuino cultui religionifque exercitiis
deputet : ccremoniale vero, quatenus dies Sab-
bathi defignatur , in quo temporalia opera in-
termittere, & foli Deo eiufque cultui vacare
iubetur; idqttetum in memoriam b en eficij crea-
tionis , Deus enim vniuerfum mundum fex
diebus perfecit , & feptimo die ab operibus
quieuit ; tum etiam in figuram Chrifti Domini,
E erado Redemptionis opere , toto asternitatis
eatas Sabbatho quieturi.
In quantum morala cft, omnes femper & eo-
V v
466 DE III. DECAL. PRAECEPTO.
f a dem modo obligat , cum ( vt ait S. Dodor ) a&
‘ ' ipfa lege diuina naturali detiuetur : in quantum
vero ceremoniale , morte Chrifti Domini anti-
part. j quatum eft, vt declaratur in Catechifmo Ro-
cap.4 mano ; vbi dicitur Apoftolos ex feptem Heb-
domada; diebus illum , qui primus eft , loco fe-
ptimi fiibrogafie : Sc diuino cuicui in memo-
riam Dominica; refurredienis confecrafle : il-
lumque diem idcirco Dominici! vocatumfuiA
fe:pr*ter quem, ali* pari obferuatione ac cul-
tu obferuand* Feftiuitates in honorem Chrifti
Domini & Sandorum eiusinftitut* funt :<par-
tim fummorum Pontificum decretis, de qui-
bus fpeciatim agit Suares lib. 2. de Feftis cap.
p. & fcquent. partim Epifcoporum ftatutis
popaios illis fubditos obligantibus , vt habetur
cap. vlt.de Feriis > & in Concilio Tnd. fefl.
27. cap.ia. de ref. partim etiam confuetudine
Epifcoporum confenfu exprelTo vel tacito ap-
probata.
PARAGRAFHVS I.
€)ha njrm requirantur ad Teftorum dierum
fanSUficationem-
DV o prarfertim requiruntur ad fandifica»
tionem dierum Feftomm. Primum eft,vt
ab operibus feruilibus abftineatur ,id eft
ab illis operibus ignobilioribus , qu* ipfius cor-
poris commoditatibus inferuiunt , qualia fune
arare,fabricare, futoriam vel tonforiam aut alias
«iufmodi artes mechanicas exercere. Id conflat
ex variis Conciliorum Pontificumque decretis,
quorum vnum aut alterum hic apponemus : in
Concilio Romano fub Eugcnio II. apud An-
tonium Auguftinum lib. 20. tit. 19. capit. t«
hiec habentur : Confiat omnes omnml obferuare.
vt die 'Dominico nullas audeant operationes mtr-
tntione/^ue peragere , prettrqukm in cibariis rtbus\
Sii
DE III. DECAL. PRAECEPTO. 4S7
ita vt liberi poflmt ac debiti in e o die fecundum
poflibilitatem omnes ad Ecclejtam concurrere , frc. qui
veri rnflica opera die Dominico agere prafunepfkrit ,
eontra diurna prxccpta egiffe non dubitet. ,Et apud
S. Grcgorium lib. ix. Epift. q. 'Dominico vero dw
i labore terreno cejfandum efi, atque omnimodi ora-
tionibus infiBendum j vt quodnegligentcr per fex dies
agitur , per diem T^efurreSUonu Dominica precibttf
expietur.
Operibus feruilibus iunguntur duo alia ope-
rum genera, quas licet minime feruilia fint , die-
bus tamen Dominicis & Feftiuis Bcclcfiaftic®
iutc prohibentur , eo quod animum temporali-
bus rebus magnopere applicent , mmiuraqued
diuino cultu abftrahant ; mercatus fcilicet , id
cft mercium emptiones & venditiones, & fo-
renfes ac iudiciales a&us. Id fimiliter conftat
ex variis Conciliorum Pontifictimquclan&io-
nibus , ac nominatim Concilio Parifienfi fub
Gregorio IV. circa annum Domini 829. cele-
brato cap. fO. vbi haec habentur : Imperialis csl-
Jitudo flagitanda efl , vt eius a Deo ordinata pote -
flat cunShi metum incutiat , n* in hae facra fr ve-
nerabili die ( Dominica fcilicet ) mercatus , &
placita , & ruralia quacunque opera facere prafu-
mant : Et in Concilio Arelat. fub Carolo Ma-
gno cap. 1 6. prohibetur , Ne in Dominicis diebus
pubhca mercata neque caufationet difceptationefque
exerceantur.
Dubitatur autem apud Theologos de quibuf-
dam operibus, an feruilia fint;proindeque an
diebus Feftiuis fint prohibita : de quibus bre-
uiter dicimus fecundum Nauarrdm cap.13.nu.
I». & feq. Atorium cap. 27. quasft. 4. Suarem
lib. ».de Feftis cap. 24. & alios, non elTe opus
feruile nec prohibitum diebus Feftiuis iter fa-
cere, feribere , venari recreationis caufa : quod
&de pifcatione & piftura fimiliter dicipoteft:
' quamuis quidam Do&ores, vc Syluefter ver-
bo , ( Dominica , ) Angelus verbo ( Feriae , ) 8c
quidam alij merito dubitent , an tranferibere
aut pingere lucri Si quxftus caufa , eademqu*
Vyj
Di<
Google
1
4 68 DE III. DECAL. PR^CEPTO.
latione pifcationi aut venationi vacare diebus
Feftiuis licitum fit : cum ciufmodi opera mer-
cenariorum & feruorum propria fint , quando
principaliter fiunt ob quarftum : ac proinde fc r-
uiliatenfcripoflint: quare tutius eft ab illis ab-
ftincre.
Docet autem Nauarrus fup. ex S.Do&ore
Jiip. art. 4. ad 3. fex operum genera licite die-
bus Feftiuis exerceri polle. Primo ea quibus ii*
diuino cultu obfequium aliquod exhibetur. Se-
cundo illa, quibus fpiritualia exercentur, qualia
funt docere verbo vel feripto. Tertio , qua: funt
neceflariaad falutem propriam, fiue anima:, fiue
corporis. Quarto, qua: ad falatem proximi fpi-
dtualem vel corporalem fimiliter necefiaria
funt. Quinto, qua: ad vitandum damnum fibi
rei proximo imminens funt neceflaria. Sexto
denique, quae ad ciborum praeparationem re-
quiruntur.
Et generarim loquendo quacunque opera,
etiam feruilia , licita redduntur ratione alicuius
vrgentis necelTitatis, fiue publica:, vt dicitur
cap. Licet de Feriis ,fiue priuats, vtcum tem-
pore mellis fegetes ob pluuiam luperuencuram
exportantur , vel fimile opus fit ad grauc ali-
quod damnum euitandum : qua etiam ratione
pauperes artifices interdum licite diebus Fcftis
laborare poliunt , dummodo abfit fcandalum,
fi aliter familiae fu* ea, quae ad virium necef-
fiiria funt , nullatenus fubminiftrure queant;
qusmquam in iis cafibus tutius femperfit adire
Superiorem, puta Epifcopum aut in eius abfen-
tia Parochum , & ab illo licentiam poftulare.
Similiter opera feruilia licita fiunt , quando
pictatisaut religionis caufa exercentur ,vt fi al-
taria ornanda fint , aut praeparanda ea qua: ad
excquias requiruntur : qua: tamen, fi antece-
dente die commode peragi po flent , in diem
Feftum non ellent diiferenda. Confuetud*
etiam legitime praeferipta , & a Superioribus
•minime improbata in quibufdam operibus
liiasptohibitis i peccato excufat > v. g> nundi.
v' •
^fbyT^ooole
DE III. DECAL. PRAECEPTO. 4 64
«is publicis, aliifque fimilibus cafibus, vtobfer-
uat Tolecuslib. 4. cap. if.
Porro in huius praecepti tranfgreilione ma-
teri» leuitas a peccato faltem mortali excuiare
poteft; v. g. fi quis feruili alicui operi breui
temporis lpatio incumbat , puta vnius ho-
ras, non cenlebitur , fedufo tamen fcandalo, lib.i.
peccati mortalis reatum incurrere , Yt docet deFc,
Suares. * cap.s*
Obferuandum eft tamen multa effe opera,
quas,quamuis feruilia non fine, diebus tamen
Feftis illicita cenfentur propter temporis excef-
fum , quod in illis impenditur : qua ratione die-
rum illorum landificationi omnino videntur
oppofita : quis enim a peccato excuiare polfit
eos, qui ludis , choreis, comeflationibus , vena-
tionibus, negotiis fxculnribus, aliifque fimili-
bus rebus totos dies Feftos tranfigunt : vnde li.8,in
merito conqueritur Sandus Cyrillus Alexand. •& Io a.
Quam plurimis Chnjbanorum diebus Fcjhs aut lu - cap. f.
du illiberalibus , crapula . eboreis , aut aliis mundi va-
nitatibus deditos , cum Deo obfcqttium diligentius
exhibere, cum Templa D ei frequentare , orationi-
bus mfiftere , atque Ecclcjiaffico officio interejfe debe-
rent: tunc maximeDeum fuis dffilutiffimu mor.bar
irritare. Idne eft , 0 Chriftiani , celebrare diem Te-
ftun, indulgere ventri , & inconcejiu voluptatibus ha-
benas laxate &c. diebus ad exercenda feruilia ope-
ra conceftu vnufquifque fuo intentus efl operi , (? ab-
ftinet a crapula , ludis , & ' unitatibus ; diebus autem
Feftu paftim concurritur ad cauponam , ad ludos , ad
ff> e Bacula , & choreas . in irrifionem diurni nominis
& diei prauaricatiot\em.
Quamuis autem honefta aliqua & modera-
ta recreatio Feftis diebus poft perfoluta reli-(
gionis officii minime prohibeatur; ita tamen, hom.
inquit fandus Chryfoftomus , SanBorum dierum ,g. de
Fcftiuitas agi debet , vt relaxatione corporum pu- tcjf^
ritus non corrumpatur animorum ; fed potius abfti~;
nentes ab omni luxu , ebrietate . lafcistia . dantes
operam fobria remiftioni (r.fanBa ftneeritati , id
efficere untemut ; vt quidquid tunc urporals abfts-
Digitized by Google
*
4-70 DE III. DECAL. PR^CEPTO.
nentia non adip/ctmur . mentium puritate qthfa
ramus.
Secundum , quod ad fandificationem Fcfto-
Tum dierum requiritur, eft ,vt dies illi cultui di-
uino aliifque piis operibus impendantur. Prae
ceteris aurem religionis & pietatis exercitiis,
qu« ad debicam Fertorum celebrationem per-
tinent , vnum prsefertim iniungitur, nimirum vc
diebus Dominicis & Fertiuft omnes & finguli
fideles vfum rationis habentes , fandi/fimo
Mirtie Sacrificio interfinteum eadeuotione 8c
attentione , qua: tantum myftcrium decet. Hoc
praeceptum icclefiafticum exprefTum habetur
cap. St qui * etiam , & cap. Omnes fideles , & cap.
M'jfiu de confecr. & fatisconftat ex vniuerlali
Sc continua Ecclefia: praxi.
Ad hoc vero vt quis huic praecepto fatisfa-
ciat , duo praelertim requiruntur. Primum eft,
vt corpore fit prefens,&: mente in Deum at-
tentus : qui enim fciens in aliqua Ecclefia
Mittam celebrari, domi fe contineret, mentem-
que folam circa myfteria Mifllr applicaret,
huic prscepto non facisfoceret : ficut nec ille,
qui corpore quidem prefens efiec, fed animo
vanis cogitationibus per notabilem aliquam
Mittae partem deliberate diftraheretur. Non
lib. 6. eft vero necettarium ( vt rede obferuac Tole-
cap.6. tus) auribus audire vel intelledu percipere ea,
quse in Mida dicuntur, vel Sacerdotem cele-
brantem oculis videre j fed moralis pratentia
corporis , Sc virtualis falcem attentio mentis
fufficit.
Potert etiam quis ^vt docet ideinToletus
&alij plures Theologi ) eo tempore, quo Mifl*
intereffe tenetur , fimul recitare horas canoni-
cas.precefquealiquas ad quas obligatur, & vtri-
que obligationi fimul fatisfacere ; dummodo
cap ti fvt monet Nauarrus ) ita preces illas recitet,
itu. S- vt attentionem auditioni Miftae nccerthriam
non omittat , fciatque & velit Mittam audire,
8c falcem virtualitei huius Sacrificij oblatione
Deum colejc. »
DE III. DECAL. PR^CEPTO. 471
Quaeres , an qui, dum Mi fla celebratur , pec-
cata lua confitetur , illius audiendi praecepto
fatisfaciat ? Refpondetur quod , quamuis Suarez
& Atorius quos citat Bonacina» exiftiment non
fatisfaccre , nihilominus probabililfime dici q(I
poteft eos , qui tempore Miflae,praeferrim fo-
lemnioris, parochialis v. g per aliquod brcue "n
temporis interuallum confelfioni facienda: in- j. ’
cumbunt , praecepto Miflae audienda: fatis-
facere: tum quia in illo poenitentiae adu plu-
rium aliarum virtutum actus * puta contritio-
nis, humilitatis , boni propofiti, &c. exercen-
tur , qui ex fe nihil obftant , imo plurimum
conferunt ad hoc , vt quis deuote facrificio
Miffie interfit : tum etiam quia communis vfus
& praxis ita obtinuifle videtur 5 in Ecclefiis
fiquidem parochialibus , illis praefertim in
quibus vna tantum aut altera Mi fla celebrari
folet , ( quod in vicis & pagis frequens cft } fo-
lent vt plurimum confiteri poenitentes , interim
dum Milia cui interfunt , celebratur ; nec
vllus adhuc Epifcopus auc fuperior id pro-
hibuit.
Secundum , quod requiritur , eft vt Milia
integra audiatur faltem vfque ad Sacerdotis
benedi&ionem , iuxta Canonem 47. Concilij
Agathenfis & cap. Cum ad celebrandas , de con-
fecr.dift. 1. qui enim partem aliquam MilTas
praetermittit abfque iufta caula , peccat; ve-
nialiter quidem , fi pars fit exigua ; mortaliter Cap.
Vero, fi fit notabilis, vt docet Nauarrus.
, Quaenam autem fit notabilis pars MilTae,
quam proinde omittere fit peccatum mortale; Dfrp»
Nauarrus , Suares , Toletus , quos citat & fe- q- vir.
quitur Bonacina : exiftimant illam Hiffx par- de Mif
tem , quae a principio vfque ad epiltolam in- fapu.
cluliuc protenditur , ellc notabilem , nec fine II»
peccato mortali omitti pofie : Sylueiler tamen,
Koninchas, & Azorius ab eodem citati,partem
illam notabilem axteudunt vfque ad initium
Euangeli*. Addit Toletus ex Nauarro & aliis, Lib.f
pofle vccunquc huic praecepto fausficri , fi qius cap.p.
47t DE III. DEtAL. PR^CEFTO.
partem aliquam' Mifla: ab vno facerdote , dein-
jnde partem alteram audiat ab alio :quod quam-
uis ipfi probabile videatur , re^e tamen monet,
eonfultius efle & tutius integram vnius Sacer-
dotis Miflam audire. Obferuat etiam ibidem
nullam efle obligationem , ne quidem in die
Natalis Domini , plures Midas audire’, feA
ynam fufficcre ad hoc , vtprarcepto farisfiat.
Porro a prxeepto Ecclefiaftico Mi/Iam die-
bus feftis audiendi excufat impotentia /rue
phyfica fiue moralis. Impotentiam phy/icam
dicimus, ciim quis nullomodo id poteft ; puta
cum eft in carcere detentus , vel lecto per alti-
tudinem affixus, aut nauigat in mari , &c. nam
, iuxta regulam iuris : Ad impcfibtle nemo potejl
0 obligari . Per impotentiam vero moralem in-
telligimus , quando quis nonnifi cum fumma
difficultate aut graui* detrimento ,fpirituali vel
temporali, proprio vel alieno Miftam audire po-
teft ; vt fi quis timeat , ne adeundo Ecclefiam ab
hoftibus in via occidatur; vel fi domum defe-
rat, ne a furibus expiletur ;vel fiinfirmum fo-
lum relinquat , ne graue aliquod incommodum
patiatur. Ita Nauarrus, Suares, & alij apud Bo-
nacinam difp. 44. quaeft. vlt. de Xliftae facri-
ficio pu. vlt. apud quem plurimi alij fimilesca-
fus videri po/Tunt.
PARAGRAPHVS II.
Sl^ot modii peccetur in tertium Decalogi praceptum,
PEccant in primis, qui diebus feftis contra
icclffise prohibitionem opera feruilia abf-
que vlla caufa legitima exercent : qui alios
ad id cogunt vel inducunt : peccant etiam fupe-
riores politici , qui diebus feftis fibi fubditos
operibus illis leruilibus vacare permittunt.
Item qui diebus feftis citra neceffitatem ven-
dunt aliquid aut emunt , pr^fertim fi in emptio-
1 ne illa aut venditione cempus aliquod .notabile
DE IV. DECAL. ER^BCEPTO. 47*
infamatur; qui diebus illis officinas apertas te-
nent , aut merces vendendas exponunt.
Peccant iudices & illorum officiales , ii nulla
vrgente neceffitate diebus feftis citationes , te-
ftium iuridicas auditiones , & alias judiciales
adiones exercent : Item qui totos dies feftos
•ut maximam &. praecipuam illorum partem
aleis , choreis, comeflationibus , & aliis vani*
aut profanis adionibus impendunt.
Peccant , qui diebus feftis Miflam audire
omittunt, vel illam integram non audiunt; vel
qui audiunt quidem , fed fine attentione, ac
per illius partem aliquam notabilem vanis con-
fabulationibus aut fuperfiuis cogitationibus de-
liberate diftrahuntur.
Peccant denique patres familias aliique fu-
periores , qui a filiis & fubditis Miffam diebus *
feftis auditi non curant; aut eos talibus occupa-
tionibus detinent , ex quibus fit, vt Miflam au-
dire non poffint.
SECTIO IV.
Explicatur quartum Decalogi fraceptum
Honora patrem tuum , & matrem
tuam , &c.
Cr* V m: iuxta dodrinam S. Thoma? prsccp- 22-
ta, qu* pertinent ad officia charitatis pro- ??,a'2*
ximo impendenda, ad hoc quartum De- adi.
calogi prseceptutn reducantur ; idcirco , ante-
quam explicemus particularia illa officia , qui-
bus erga parentes & alios fuperiores obftringi-
mur : videtur dodrinas ordo ( quem etiam Na-
uarrus fecutus eft)poftu!are, vc prius de ipfa
charitate proximi illiufque generalibus prsce- ca.14
ptis & obligationibus trademus : quod vt di-
flindiiis exequamur , tria prsfertim hic expli-
canda funt. P ritu 6 , qusnaxn per fons fine cj
474- DE IV. DECAL. PR^BCEPTO.
charitate diligendas. Secundo, quis ordo fit ia
illa dilectione feruandus. Tertio , quinam fint
aflus charitaris , &. quo tempore ad illos exer-
cendosobligemur. Exinde ipfius quarti praece-
pti ipecialetn explicationem aggrediemur ; Sc
inueftigabimus qusnara perfonae patris ac ma-
tris nomine defizncntur , & quem honorem ii-
iisimpendere debeamus.
5
PARAGRAPHVS I.
$sunam ferfon a fint ex charitate diligenda»
' l
DOcet S. Thomas quatuor prsefertim eflfe
ex charitate diligenda iuxta mentem S.
Auguftini : Vnum.quod fupranos efi ,/lilieet
X. de Deum : alterum , quod nos fumus .'tertium , quod suxm
docflr. ta nos efi, fdlicet proximum: quartum, quod infra
Chri- nos eft . fdlicet proprium corpus. Atque in primis
fti c. de dilcttione iplius Dei , fe&ione i. egimus.
*?. Quod vero fpeftat ad dile&ionem illam , qua
nos ipfos ex charitate diligere tenemur , doceit
S. Thomas quod cum charltas , qua Deum dili-
Att. gimus , etiam ad ea qu® ipfius Dei funt , debeat
4* extendi j cumque iuxta Apoftolum i^^cmo no-
firum fibiviuat.nemo fibi moriatur ; fbd fiue viuimus,
fiue morimur ,T) omitti fumus , & quidem tot ritu-
*4» lis , quot in eiiis diuinitate perfectiones fulgedt;
* quot ab cius bonitate beneficia in nos effluunt:
ideo vnufquifquefeipfum , non propter fe , fed
propter Deum , vt aliquid ipfius Dei, debet ex
charitate diligere. 1
Art r Quod fpeClat ad corpus noftrum , idem S.
Doftor dicit illud duobus modis confiderari
polfe, vel fecundum eius naturam , velfectindu
infe&ionem Culp® , & corruptionem poenae.
Cum igitur natura eius d Deo fit , poflimufque
vti corpore noftro ad ipfius Dei obfequium , &
n#. \6. { VC loquitur Apoltolus ) exhibere membra ntjba,
a. n.
iibr.
Digitized by GoogI
DE IV. DECAL. PR-*CEPTO. 47*-
aru ja iufttti a Deo ; ca latione debemus etiam
corpus noftrum diligere : Sed infe&ionem cul-
pae aut corruptionem pcena: in corpore noftro
nullatenus diligere aut foucre debemusjimo po-
tius ex vero charitatisafle&uamoucrc: vnde in-
teli igitur quo fenfu dixit Apoltolus : Mortificate^*'9^
membra veftra , qua funt fufer terram , frt, ?•
Quod denique fpe&at ad proximum , quem'
excharitate diligere debemus , S. Do&orab il- Art.f.
Ia proximi denominatione excludit in primis
creaturas rationis expertes; quia funt incapaces Art.f.
beatitudinis fupernatnralis,in cuius communi-
catione charitas fundari debet: Excludit deinde
damnatos & daemones; quia ipiis bonum «ter-
nae vitae velle non pofTumos , cum ipiis illud
Deus non velit , imo contrarium pro tota atter-
nitate decreuerit.
Nomine igitur proximi S. Do<ftor aflerit fi- a.fi. J.
gnificari Sandtos Angelos, 8c homines, fiuc bea- & 10.
tos,fiuc viatores, liue peccatores,fiue iuftos,fiue
amicos, fiue inimicos, quos quidem ita ex chari-
tate diligendos elTe dicit, vt eos nunquam a&u
ipli charitati contrario, odio fcilicet, profequa-
mur; neque vllum eorum ab illa generalitate di-
leftionis proximi excludamus; & praeterea vt
fecundum animi dilpofitionem femper parati
fimus, charitatis aftuS,fiue internos elicere, fiue
externos exercere erga quofeunque , etiam pec-
catoresaut inimicos, quotiefcunq; idexdiuin*
legis praeferipto farienau e/Te nobis innotefeet.
Quod autem fpe&at ad inimicos, in quibus elt
fpecinlis difficultas ; certum eft illos ex charita-
te propter Deum effe diligendos: quod exprelse
prateepit Chriftus Dominus S. Matth.p. Ego a»,
tem dico vobis : diligite inimicos vefiros : illifque di-
legionis figna generalia exhibenda , quar com-
muniter aliis eiufdem conditionis hominibus»
nos atque attingentibus,exhibere folemus; & in
cafu extrema: vel grauis neceflitatis illis atque
ac aliis auxilia & beneficia pratftanda *. quod
etiam iu/fit Chriftus Dominus cum dixit: Ben»~
facit* yj qui tdsrnnt vos. Imo etiam iniuxia ab
Digitized by Google
476 DE IV. DECAL. PRAECEPTO.
S.Mat. eis accepta propter Deum ipfis eft condonanda;
6- fi enim ( vt dixit Chriftus Dominus ) non dimifieri-
tis hominibus » & nec pater vefier calcfiris dimittet vo-
bit peccata veftra : 8c cap.i 8. dicit condonationem
illam, non folum exterius, fed ex interiori cor-
dis aiFe&u ede praedandam : quod fi a&io inia-
xiarum ciuilis aut criminalis ab eo , qui dam-
num aut lefionem paffuseft , inflituatur ; ficut
. id iure poteft ,fic ex odio & vindidae appetita
facere non debet ; fed ciuilem quidem , eo tan-
tum fine, vt damnum illatum compenfetHr; cri-
minalem vero , ex amore iuftirias aut alicuius
Tra&. alterius virtutis motiuo , vt docent Richnrdus
y. de Gabriel , Nauarrus 8c aiij apud Laymannum;
char. non vero ex motu odij , aut appetitu vindiciae.
C.4. Quamuis autem haec ita fe habeant , certum
eft nihilominus licitum effis & honeftum , in
peccatoribus & inimicis odiffe ac deteftari pec-
catum ; illudque per emendationem tollere , fi
id iure poflumus ; vel optare vt a Deo aut afu-
perioribus puniatur : vnde Apoftolus dicebat:
GaJ.f* Vtmam abfiindantur ,qui vos conturbant. Qdn 8c de
eiufmodi punitione laetari po (Turnus , quatenus
per illam tollitur malum peccati; & e contrario
triftari , fi peccatorum prauos conatus profpe-
rari videamus: quod optime explicat S. Gre-
gorius his verbis : Sueture plerumque filet . vtnon
mora am‘JP* chantate (y inimici nos ruina Ut 1 fice t , & rur-
C (I * etU* •fine culpa contrfitt ; cum &
ruente eo quofdam bene erigi credimus * & eo pr fi-
et et? te quopiam ituufie oppnmi formidamus .
PARAGRA PHV S II.
Quu ordo in char itate fit mandas fit.
CErtum eft ordinem aliquem in dile&ione
charitatis cfl'eferaandum,vt docet 8c pro-
bat S.Thomas. Hic autem ordo ( vtidcra
Jfc explicat ) exigit a nobis, vt Deum amore appre-
tiaciuo plufquam res alias quafcunquc , ablque
Digitized
loogle
DE IV.DECAL. PRvBCEPTO. 4.7 r
rlla prorsus comparatione aut exceptione , dili-
gamusjtum vcpoftDeum nos i pios, exinde pro-
ximos noftros, ac vltimo loco corpus noftrum
eadem chnricacis dilectione comple&amur.
Cum autem diligere , nihil aliud fit quam bo-
num velle ; fintque tria prascipua bonorum ge-
nera, qus no bis ipfis vel proximis velle poflii-
mus : fpiritualia fcilicet , vt gratiam , virtutes,
gloriam, Scc. corporalia, vt vitam , & fanitatem
corporis, 8cc. exteriora denique, vt famam , di-
nitias, Scc. Ordo char:tatisiupra relatus poltu-
lat ,vt poft Deum ( de cuius diledione iamfu-
pra egimus ) quifque primo feipfum diligar,
quoad bona fpiritualia ; deinde proximum
quoad eadem bona fpiritualia : poftcafeipfura,
quoad bona corporalia ; & exinde proximum
quoad eadem bona corporalia; & fic deinceps
feipfum 8c proximum , quoad alia bona exte-
riora. Ita S. Thomas per totam quadt. z6. vbi
id fuse explicat.
Vnde lcquitur I. nunquam licitum efTe cu-
jufvis boni aliis procurandi praetextu fpiritua-
lem aliquam anima; jaduram per peccatum
quantum vis exiguum deliberat e incurrere:^*/
enim frodtft homini ( vtait Chriftus Dominus S.
Matth. 8- ) Si vniuerfum mundum lucretur . enim*
vero fua detrimentum patiatur j Sc cap. 22. ponit di-
ledionem fuiipfius , tanquam regulam & nor-
mam dilectionis proximi: Diliget proximum tuum
fieutte »p/#/».-regula autem ( vt docet S.Thomas) a*4"*
prior Sc potior clt quam regularum.
Sequitur 2. quoad alia bona corporalia 8c
exteriora ca;teris paribus, vnum quemque debe-
re magis fc ipfum diligere quam proximum:
vnde ( vt ait S. Auguftinus ) St quu exponat vt- []{j.'de
tam corporalem propriam pro vita corporali ait eri w , men_
iam non dilgit proximum ficut fe ip/Um , fed pluf- dacio
quam fe ipfum : quod ( vtpoftea fubjungit ) fana c>
doElrma regulam excedit. Non eft tamen contra
hunc charitatis ordinem , fi quis ex motiuo ali-
cuius virtutis vitam propriam pro tuenda ami-
ci vita exponeict,quod * S. Hieronymo in cap.
Digitized by Googl(
DE IV. DECAL. PRaBCEPTO.
y. Mich. & S. Ambrofio Jib. dc Officiis capj
12. tanquam honefias & perferas amicitias offi-
cium commendatur; & a fortiori pollet, imo
•liquando deberet quis pro ialute temporali
communitatis fu«e , puta ciuicatisaut patrias, vi-
tam & alia bona exteriora exponere; cum ra-
tionisordo poftulat,vt pars pro fuo toto peri-
clitetur.
Sequitur;. fi debonisdiuerfi generis agatur*
.tunc bonum fpiritualc proximi, bono noftro
corporali aut temporali prasterendum eile , ac
proinde proximo verfanti in extrema nece/fita-
te fpirituali , etiam cum certo propria vita* pe-
riculo , fuccurrendum e(Te: dummodo tamen
Jrobabilis ipes iuuandi proximum effulgeat,
ta S. Thomas quasft. 44. art.vlt. ad 2. vnde S.
loannes epift.i. cap.;. Et nos debemus, inquit, pr*
fri.tr ibus anirr/4! ponere.
Et in extrema quidem ac moraliter infupera-
bili neceffitate fpirituali tenetur quilibet Chri-
ftianus hunc charitatis ordinem feruare, vt ex
ante dictis confiat, & etiam docet S. Auguft.
& pofiillnm communiter omnes Theologi: pa-
ftorcs autem & ii quibus animarum cura incum-
bit , lubditis luis , non fohim in extrema , fed
etiam in graui neceffitate conftitutis fuccurrere
^l‘P* debent , etiam cum proprias vitas periculo , vt
j.qu. fufiusdocec & probat variifque exemplis illu-
4* ftrat Gregorius a Valentia,
otd. Quod autem fpeftat ad ordinem charitatis in
chr p. proximorum dileftione feruandum , certum eft
4* in primis, quotiefcun que agitur deauxilio prae-
ftando in extrema vel graui neceffitate corpo-
rali alicuius, ordinem charitatis poftulare , vt
perfonas nobis fecundum carnem magis con-
iunflas aliis fecundum carnem minus coniun-
ifiispriefcramus : vnde fequitur patrem & ma-
trem aliis omnibus efic praeferendos ; exinde
Yxorem ; poftea filios , fratres & alios confam-
guineos , provt quifqueillorum nobis fecudiim
carnem coniundior exiftit ,vt docet S. Tho-
mas art. 8. & fequent. & poft illum Ifambertus
DE IV. DECAL. PRAECEPTO. 47*
tradat. de char. difpuc. vltim. art. 4.
Quod fi fiat comparatio eorum , qui fecun-
dum carnem ,cum aliis qui fecundum fpiritum
nobis coniundi funt : quamuis variae fint Do-
dorum fententiae , nec fatis dilucide confiet
quaenam fuper hac quaftionc fuerit mens S.
Dodoris, probabililfima tamen nobis videtur
eorum lententia , qui afferunt quod , quamuis
abfolute loquendo illi qui funt meliores & fan-
diores, aliis mimis bonis & fandis obiediue
magis diligi debeant, id eft amore approbatio-
nis & complacenti* , quo illorum virtutem 8c
landitatem magis sftimemus & amemus , ap-
pretiatiue tamen eos qui nobis fecundum car-
nem propinquiores funt , magis diligere debe-
mus irs, qui nobis fpiritualiter tantum funt con-
iundi- Ita Richatdus, B.innes , &alij quos ci-
'itat & fequitut Ifambertus fupra.
Quod tamen non obftat quin amicum vel be-
nefadorem xnfignem praeferre interdiim liceat
aliquibus confanguineis, vt pofi Dominicum
Bannem docet Valentia fup. pu. f. fieri etiam
potcfi,vt aliquando caufa; aliquae rationi ma-
xime confentanea» occurrant.ob quas ordo cha-
ritatis fupra relatus licite ac honefte inuerti pof.
fit , vt cxprefse docei S. Thomas : e. g. in fauo- ^
rem perfon* bono publico maxime nilis : *•
PARAGRAPHVS III.
D* a&ibtu ch amatu trga proximum , ac prajirtim
dt elecmofjna corporali.
VArij fuot & multiplices adus charitatis
erga proximum, quorum prateipuos enu-
merat S. Dodor qu*ft. 47.18. & fequ.
fcilicet diledionem, qua alteri per charitatem
bonum volumus: beneficentiam , qua bonum,
quod ei volumus , quantum poflumus , reipfa
illi tribuimus : gaudium . quo de illius bono,
v.g. conucrfioncapeccatis,profedu ia virtute
*So DE IV. DECAL. PRjBCEPTO.
*dc. laetamur: pacem, qua fimul cum proxirn#
confpiramus in iis , quae ad illius bonum fpiri-
tuale conferunt : milericordiar» , qua illius roi-
feriis tanquam noftris condolemus , ealque»
quantiim po lliimus, lubleuanms.
Sunt autem duo praecipui aftusipfiusmilcri-
cordiae , de quibus Theologi fufius dilputare to-
lent, cleemofyna fcilicct & correctio fraterna.
q.31. . Eleemolyna ( vt docetS. Thomas^J efta&ul
*. x. charitatis, quo quis propter Deum proximo in-
digenti fubuenit. Ciim aurem duplex indigen-
tia reperin poflit in proximo , fpiritualis icilicct
•Xt.l. ac corporalis : ideo etiam duplex eleemolyn*
fpecics a S- Dodore a/Iignatur : alia fpiritualis,
qua indigentias ipiriruali fuccurritur , de qua
paragrapho lcquend agemus: alia corporalis,
qua miferia 8c indigentia corporis 1'ubleuatur.
Circa hanc vero eleemofynam corporalem,
certum eft illam efle > non lolum in coniilio,
fed etiam in praecepto , vt docet & probat S.
art’ ?• Thomas : & aperte colligitnr ex variis Icriptu-
r se locis Ezech. 16. htc fuit iniquum Sociam*. &e.
manum egeno &• pauperi non porrigebant . Et S.
JVtatth. zy. Chriftus Dominus flammis aeternis
adiudicat eos , qui mifericordise opera exercere
' omiferunt. Idipfum S. Patres vnanimner allc-
tunc :S. Ambrofiuslib. deNabure ,loquensde
eleemofyna , Debitum . inquit reddu . non largi-
ris indebitum : ideoque tibi dicit fnptura : tm :na
pauperi aurem tuam , & redde debitum tuum /5.
Bafilius concione in illud didum diuitis : De-
jKtuam horrea mea: dicit diuitem illum. No» co-
ritaffe de fuperftuo pauperibus erogando .nullamque
pracepti diuini habutffe rationem : S. GrcgoriUS
Naxiam orat, de pauperum amore dicit nos
Mandato dium» atque exemplo ad eleemofynam lar-
giendam excitari.
Verum difficultas eft , cum praeceptum illud
affirmatiuum fit , quo potiffimiim tempore
eblieet : quod vt melius & certius dignofeatut
obferuandum eft ex S. Dodore , obligationcin
laciendae eleemolyna: ex duplici capite orm:
Paruo
7
DE IV. DECAL. PR^CEPTO. 481
Primo ex parte dantis, ii habeat bon^fuperflnaj
fiue ea fint iuperflua natur*, id eil non neceffa-
ria ad vitam liram & fuorum f uftentandarrqfiue
fintfuperflua pcrlin* , id eil non neccilariaad
perfon* coditionem dignitatemque tuendam :
Secundo ex parte accipientis , ii aliqua prema-
tur neceifitate : qu* quidem triplex effe poteik
vna extrema, cui nili luccurratur, hominis vita
periclitabitur ; altera grauis , cui nili fubuenia-
tur , vitam aegre ac difficulter fuilentabit; tertia
communis, qualis eil ferme eorum, qui oitia-
tim mendicant.
Hac obferuatione fuppoiita , in quaflione
valde perplexa & difficili, qua; Doclorcsin va-
rias diilraxit fententias , breuiter dicimus pro-
babiliffimam nobis videri fententiam illorum,
qui afferunt vnumquemque obligari fub pec-
cato mortali ad cleeniofynnm eroganda de fu-
perfluis natur* iis, qui funtin extrema neceifi-
tate conftituti : de fuperfluis vero pcrlon^iis,
qui graui neceifitate laborant.ItaTolctus lib.S.
cap4f. vbi pro hac fententia citat S Dodorem
& plurimos alios Theologos, probatque illam
ex his Chrifti Domini verbis : Ite maleditti in
ignem acernum : cfteriui enim , £r non dediflis mihi
manducare, &c. Hofpes eram, &■ non coUcgifiit me ,&c.
infirmus & tn carccre,& non vifitafiu >w«:manifcilum
eil enim has ncccffitates non effe extremas ; 8c
tamen condemnari hominem , qui in illis pro-
ximum luum fubleuare omiflt.
An vero ex fuperfluis illis perfong vnufquif-
quefub peccato mortali teneatur ad erogadani
eleemofynam in comuuibus pauperum necef-
iitatibusjita vt nullus licite poifit Iuperflua iibi
retinere, fed pauperibus, qui nunquam & nuf-
quam defunt,illa diilribuere obligetur .-idem
Toletus afferit communiorem Dodorum fen. - ,
tentiam effc negatiuam , quamuis non deiint,
qui affirmatiuam ampl edantur ; proindeque
nullum fub peccato mortali ad eroganda pau-
peribus iuperflua teneri extra graucs aut extre-
mas neceffitates 5 aitque fe non audere ad id
X
Digitized by GoogI<
4$i DE IV. DECAL. PRAECEPTO,
obligare ftb mortali eos,. quos tot & taciti Do-
dores ab illo citati excufant.
Re&e tamen monet eos qui habet fuperflua,
aon omnino fecuros e /Te debere, fed timere, ne
forte fibi fuqque cupiditati nimis blandiantur}
& ferio perpendere , quam 'diucrfa fint iudicia
Dei a iudieiis hominum} ideoque longe tutius
cfle,vt fuperflua illa flatus Sc dignitatis in ope»
ra charitatis aut alia Deo grata & honorifica
impendant, quam oriola apud fe reti neat, prat-
ferrim ciun S S.Patres(quorum plurimos citat )
, fint hac in re longe rigidiores, videanturque a f-
ferere vniuerfim homini Chriflianoillicitu efle
fuperflua retinere, quandiufunt aliqui paupe-
res, in quos illa erogare poilit.
Addit praterea idem author, aliter hoc elee-
mofynat faciende praecepto teneri eos, qui alio-
rum curam habent prefertim Ecclefiaflicam &
fpiritualcm; aliter eos, qui non habent :lii enim
fatisfaciunt indigentibus illis , qui occurrunt,
elecmolynam erogando ; illi veroinfuper in-
quirere aliquomodo tenenturmum fibi fu b dici
fuseqiiccur? commi/fi grauem aliquam cgefla-
tem pariantur, vt cis fuccurrant. Docet prqtc-
xeaperfouas Ecclefiafticas, flue beneficia 8c re-
ditus Ecclefiaflicoi obtineant fde quibus infra
fuo locoj flue bona tantum patrimonialia pof-
fideant, eodem facienda: elcemqlyna: prreepto
arduus obligari , eo quod in illis fuperfltmm
magis inuehiri poilit quam in Laici.s : cum
enim neque vxores neque filios aut filias ha-
beant, cumque modum ac modcfliain in viclu
ac vefticu feruare teneantur , non tot rebus in- *
digent, ncc ad tantas expenfas faciendas obli-
gantur-
Art-8- Quires, nam omnes perfonce eleemofynara
erogare licite poflint- Rcfpondct S.Doctor il-
lum, qui eft lub alicuius potcfhte conflitutus,
de re illa, fecundum quam liiperiori fubiicitur,
elcemofynam licite. facere non polTc, niflde
eonfenfu illius, cui fubditus efl: : vnde fequitur
religiofos, filios familias , aeferuos elccmoly-
Digitized by Googh
DE IV. DECAL. PRtfCEPTO 487
nas abfqueconfenfu Superiorum, paretum,ai*t
dominorum erogare licite no pofie, mfi extre-
ma aliqua indigentis ncceilitas cos ad id obli-
get : poliunt tamen fili j Familias cx bonis ca-
Rrenlibus aut quali caftrenfibus. id eft cx illis
quK vel in bello , vel in alicuius officij publici
exercitio conlequuntur, erogare eleemolynas;
ficut & de iis quas in proprias expenfas ipfisd
parentibus conceduntur- Ita Toletus.
Quod autem fpeclat ad vxorem, quamuisde
bonis communibus ablque mariti confenlu
eleemolynas erogare non dcbcat;poterit tamen
( vt idem Toletus docet J id facere, fi vitra do ■
tem quam attulit , aliquid fibi proprium reler-
uauit ; autfi per alterius donationem vel pro-
prium laborem & induftriam aliquid illi ob-
ueniat : in quo tamen locorum confuetudinem
feruadam efle dicit. Item fi maritus fit amens,
aut ipfi vxori rei domeftic® adminiftrationcm
relinquat , aut fi fit fupra modum tenax & aua-
rusjncc eleemolynas vllas, etiam ciim tenetur,
erogare velit: tunc enim vxorid poterit exem-
plo Abigail,qu£e Dauidi dedit viro fuo nefcien-
te. Addit idem author pofie etiam de bonis fibi
cum marito communibus facere modicam elcc-
mofynam , propter quam maritus nullam indi-
gentiam patietur.
Lib. S.
c«?r.
Supra.
c.29.
r.7^f.
PARAGRAPHVS IV.
T)celcemo/yru(piriti{<!tlt>crcorre£tione
fraterna.
DO Cit S. Thomas feptem prarfertim
modis fpiritualem eleemofynam exerceri
pofie, Icili cer docendo ignorantem ,confilium
dando dubitanti, affiidum confolando, corri-
piendo peccantcm,tolerando benigne illos qui
graues funt &on erofi, condonaudo iniurias,&
pro viuis ac defundis orando. . .
De hac autem fpirituali eleemofyna idem
quod de corporali dicendum cft,feruata tamen
X ij
Digitized by Google
484 DE IV.DECAL.PR^CEPTO.
debita proportione; fcilicet vnumquemque te-
neri eo quo poteft modo ad fuccurredum pro-
ximo conftituto in extrema & mora liter infu-
pcrabili necc/Titate fpirituali,vt didum eft pa-
ragr-i-& etiam in graui,id eft quando nonnifi
segre & cum fumnia difficultate neceflitas illa
fpiritualis fuperari poteft :quamuis ha>c obliga-
tio fuccurrendi in graui necellitate fpirituali,
non adeo ftrida fitin Laicis quam in Sacerdo-
tibus ; illis praeferam {quibus animarum cura
commirta eft, qui proinde ratione officij fui de-
bent inftruerc ignorantes , de rebus illis qnai ad
falutem ncceflaria funt ; confilium redum de
ijfdem rebus ad falutem neceflarijs praebere :
item afflidis quam po/liint, impendere confo-
lationem, nc malorum pondere oppreffi in def-
perationem incidant : fimititer & aliorum de-
fedus tolerare, condonare iniurias , corripere
peccantes , ac pro viuis & defundis orare,
quoties id ab illis charitatis ordo, aut muneris
fibi impoliti ratio exigit.
Verum peculiaris eft difficultas circa corre-
dionem fraternam peccantium ; quo nomine a
Theologis intelligitur qualifcuque fermo, quo
quis vel monendo, vel reprehendendo, vel hor-
tando, vel rogando, vel inftruendo, aut alia 6-
mili ratione nititur proximum a peccato rcuo-
_ care, & ad officium virtutemque reducere, id-
queobipfius proximi proprium ac peculiare
bonum.
De hac autem fraterna corredione fupponi-
j, mus tanquam certum , inefle obligationem ad
a'.'i. ' ibam faciendam, non folum ex confiiio,fed etia
ex prreccpto , vt docet S.Thomas 8c cum eo
Theologi omnes , qui id communiter probant
ex his Chrifti Domini verbis S. Matth.18. Si
peremerit in te frater tutu ,v*dc &■ corripe e*m,&c.id
Ser.i 6 ^ te Ciente peccauit frater tuus, vt explicat
de ver. S.Auguft. qui haec Chrifti Demini verba tan-
Hom. qusun de praecepto didaintelligit.
. ’ Hoc fuppofito tria pr^fertim de corredione
fraterna quaeri poflunt:primum, quando facicn-
DEIV.DECAL. PRAECEPTO. 4Sf
da fit : fecundum, a quo facienda fit : tertium,
quis ordo in illa fcruandus.
Ad primum quzefitum rcfpondctur hoc pra?-
ceptum,cum affirmatiuum fit, no quouis tem-
pore obligare , fed folitm concurrentibus qua-
tuor conditionibus.Prima eft vt noueris pecca-
tum proximi : fi enim illud ignores , corrigere
non teneris, imo nec curiofius inquirere debesj
hoc enim ad fuperiorem illius proprie pertinet, '
vt docet S.Thomas rvnde Prouerb. a4. ^
inquit Sapien S impietatem tn Homo lu/li , & 4-
ntn vajles requieeuu. Secunda eft,vt ille, qui pec-
cauit,nec emendatus fit, nec mox fiue per aliu
fiue per le ipliim credatur emendandus jli enim
iam emendatus fit , vel proxime emendandus
exiftimetur, corredione tua non indiget, nec
proinde ad illam faciendam obligaris, vt docet
Valentia difput. 3. quxft.ie. de corred.fraterna
p.2. Imo valde probabilis eftfententia Sylue-
ftri,Turriani,& aliorum, quos citat & fequitur
Lay mannus trad. %. cap. 7. de corred frat.pec-
catum mere protentum, fi non fubfit periculum
recidendi, non cadere lub obligationem prxee-
pti corredionis fraterna;: vnde E ccli.19. dicitur.
Corripe proximum, ne forte iteret- Tertia eft,vt fpe-
res aliquem frudum tuse corredionis ; fi enim
nulla fit emendationis fpes , imo verearis ne
is , qui peccauit, corredione tua deterior fiat,
tunc manifeftum eft te ad illam minime obli-
gari : vnde S. Auguftinus dicit ad charitatem T
pertinere, vt qui S corripiendi* male agentibus parcat; I-1®*.1,
quia ipfis metuit , ne deteriores ex hoc efficiantur. -Ex- dC ^1U*
cipicndus eft tamen cafus ille, in quo ex deffe- c’
du corredionis alij fcandalam aliquod pate-
rentur ■■ tunc enim corredio facienda eft, ne
alij inde peccandi occafionem accipiant Quar-
ta denique conditio eft, vt locus,tempus,nlia:q;
ad corrigendum circumflantia; opportuna; fint:
fi enim alterius temporis vel loci opportuni-
tatem ad proximum corrigendum commodio-
rem expedes , non teneris ftatim illum corri-
gere,fcd laudabiliter id differre potes. Ica doce;
X iij
V
4$o DE IV. DECAL. PRAECEPTO.
a ■> ,’(| S.Thomas : & S. Angullinus fupra dicit e/Te
conlilium charitatis,fi altquu propterc* ob urg.vidu
& c rripiendu male agentibus, pareat, quia opportunum
tempus requirit.
Quod fpedat ad fecundum quxfitum , qui-
nam videlicet ad corredionem fraternam obli-
gentur; afleritS. Dodorarr. q. omnes teneri
ex vitute charitatis : quod etiam conftat ex
Ecdi.i7.vbi didetir, quod Deus Manriauit vm-
fsique de proxima fuo : & S. Matth.iS.vbi Chri-
/tus indefinite praecipit : Si pectauetit in te fra~
ter t»:n ,t:rrips cum,&c. Pradati tamen Sc Supe-
riores,quibus alioruru cur.i incumbit , flridius
ad corredionem faciendam obligantur : qua;
quidem, fi /pedetur vt eft adus iulliria: vindi-
cat i ut, ad illos folos pertinet, vt obferuat idem,
S-Doclor.
Quod denique (pedat ad tertium qaeditum;
videlicet quis ordo in corredione fraterna fer-
uandus fit ; & an ordo a Cluilio Domino in
Euangclijs pr.elcripcus, fit ex praicepto nece/ra-
xius; vt fcilicct peccans primo priuatim admo-
neatur ; tum , fi hs:c admonitio nihil profit,
vnus aut duo teftcs adhibeantur, ac demu Ec-
clcfiaifcu Prolato aut Superiori denuncietur i
Refpondecur fecundum mentem S.Dodoris,
it ~.Sc non modo ipfiam corredionem fraternam, fed
j. Sc illius facienda; modum a Chrifto Domino
praderipeum , c/Te dc priecepto : quod tamen -
praiceptum . cum fit affirmatiuum, nec quouis
loco Sc tempore obliget; inde fequiturtunc fo-
lum ex prateepto modum illum corredionis .
feruandum effe , quando adipfius corredionis*^*
, finem afiequenduin neceflurius efie ccnletur:
jCr I quapropter S. Augullinus dc illo corripiendi
15 ver' modo loqiicl\S,DifirrncrcAnqmt,(lebinttuJaliqHa-
iaom. t aliquando illud ejje faciendum ; aliquando
corripiendo fratrem inter te & ipfum folttm ; aliquando
Difp q coram omnibus.
qlio. Obferuat autem Gregorius a Valentia varios
decor, cflecafus.in quibus nulla videtur efle ad illum
fr pu.f modum corredionis fraterna: feruandum obii-
T)E IV. DECAL. PRAECEPTO. 487
ntio ; vt fi peccatum fit publicum ; vel fi,
Suus occuV>,ceta tamen in ta—
communicatis. & periculum (it m mota , «ut fi
ob aliquam incuricntem circumfla nuam 1 ru-
denter indicetur modum illum, ad emendatio-
nem proximi futurum inutilem ; quod etiam
doce; S. Thomasart. 8-adi.vbi etiam in re;p.
.. addit ex S. Auguftino , fi poft occultam ad-
monitionem peccator minime refipneat , ^u-
liris interdum 10 te peccatum «oi I» tao *u
Superiori, non quidem vt judici , fcd vt pam
prius manifeftare, quam teftes adhibeantur , eo
quod paterna charitate & admomnone pecca-
tori plufquam quiuis alius prodefle pofiit.
deripoteft idem Valentia loco citato , vbi tu-
fiflime deiftisagit. .
Supcrfunt adhuc aliqua difficultates circa
correctionem fraternam breuiter hic a nobis
Prima efl, an etiam inferiores teneantur cor •
redionenv fraternam erga Superiores exercere.
Refpondetur affirmatiue, dummodo concur-
rantquatuor conditiones fupra explicata.’ : Ita
enim docet S. Thomas att. 4- &
confirmat exemplo S. Pauli, q*u , cum
Petro vtpoce Apoftolotum 1 nncipi fubdttus
f vt ibidem dicit S.Dodor; ) erga illum tamen
correctionem fraternam exercuit. Harc tamen
corre&io fubditorum erga Superiores ( vt ibi-
dem monet ) cum omni manfuetudme ac re
uerentia facienda efl, iuxta illud Apoftoli . «a
Timoth. f. Stmwem ne wcrep aneris, Jed. objeira er
* Secunda difficultas dt, an fit obligatio ad ■ cor-
redionem fraternam faciendam dc quibulcun-
que peccatis edam venialibus? Rclpondctur
quamuis laudabile fit proximum etiam de vc
nialibus corripere, modo prudenter X cu cna-
ritate id fiat; non cfle tamen ad id obligationem
falcem tub peccato mortali : imo interdum vti-
lius efle leuiora eiuimodi peccata dimmuure,
nifi talia fiat, qua vel fcandalum aliorum , vel
X mi.
Digitized by Google
4S8 DE IV. DECAL. PRAECEPTO,
grauioris alicuius peccati committendi occafio-
nu* I1’ nem praebere poffint. Ita N, marius cap. 24-vbi
addit aliquando licitum efle expeclare, vt pec-
catorrurfusincidatin peccatum, in quo depie-
henfus poflit cum maiori fructu corrigi.
Tertia difficultas eft, an teneamur admonere
& corripere illum, qui ex ignorantia , peccat?
-Re/pondeturnosad id teneri, fi eius ignorantia
fityincibilisd J eft de re, quam quis Icire poteft
& debet: fi autem fit inuincibilis, diftinguedu
cft-- vel enim Ipcratur fructus aliquis ex illa cor-
re&ione, vel minime Ipcratur : fi primum , in-
ftruerc tenemur ignorantem , prarfertim fi illius
cura nobis commifla fit, fi fecundum, bona; fi-
dei rc inquendus eft , (dummodo tamen inde
alterius damnum aut fcandalum non lequatur.
Ita Banncs, Malderus, Azorius , Nauarrus, 8c
alij, quos citat & fequitur Bonacitia difp.
qusft.4. de charit. pun. 7.
Quarta & vltima difficultas eft, quale pecca-
tum fit fraterna; corre&ionis omiffio- Refpon-
detur illum peccare mortaliter, qui commodi
ac facile impedire vel tollere poteft corredione
fraterna gra«em miferiam fpiritualem proximi,
quale eft peccatu aliquod mortale, fed no audet
ob alicuius mali temporalis timorem vel alicu-
ius temporalis boni cupiditatem , qua; in eius
animo fraterna; charicati praeponderat , vt con-
at ex didis paragrapho 1. illum autem qui pro-
pter paffionS aliquam timoris, verecundia;, aut
pufillanimitatis non exiftimat fetam ftride ad
hoc obligari, vel miniis fe idoneum reputat ad
corredioncm faciendam, ideoque illam omittit;
a- 11. plerumque nonnifi venialem culpam incurrere,
ad vt docet S. Thomas .• quod tamen intelligen-
** dum videtur cum hac exceptione, nili is, qui
corrigere omittit, fit Superior; aut ex illa omif-
fi*ne grauc aliquod fcandalum lequatur.
Digitized by Google
DE IV. DECAL. PRAECEPTO. 4S9
1
paragraphvs V.
Q^enam peccata chdritati proximi
t iduer fentur .
QVatvor funt pr^fertim pcccatoru ge-
nera,qua; proximi duritati opponantur, &
aci qua; reliqua poffimt reuocari; odium fcilicet,
inuidia, difcordia, Sc fcandalumrde quibus agit
S.Doelor qureft. $c fequentibus, vbi docet
efle dsplex proximi odium; abominationis fci-
lrcct & inimicitia;. Odium abominationis eft
alienatio & auerfio voluntatis a proximo 1 pro-
pter aliquod malu, quod in eo cdcipimus : odiu
vero inimicitias, eft illud, quo malum aliquod
proximo volumus:& vtruque odium ex genere
luo peccatu mortale eft; fi quis v. g. proximum
fuum auerletur & abontinecur, quatenus hom®
vel quatenus Chriftianus eft : item figraue ma-
lum aliquod illi, optet , quatenus illi malum
eft » iuxta illud quod dicitur 1. Ioan. 3. Omnis,
qu: oditfr.itrcrn funm, homiciiUefi : defectus tamen
deliberationis , aut materias leuitas a peccato
mortali excufiire pollet; imo nullum edet pec-
catum; fi quis peccatorem odio profequeretur,
non quatenushomo eft, lcd quatenus pecca-
tor, id eft, fi abominaretur eius peccatum , vel
fi optaret illi aliquod malumpion quatenus eius
malumeft, fed quatenus ad deftructionem 8c
f xtejminium peccati coferre poteft, vt patet ex
ijs quas paragraphis praecedentibus dicta funt. <Pi,l
Inuidia ( vt docet S. Thomas ) eft depraua-
tus voluntatis affectus; quo-quis triftatur de bo- '
no proximi, quatenus eft proprue excellentias
imminutiuum: quod vt melius intelligatur;ob-
fcruandum eft ex Toleto feptem potiftimum d-iD.».
modiscontingere.pofle,vt quis trifteturdebo- c* *3»
no proximi.Primo quia inde aliquod malu fibi
timet: vc fi quis triftctur dc electione alicuius
Xv
Digitized by Google
490 DE IV. DECAL. PR^CEPTO.I
in aliquam dignitatem, eo quod fibi in damnu
aliquod prouenturum vereatur : quod fi damnfi
illud fibi iniufte inferendum rationabiliter ti-
meat, nullum erit peccarum : fi autem iufte, v.
g. fi fur a ut ficcarius triftetur, eo quod ele&us
fit in iudicem vir integerrimi animi, a quo lce-
Icrum filorum vindiciam fibi meruit; peccabit."
quia ficut non liceret illi talem virum dignitate
iiia <fc poteftatcob hunc meum priuarc , fi nec
ctiatn de ea triftari licitnm eft-
Secundo triftari poteft aliquis de alterius bo-
no, eo quod fimili bono careat: vt quando quis
videns hominem dotium;, triflatur non quia
doifius fit, fed quia ipfe pari doctrina non fic
praeditus : Et hjec triftitia dicitur aemulatio, cft-
que licita &honefta, fi bona qua; quis aemula -
tur, ad falutem animas diuinamque gloria con-
ducant : vt fi quis videns hominem poeniten-
tem, zelo feruentem, triftetur, non dc illius bo.
• no, fed ex eoquod fe virtutibus einfmodi defti,
tutum videat; fi autem aemulatio illa fit detem.
poralibus bonis, quae non referantur in vlium
honeftum finem, tunc erit mala veli indifferens
ratione motiui vnde orietur.
Tertio triftari potefl quis de bono’ alterius,
quia eum tali bono indignum iudicat : & hsc
eft indignatio; quae quidem bona vel mala eft
pro ratione motiui ex quo concipitur : fi enim
aliquis triftetur v. g. quod fceleratus aliquis &
flagitioliis dignitatem aliquam confccutus fit,
qua indignus eft 5c rationabiliter creditur abu-
furus, non peccabit; fi vero ex prauo aliquo af-
fectu temere iudicet alium bono, quod illi ob-
uenit, indignum, ideoque dc illo triftetur, pec-
catum committit graue vel leue pro ratione gra-
ui tatis vel leuitatis ipfius materiae.
Quarto poteft triftari quis de bono alterius;
quia eft erga illfi male affedusrquado enim ma-
lo animo in alique fumus, bonu eius nobis difi-
plicet : & hoc pertinet ad odium dc quo fupra.
Quinto po eft quis triftari de bono alterius:
quia eft proprias excellentiae diminutiuum,&
DE IV. DECAL. PR^CEPTO* 491
hoc proprie pertinet ad inuidiam-,quse(vt docet sUp..
S. Thomas ) ex genere fuo eft peccatum mor-
tale, nili defectus aduerccntic aut materia.* leui-
tas excufet: & lic peccauit Sat.il inuidens glo-
ria Dauidis , quatenus afllimabat luam ab"illa
ob {curari & minui*
Sexto poteft rriftari quis de bono temporali
alicuius.' quia clt maioris boni fpiritualis impe-
ditiuum: 8c hoc pertinet a i charitatcm.
Septimo de codcm> bono temporali tnftari .
poteft, quia modo aliquo iniufto acquifitum eft
in. damnum priuatum vel publicum : & hoc ad
zelum iuftitiae pertinet.
Difcordia eft diflenfio voluntatis a voluntate qu.57.
proximi circa aliquod bonum, in quo tenetua
quis confentire.Ita S. Thomas .• diftentire enim
a proximo in rc aliqua mala bonu eft.imo etiam
diftentire in re aliqua bona, fed quam quis
velle minime obligatur, non eft per fe malum.-
fed tunc folummodo difcordia peccatum eft,
quando quis in re aliqua bona, quam velle te-
netur, ab aliis cx voluntatis prauitate difleuti t.
Quod fi hax difcordia fit circa «veritatem,
quam quis cum altercatione verborum impu-
gnet, vocatur contentio : 8c fi veritas illa qure
impugnatur diuinum honorem aut notabilem
proximi vtiiitatem fpe&et, vt quando veritates
ad fidem aut morum rectitudinem fpeclantes
impugnantur, eft peccatum mortale: fi eo vf-
que procedar difcordia illa & diflenfio volun-
tatis , vt quis feipfum ab vnitate Ecclefix feiu-
gat, nolitque eius capiti vifibili , nimirum Ro-
mano Pontifici fubefle; dicitur Schifma;eftque
graue peccatum mortale, vt docet S. Thomas
quaeft. 39*
Si ad difeordiam animorum accedat etiam
armorum violentia, quee proximo nocumenta
aliqua in bonis fortuna* vel corporis iniufte
inferantur, vocatur bellum ; fi ramen bellum
obeaufam aliquam ioftam fufeipiatur; fi abeo,
qui legitimam poteftatem habet ; fi cum redta
intentione : tunc non eft peccatum , vt docet
Digitized by Google
49* DE IV. DECAL. PRAECEPTO,
idem S. Thomas quasft. 40. in eo pugnare li-
citum eft, alias, fi vna ex tribus his conditio-
nibus defit, peccatum mortale eft, & quidem eo
grauius quo grauiora per illud dana proximo
inferuntur- Quod quamuis ita fit , non debent
fubditi de intentione principis iudicare ,fufficit
vt illis manifefte non conflet de iniuftitia belli:
imo quamuis dubitent 'an bellum iuftum fit;
poliunt, &etia interdum debent quando ipfis a
principe ita prascipitur, pro illo militare •• quod
Lib. optime explicat S.Auguftinus his verbis : Vir
2i.cot Wfirti fub r:ge homwe etiam ftcrtlego militet^
Fauft. rttte poteftillo ittbcnte bellare ; Ji, quod /ibi a principe
c „ ' iubttur, vel non efte contra Dei praceptum c rtum
velvtrumfit, certum non eft, itavtfortaffe reum faciat
regem iniquitas imperandi ; innocentem autem mili-
tem oftendatordo feruiendi.
<!• 4?- Scandalum denique ( vt docet S. Thomas) eft
*• *• didum, vel fadii minus rectum, prasbens alteri
occafionem ruinas.Dicitur 1. ( didum vel fadft)
quia interiores adus,ciim aliis noti no fint, illis
nocerenon pofTunt. Dicitur 2. ( minus redum)
vt fignificctur poffe aliquando fcandalu oriri ex
aliquo dido vel fafto, quod non fit ex fe malu,
fcd quod habeat tantum fpeciem mali : Dicitur
denique praebens alteri occafionem ruinas, non
verocaufam; eo quod proprie loquendo hu-
mana voluntasa nulla caufa efficaciter induci
poffit ad peccandum , fed folusnmodo veluti
oblata occafionefponte in illud confentiat.
Art. 2, Docet autem S. Thomas' aliud efle fcanda-
* lum adiuum , aliud paffiuum. Scandalum
adiuum eft ipfummet didum vel factum mi-
niis redum, quod eft alteri occafio ruinas; fiue
id fiat eX certa & direda intentione alium jn-
ducendi ad peccandum : fiue , quamuis eiuf-
modi intentio non adfit , id tamen quod fit,
exfc& natura fua alium inducere poteft ad
peccandum. Scandalum paffiuum eft ipft
fpiritualis ruina eius qui fcandalizatur. Po-
teft autem aliquando icandalum adiuum ede
fine paffiuo : vt fi quis aliquem inducere
DE IV. DECAL. PR/ECEPTO. 49?
conetur ad peccandum; nec ille coulen cire
velit. Poted etiam fcandalum pa/fiuum clle fi-
ne adiuo: vt fi quis ex fado vel dido al-
terius , quod ex le ad peccandum nulla ratio-
ne indudiuum ed, occafionem ruina: aut fcan-
dali per voluntatis prauitatc.m accipiat qua-
le fuit fcandalum Pharifeorum occafione iver-
borum Chrifli Domini. Et fcandalum qui' Art.4.
dem paffiuam mortale vel veniale peccatum
eftf' vt declarat S- Dodory pro qualitate cri-
minis, in quod quis propter didum vel fa-
dum alterius impingit : fi militer feandalum
adiuum mortale ed vel veniale , fecundum
rationem didi, vel fidi , quo praebetur alteri
occafio ruina; , vel fecundum intentionem il-
lius, qui eiufmodi occafioncm praebet. Quam-
uis vero fcandalum paffiuum non fit fpecia-
Ic peccatum , nec opus fit vt qui peccatum
aliquod commifit, in confeffionc declaret fe
ab alio ad id induduin fuifle ; fcandalum
adiuum tamen eft peccatum fpeciale praece-
pto corredionis fraternae oppofitum,ac proin-
de in confeffione declarandum , praifercim
q uando quis deliberate alterum ad peccandum
induxit : quod 'fi praeter eius intentionem id In art.
accidat quamuis Caietanus & quidam alij qU.
Theologi negent in eo cafu fcaudalum adiuum
eflc peccatum fpecia le : probabilius tamen alij
affirmant , vt Major , Sylueller , Nauarrus; Difp.?.
quos citat , 8c fequitur Valentia ; vnde is qU. ig.
qui aduertic aliquod didum vel fadum fuum de fca.
miniis redumpo/Te alium ad peccandum indu- pu. S.
cere , uec tamen ideo ab illo dido vel fado
defiftit ; debet fecundum illos Dodores cir-
cumllantiam illam in confeifione declarare , fi
mortale fuit iilud peccatum, cuius occafionem
prsebuit. , '* art.7.
Denique monet S. Dodor fpiritualia bo-
na ad falutem propriam vel alterius necef-
fiuia nunquam effe dimittenda , licet inde
fcandali pa/fiui occafioncm aliquis accipiat :
Digitized by Googl<
• ,.3ag!&'s5E>acj»r»ia:
494 DE IV.DECAL TR^CErTO.
nec ad euitandum huiufmodt fcandalum.vllmn
vnquam peccatum, nequidem veniale, comitti
debere; imo neque vllum opus bonum, licet
minime praeceptum , omittendum eiTe; fi fcan-
dalum cx fola alterius malitia oriatur : fi tamen
ex ignoracia vel infirmitate oriretur, tunc ad vi-
tandum fcandalum ptifillorum, praeftaret quoA-
uis opus bonum minime praeceptum omittere.
& quiduis aliud feclufo peccato facere. Exem-
plum vtriufque habemus iuipfii Chrifti Domi-
ni perfona ■, qui S- Matth. if- ob Icandalum
Pharifieorum minime ab incepto Termone de-
e contra cap.17.ad vitandum populi
fcandalum vectigal , ad quod minime teneba-
tur, folucre voluit.
paragraphvs vi.
Quanam / int <'bli%ationes filiorum er~
parentes, parentum erga
fiitos.
PR. & t E R. obligationes generales , quae
vnumquemque proximorum (p edant; funt
aliqnx ipcciales filiorum erga parentes , & vi-
cilfitn parentum erga filios : quae hoc quarto
Decalogi praecepto praderibuntur.
Part j. Docet autem Carechifmus Romanus nomi-
cap. p. ne honoris parentibus exhibendi tria praefertira
fimaficari , amorem fcilicet , reuerentiam, &
oSedicntiam : tenentur fiquidein filii fpeciali
modo ad amorem erga parentes : ita vt odium
parentum longe gramiis peccatum fit, quam
cuiufcunque alterius perfona» ; vnde Nauarrus
cnp.14. num. 11. 8c Toletus lib. 7. cap. 1. exi-
ftimaiit in peccato odij circuraftantiam per-
fonar parentum efle in confefiione [declaran-
dam. Neque fufficit amor internus, fcd exte-
rioribus effectibus prodere Te debet , adeo Yt
DE IV. DECAL. PRvECEPTO. 4,^
teneatur filius parentum nece/fitatibus fiue
corporalibus flue 1'piritualibus, quantum in ip-
(o eft.fubuenire; v. g. alimenta &■ alia ad vitam
neceffaria,fi adcgcfhtem grauem redafti Gnt,
eis praeberejfi in nigritudinem inciderint, vel i»
carcerem detrudi fint, illos vificare, 8c quo po-
terunt modo ipfis ad (anitatem vel libertatem
recuperandam fuccurrere , & a fortiori curare,
ne abfque digna (aeramentorum fufceptioneex
hac vita decedant , ncue pia opera parentum
teftamentis preferipta differantur, ncue fuffra-
gijs Ecclefi» &alijs fubfidiis quocunquc mo-
do debitis polt mortem fraudentur.
Tenentur etiam fiiij reuerentiam parentibus
exhibere : Snutenim ( vt loquitur Catcchifmus Snp,
Rom. ) immortali* Dii qua/i quadam Jimulacra:
quare olim edixerat Deus : emi miledixirit patri
v:l matri. morte moriatur: VndccontuinclLxscon- £_V/ lr
uicia,irtifiones,& fimilia peccata, quse plerum-
que obleuitatem materia; in alus peribnis no-
ni (i venialia forent , in parentibus ob circum-
ftantiam perfonae vt plurimum mortalia cen-
fentur, fimili ratione percutere , quantumuis
leuiter , parentes 5 imo illis folummodo inter-
minari , grauis refpcdu illorum ccnfetur iniu- difp 6
ria , proindeque peccatum mortale, vt afferunt de 4«
GrafHus,Reginaldus, Nauarrus,& alij quos ci- Decal.
tat & (equitur Bonacina. prsc.
Tenentur denique fiiij obedire parentibus: qu.vn.
vndeApoftolus pluribus in locis illud inculcat: pun 2-
Ftlij obiditeparentibus: &ipfe Chriftus Dominus, Colo/f.i
vt nuius obedientia: in Ce praiberet exemplum, Ephef. »'
fanctidima; matri. eiufque (ponfo S. Iolepho
erat fubditus. S. Lue. '
Atque inprimis tenetur filius patri obedire
in ijs,quq ad gubernationem domus pertinent;
ita vt, firecufet obedire inregraui & alicuius
momenti , maxime fi ex contemptu vel animi
obftinationeid faciat, peccet mortaliter, vt do-
cet Toletus lib. f.cap. r- Tenetur etiam obe-
dire in i js quae (ad bo:.os mores pertinent j ita
496 DE IV. DECAL.PR^CETO.
vt peccet mortaliter , fi cii mf pertinacia nolit
acquiefcerc praeceptis patris, quibits illum a
peccato mortali aut illius occafionibus , vt a
prauisconuerfationibus,ludis, &c. abftrahere
conatur, vt elocet idem Toletus 8c plures alij
% s.q. aPu^ Bonaeinam fupra.
jSgi a.' Qilamuis autem (vt docet S.ThomasJ filius
^ '' ' poft pubertatis annos directe parentibus non
fubdaturinijs , qua: ad flatum vitg amplecten-
„ , dum, pura religionis vel matrimonij, pertinent;
oupra. (jocct tamen Toletus 'filium peccare mortali-
ter,qui contra voluntatem patris vxorein con-
ditionis fu a: minime conuenientcm ducit.Exi-
Sup. ftimant etiam Abulenfis, Sanches , & alij apud .
pu.f. Bonaeinam filium teneri ab ingreflu religionis
abftinere,vtfubueniat parentibus, quos ad ex-
tremam neceflkatcm redados aut breui redi-
gendos prasuidet.
Sicut autem filij erga parentes, fic etiam pare-
tes erga filios ad tria pradertim charitatis offi-
cia obligantur , vt docet idem Toletus fupra.
Primum eft ad alimenta &a lia vitae adiumenta
neceflaria ipfis pra:benda: quodintelligendum
eft, quandiu illis indigent , nec fibi prouidere
uv po fiunt, vtred e notat Bonacina. Secundum
PLl' ’ eft, ad illorum curam gerendam , quoad ea qu£
falutem reternam & fpirituale animas bonum
foedant : vnde tenentur parentes procurare, vt
nlij addifeant mdimenta fidei, Symbolufcilicet
Apoftoloru, orationem Dominicam, praecepta
Dei 8c Ecclefiar, aliaque ad falutena confeque-
dam neceflaria. Debent etiam illos 'verbis &
exemplis ad bonos mores inducere, & a pecca-
torum occafionibus auertere;eofdemque,fi for-
s te delinquant, non ex ira, fed ex charitate cor-
ripere , vt fufius explicat Bonacina. Tertium
deniq; officiu parentu erga filios cft,vt illos re-
linquant liberos ad eligendum ftatu illurti , ad
qudipfos aDeo vocari cognouerint,ira vt neq;
a bono Jaliquo ftatu ampledendo eos inuitos
« fine ylla. legitima caufa abftrahac, neque ad fla-
DE IV. DECAL. PR.-CCEPTO. 497
tumaliquem, fiucfacerdotij, fiuc religionis, fl-
ue Matrimonii ampledendum inuitos cogant pupta,
vt docet idem Toletus.
Qua; autein de officiis filiorum erga parentes
Sc parentum erga filios dida funt , eadem etiam
intelligi debent, leruata tamen debita propor-
tione," de officiis pupillorum erga tutores &
alios; qui parentum vices gerunt .• item de of-
ficijsferuorum, fubditorum,& quorucuque in-
feriorum erga dominos vel quofeunque lupe-
riores, Sc e contra: vr docet Nauarrus cap. 14.
nam. 21. & 22. vnde infert Bonacina fupra pti.
8. Chriftianos omnes teneri fub mortali pecca-
to fummo Pontifici in regraui Sc i ulla ad fidem
vel difciplinam Chriflianam pertinente obedi-
re : fimiliter dicecefanos Epifcopis : Parrochia-.
nos Parochis ; leruos dominis ; fubditos fupe-
rioribus; & populos principibus in iis, in qui-
bus rcfpediue illis fubditi fiint , Neque tuntuv*
prjbit & mode(hi[ vt loquitur S. Petrus!^ fedeuam
dj/fcolu .illifque non modo obedientiam Sc reue-
rentiam» fed etiam amorem fpecialem, illiufq;
amoris officia; quotiefcunq; redk ratio id ab il-
lis poflulabit , exhibere. Secundo fuperiores
omnes viciffim teneri ad gerendam curam infe-
riorum tam in temporalibus quam in fpirituali-
bus; prout cuiufque officium poftulat. Et qui-
dem quod fppdat ad temporalia, tenentur do-
mini feruis alimenta pramere, mercedem debi-
tam foluere, 8c alia prarilare , qua» iuflitia vel
charitas ab illis exigit : quoad fpiritualia vero
procurare, yt in rebus ad falutem neceflariis in.
ftruatiu; vt a peccatis abftineant, vt feflos dies
debite fandincent, & alia prreccpta diuina Sc
Ecclefiaflica feruent ; neque in morbis facra-
menta & alia fpiritualia fubfidia illis defint.
Inifla vero fpirituali cura infertorum certum
efl longe Aridiorem efle obligationem pafto-
rum & aliorum, quibusiefiex; officio incumbit:
dc quibus fuo loco agetur. " ...
49 S DE IV. DECAL. PRAECEPTO.
PARAGRAPH VS. VII.
QUnt nv dii peccetur m qsurtu/a
Otcalon pracipthrn.
CV m ( vt initio hnius fe&ionis diclum eftj
in hoc quarto Decalogi praecepto, non 16-
liim prxfcribantur ea, qua; inferiorum & fupe-
liorum mutua officia fpeclant , fed etiam alia
omnia , qua? ad charitatem proximi pertinent;
idcirco hicadnotarc debemus peccata qua; hac
& illa ratione huic praecepto aduerfantur: & vt
.a peccatis charitati proximi oppofkis incipia-
mus.
Peccant contra proximi charitatem , qui
omittunt exercere opera charitatis fiue eorpo-
raliafiucfpiritualiainiiscafibus, in quibus ad
illa exercenda obligantur : qui in extrema ne-
ceffitatc proximum deferunt : qui illum ad gra-
ucm ncccffitaflem redactum eleemolynis iuuare
, non curant :qui, cimi habeant multa fuperflua,
nec ad vite «ut flatus conferuationein hone-
flamvllo modo ncceflaria in vanos ac inutile?
fumptus illa expendunt, nec viias, aut nonnifi
raras & exiles elcemofynas pauperibus ero
gant : qui proximum peccantem corripere, il
lumquea peccati flatu aut .occnfione abftrahere
neghgunt, cum posfint 8c debeant: qui odia &
inimicitiascumaliquoexercent, illis mortem
aut aliquod malum optant vel imprecantuxrqui
iniurias Sc offenfas acceptas ex corde remittere
nolunt : qu fiftb & verbo tenus cum inimicis J
reconciliantur, vel quamuis condonent offen-
fds, extetiora tamen charitatis officia exhibere
reornant.
Itemqniexin»:draaut prauo aliquo affedlu
‘Inflantur de proximi bonis, aut de ciufHcm
infortuniis laetanturzqui ex praua quadam ani-
mi difpofitione cum proximo difcordanc in
DE IV. DECAL. TR DECEPTO- 409
iis, qua; bona & infla firnt ; aut verbis cum illo
contendunt, veritatemque agnitam impugnat;
qui feab vnitate Ecclefi.e,& obedentia fummi
Pontificis fe fubducunt.
Xtem qui militant in bello , quod iniuflum
e Te certo fciunt ; vel in bello quidem inflo, fed
cum pnu.i intentione, v. g. vt expleant cupi-
ditatem,libidinem, a /abitionem, &c. vel qui in
bello res factas diripiunt ; aut contra ius belli
opprimunt vel (poliant innocentes*
Item qui fcandali occafioncrn aliis praebent,
illofque ad peccandum inducunt , fi.ie id dirc-
fte & exprefla intentione fiteiantuiuc indirecto
aliquid agendo , vude fciunt alios ad peccan-
dum fore inducendos.
lam quod fpecTat ad fpecialia filiorum , pa-
rentum.& fimilium perfonarum officia, peccant
in primis fili j, qui parentibus amorem, reueren-
tiam, Sc obedientiam debitam denegant : qui
patentes odio profequuntur ; mortem aut ali-
quod malum illis optant: qui in egcfl.itr illis
fubuenire,aut in aduerfis epem & folatium fer-
re non curant : qui morieutibus fubfidia ad fa-
lutem neccfTaria, aut mortuis Ecclefie fbf&agia
debita non procurant : qui eorum teflamenta
8c vltimas voluntates adimplere negligunt,aut
nimis diu differunr.
Item qui parentes contemnunt aut irrident;
in eos conuicia aut contumelias proferunt;illos
percutiunt, velpercuduros minantur; qui coru
infla pantipendunt , illis iufla 8c rationabilia
pr*cipientibus obedire renuunt.
Similiter contra hoc praeceptum peccant om-
nes inferiores , qui fuperioribus obedientiam
in ijs rebus, in quibus illis fubfunt , deferre
nolunt.
Ecex aduerfb contra idem praeceptum pec-
cant parentes , qui infantes exponunt : qui fi-
liis indigentibus, nec fibi prouidere valentibus
alimenta denegant : illos in rebus ad falutem
neccflariis non inftruunc , nec inftrui curant;
qui illos ad peccandum vel iuffione vel prauo
foo DEV. DECAL. PR.tCEPTO.
exemplo inducunt: qui illos psccanres no cor-
ripiunt ; vel non nifl irati &r furentes id pro-
flant : qui auertunt illos ab aliquo flatu perfe-
riori amplectendo , ad quem Dffo infpirante
vocantur; aut e contra inuitos cogunt ad flatura
religiofum ampledendum, aut Matrimonium
contrahendum.
Peccant item Domini qui alimenta aut mer-
cedem feruis debitam non tribuunt: qui illos in
fidei rudimentis aliifque ad fidem necc/Iariis
inflrui non curant $ cos peccantes non corri-
piunt ; imo potiiis ad peccandum imperio aut
prauo exemplo inducunt.
SECTIO V.
Explicatur quintum pracepeum.
Non occides.
AD faciliorem huius quinti proccpti expli •
cationem ea , qua; de illo dicenda nobis
funt , quinque paragraphis compledemur : in
quorum primo explicabimus , quomodo prae,
ceptum hoc intclligi debeat : in fecundo age-
mus de homicidio & mutilationc fui ipfius : in
tertio de homicidio vel mutilatione alterius :
in quarto inquiremus quot modis peccetur
contra hoc praceptum : m quinto denique in-
ii efligabimus , quaenam reflitutio propter alte-
rius iniuftam ©ccifionem aut nuttilatiouem
facienda fit.
I
Digitized by Google
I
i
DE V. DECAL. PR^€CEPTO. r®z
•>+
PARAGRAPHVS I.
Quomodo hoc quintum Decalogi pra-
eitum intilligi dtbedt.
HO C prteccpto, fecundum explicationem
& ampliationem a CliriftoDomino fum
mo legiflafore appolitam, tria prariertim prohi- f*
bentur- Primum clt quodcunque nocumentum
corporale proximo iniufte illatum , vel per fe-
ipfum,vel per alium iubendo.confulcndo, con-
lentiendo,aut alia quacunque ratione coopera-
do,vt explicatur in Catcchlfmo Romano. Se-
cundum ell quodennque conuicium aut pro- part.?-
brolinn &iniuriolum verbum, ex ira & vindi- cap-6.
Cea: appetitu prolatum. Tertium cft quilibet
deliberatus ira: motus , & vindicia: appetitus
iniuftus , etiamfi neque adu neque vllo verbo
aut ligno exteriori fc prodat. Hoc aperte colli-
gitur ex his Cluilii Domini verbis :
quia diffum efl antiqua : non occides. Ego autem dico q
vobis : quia t»»ms , qui irafcitnr fratri fuo , reus erit ‘ *
indicio: i^ui autem dixerit fratri Juo .recisa, reus erit *
conjilio : qui autem dixerit, futue , reus ent gehenna
ignis. Quibus verbis Cluilius Dominus docet
hoc Decalogi prrecepto, non modo prohiberi
homicidium , fed etiam quemlibet iniultum
vindidte appetitum, & quodlibet probrofum &
conuiciofum verbum, aut aliud ira: & maleuo-
lentia: exterius lignum : quibusveluti gradibus
inter rixantes ad vltimum ira: & vindida: effe-
ctum , homicidium fcilicet, peruenitur .• qua:
peccata, ciim mortalia fint, digna ede cenfentur
«terna poena , qua: nomine iudicij , conlilij Sc
gehenna: , tanquam variis gradibus diftinda,
lignificatnr, prout hunc locum explicant Hugo
Cardinalis, Maldonatus , Sc alij communiter
interpretes.
roa DE V. DECAL. PR^CEPTO-
Si camen plena rationis aduertentia 8c deli-
beratio dcelfet ; aut fi vindida aliqua leuis
dumtaxat appeteretur; peccatum non cflet nifi
■veniale : imo nullum edet peccatum , fi iufta
aliqua iraicendi caufa lubelfet,& fi corredionis
loltim gratia verba aliqua aljperiora proterren-
tur ; dummodo tamen nec;ira nec lingua vitra
prsefcriptos a retia ratione limites cxcurrar.vn-
deS. chryloft.in illa Pialm- 4. verba f Irdfe i-
mini & nolite p, catte ) Liat, inquit, iujleirajri.-nam
& Paulus Elima, fuecenfuit , & Pe{rtts Saphtrx - feni
id. non iram dixerim e b fo lute -,ftd Philo/jphuun , cura >
£r aconcmu.m : irafiitttr enim pater fili», fed eius
euram gerens : tUc 'Jtqui temere ira/citur , qui felpfum
vlcifcttur. EtS. Gregoriusincap.p. Iob. Scen-
dum eft, inquit, quod aha t fi ira , quam impatientia
excitet -alta , quam zelus iufntia format : illa ex
vitio-, hac ex virtute generatur.
Imo etiam iplum homicidium adu perpe-
tratum, quandoque iuftum & licitum e/fe po-
tefi,vt in fequentibus explicabitur.
PARAGRAPHVS II.
- i
Dt homicidio muxilationt fui
ipfitfS.
CV 11 hoc prateepto prohibeatur occifio in-
iufta Sc mutilatio , aut quamis alia corpo-
ralis lafio alterius ; d fortiori etiam fui ipfius
iniufta occifio. mutilatio, & quadibet corpora-
lis lafio prohibita clTc cenfetur. Sunt tamen
aliqui caliis in quibus occifio vel mutilatio fui
ipfius aut alterius iufta, proindeque licita, efie
poteft. .
Atque in primis qnod fpedat ad occifio -
nem vel mutilationem fui ipfius , certum cft
grauioris alicuius mali deuitandi caufa licitum
It clTe fe ipfum mutilare . aut ab altero mutilari
de V. DECAL. PR/ECEPTO. po*
permittere : vt fi ad mortem enicandam , qu®
exputreddionc alicuius membri .(equeretur,
aliquis fibi eiuimodi membrum ablcindat aut
ablbindi permittat, vc ex communi Theolo- Lv b.
um fententia docetToletus: quod quanuus c 6.
loflic, ad id tamen faciendum aut permitten-
dum fub peccato mortali non tenetur ,ficut nec
ad medicamenta quxdam difficillima acceptan-
da , quamuis ex medicorum contiho ad vita;
conleruationem neccifaria, v: oblcruatidcm
author.
Cereum effc prsterca fc ipfum interimere gra-
niffiraumefle peccatum , neque id in vdo caiu
licitum ede , vniccf Joliim excepto, fi nimirum
Deus ita iubeat ; quod fuse explicat & probat
S.Auguftinus lib-i- de ciuit.cap. 21.& iequent.
vbi expendit faebum Sanfonis, qui ie iplum
interfecit, & landarum quarumdam virginum,
quee cx peculiari Dei inftindu le iplas intere-
Ctnn h®c duo certa fint , vnum eit de quo
dubitatur inter Theologos , nimirum an liceat
fe ipfum pcrmiiliue occidere ; id elt an licitum
fiz , vc qu*s permittat fe ab alio occidi , cura
prohibere poilit- Rcfpondet Tolctus id cfle il- g
licitum, & ex fe peccatum mortale; cum homo
vita; fu® non fit dominus , iliique proinde fe-
cundum redam rationem ,in quantum poteft»
eon.ulere teneatur.
Sunt tamen duo cafus ( vt idem author docet)
in quibus homo , cuius vita bono publico mi-
nime neceflaria cifet , illam exponere [eque a
alio occidi permittere poteft. Primus eit oo
amici periclitantis defenfionem aut libera-
tionem,iuxta illud S.Ioan.lf. Matoram h:ic dile-
<(f 'unc!» liism habir , vt ammc.m fny.m pinnt quj-t pro
avn-c . /><«. Secundus cafus eft ob bonum fpiri
tuale proximi : c. g. fi quis ab alio inuafusco
redicatur, vt fugere non poilit, nec aliter mor-
tcrm^cuad crc nifi occidendo inuafotemj tunc,
q u-muis licite poilit vim vi repellere iliumque
occidere , poteft etiam ex motiuo charitatis
r*4 DE V. DECAL. PRACEPTO.
permittere fe ab illo occidi, ne fcilicet hoftisin
peccato mortali moriatur
Addit idem author tres alios cafus, in qui-
bus homo non folum licite poteft , feci etiam
tenetur vitam exponere, fequ e occidi. permitte-
re. Primus eft in fidei vel virtutis 'deffenfione;
v.g.fiquis fub interminatione mortis cogeretur
fidem negare , aut peccatum aliquod commit-
tere; tunc enim mortem potitis oppetere tene-
retur, quam in vllum peccatum confemirc , vt
per fe patet. Secundus eft, quando vitam expo-
nere neceftarium eftob boni publici conferua-
tionem .• e. g. fi aliqua ciuitas obfefla no poftet
alirer ab expugnatione aut*euerfione liberari,
nifipcrfonaaliquainnocens ad mortem hofti
traderetur; tunc enim deberet innocens ille
hofti poftulanti fe tradere : imo Nauarrus,
n Leflius, Valentia & alij quos citat & lequitur
• n Daymannus, afferunt in tali cafn principem vel
dexuft magiftratumciuitatisificutalia virtutum officia
part-^. [,ono publico neceffaria , fic etiam iftud illi
c,1‘ praecipere pofteiquod tamen negatToletus:qui
afferit quod, quamuis tunc innocens traderefe
Sup. teneatur , ad id tamen iufte a ciuibus aut ma-
giftratu compelli non poflit. Tertius denique
eft, quando quis iuridice ad mortem condem-
natus; tunc enim non folum poteft, fed etiam
tenetur mortem, quae illi infertur, iubire, nec
inferenti refiftere : fugere quidem poteft, fi oc-
cafio fe offerat ; non tamen vi aut armis fe ex
liciorum manibus liberare, vt docet idem To-
letus fupra.
Quaeres an peccent illi qui ioco vel lucri ali-
cuius captandi gratia fe probabili periculo
mortis exponnunt; v. g. funambuli, aut illi qui
ad probandam thcriacam hauriunt venenum.
■Refpondct Nauarrus cap.if. num-8- & poft
illum Tolctus fupra peccare quidem eos, qui
fe praecipitio aut certo mortis periculo expo-
nerent,quod euadere neque fcirent neque pof-
fent : non vero qui ex artis peritia vel certa
experientia compertum habcnt>fe probabiliter
.> “ nullum
DE V. DECAL. PRJECEPTO. Tof
nullum fubituros mortis periculum.
Vnum hic cx eodem Toleto lupereftobfer-
liandum, nimirum quod, quamuis Jicitum fit,
imo valde laudabile, & etiam aliquando ne-
«clfarium ieiuniis & aliis macerationibus pro-
prium corpus affligere , illiufquc vires debili-
tare, fiuevt promptius & facilius fpiritui fub-
ijciatur, fiuc vt iuftiti» diuinae fatisfoffio ali-
qua exhibeatur , iuxtaquod dixit Apoftolus i.
Cor. 9. Cajftgo corpus meum > & i» feruitutem re-
digi : & Coloff. I. ^Adimpleo ea.qna defnnt paf-
Jiohttm ChriJH in carne mea , &c. Si quis tamen id
indifereto feruore , & cum notabili vitae , aut
virium detrimento prarftarct, haud dubie pec-
caret & quidem mortaliter, vt afferunt Sanus.
Petrus de Na^arra, Sc ali j apud Laymannum,
fupra ; nifi forte inculpabilis ignorantia aut in-
aduertentia illum excufarec.
PARAGRA TH VS III.
De homicidio & mutilattone alterius.
CErtum eft homicidium iniuffum alterius
effe peccatum mortale : Vnde Apoc. zz.
homicida? a ca?lefti gloria excluduntur.
Nomine autem homicidij intelligimus cuiufiiis
hominis occifionem:eft enim in confeffo apud ...
omnes ( vt docet S. Auguftinus ) occifionem
animalium ad fuftentauonem humana: vita . C1
non effe illicitam. un.c.
Sunt tamen aliqua caufre ob quas hominis 20t
occifia a peccato exculari poteft ,imo aliquan-
do redditur licita &c iufta .• tres communiter i
Theologis numerantur , lcilicct iuftitia, neccffi-
tas, Sc inconlideratio : ex quibus dua priores
homicidium reddunt licitum ; tertia vero illud
« peccato faltem mortali excufat. Dc lingulis
breuiter aliquid dicendum cft.
Homicidium ex iuftitia fieri dicitur , quantfd
Y
Digitized by Googl(
T 06 DE V. DECAL. PR^CEPTO.
fimul concurrunt quaruor conditiones: quarum
prima cft , vt fiat authoritate publica , principis
v. g.aut magiftratus ab eo potcftatem haben-
tis , ad quem tanquam Dei miniftrum pertinet
ius gladij,vt declaratur Rom. i?.fincquaau-
thoritate nemini priuato licet alium quantum-
uisfiagitiofiffimum &nocenrifTimum , inrerfi-
«•i.q. cere , vt docet S. Thomas- Secunda conditio
<S4.a. eft,vt fiat ex caulaiufta,eaquegraui, &adbo-
q. num publicum pertinente, vt docet idem To-
letusfupra. Tertia conditio eft,vt fiat exredta
intentione ,v. g. ex zelo iuftitia: , amore boni
publici , &c. fi enim iudex v. g. ex aliquo pra-
uo & inordinato affcclu, puta ira;, inuidia;, &c.
iudicium capitis proferat in aliquem fibi alias
infenfum , quantumnis legitima authoritas &
caufaiufta fubeffet , grauiccr tamen peccaret, vc
perfe manifeftum cft. Quarta denique conditio
eft,vt fiat fecundum iuris ordinem, qui ( vt
docet Toletus fupra , & Laymannus tracl. 6. de’
iudiciiscap. 2 .) poftulat in primis, vt prascedat
accufiitio vel denunciatio , aut faltem inquifitio
iuridica , fi nullo accufante aut denunciante
iudex ex officio procedere debeat. Deinde vt
crimen probetur fufficientibtis teftimoniis aut
indiciis , vel propria ipfius rei confeifione fpon-
tefiufta. Denique vt citetur reus locumque ac
tempus fe defendendi accipiat: quamnis inter-
fupra ^lim fvt rc<^ obferuat ToletusJ reus etiam in-
* 'auditus morte pletfti poffit$ fi nimiriimob po-
tentiam nimiam formidandum fe praebeat , nec
aliter iuftitia poftit dfedum fuum 1'ortiri : in
quo tamen cafu crimen debet elfc notorium,
vel tam euidenter probatum ,vt nulla fubfic ra-
tio de illo dubitandi. Plura fuper hac iridicio-
tum forma in octaui preeeepti explicatione di-
centur.
Secunda caufa, qure homicidium licitum red-
• dit , cftneceffitas : quando fcilicet quis eo reda-
ftus cft , vt vitam propriam aliter tueri non
poffit quam occidendo inuaforem : quod qui-
dem licitum eft , dummodo fiat cum modera-
DE V. DECAL. PRAECEPTO. yoy
mine inculpatas tutela:, vt docet S> Thomas. a.i.q.
Qnod autem de propria vita , hoc etiam de vita 64. a.
pciionae alterius confanguiniratis aut amicitia? y,
vinculo coniun&a» intelligcndum ede docet
Tolctus fupra j & habetur Clement. vn. de ho-
micidio. Obferuat autem idem Tolctus quod,
fiinuaibr edet perfonabono rcipublica: admo-
dum neceflaria , puta ex cuius occifionc bella
ciuilia & alia fimilia damna publica emergere
pollent , tunc licitum nou edet illum occidercj
jed mors potitis oppeti deberet.
Quaeres , an ficut ad vitee defenfionem ; fic
etiam ad bonorum exteriorum confcruationem
liceat inuaforem occidere, quando aliter bona
illafaluari non poliunt. Refpondetur id etiam
licitum ede , dummodo bona illa fint magni
alicuius valoris , nec aliter confcruari podint.
Id conitar in primis ex feriprura : Exodi 22 vbi
dicitur : St effringens fur domum , fiuc fuffodiens
fuerit muentus , £r accepto vulnere mortuus fuerit:
pcrcy.Jfr non erit reus fangutnis. Conflat pra:rerea
ex cap. Olim , de reftitutione Ipoliatorum j &
ex cap .Dileclo , de cenfura cxcomm.in 6 • Idque
docent S. Antoninus , Maior, Sylueftcr, Caie-
tanus,Sotus, &alij, quos citat & fiequitur Lay- ttade.
Hi annus. Addit tamen Toletusid folummoao .z*dc
ede lnicis licitum, non vero Ecclcfiafticis, quos
( vt habetur cap; fufeepimus de homicidio )fi- Pnrc* ?
titu eji psfi tunicam relinquere pallium quam pro caP’?*
rebus tranfitorm tam acerbe in alium exardefeere. lupra-
Qu£d autem de bonis fortuna:, hoc etiam de
fama & honore dici pode exifiimat idem To-
Ietus:quod etiam docent Sotus,Nauarrus, Syl-
ucfter , & pluies alij , quos citat 8c fequitur ljb.2,
J^edius. Iuxta quorum fententiam , quamuis
nobilis ab alio inualus podet vitam fugiendo &
falaare; E tamen inde aliquam contrahat infa- rec.q.
miam? «on tenetur fugere j fcd inuaforem occi- dub.S
derc poteft , fi aliter vitam cum honore tutari
nequeat. Obferuat adtem Tolctus id non licere
nifinobilibus & perfonisiis, qurefuum hono-
*em tutari maxime obligantur , idque fohun-
y ij
vjSaijWSx ^ «jtKfc
yoS DE V. DECAL. PRAECEPTO,
modo ad vitandam infamiam , non vero adin-
iuriam acceptam vlcifccndam. Addit infuper
idem quoque ccnfcndum ede de caftiratis &
pudicitiiE defenfione:poteft enim mulier ob de-
fenfionem callitatis occidere inuaforem , fi ali-
ter illam propugnare nequeat.
Quod autem hic de occifione alterius dictum
cftjid etiam de illius mutilarione intejligi de-
bet; fcilicet ad vita: vel bonorum fieu honoris
vel pudicitia* defenfionem licitum ede alium
mutilare: imo, fi illum mutilando vita vel ho-
nor , &c. propugnari poteft, occidere non licet.
Qnjimuis vero licitum fit parentibus, domi-
nas , 6c aliis lupcrioribus{ vt docet S.Thomas)
correctionis caufa verberare & percutere filios,
feruos , & alios inferiores; non tamen licet il-
los mutilate: vnde peccant quando in corre-
gione ex nimia ira modum excedunt; ita vt in-
feriores mutilentur , aut notabiliter in corpore
laedantur.
Tertia denique caufa , qua* homicidium S
peccato exculat , eftinconfideratio ; fi v. g. ali-
, quis inaduertenter & pratter omnem intentio-
q.64. nem ajjum occidat : cum enim ( vt docet S.
*• Thomas ) ea,quse ex cafu & praeter intentionem
accidunt , fint inuoluntaria; hinefequitur non
efic peccata, ciim nullum fit peccatum nili vo-
luntarium. Rcde tamen obferuatS. Dodoi 8c
poft illum Leffius fupra dub. if. contingere
pofle, vt id, quod non eft voluntarium in fe , fit
voluntarium in caufa ; vt quando quis aliquid
facit , vnde periculum eline fcquatur mors al-
terius : tunc enim nili fufficientem ad pericu-
lum illud euitandum diligentiam adhibeat, ho-
micidium, quod inde licet cafa & prarter illius
intentionem fequetur , cenfebitut voluntarium
in fua caufa: e. g- nobilis aliquis venatur , &
idu felopeti exiftimans impetere feram,occidic
hominem : tunc enim fi fufficientem non adhi-
buit diligentiam , vt occifionem illam pra:cauc-
ret , ccnfebitur ci voluntaria , eritque proinde
illius homicidij reus. Eft autem iufficieitfili#
Digitized by Googli
DE V. DECAL. PRAECEPTO. 709
diligentia penfanda iuxta maius vel minus pe-
riculum quod imminet; ii enim v. g. lacus illius
venationis erat iuxta viam publicam , per quam
multi tranfire folebant , maior haud dubie ad
vitandum homicidij periculum adhiberi debe-
bat diligentia, quam fi fuifler defertus.
Idem quoque dici debet iuxta S. Docloris
mentem de illo , qui omirtit aliquid facere ad
quod tenebatur , ex qua omiilione fequitur pr«-
ter eius intentionem mors alterius: tunc enim
pro ratione maioris vel minoris negligentiar,
aut ignoranti», qu» illius omiflionis cnufik
fuit, maioris vel minoris peccati reus ceniebi-
tur:e.g. fiex aliqua medici ignorantia vel ne-
gligentia mors infirmi fequatur, reus erit pec-
cati grauioris aut leuioris > prout maior vel mi-
nor fuerit illa eius ignorantia aut negligentia:
quod iudicio vixi prudentis perpendendum
eft.
PARAGRAPHVS IV.
modu peccetur in quintum Decalogi
praceptum.
PEccant in primis, qui iniuitum vindici»
appetitum deliberate concipiunt: qui fe
motu aliquo ir», vitra rationis autcharita-
tis limites abripi finunt: qui verba contumelio-
la & conuitiis plena in alios proferunt : quifibi
ipfis ex defperationc mortem optant, aut in-
ferre conantur : qui fe temere & fine vlla ratio-
nabili caufa periculo mortis exponunt.
Qui aliquem fibi non fubdirum verberant aut
percutiunt; aut fibi quidem fubditum , fed fine
iufta caufa ; aut licet exiufta caufa , tamen cum
notabili exceflu , vnde befio grauis aut mutila*
tio &etiam mors fequatur.
Item qui fine legitima authoritate' altcrufil
Rutilant vel ©ccidunt ; aut cum Iccitirif^ au*
y m
fio DE V. DECAL. PR^CEPTO.
thoritate , fed fine iufta & futficienti caufit,
vel cx praua intentione : qui alium occidunt
©b vita: vel honoris , aut pudicitia: vel fortuna-
rum defenfioncm , fed non feruato moderami-
ne inculpata: tutelae : qui alium cafualitcr qui-
dem dcpraeter intentionem occidunt, fed non
adhibita 1'ufficienti diligentia , aut qui cx igno-
rantia vel negligentia omittunt aliquid facere
ad quod tenebantur , ex quo tamen fequitm
mors alterius.
Peccanr etiam qui alios ad duellum prouo-
cant , aut prouocationem illam acceptant : item
qui in duellum aliorum confentiunt ,aut non
impediunt cum po/fint : qui duello tanquam
patrini (vtloquuntur ) aut fpedatoresinrerfuntj
aut qui confilio, fauore , aut quauis alia ratione
duello cooperantur.
Peccant etiam contra hoc praeceptum , mu-
lieres qua» pharmacum fumunt , aut aliquod
aliud adhibent remedium dire&e tendens ad
impediendam conceptionem foetus , vel ad ex-
pulfioncm & abortum illius , fiue animatus fit,
fiuc non : peccant matres > qua: infantes in eo-
dem ledo fecum ponunt cum periculo illos op-
primendi.
Sunt autem hic obiter obferuandae duae cit-
cumftantiae hemicidij in confeflione neceflario
declarandae. Prima circumflantia cft perfona:
©ccifaeaut mutilata:; an v. g. fitfacra & Eccle-
fiaflica vel laica; & fi laica eft , an fit , pater, vel
mater, aut fuperior, &c. Secunda circumflantia
eft loci , nimirum an occifio vel percuflio alte-
rius fa&a fit in Ecclefia aut aliquo loco facr®
cum fanguinis eflufione ,vnde locus ille pollu-
tus fuerit.
DE V. DECAL. PRAECEPTO, yij
paragraphvs V.
refiitHtitn» <tb alttriut tcdfiontm vel mH0atk-
nem facienda.
Vo praefertim circa reftitutionem illam
explicanda fune. Primo quantum fit ob
Quod ad primum fpedat , certum eft pro al-
terius occifione aut mutilationc nullam prascise
L loquendo condignam reftitutionem fieri poflej
[ cimi vita hominis nullo pretio pecuniario tefti-
mari poffit, vt ex communi Theologorum con-
ordo tamen iuftitisepoftulat ,vt damna omnia libro
ex occifione , vel mutilatione alterius fecuta 2. de
refarcianturab eo , qui iniufte occidit vel muti- iuft.fe
lauit,fiue aggreflbr fuerit , fiue fe ipfum defen- iure c.
dendo moderamen inculpat® tucel® notabili- q.dub
ter exceflerit , vt rcfleobleruatNauarrus c.2f. 15,
num. 27. & Leflius fup. dub. 21. Atque in pri-
mis cxpcnla; omnes faft® pro curatio ne muti-
lati vel occifi reftitui debent : item reftituenda .
fiunt lucra omnia & emolumenta , quae is, qui
occifus eft, ex artificio, negotiatione, vel officio
probabiliter confequi poterat ,dctra<ftis tamen
his quacipfe confumpfiflet : quod etiam fimili-
tcr dici debet de eo , qui mutilatus eft pro co
tempore, quo ratione ladionis acccpt® artifi-
cium, negotiationem aut officium exercere non
* 'p otuit. omnia viri prudentis 8c dodi iu-
dicio , in cafibus particularibus determinanda
funt, vt praefati authores fufiiis docent.
Qua?res , qtiomqdo facienda fit a-ftimatio
lucri futuri ; cum ignoretur quamdid victurus
. fuiflee is qui Qcalus eft, RefpohdcturnoftpofTc
mutilationcm vel occifionem alterius
reftituendum. Secundo , quibus fit reftitueu-
dum.
fenfudocet Le/fius. Q_uod quamuis' verum fit.
Yiiij
'ftl DE V. DECAL. PRAECEPTO.
ad id dignofceuduni regulam .certiorem , &
commodiorem prjefcribi , quam vt tantum re-
ftituatur , quantum probi prudenielque viri
fpedatis yiribus, aetate, complexione illius qui
©ccifus eft , aliifque firailibus circumftantiis,
ith^ica ratione lucri ceflimtis ,.yel damni cx
illiusoccifione emergentis, «quam elTeiudica-
uerit. Quod etiam lcruata proportione debita
dici debet , fi alicuius vita ex iniufta percuf-
(ione, aut quauis alia lsefione breuior c/fcda
£c ; tunc enim erit facienda fimiliter «ftima-
tio temporis , quo ille vitam alterius fecun-
dum communem natur* curfum fuiflet pro»
, dudurus.
,llP- .Rede etiam monet idem JLeflius «qiu/n.
®u‘?' mum cfie , vt is , qui alium iniufte occidit , pro
illius anima orationibus , eleemofynis aliifque
piis operibus Deo latisfaeiat , acprsfettim fan-
ftum Miflae facrificium pro refrigerio illius of-
ferri curet : idque proinde pro aliqua fatisfa»
dionis Sacramentalis parte ilU conuenienter ia»
iungi pofle.
Quod fpedat ad fecundum ; quibus fcilicet
reftitutio ob iniuftam alterius occifionem fa-
cienda fit ; docent communiter Dodores fa-
r ciendam illam cfle parentibus, filiis, & rxo-
j V ri. Ita Bannes , Sotus , & plures alij , quos citat
“T3, & fequitur Lcifius. Obligatio autem ad illam
fcftitutioncm( quod obferuandum cft) oritur,
non exiurequod h* perfon« habent in bona
defundi , cum ipfc defundus nullum ius ha-
buerit ad illam reftitutionem , cuius facienda;
obligatio non aliunde quam ex eius morte
orta cft : fcd ex ardi/fima illa coniundione,
qu* inter defundum Sc ciufmodi perfonasin-
«ercedebat : ratione cuius cenfebantur quo-
dammodo vna cum ipfo defundo perfona , &
competebat illis fpeciale quoddam ius poftu-
iandiab eo alimenta, & alia ad decentem vita;
fuftentationem neceflaria : vnde leqaitur quod
• ccifor eadem illis pneftarc obligetur i ad qua
••ecifus obligatus fuiilec.
Digitized by Google
DE V. DEC At. PR^CEPTO.
Qua;res an fimiliter creditoribus defun&i rc-
ftirnere teneatur. Refpondetur plures Theolo-
gos, quibus fubfcribit Laymannus , exiltimare «
illum teneri ; Leflius vero fupra dub 23. con-
tendit neque creditoribus, neque etiam haeredi- , e
bus occifi [ fi tamen parentes , vxor &£lij exci- Iu ’
piantur ) nullam ex rigore iuftitiarreftitutionem Par
cfle faciendam ; cum neque creditoribus, neque
etiam hstedibus defini cUjius vllum nifiineius
bona competatjea vero , quteob illius occifio-
nem reftituuntur, inter eius bona connumera-
ti non pollint. Qua; quidem lententia , tum ob
illam rationem, tum etiam obBannis& Soti,
quos pro illa citat , authoiitatem , probabilis ac
in praxi tuta Yidctur. 'ty-
SECTIO VI.
Explicatur fextttm Decalogi praceptum.
Non moechaberis.
MOnit Catechifmus Romanus /pe- part.3.
cialcm cautelam ac prudentiam , nec cap.7.
non delc&um verborum requiri in ex-
plicanda huius pra;cepti materia, qxx, yt ait,
moderationem potius defiderat quam orationi s co-
piam : qHoi vt pneftemus , & breuitati fimul ac
honeftati confulcntes, nihil omittamus eorum,
qua: a Sacerdotibus fciri debent vt lepram a le-
pra difcernerepo/Iintjomnia qua: dicenda nobis
funt, tribus paragraphis compledlemur : in quo-
rum primo inueiligabimus,quid hocfexto prae-
cepto prohibeatur: in fecundo , quot modis in
illud peccetur : in tertio denique reftitutionea
quafdam in certis cafibus ob huius pr«ccpti
tiaulgrclfioncru faciendas explicabimus.
'•43P
Y v
fi* DE VI. DECAL. PR^CEPTO.
PARAGRAPHVS I.
Quid hcc fexto fnctpto prohibeatur.
qnefl> f^AiTCTtrj Auguftinus explicans hoc fex*
71» ^%tum praiceptum , docet illo prohiberi non
fupet ^-'modo adulterium, quod nomine moechi»
Exod. defignatur ; fedin genere omnem illicitum con-
cubitum , ac quemcunque luxuria; a&um , iiue
externum fiue internum.
*.i.q. Sunt autem fex luxuria fpecies{ vt docet S.
I4,n. Thomas ) & declaratur cap. Lex illa, ?6- quaft,
i • Sc i. fciliccc fornicatio, ftuprum , adulterium , in-
fcc[. ceflus , raptus , & peccatum contra naturam;
quibus aliqui Theologi addunt 1'acrilegium 3
quando peccatum iftud committitur cum per-
fona Deo lacra; quod tamen S.Thomas redu-
cit ad fpeciem adulterij ; quia perfonte facrae,
connubio quodam fpiritunli funt Deo con-
jun&ae.
Fornicatio eft concubitus illicitus foluti cum
foluta,id eft hominis nullo coniugij vinculo,
aut caftitatis yoto , aut Rcligiofi , vel Ecclefia-
ftici ftatus conditione obligati , cum faemina,
qua; nec virgo eft, nec coniugio, aut aliquo voto
caftitatis obftricta , nec Rcligiofi ftatus fnfce-
ptione Deo mancipata. Hanc autem fimpJicem
fornicationem eflc peccatum mortale adeo cer-
tum cft,vt oppofitum pertinaciter aflerere fit
haereticum, vt definitum eft in Clement. ^Ad
mfimm , de hasrcticis : & expreffis verbis dicit
tyb’ T" ApoftolllS , i ]t*'od omnis fornicator aut immundus
non habet hereditatem in regno Chrifti. ExcipitlUI
tamen cafus ilJeinquo mulier vim ab alio pa-
teretur; tunc enim, quamnisdclcclationcm fen-
tiat , fi tamen impudico actui non confentiac,
lib.x. nullatenus peccat , vt fuse declarat Sc probat
dc ciu 5. Auguftinus.
*aP* Ad iioc peccatam reducitur concubinatus;
4* ■ " •
Digitized by Google
DE VI. DECAL. PRAECEPTO. fip
quo nomine nihil aliud intelligicur, quam for-
nicatio continuata cum certa aliqua perlona
ioluta , & cohabitatio cum illa.* Eft autem hoc
peccatum graue & periculofum , eo quod ho-
minem in continuo ftatu peccati detineat : nec
abfolui debent concubinali) , nifi prius a con-
cubinis feparetitur.
Porro recte obferuat Le/Tius , fornicationis
peccatum in Chriftianis fpccialcm habere de-
formitatem ratione Sacramentorum Baptifmi
& Euchariftiae , per quorum fufeeptionem fin-
gulari quodam modo vniuntur Chrifto Domi-
no , 8c membra illorum fiunt membra Cluifti:
Vnde Apoftotus ; Nefcitu , inquit , quoniam corpo-
ra vejira , membra funt ChrtSh $ tollens erga membra.
Chnjti , faciam membra meretricu ? abfit.
Stuprum eft virginis defloratio; cftque hoc
peccatum grauius fimplici fornicatione , eo
quod prieter illius malitiam habeat fpccialcm
deformitatem propter violationem fignaculi
virginalis, & maximum deinceps peccandi pe-
riculum , cui virginem fic defloratam exponit.
Exiftimat tamen Le/Iiusprobabiliter dicipofle,
ftuprumtunc folummodo cflepeccatum , fpe-
cie diftinclum a fimplici fornicatione , quando
virgini vis infertur , illaquc per violentiam de-
floratur.
Adulterium eft illicitus concubitus cum per-
fona coniugata,fiue vir tantum, aut mulier, fiuc
vterque coniugio copulati fint. Efl autem gra-
uius fornicatione & etiam ftupro , tum propter
violationem fidei coniugalis , tum etiam pro-
pter damnum filiorum legitimorum , & alia fi-
miiia mala , qua: ex hoc peccato confequuntur,
de quo loquens Iob. Hoc nefas eft, inquit, &
iniquitas maxima , & ignit vfqtte ad perditionem de~
Horans j & eradicans genimina.
Sacrilegium eft illicita copula cum perfona
facra , feu quas Deo confecrata eft Sc dicata,
fine per votum cr.ftitntis 'jr fipe per ordinis facri
fufeeptionem. Addit etiam’Toletus facfilegium
«Quuuitci , fi quis in Minoribus cohftfflfojs
Y vj
libro
4. de
i ure.
cap. j.
dub. 7
lib. 2.
cn.ro.
dub.I.
ca. 52
lib. f.)
ca. ii»
V*
Silii
Dfc VI. DECAL. PRAECEPTO,
luxuria: peccatum committat j vel fi quis it»
loco facto actum venereum exerceat , quamuis
fit coniugalis, vt cxillimant Paludatius, Tabic-
na& alij apud cumdem Toletum : vnde circa
hoc peccatum circumflantia perfon* vel loci
declaranda cft. ♦
Incertus ert copula illicita cum perfona con-
fanguinitatis aut affinitatis nexu intra quartum
gracium coniunfla. Quam verograue fit hoc
peccatumex co colligitur, quod in veteri lege
_ confticuta erat mortis poena in inceftuofos : "Sc
additur ha:c caufa : rem nefariam operati fient*
,0' Ert autem eo grauius peccatum , quo maior efl
interpcccantes perfonas ccniiindio ; imb fpe-
cie diftin&um eiTe exiftimant Nauarrus , alle-
ca.16. ritque proinde gradum confanguinitatis aut
nu.j. affinitatis ertc declarandum.
Obfcruat etiam Leflius violationem cogna-
tionis fpiritualis ger adam luxuriie , quamuis
proprie ad hanc incertus fpeciem non perti-
neat , habere tamen fpccialem deformitatem;
tationc cuius, circumftantiam cognationis fpi-
ritualis in confeffione declarandam efTc exifti-
mat. Quod firoiliter dicendum ert , fi hoc pec-
catum committatur cum filia fpirituali confcf-
fionis, id cft cum ca, cuius quis confertionem
lhcramentalem excepit: quod quam graue pec-
catum fit conflat ex cap. Omnes , & cap. AT«
elebet , 30. quarti. I. vbi depolitio ab Ordine Sa-
cerdotali & perpetua poenitentia vfquead exi-
tum vita: decernitur in .eum, qui tale fcelus
perpetraucrit.
Raptus, quantum ad ipfum aflum luxurias
modis omnibus fupra dictis committi quiden*
potcfljfed addit pra:terea violentam, &iniu-
rtam perfona: a domofua, vel paterna fubftra-
dionem, & in aliena detentionem: vnde ra-
ptus cum fimplici fornicatione , velftupro, vel
adulterio , vel facrilcgio , vel inceftu fimul com-
mitti potefl: & has circumflantia: cum illa , qu«
ipfius raptus ell propria, debent in confeffione
pccljtfdfi.
Digitized by Google
»2 VI. DECAL. 2 R. DECEPTO, flf
Peccatum denique contra naturam eft illud
f vt explicat S. Dodor^l quod repugnat naturali
trdim venerei affus , qui conuenit i pectii humana. *»H»
Additque illud quatuor prsfcrtim modis .con-
tingere pofic: vno quidem mode , fi ab/que omni
concubitu , exufa dcletlationu ventre * polluti o pro-
curetur ; & vocdtnr mollitiei : alio modo , fi fiat
per concubitum dd rem non eiufdem speciei ; <(y vo-
cdtur befiialitas : tertio , fi fiat per concubitum det
non debitum fexum , puta tnafinli ad mafculum,
fcemind ad faminam , vt ^Apofloltu dicit Tt^om.
f. quod dicitur Sodomiticum vitium : quarto , fi
non feruetur naturalu modus concumbendi , aut
quantum ad ii^gumentum non debitum , aut quan-
tum ad alios 'monfimofes (y bejliales concumbendi
modos.
Et hi quatuor modi Ipecie diftingunntur, vt lib.4^
oblerunt Leflius; cum vnufqiiifque illorum cap.3.
contineat fpecialem turpitudinem caftitati re- dub»
pugnantem. Quam nefandum autem & qudm IJ.
detcftabile fit illud peccatum , fatis confiat ex
horrenda punitione Sodomitarum Gen. 19 &
■Onnm fiiij ludas Gen. 3S vbi dicitur quod
percufiiteum Dominus * eo quod rem detcflabilem fa-
ceret: 8c Leuit.10. morti adiudicantur , qui pec-
catum illud commiferint : neque tantum diui-
nis legibus , icd & humanis hasc peccatorum
monftra damnantur; in Codice Theodofiano
lib. 9. tic. 7. edicitur quod huiufmodi fcelus fyc-
&ante populo fiarnma vindices expiabunt.
_ EU autem' obleruandum circa peccatum mol-
litiei , pollutionem omnem direde in l'e volun-
tariam efle peccatum mortale : nec vnquam
quouis prastextu , etiam tuenda: fanitatis, c/Te
licitam , vt ex communi Dodorum confenfu fupr3s
probat Sc docet Leflius: imo 9c illam etiam, dub,
qua; indirede tantum voluntaria eft; id cftquae j.
lequutura prsuideturex aliqua caula» qua: ta-
men non euitatur , ciun po/Tit Sc debeat eui-
tari.
Si tamen iulla aliqua ratio fubfit ciufmodi
caulam non alitandi : vt fi quis libros dc' ciof-
-Mi"
fiS DE VI. DECAL. PRAECEPTO,
modi rebus tr.td.mtes legat , vt alios doceat*
aut confedionibus excipiendis vacet ; vnde tur-
pes imaginationes & deledationes in parte in-,
fenori , ac exinde pollutiones confequanturj
tunc non erit peccatum, dummodo abiit peri-
culum confenfus, vt docent Lefliusfupra,Na-
uarrus cap. r 6. nu.6. & alij communiter. Quod
fi pollutio nullomodo lit voluntaria; vt quan-
do inter dormiendum accidit , neque poftquam
quis plene expergefactus eft in delcdacionerr»
cx illa prouenientem deliberate confentit; tunc
non eft peccatum, vt iidem authores proxime
citati docent.
Prstcr has luxaris fpecies, fiscali | plurimi
ciufdem peccati ad us , tam. exteriores quam in-
teriores ad vnamquamque illarum pertinentes,
hocfexto praecepto prohibiti. Atque in primis
prohibentur morofae deledationes , quae cx re-
bus obfeoenis cogitatione vel imaginatione
apprehenfis cum pleno & deliberato volunta-
tis confenfu percipiuntur: & etiam ipfaz cogi-
tationes & imaginationes turpes, quamuis nul-
la ex illis fequatur turpis deledatio : fi tamen
illius percipiendae caula animo verfentur & fo-
veantur , arqualcm cum ipfis obfeoenis delcda-
rionibus cenfentur habere malitiam , fcilicet
mortalem , quamuis nulla fubfit voluntas rem
illam turpem opere implendi : quod melius ex-
plicare nmul & probare non poflumus quam
his fandi Auguftini verbis : Totiu , inquit , horna
damnabitur, niji hac ,qua fine udant at e operandi ,fed
tamen cum voluntate animum talibus oblectandi ,fa-
Cap.z. I'*** cogitationis /entiunfur ejfe peccata ; per mediatt-
r is gratiam remittantur.
Prohibentur etiam a fortiori obfccena om-
nia defideria & turpes affedus , quando quis
deliberate appetit & vult adumahqucmluxu-
iiolum perpetrare. Et ha:c defideria eamdem
cum ipus adibus defideratis deformitatem in-
duunt :vnde qui mulierem coniugatam turpi-
S.Mat. ter concupifcit , tam mceehatus efi eam in corda
6* l ni * vt ait Quiftus Dominus ; Sc coram
fcbro
2i.de
Trin.
DE VI. DECAL. PR^CEPTO. n?
Dea adulterii reus efficitur.
Pr*terea ofcula,ta&us , qua» fiant ob carna-
lem & venercam delegationem qua: ex illis
percipi potefl , funt etiam peccata mortalia hoe
praecepro prohibita : quamuis enim («vt redle
obferuat S.Dodor ) ha: & fimiles a&iones fint zz.q*
cx genere luo indifferentes , poffintquc fedufo
quouislibidinofo affectu licite exerceri ; e. g.fi a. 4,
quis mulierem ofculetur eam falutando , quia
talis cft confuetudo patria: , vel ob aliquam
aliam caufam rationabilem fi tamen nulla eiuf-
modi caufa fubfir, nec aliud in ofculis , tabibus,
& afpedibus intendatur , quam deledatio illa,
qua: carnei^itit & ad libidinem excitat: tunc
fecundum HUTtem S.Dodoris peccati mortar-
iis reatus incurritur.
PARAGRAPHVS II.
Quot modis peccetur i» fextum Deca-
logi fraceptum.
EX didis colligi poteft quot & quam variis
modis peccetur in hoc Decalogi pracc-
ptum. Atque in primis peccant contra illud
qui turpium rerum cogitationibus aut imagi-
nationibus deliberate intendunt vt illis dele-
ftenturiqiti delectationes illas fuboriri aducr-
tmit , nec illas protinus abiiciunt, fed potius
fouent : qui legunt libros impudicos : vnde ta-
les cogitationes & delc&aticncs plerumque
eriri folent: qm intendant in imagines aut pi-
durasobfcccnas &adlibidjnem afpedufui ex-
citantes; aut illas domi expetitas habent , vnde
*; alij occationem peccandi fumeie potiunt: qui
turpes cantilenas aut verba obfctwia proferunt,
aut ab aliis prolata libenter audiunt : qui Co-
moediis i aut aliis fpe&aculis , vclfaltationibus
& choreis 'delectantur quibus aduertunt fe
graucs aduerfus cailitatcm tentationes experiri.
Jio DE VI. DECAL. PR^CEETO-
iilque vt plurimum fuccumbcre : qui notabi-
liter in cibo vel potu excedunt, rnae in ipfis
motus impudici Sc aliquando pollutiones oriri
folent , quibus fere fempcrconfenfium probent.
Qui veftitu, aut gcftu aliquo immodefto , vel
afpeftu aliis huius peccati occafionem preebent:
qui fe vel alias perfonas impudice afpiciunt:
qui ofculisaut taiftibus libidinofis delectantur:
qui voluntate fola, aut etiamaflu ipfo commit-
tunt peccatum fornicationis , ftupri ,adulrerij,
lacrilcgij , inceftus, aut raptus: qui in peccatum
mollitiei deliberate incidunt, pollutionibus de-
liberate delectantur, aut eas libi ta<ftibus im-
pudicis vel aliis modis procuraj^fctfiuntur: qui
infandum Sodomia: aut beftialitlWpnimcn per-
petrant , au: aliis illicitis aut infamibus co»-
«umbendi modis fe polluunt.
FARAGRAPHVS iii.
Qmnam reJHtutiones oh huius pracepti tranfgrejfit*
nem faciencU fint.
D
Vobus prafertim eafibus obligatio re-
ftitutionis alicuius faciendse huius prae^
cepti tranlgrefToribus in cumbere potefl,
nimirum ratione ftupri veladultcrij.
Quod ad fluprum lpedat ; certum eft in pri-
mis illum , qui virginem aliquam coniugij pro-
miflione decepit, & fub eiufmodi fpc corporis il
liusvfuram impetrauit,adcam in matrimoniii
ducendam obligari , etiamfi fidte tantum & do-
lose pro miferit. ItaNauarrus, Sotus, Adrianus,
& alij apud Lefliumlib. z. ii tamen eflet con-
ditionis valde insqualis ,aut fi promi/lionem
' implere non pollet, puta quia eft coniugatus:
aut fi jsx illius promi/fionis implctionc graue
aliquod fcandalum timeatur : tunc promiifioni
fatisfacere ccnfebitur, fi fufficientem illi , pro
ratione conditionis, feftatus, dotem tribuat : vt
docet Nauarrus cap. i6,au. iS. & poft illuiu
Xoietuslib. j-, cap.n.
P i ' * .
Digitized by Google
IDE VI. DECAL. PRAECEPTO, fzi'
Certum ell etiam illum qui violentia , aut
Importunis precibus aut falfis & dolofis per-
fuafionibus virginem ad ftuprum induxit , te-
neri illam vel ducere , vel conuenienter dotare,
Vt habetur ex cap .fi fit Anxerit , de adulteriis.
Qu.od fi virgo nulla vi aut promiflione , nullij
item importunis precibus ,aut dolofis perfua-
/ionibus ad peccatum indufta eft , fcd ipfa l'pon •
te & libere in illud confenfit : nulla reftitutio-
nis facienda obligatio incumbit , vt docet Na-
uarrus fupra , JLelfius fup. dub z- 8c alij : quia
juxta regulam 28* iuris in 6. Scienri fr confen-
non fit inturta : legefque Canonica: ( vt ob-
feruat Naua^ft ibid. ) non obligant adrcftitn-
tionem nifi eum , qui aut violentiam aut dolura
leu deceptionem ad ftuprum perpetrandum ad-
hibuit, quod etiam fimiliter dicendum exifti-
mat idem Nauarrus fi virgo per ftuprum defio -
rata atque commode Sc conuenienter nupfic , ac
ii minime peccaflcc : quia ftuprum illius nemini
innotuit } tunc enim , quamuis ille qui eam ad
peccandum indnxit, graucm & ligidam poeni-
tentiam coram Deo fubire teneatur , ad nullam
tamen reftitutionem illi faciendam tenebitur:
quia fcilicet nuJlum damnmn palla eft , quod
pecunia jeftimari pofiit.
Quod Ipeflatad adulterium, fi mulier eon-
iu gata filium cx adulterio fufeepit , tenetur om-
nibus modis quibus poteft, citra fama: difpcn-
dium aut vitee periculum , procurare nelegitimi
haeredes ratione huius illegitima: prolis aliquid
detrimenti patiantur : vnde fi habet bona ali-
qua praeter dotem fibi propria , qua: poilit
quibus velit tribuere, tenetur ex illis tantum
legitimis haeredibus applicare , quantum latis
erit ad compenlationem damni per fpurium
illati aut inferendi. Ita Caietanus opufe, ?t.
rcfp.14. Nauarrus cap. 1 6. num. 47. Tolctus
lib. f.cap. 11. Lelfius lib. 2. cap. fo. dub. 7. dc
alij communiter.
Quod fi mulier nolla eiufmodi bona pof-
fideae, neque yUo alio modo damnum illud
' i. . j -£*!»>• d
*■ ii DE VI. DECAL. TR^CEPTO.
compenfarc po/TIt , quaerunt Theologi an te
neatur etiam cnm periculo vitas, vel difpendi<
famae crimen fuum marito vel filio fuo fpuri<
prodere. Refpondetur ex communi Do&orun
lententia vt videre eft apud Le/fium & Tole
tum Tupra) non teneri cum periculo vita?: quam
tiis autem aliqui exiftiment ad id obligari cuu
honoris & fama: difpendio, probabilis tamer
& tutainpraxi eft fententia Scoti , Innocenti1
Panormitani, Caietani , Nauarri,& aliorum
quos refert & quibus fubfcribit Le/fius fupr
club. 7. qui negant mulierem cum notabili fa
m» honori (que difpendio ad cimnen fuum ma
rito vel filio (pario reuelanduriPpbhgari , quo
rum ratio eft, quod fama , ciim fit bonum fu
perioris ordinis, non videatur in tali cafu eftl
necelTauo exponenda pro alio bono inferiori
ordinis ; prtelertim cum illius dietis neque ma
ritus neque lpurius filius credere teneantur
^Allegunti enim fuam turpitudinem f Iuxta re
gulam iuris ) nulla debetur fida : proindequ
ex illa peccati fui declaratione nihil aliu<
fequeretur , ni fi fcandalum in familia & diJ
cordia inter filios : vnde etiam cap. Officij , d
poenit. & remifl*. nihil aliud praderibitur rei
peclu mulieris , qu« filium fuppofucrat, ne
fuppofitionem illam marito reuelare vo
lebat , ficut nec alterius qu® prolem c:
adulterio fufeeperat , nifi vt competens fatis
fa&io per difcrctum facerdotem vtrique iniur
gatur : vnde iuxta illum canonem prudenti
erit confe flari j eiufmodi mulieri praeter ali
opera fatisfo&oria pr®cipere , vt folitas cxpei;
fas quantum poterit habita ratione ftacus va
letudinis , &c. imminuat , & maiori fedulitat
rem domefticam adminiftret : & fi quid luci
proprio labore captare poilit, illud in compcr
latio nem filiorum aut haeredum applicet: & ali
fimilia prarftet, quibus fi non totum damnum
faltem illius partem aliquam compeiifiue co
OCtur.
Qiztes vtrum ipfe adulter ad.reftituttone:
£xj>lie*tnr feptimum Decalogi praceptum.
Non furaberis.
V m hoc feptimo praecepto ( vt
t
: v, jJJ
VII. DECAL. rHJBCEPTO.
Utquam faciendam obligetur. Rcfpondetiu, h
moralitcr ci certum fit filium , qui ex muliere
cum qua peccauit natus cft, fuum cfie : obligari
illum ad compenfationcm damnorum, quae le-
gitimo marito aut eius hseredibus obuenire
poflunc; fiue ratione alimentorum qu® illi pro-
flantur : fiue ratione harredicatis , quam cum
aliis legitimis filiis tanquam vnus ex illis adi-
turus eft. Et hoc cft communis fententia Do-
rorum, paucis exceptis, quotum opinionem
vt mimis probabilem & tutam merito rciicit
Xeilius fiiprd dub. 6.
obferuat
Catechilinus Rom.) Deus in tutelam ve- c. S>
^lutifuam bona noftra exteriora fufeepe.
tit:itavt nullus ea iniufte furripere aut inuitis
nobis detinere poffit , quin iniuria illa in ipfum
etiam Deum refundatur, acobedientia illi de-
bita violetur : hinc patet quanti facienda fit
tuius prarcepti obferuatio, &quoftudio illius
obligationes omnes perueftigand® fint, pr®fer- *
tim cum innumeris prope modis in illud pec-
cetur. Vt igitur maiori cum luce in illius ex-
plicatione procedamus , ipfius iuris ac iufticias -
principia breuiter confideranda nobis funt, vt
ex illis pofted rationes omnes, quibus ergapro-
; bona «bftiingimur, enucleatius cognof.
I
WjlK S'
allMilfew:
—
DE VII. DECAL. PRAECEPTO.
PARAGRAPHVS i.
£tnd lurit , quid iufiitia nomine tnul -
hgendur. * /it.
JKWC
Ni
'Omim luris (vt illius yaiias &mu'ixi*
pliccs acceptiones omittamus )in dupli-
ci ei prxfcrtim fignificatione fumi folec.
Pximopro lege tam naturali quam pofitiua , fi-
ue dioinafiue humana : quo fcnfu dicimus e. g.
parentibus honorem deferre , efle de iure natu-
rali j Sacramentum Baptifmi recipere, cfle de
iure diuino pofiriuo: eo etiam fcnfu legum &
fandionum Ecdcfinfticarum Colledionem iu-
ris Canonici nomine indigitamus. Secundo fu-
mitur pro facultate illa feu poteftate legitima,
quam quis habet ad rem aliquam obtinendam
aut retinendam, vel ad aliquid faciendum , ita
rt ab illius rei obtentione aut retentione, vel ab
illaadione facienda impediri licite non poflit.
Similiter iuftitue nomen duobus potilTimum
Dial. modis accipitur. Primo pro virtute quadam
de vc- generali , quam S. Anfeimus vocat \ecHtu-
rit c. dinem voluntatu : quo fenfu virtutes omnes in /e
Ij. compleditur, Sc pro illis fiue generarim fiue
fpeciatim fignificandis plerumque in Scriptura
» ponitur, vt Matth. f. Beati tjui e furiunt Jitimt
iufiinam : 8c cap 6. Attendite . ne uifiitiam ve -
firatn f acia tu coram heminibu* , vt videamini ait
eu.
i*
Hs
q. Secundo pro virtute particulari , qua; a S.
Dodorc & a Iurilcon fultis communiter de-
finitur : Confiant & perpetua volanto* itu futtm
vnicuique tnbuendi : quorum verborum fenfus
eft iuftitiam cfle virtutem , quae inclinat & fir-
mat voluntatem ad tribuendum vmcuique
quod fuum cft : qua in acceptione vna cft ex
quatuof illis virtutibus, qu*aS. Ambrofio in
*ap. S. Luck yQca^t-.Cfirimales /eo qued
DE VII. DECAL. PR^CEPTO. flf
fine aliarum virtutum tanquam cardines ; ita Lib.ij
vt ficuc oftium in cardine , fic ( vt loquitur moral
S. Grego rius) Omnu bonefta vir 4 ratio , &• vni- c.j6.
nerJU boni operit Jlruftura . illis inniti quodammodo
videatur.
Diuiditur autem iuftitia a S- Do&ore in
commucatiuam Sc diftributiuam. Iuftitia di- a< i*
ftributiuailla eft, quae diuidit & diftribuit mu-
nera , officia , onera, bona, & alia fimilia com-
munitatis alicuius propria fecundum propor-
tionem quam vocant geometricam : id jeft,
confiderando non folurn valorem & quantita-
tem bonorum illorum aut onerum , 8cc. fed
etiam perfonarum conditionem , idoneitatem,
merita, &c. Commutatiua vero illa eft , quae
eonftituit squalitatem inter perfonas particu-
lares fecundum proportionem arithmeticam:
id eft, confiierando folum valorem vel quan-
titatem rerum fine vllo refpcdu ad perfonas;
T. g. mutuatus eft aliquis centum aureos , qua-
lifcunque fit diues an pauper , nobilis an igno*
bilisjdebet centum aureos reddere.
PERAGRA PHVS II.
£*id, Jit itu ad r»m . & >«< »» te.
CElebris illa diuifio iuris,qua: aTheolo».'
gis & lurifpentis tradatur , lucem dabit
variis difficultatibus circa huius prscepti
violationem occurrentibus , ideoque a nobis
praetermitti non debuit. Ius igitur ad rem eft
illud, quod habetur, per alicuiusconcradus fti-
puiationem,puta per donationem, emptionem,
&c.amcquam illiusrei, quae donata vel empt*
cft,rraditio fiat- Tus in re eft illud , quod perip-
fam rei traditionem acquiritur.
Hsc eft aurem vtriulque differentia, quod
ius in re ita fadat illam propriam eius qui ac-
quifiuit, vt, quocunquc in loco fit , &in ciiiuf»
rr> .• $ t y • • 3*
-i .lr Viti .
de te illa interceflit,
PARAGRAPVS III.
• dominium > & quibat perfinis competat.
?t6 DE VII. DECAL. ER^CEPTO.
cunque manus perucncrit, facultatem habe.it,
eam vbicunque repererit recipiendi, & a quo-
cunquc repetendi , obligeturque ex iuftitia eam
ei reftituere , quifquis acceperit. Ius vero ad
rem , non tribuat facultatem eiufinodi in
xpfam rem , fed folummodo titulum iuftiun
Cc aptum ad habendum illius rei dominium:
e. g. quis emit equum ab altero , illiufque
pretium foluit:ii equus ille nondum ci a ven-
ditore traditus fit, habet tantum ius ad illum
equum, non vero in illo : vndeii venditor frau-
dulenter cumdcm equum alteri vendat & tra-
dat, primus emptor non poteft ab illo altero
equum repetere , fed agere tantum poteft in
venditorem, vt pretium reftituat ,fibique pree-
terea perfoluat quautum fua iutererat, contra-
ctum illius venditionis antea celebratum fir-
mum & ad plenum effectum perduci: e contra,
di equus ille venditus, fed nondum traditus, mo-
riatur aut furto abducatur, venditori perit &
lion emptori.
Ex quibus intelligi poteft quid fibi velint ,
leges ciuiles , dum dicunt, ei , qui habet ius in
re , competere actionem realem , qua» vindicatio
vocatur, qua res ipfa repeti & fumi poffit vbi-
cunque reperiatur : ci veto qui habet tantum-
modo ius ad rem competcreacftionem perfona-
lem , non qua res ipfa in cuiufcunque manus
dcucncrit poteft vindicari & accipi
traditio cius poffit exiui a perfona
pulatii
Qttid /It dominium
PL v Hi s funt iuris particularis fpccies va- f
ri*que rationes, quibus competere poteft
alicui facultas accipiendi aut retinendi
rem aiiquam , vel de illa- difponendi , inter
qpaspraecipua , 8c ad quam icliqu* aliquo pa-
DE VII. DECAL. PR^CEPTO. r2?
flo reducuntur, eft dominium: ex cuius pro-
inde explicatione , quid dc aliis fentiendum fit,
facile poterit intelligi.
Ac in primis obferuandum eft duplex efTe
dominium ,iurifdi<ftionis fcilicet & proprieta-
tis. Dominium iurifdiftionis eft potcftas gu-
bernandi fibi fubditos ; illis aliquid prajeipien-
di , aut prohibendi , illos iudicandi , puniendi,
vel praemiandi.
Dominium vero proprietatis , eft ius pofi.
fidendi rem aliquam , & de illa tanquam fua dif-
ponendi.-eftque rursiim duplex , perfettum fci-
licec 8c imperfectum. Dominium perfectum,
quod 8c plenum dicitur , continet proprietatem
rei & commodorum cius , extenditque fe ad
omnem eius vl'um& difpofitioncm , nifi lege
aliqua diuina vel humana prohibeatur. Domi-
nium vero impcrfe<ftum habet tantum proprie-
tatem abfque emolumentis , vel emolumenta
abfque proprietate : primum vocant lurifpcriti
dominium diredtum , quale eft principis refpe-
dtu feudorum , aut illius qui dedit agrum in
cmphiteufim,: fecundum vocant dominium vti-
lc , quale habet feudatarius, emphiteuta , vfu-
frudtuarius , &c.
Q^rod autem fpedfcat ad fubiedlum dominij
feu perfonas illiuscapaces, Theologi commu-
niter docent , illud nonnifi natura: rationali
competere pofle ; cum per folam rationem quif-
que potcftatcm habeat immediate in adiusfuos,
& per hos in alias res exteriores.
Atque in primis certum eft Deum in om-
nes creaturas fummum quoddam & abfolutif-
fiinum obtinere dominium; quod feri ptura in-
numeris prope in locis teftatur : proindeque
illum libere & prout ipfi placuerit ,dc omnibus
creaturis fine cuiufquam iniuria difponere
pofle. Certum eft etiam hominem cfle dominij
capacem iuxta illud: Faciamus hominem ad ima-
ginem dr Jimilitudtnim noflrkm , vt prxjit pifiibut
jpurh j beRiit terra , &c. Vbi tVibmtxr homini pix-
DE VII. DECAL. RR^?CFPT6.
fcdura & dominium in alias creaturasinferid’-
tcs ratione imaginis diuina* quam gerit, qus»
que inintellcdu rationis citpaci , & liberavO-
Umtate confiilit. Sed difficultas eil de quibuf-
dam hominibus in particulari , an de facio do-
minium aliquod, & quarumnam rerum habeant:
ac pralertim de filiis familias , de quibus hic-
interdicimus, quod fecundum iuris difpofniO"
nem , quandiu fub patria potcftatc conflitud
fune, duo funt tantummodo genera bonorum,
quorum perfciflum dominium habere po/Tunt;
«aftrenfia fcilicct 8c quafi caftrenfia. Bona ca-
ftrenfia funt illa qua: in militia vel occafione
militia: iuile acquiruntur , vt ilipendia , dona-
ria ducum , Scc. Quafi caftrenfia vero funt ea,
qua: ex beneficio Ecclefiaftico j aut officio pu-
blico , iudicis v. g. aut aduocati , aut ex profef-
lionc alicuiusartis liberalis proueniunt. Bono-
rum autem illorum qua: aduencitia vocantur,
jd eft qu* vel ex aliorum donatione , vel cx
propria indufliia,negotiatione,Scc. proueniunt,
dominium quidem direclum habere cenfentur,
non tamen de iis dilpondre poffiiut abfquc
confenfu patris , penes quem illoium admini-
ftratio & vtilitas remanet. Qua: omnia fufius ex-
plicata videri poiTunt apud Nauarrum cap. 17,
mun. 42. Leffium lib. 2. c. 4. dub. q.8c»hos.
paragrap HVS IV.
Quibw modis dominium proprietatis acquiratur.
RE s externa* qua: fub dominium proprie-
tatis cadere poiTunt , duplicis funt gene-
ris: vel enim nullius funt , vel alicuius
propria: : Sc de vtrifquc qmeftio propofica in-
teiligipoteft.
Atque in primis quod fpc&at ad res illas,
qua* nullius domini) funt, dicendum eil.fpecbt-
to communi naturae ac. gentium iure illas fieri
'M
— < Aj-..»
• iDioilti
DE VII. DECAL. PRAECEPTO. M
fuimi occupantis , nifi leges ciuiles & locorum
conluetudines dc aliquibus in particulari aliter
conftituant: proindeque haje occupatio cft le-
gitimus modus , quo pr*di(ftarum rerum domi-
nium acquiritur. Id patet ex parne./*« in Air.
de rerum diuilione & cxlegei. ff. dc acquiren-
da pofle/lione ; item cxlegei. & j. fF.de acqui-
rendo rerum dominio : quibus legibus omnes
Theologi fubfcribunt.
Hinc colligitur feras & animalia fylueftria,
qua: in nullius poteftate funt , vel qure iam ab
aliquo capta illius poteftatem euaferunt, & in
libertatem naturalem fe vindicarunt ; vbicun-
que reperta fuerint , capi pofle: e contra vero
«nimalia illa , qua: natura manfueea funt & do-
meftica , qtumuis e domini domo effugerint*
vbicunque oberrantia reperiantur , e/1'e refti-
tuenda : quia tanquam ad dominum pertinen-
tia confiderantur,vtfufius explicat Lcdius ,• vn- x^ib.
de parag. GaUmarnm in Ait- de rerum diuilione *, de
ille dicitur furtum committere, qui eiufmodi iuft.S:
animalia, cum effugerint, detinet. Simili ratione iurc.
lapilli, gemmat, margaritae & alia fimilia , quat cap.f.
nunquam dominum habuerunt, & in littorcdub.6
maris aut aliis locis inueniuntur , fiunt primi
occupantis.
Secus vero dicendum eft de rebus illis , qua:
dominum aliquando habuerunt, & cafu aliquo
fuerunt timida*, v. g. qua: naufragio fa&o cie-
da; funt ad littus maris; quifquis enim res eiuf-
modirepcrit, illas dominis rcftitucre debet; fi \
dignofccre pedit ; & ad illos dignofeendos mo-
ralem diligentiam adhibere tenetur. Quod fi il-
larum rerum domini dignofei non po/lint , tunc
fecundum S.Doclorcm , cui plurimi alij Thco- ,
logi lubfcribunt , funt illa; pauperibus crogan- ,2^.'
dat,vclin nlios pios vfusinfumenda». .Ratio^cft,
quia rerum illarum non definit efl'c dominus
qui eas amifit , ideoque, fi ipfimctreftitui ne-
queunt, filtcm reftitui debent illis, quibus vel-
le p rafumitur : nemo cft autem-» qui amiflara
rem luam non malit pauperibus dari , qiwi»
Digitized by Google
Libr.
3. dc
JulL
trach
l.c.f.
Cap.
17.11U
170.
r5o DE VII. DECAL. TR^ECEPTO.
in alios vfus expendi.
Non delunt tamen Doiflores , qui fenten-
tiam contrariam tueantur , afierantque resilias
inuentas domino minime comparcnte poft di-
ligentem inquificionem ab inuentore pofle re-
tineri, cum nullo iure naturali aut Ecclcfijftico
id prohibeatur. Ita Sotus, Medina , <SL' alii apud
Laymannum , qui recte concludit quod, quam-
uis ha?c policriorfcntentia fit probabilis, neque
temere damnandus eflet qui eam fequercturj
prior tamen fit magis pia & in praxi tuta : pra?-
fertim , cum fecundum illam f" vt monet Na-
uarrus poifit inuentor,fi aliqua egeftate laboret,
■ fibimet rem inuent.im aut partem illius reti-
nere , maxime deconfilio prudentis confeflkrij,
cuius erit determinare , quid in eiufmodi calli
magis expedire videatur.
. Quod lpedat ad res illas qua: funt alicuius
propria.*, dicendum eft rerum eiufmodi domi-
nium acquiri , vel per voluntatem propriam
domini rei illius fua: dominium in alterum
transferentis, quod duobus poti/fimum modis
in genere fieri poteft, fcilicet vel per aliquem
contractum, puta venditionem, permutationem,
&c.autabfquc contradtu per donationem, pro-
mifiionem, Scc. vel per voluntatem fuperioris
aut difpofirionem legis ob iuflas caulas rei ali-
cuius dominium ab vno in alterum transferen-
tis: quod praifertim fit per pneferiptionis legem.
De quibus omnibus 8c fingulis in fequentibus
paragrnphis agendum erit.
PARAGRAPHVS V.
Ve Prtfcriptione.
PR-Aiscriptio feu vfucapio C vt lo-
quuntur Iurilperiti ) elt modus quidam ac-
quirendi dominij per poflelfionem alicuius
rei certo ten, potis fpatio legibus definito conti-
nuatam. b' 1. autem acquirendi dominij modus
Digitized by GocJflK
VII. DECAI, PR^»CEPTO. n*
cimli iute introductus eft , <2\e diu & fere femper
( vt habecurlfgei.de vfurp.“& vfu cap. ) qua-
rttmdam rerum domini, i incerta ejjcnt : 8c locum
habet , non fohim in foro exteriori , fcd etiam
in foro conficientia: ; itavt poifit quis licite rei
alicuius dominium titulo preferiptionis acqui-
rere, vt pluribus probat Leiluis ; dummodo ta- -Lib. z
men prieferiptio illa legitima fit, habeatque re- cap. £
quifitas a iurc conditiones 5 qua; quatuor com- dub,
in uni ter a Doloribus numerantur. Prima eft1?»
pofle/Tio ;nam fecundum regulam iuris : Sine^g-I*
pojpfione prafcnprio non procedit. Secunda eft bo- in 6.
na fides : fi quidem Pojfcjptr mala fidet vllo tempo- Ibid.
re » 0 » praferibit. Tertia eft titulus probabiliter \eS'z'
praftumptus , puta donationis , emptionis , fuc-
ceilionis > &c. vt conftatex digeft.leee 41. tit.
4.. & feq. Quamuis interdum bona fides etiam
fine titulo ad prsfcriptionera fufficiat; quando
fcilicet nulla praefumptio in contrarium habe-
tur, nec ius commune contradicit. Quarta de-
u ni que eft continuatio poffciltonis tempore le-
gibus definito.
Quaeres quantum temporis requiratur ad le-
gitimam pneferiprionera. Refipondetur ex com- qun
muni Dodorum fententia apud Leflium ad
prrfcnptxonem fcu vfucapionein rerum mo- j 1 £
fcmum quarumcunque cum titulo probabiliter “ \
pr&fumpro requiri pofTeftioncin per triennium
bona fide continuatam; fine titulo vero , per ^
triginta annorum fpatium : e. g. aliquis bona
fide tibi rem alienam dedit quam fuam puta-
bat ; tuque bona fide illam acceptauifti ; tunc
tnennij poftelTionc tibi acquiritur res illa ra-
tione tituli donacionisiquod fi nullo titulo, bo-
: na tamen fide illam poflideas, tua non fit , nifi
triginta annorum continuata po/Icfsionc.
•t t ' AM prafficriptioncm autem reruni immobi-
f lium cum «culo requiri fpatium decem anno-
riinr , intft pradentes , id eft cos, qui in eodem
territorio habitant , quamuis non in eadem
vrbe; viginci annorum inter abfentes : triginta
vero annorum , fi nullus ndfic titulus ,vtluprk
Z ij
lOOglc
fS
Hi DE VII. DECAL. PRAECEPTO,
ac mobilibus rebus didum eft.
Excipiuntur tamen bona immobilia £c-
clelia;, monafterij, holpitalis , Sc aliorum pio-
rum locorum , ad quorum paeferiptionem re-
quiruntur anni quadraginta : quod fi bona illa
lint Ecdcna? Romana, nonnifi annorum ccn*
tum (patio prasferibi poffunt. Bona vero pupil-
lorum. fiue mobilia fiue immobilia, quandiuin
illa state funt , nullo temporis lapfii pra*fcri-
buntur , ficut nec res Ecclcfia? , qus alienari
prohibita; funt , aut vfibus tantiun iacris»func
defiinats.
Eft tamen obfertinndum noneafdem vbique
leges circa tempus Sc modum praderiptionis
e fle receptas $ac proinde cuiufque regni aut lo-
ci fpcciales leges Sc legitimas conluctudincs
eflelupcrhac re coniulendas.
PARAGRAPHVS VI.
De contra ftibus in genere.
NO m i n £ contrarius intelligitur cojj-
uentio aliqua inter duos talla, ex quam
veroque vel laltemin alterutro illorum,
obligatio aliqua nalcitur. Sunt autem aJijcon-
Cl actus, qui vocantur nominati , alij wnminan di-
cuntur- Contractus nominari iunt illi , quiipe-
ciali nomine inter l'e diftinguuntur, vt emptio,
venditio, locario , &c- Contractus vero innwu-
mmfunt illi , quibus nullum fpeciale nomen af-
fignatum eit; diuidunturque a Iurifpcritis in
quatuor fpecies , qure his verbis exprimuntur:
do . vtdts j do . vt faciat j facio , vt des ^ facio ,vt fa-
ctat.
His praenotatis dicendum i. contradum om-
U tm lponte ac libere factum , quamuis in eo
non ieruentur iuris formalitates , obligare ta-
men in foro confcientix jita vt alterutro con-
trahentium inuito i:kii: ii non pp/fic, nifiiure
aliquo pofiiiuo iratus Ut autiuiua poJfic. It.t
Digitized by Ggbgfe
JBT:
DE VII. DECAL. PRAECEPTO, nj
Gomefius, Counrruuias , & alij quos citat &
fequitur Leflius. Ratio eft, quia iurc natur» te-
netur qilifque tenere quod promifit altero ac-
ceptante, vt cx infra dicendis plenius conftabit.
Dicendum 2. contradlum illum , in quo con-
tingit error circa fubftantiam rei , iure natur»
irritum & inualidumefle. Ita S. Antoninus, So-
tus , Caietanus & alij apud eumdem Lcffium: <.
quiaf' vt dicitur lege q.C. deiuris 8c fadliigno- , l:f *
tantia J Erranti» nullus ejl cenfenfu» ; fineconfcnfu QU * *
autem nullus eft contractus: e. g. fi quis gem-
mam vendat exiftimans efle criftalli fragmen-
tum, emptor re comperta tenebitur ad reftitu-
tionem gemm» aut ad iuftum eius pretium
Venditori perfoluendum : feciis vero fi error
folummodo fit circa qualitatem rei ; vt fi co-
gnofeens efle gemmam , fed valorem eius igno-
rans , vili pretio eam vendiderit ; tunc enim va-
lidus quidem erit contractus , tenebitur tamen
emptor , poftqaain id refeiuerit , fupplere id
quod iufto gemms pretio defuit , vt docent fit-
pra citati aothores.
Dicendum 3. contradlum illum, cui alteru-
trius contrahentium dolus caufam dedit , non
efle omnino iure naturse irritum, fed tamen pro
arbitrio eius qui deceptus eft ( fi contradlus fo-
lubilisfit ) irritari pofle. Ita algidius Coninch,
8c alij apud Laymannu lege 3 deiuftit. tradi. 4.
cap. j\ & Lefllus fupra. Q.uod non fit irritum
patet ex eo quod , fi is qui deceptus eft velit
contractum fubfiftcre, deccptorrefilirenonpo-
tcft j ‘Jtff lucrum ex dei» fuo reportet, vt habetur
cap. 1. de eo qui duxit in Matrimonium : quod
vero irritari poflit pro arbitrio illius qui de-
ceptus eft, conftat etiam ex eo quod qui dolo
inducit alterum ad contrahendum, iniuriam ei
facit; ac proinde tenetur eum reftituere inin-
tegrum , & reddere omnia infedta , fi deceptus
velit.
Dicendum 4. contraditis omnes ex aliquo
gtaui metu iniufte incuflo celebratos , non efle
quidem iure natur» irritos , fed irritari pofle &
Digitized by Google
Cl 00
V?4 IDE VII. DECAL. T^^CEETO.
xeuocari inforo confcientia? pro arbitrio ei us9
•qui metum iniufte palliis eft.Ita Sotus , Pala-
danus , Richardus, & aiij apud Lefsium fupia
dub. 6. Id patet tum ex eo quod ( vt habetur
cap. 2. de his qua» vi metufque caufa fiunt^
m qux vi & metu fiunt , debent tn irritum rcnocari:
tum etiam quia ( vt dicit SrThomas^ qui vina
ad * ' ,ntu^t * 'mc merttl*r • vt ei promi/iio non /eruetur,
a Eadem etiam ratio , qua: fiuprd de dolo aiiata
eft , poteftde metu iniufte illato inteliigi ; qui
enim metum iniufte incuffit, iniuriam alteri
intulit j vnde tenetur illum in priorem ftatun*
ieftituerej & alterius habet exigendi hanc refti..
curionem. Per metum vero grauem intelligi-
mus illum . qui eft de malo aliquo , quod viro
conflanti formidabile eft , eumque merito com-
monere poteft ; qualis eft metus mortis, exili',
c arceris, infamiie, amifsionis bonorum , & c. ad
Supri metum quoque grauem pertinere dicit Le/fius
metum reucrentialem , quo filius timet grauem
©ffenfionem patris, fubditus principis , vxot
mariti , Scc. vbi rede obfezuac metum etiam
grauem dici pofle illum; qui refpcdiue folum
talis efl ; vt fi fit de aliquo malo , quod , quam-
nis viro conflanti non fit formidabile , fceminse
tamen vel puero vel feni formidandum merito
videtur.
PARAGRAPHVS VII.
Vt frtmfiionibui , donationibus , & tejhxmtntk,
PRomissionis nomine non inteJii-
gimus hic promilfionem illam , qua fiefub
aliquo onere vel conditione, quaeque vt fic
extendi poteft ad omnes fere ftipulationes & v
contradus , in quibus vt plurimum promifsio
aliqua reciproca interuenit ; fed promifsioncnt
fiimplicem & gratuita , qua ex mera liberaiit.ire
aut gratitudine aliquidalteri promittit ur;dc qua
Jacendum i. pxemifiicnem j antequam ac-
V
*
Digitized by Google
DE VII. DECAL. PRAECEPTO. r?y
ccptetur, nullam parere obligationem naturalem
aut ciuilem : quod 8c fimiliter de donatione in-
telligendum cft : vnde lequicur quod vtraque
ante acceptationem pofsit licite reuocari. Ita
Sotus, lib. 4. de iuft, queeft.f. art.i.Suares tom.
a. de rclig. lib. 4. cap. i- Lcfsius lib. 1. cap. 18.
dub.6. Sc alij communiter. Ratio eft, quia om-
nis promiffio & donatio fuapte natura rclpe-
ftiua eft , cuius proinde obligatio ex alterius
partis confenfu dependet.
Excipiunt tamen Do&ores aliqui promiflio-
nesfa<ftasEcclefia:,holpitaIi, monafterio ,a!ii£-
que locis piis; exiftimantque etiam ante acce-
ptationem , promiffiones , & donationes eiuf.
modi obligare: alij vero Theologi hanc exce-
ptionem non admittunt , a/Teruntque vniuerfim
promilsionem non acceptatam minime obli-
gate: quam fententiam probabilem &iu praxi
tutam exiftimntLaymannus, &pro illa Sotum,
Gomefium , aliofque Doftores citat.
Dicendiun i. promilsionem ferio & delibe-
rate faftam & ex animo vere promittendi , fe-
que alteri obligandi , ex virtute fidei feu fideli-
tatis,vbi acceptata fuerit , obligare, etiam fub
peccato mortali , fi respromifla fit alicuius mo-
menti. Ita Nauarrus, Sotus &plures alii, quos
citat & fequitur Lcffius. Ratio eft, quia omnis
promifsio dat ius ad rem promiftam ,quod etiam
ad ha?redespromifthrijtranfit; &, fi fiat per for-
mam ftipulationis , datur etiam aclio in foro ex-
teriori^ promiftor cogi poteft fententia iudicis
ad promilsionem implendam : vndefequitur il-
lam inducere ftri&am aliquaobligationem, quas
proinde fub peccato obliget. Quod fi quisvta-
tut verbis quidem promilforiis , non tamen ani-
mo ferio promittendi», fedlblummodo ad figni-
ficandumfolum propofitum,vel ad firmius afle-
ucrandum,vt eicredaturjtunc (vtrede obferuat
Idem Eelfius ) non cenfetur obligatus fub pec-
cato mortali ad implendum id quod fic pro-
mifit , nifi forte ex fi&ailla promiffione nota-
bile aliquod cUuiuuim alterius fequatur;
Z iiij
*'•< «
/
Sup.
tra.4.
c. 1.
Suprd
dub.l
Digitized by Google
fj6 DE VII. DECAL. PRAECEPTO,
fenfu dicit intelligendas efle promifliones p-Itt»
limorum ,quifolent multa fe promittere factu-
ros; cum tamen non intendant ferio fe ad id'
obligare, aut aliis ius exigendi tribuere , fcd
duntaxat firmiter id afleuerare.
Quarrcs quanti valorisaut momenti efle de-
Cap. beat res promifla , vt promiflionis violatio
sS.nu» cenfeatur efle peccatum mortale ? Nauarrus,
exiftimat fufficcre valorem rei premiflse talem
efle , qui in furto ad peccatum mortale fuffice-
rct : probabilius tamen Lopeslib.a. de contra,
cap.vlt. & Leflius fup. docent in promiflione
ad materiam peccati mortalis conllituendani-
longe maiorem valorem quam in furto requiri;
qui tamen valor difficile determinari potefi:»
fed viri prudentis iudicio cxxquo &bono di-
iudicari debet : certe communi hominum tefti-
matione maior inioria fieri cenfetur , fi quis au-
reum vnicum furripiat , quam fi quatuor vel
quinque aureos ex liberali promiflione debitos
non loluat. .
Dicendum 3. prorarflionem alteri fadtam 8C
ab eo acceptatam definere obligare , fi res pro-
mifla fiat inutilis , aut illicita; aut impoflibilis,
item fi flatus rerum aut perfonarum ita mute-
tur, vt fecundum iudiciumviri prudentis pro -
miflor non, videatur illum euentum voluirte
comprehendere: quod cx conditione rei pro-
*mflie,aut ipfius promiflionis, vel etiam pto*
miflarii , aliifquc cireumftantiis diiudicandum
efl, Ita Caietanus , &alij quos citat 8c fequitur
Supra Leflius. Ratio eft , quiapromiflio non cenfetur
dub. habere vim nifi ex ea voluntate & intentione»
‘iQ, quam promittens cxplicite vel implicite habuit
dumpromifit:exquo fequitur quod vitra hanc
intentionem expreflam vel prudenter interpre-
tatam non poflit obligare. _ ,
Dicendum 4. donationem illam, qutedicitui •
inter viuos , [ id eft cum quis ex mera Iiberalita-
tt* fic donat , vt etiam fe viuo velit rem donatam
efle alterius ) faciam ab eo qui donare poteifc' id
eft qui dominium & adniiniftiatione habeuei»
DE VII. DECAL. PR^CEPTO. r?7
quam donat , cum facultate illam alienandi )
polle etiam poli donatarij acceptationem reuo-
cari ob qualdam caulas legibus exprellas ; qua-
rum praecipua elt ingratitudo iplius donatarij;
vt fi donatarius iniurias atroces in donantem
cffuderitjfi violenter illum percuflerit ; li cx cer-
ta malitia notabile damnum bonis eius intu-
lerit; aut fi ad graucm inopiam redadum non
aluerit. Ita Sylueller , Gomefius , & alij , quos
citat & fequitur Lelfius fupra : vbi tamen ob- » ^
feruat donatarium anteiudicis fententiam non ” ” *
teneri ad rellitutionem , quia ell poena , qua; IJ*"
pra;requiric donatoris querelam , & ingratitudi-
nis probationem. *
Dicendum f. donationem , qua; fit caufa mor-
tis , ( id eft ciim quis ita donat , vt rem non ve-
lit ablolute & irrcuocabilitcr elle alterius mfi
poli luam mortem) qualiter in teftamentis &
codicillis fieri lolet ) polle ad arbitrium donan-
tis reuocari. Ita communiter Dodores: vnde
Apoftolus dicit quod , Vbi teftamentum eft , mors 1 '
Mceffe eft intercedar teftatoris ; ahoquin nondum
valet , dum viuit qui teftatus eft: & Iurifperiti
communiter dicunt , Ambulatoriam efte te-
ftantii voluntatem , vftjue ad fupremum vita exi-
tum. Eli tamen difficultas inter Theologos
vtrum tcftamentum fit validum in foro con-
ficientia;, fi defint ci lolemnitates legibus re-
quifita;? Omillis aliorum fententiis, probabilis
& in praxi tuta videtur elle illa, quam propu-
fnant Adrianus , Angelus, Tabiena, Syluefter,
oannes , Medina , Lopes , & alij quos citat &
fequitur Lelfius , qua; aflerit eiulmodi tefta- fup. c.
mentum in foro conficientia; validum e/1'e, & 1 9.dll,
licite retineri polle id quod ex tali tellamenro 3,
habetur, fiue titulo hereditatis ,fiue legati. Ra-
tio eft, quia ( vt dicitur paragtaph. 'Ter tradi-
tionem inftit'. de rerum diuifione ) mini eft tam
eonucnien. naturali equitati , quam voluntatem
Domini volentis , rem fuarn in alium transferri , ra-
tam haberi. Prietcrea teftamentorum folcmni-
tares a legibus eo folum fine inrrodudte fiuntj
1 V
T?S DE VII. DECAL. 'Pft^CEPTO.
ne quid falfitatu in ttfiamentum incurrar • vt dicitur
1- qtujbor.em 23. C. de fideicommi fsis ; quare
dummodo certo confiet de vltima tcftantis vo-
luntate, potcft quis rem fibi eius teftaraento
relictam ruta confcientiarerinere.
rARAGRAPHVS VIII.
Ve emptione & venditione.
DV M funt prscipira: conditiones in qua-
libet emptione & venditione obfcruan-
dse ,vt docet 5. Thomas. Prima cft , vt
Kieq- ftans omnis & dolus abfittam exparte vendi-
toris quam emptoxisrcx quo fequitur contra iu-
flitiam efle,fi quis vendat rem habentem vitium
aliquod, feu defectum in quantitate aut qualita-
te,eodem pretio, quo vederetur , fi eiufmodi de-
fetfiu& vitio careret jproindequepeccare, qui
menfuras adhibent illegitimas aut pondera do-
lofa,iuxta illud Prou. IO. Statera dolo f a abomi-
natio e fi apud Deum: item qui mixtione aliqua
res efficiunt deteriores : vt caupones aquam vi-
no mifcentes: frumentari j qui tritico mifcenc
alia femini deteriora ,ficut illi qui Amos §. di-
cebant qut/cjuilias frumenti vendam tu.
fan.a. Vnde idem S.Do&oraflerit rei, qua: vendi-
tnr , vitia occulta , quse ab emptore deprehendi
' non pe/funt, quasque illius valorem notabiliter
diminuunt, aut illam emptori inutilem vclin-
commodam reddunt ,cflcmanifeftanda. QuocJ
etiam docuit S. Ambrof./^ contrattibus ..inquit»
T6 °“* vitta eorum qua veneunt prodi iubentur : ac ntji in-
<•« J o. timauerif tenditor, quamuu tn itu emptoris tranjierint »
doli attiont tenetur.
Qu;e autem de venditore , hasc etiam de em-
ptore intelligi debent : omnem fcilicetfraudem
ab emptione abefle debere : proindeque contra
iuftitiam efie , rem aliquam pretiofam pro vi-
ii,puw gemmam pro fragmento vitri > emer*
T>E VII. DECAL. PRAECEPTO.
ab alio , qui cius valorem ignoret : fecus fi in
aliqua regione res parui affirmarentur , qua ta-
men alibi cenfcrentur pretiofilsimx , puta mar-
garita», gemma , aut alia id generis , qua vt plu-
rinuirn in Indiis 8c aliis ditsitis regionibus pro
cultellis, tintinnabulis , 8c aliis fimiiibus cre-
pundiis licite permutantur.
Secunda conditio ad iuftitiam emptionis 8c
venditionis ex mente S. Dodoris neceflaria,
clt , vtres neque carius vendatur , neque vilius
ematur quam illius pretium exigat. Pro cuius
incclligentia obfernandum cft dupiex efle iu-
ftum pretium alicuius rei- Primiim cft , quod a
potefiate publica taxatum cft; & vocatur a
Dodoribus pretium legitimum, quafi lege de-
finitum : & illud augere in vendendo , aut mi-
nuere in emendo non licet. Secundum eft illud
quod communi hominum arftimatione deter-
minatur, quando d publica potefiate minime
taxatum eft, & pretium vulgare feu commune
dicitur ,habetque quandam latitudinem : ciun
enim ex plurimorum afftimationependeat, qui
non eodem modo de rerum valorc iudicant,
hinc fit quod aliqui v. g. decem nummis valere
arbitrantur, quod alij vndecim, alij vero tantum
nouem reftiment: vndea Dodloribus hoc vul-
gare & commune pretium triplex ede dicitur,
infimum fcilicet, mediam , & luminum, quod
etiam rigorofuin nominatur. Quamuis autem
Sn exteriori foro adio minime detur ei qui
emendo catius vel vendendo vilius non ell
deceptus vitra dimidium iufti pretij : in foro
tamen confcientiaj omnis venditio , in qua iu-
fti pretij latitudo exceditur omnis emptio
in qua iufti pretij quantitasnon attingitur ,in-
iufta cft & diuinaf legi contraria Ita S. Tho-
mns arc. x. ad i.& Ikcc eft etiam exprc/Ta do-
&rina Sandi Auguftinilib. i?. dc Trinitate ca-
pite?.
Sunt tamen duas caufie ob quas licitum eft
rem pluris aliquando vendere quam perfe va-
leat. Pjima cft ratione officii mercandi ;mcs«
1 V}
*
Digitized by Google
f4® DE VII. DECAL. PR^CEPTO.
catorifi quidem merces luas paulo pluris ven-
dere licitum eft , quam ab aliis venderentur*,
qui non ex officio, fed ex occafione aliquid ven-
- dunt. Ita Ioannes Medina, Caiecnnus, &alij
^ i du aPuc* ^e^um- ,Ratio cft , quia pretio aliqua
® ‘d * «ftimabile cenfetur , quod mercator curas 8c
**“ cogitationes fuas , ac omne tempus luum in.
mercibus illis conquirendis , conleruandis 8c
diftrahendis affidue impendit. Secunda eft ra-
tione damni emergentis , aut lucri ce/Tantisj.
quando quis in foTam emptoris gratiam rem
aliquam vendit, qua: libi eftplurimiun vtilis,
commoda , & etiam nece/Iaria : quo in cafu ( vt
filp- a. dicit S.Dodor J Jufium pretium trit , vtnon folurtv
J. rejpiciatur ad rem qua venditur , fid etiam ad d.tm*
num quod venditer ex venditione incurrit :& Jic li-
cite poterit aliquid vendi plufqudm valeat fecunda»»
fe : quod quidem indicio viri prudentis refti-
mandum eft. Si vero res qua; venditur , eflec
maxime commoda emptori , nec venditor ex
illius diftradione damnum vllum aut incom-
modum pateretur j tunc ( vt rede monet S.
5up. Dodor) Non deberet eam fup eruende re : quia vti -
litae qua alteri accrefcit, non eft ex vendente, fed ex
conditione ementu : nullus autem debet alteri veniere
id quod no» efifuum .
Sunt etiam duscaufieob quas interdum po-
teft quis licite rem minori pretio emere quam
alias valeret. Trima eft fi emptori parum vtiliff
fit,illamque folummodo emat in gratiam ven-
ditoris; quia tunc pretium & valor illius fe-
cundum communem hominum sftimationem
vilefeere cenfetur, vt docet Lc/fius fuprarin
quo tamen canendum eft, ne a pauperibus aliif.
que , quos adigit cgeftasad propriam fupelle-
dilernv- g. diftrahendara , aliquid vilius quam
par fit emendo , iuftitia vel charitas violetur.
Secunda caufa oritur ex ratione & modo ven-
dendi , vt in audionibus publicis , in quibus
ficut aliquando rerum commune precium ex
emptorum contralicitationcaugetur: fic etiam
interdum ex dcfcdu emptorum minuitur,vC
r
7T’r**w*.,sTr'n’
DE VII. DECAL. PRAECEPTO. r* *T
■ebferuat Nauarrus.
Qujercs quid de quibufdam rebus cenfendum ca.
fic , qua; nullum certum pretium habent, vt funt n. Sf.
quardam gemmat, ,pidurx veteres, &c. an fcilicct
tanti eas vendere liceat, quanti vendi poterunt.
Relpondet Le/lius, quamuis Sotus & quidam
jilij Theologi ita fieri poflearbitrenturdonge ta- fup*c*.
men probabilius efle & tutius in confcienria,res n.dub
eiulmodi non po/Te licite vendi pro arbitrio ?•
venditoris , fediuxta a-ftimationemintelligen-
lium, aut etiam ipfins venditoris, fpedatis bona
fide circumflandis omnibus ad ipiius rcivalo*
rem facientibus.
PAR AGRAPHVS IX.
*Di mutuo , commodato , depofitt , & locato*
HOR vm qtiatuor contradcmm, quifre-
quentioresfunt, &ad quos exteri aliquo-
pailo reduci pofliint , notitiam hic ali-
quam generalem proponemus , vt facilius di-
gnofei poUIt , quibus in cafibus hoc feptimum
Decalogi prxeeptum occafione illorum viole-
tur, & etiam qua ratione fub illorum obtenta
vfurx interdum palliatae committantur , de qui-
bus poftea.
Ter mutuum intelligitur traditio rei alicuius^
numero , pondere , vel menfuraconftanusfacl*
eo animo , vt fit accipientis ; cum obligatione
tamen , vt fimilis in ipecie ac bonitate refti-
tuatur.
Per commodatum vero , rei- alicuius quoad
foJum vfum gratuita eoncc/fio, cum obligatione
camdcm numero reftituendi.
Per depofitum , rei alicuius adfolam euft#-
diam traditio , cum obligatione eamdem inte-
gram reftituendi.
Per locatum denique fcu locationem fignifi-
catur tei alicuius ad vfum yel ftudum cctw
>
Jby Googk
T4*.DEVII. DECAL. m^CEPTO,
prctij conuentione f.ida concelfio.
Differunt autem imer fe hi contra<ftus , pri-
mo ; in co quod mutuum fiat tantum de rebus
mobilibus ; reliqui tres contra&us de rebus
etiam immobilibus fieri poflint, yt fuse exdi-
uerfis legibus declarat LelTius.
Differunt 2. in eo quod per mutuum trans-
L 1. c. feratur rei mutuo data? dominium, fufliciatque
10. & ytfimilisin ipccic reffituatur ; per alios vero
*ccl’ tres contraditis non transferatur rei dominium 9
fed eadem numero debeat reftitui , vt docet
idem Le/fius & ex iifdem legibus probat.
;Diffcrunt 3. in co quod mutuatarius rem
mutuo datam pro libito confumere poffit;
commodatarius 8c locntarius ea tantummodo
vti, vel fructus illius percipere ; depofitarius ve-
ro nec illa vri , ncc ex ea frudlus vllos fuos face-
re licite poflit ,vt explicat & probat idem Lefi.
fius.
Differunt 4. ineo quod , fi res mutuo data
& tradita pereat , foli matuatario pereat ,ciim
fit in dominio eius ; quoad alios vero centra-
dtus in quibus dominium non transfertur , fi
res aliena apud depofitarium vel commodata-
rjum vel locatarium cafu fortuito & finevll*
eorum culpa pereat , domino fuo pereat ; nec il-
lis incumbat vlla fiiciendre rellitutionis obli-
gatio , nifi aliter exprefse conuentum fit , vel
aliqua alia ratio Tpecialis ad id obliget , vt cx
communi legum vfu & Theologorum conien-
fu tradit idem Leffius. Quod if res illa ex ali-
qua culpa pereat , commodatarius quidem , ob
cuius folius vtilicatem res gratuito commodata
cil , illam tenebitur reftituere ; fi vellciuifima
eius culpa perierit vt habetur cap. vn.decom-
modato : locatarius vero , quirem alterius con-
duxit pretio , no nnifi cx leui : depofitarius au-
tem, qui rem alienam gratuito cuftodit , nonnifi
ex culpalata:quiafcilicet locatum cedit in com-
modum locatarij fimul 8c domini ; depofituta
vero folius domini vtilitatem refpiciat-
Diffctimt denique in co quod ratione mu»
DEVII. DECAL. PRAECEPTO. r4?
tui praecise vt mutuum efl , nihil a mutuntnrio
vitra rem mutuatam aut illius valorem exigere
licitum 'fit ; in contradu vero locationis ici
licite & iufte fieri poffit,vt ex ante didis in tcl-
ligitur, & pleni iis ex dicendis conflabit.
PARAGRAPHVS X.
Qu id hoc feptimo Tiecnlogi pr&ctpte
prohibentur.
HOc feptimo praecepto prohibetur, non
folum quauis iniuita rei aliena; acceptio
& detentio, qua; furti nomine d «dignatur*
fcd etiam ( vt explicat S. Auguflinus ) qiueuis
alia iniufta rei alicmecontredatio aut damni illa- (IU- 7 7»
tio; & conlcquenter deliberata quaruis volun-bi
tas alterius rem iniufte vlurpandl , vel deti-
nendi , aut damnum illi inferendi ; vt enim
docet S. Thomas peccata voluntatis Sc operis
ciufdem lunt fpecici, eum hac tamen differ en- t.2. q„
tia , quod peccata operis contra hocfeptimum 71» Hf»
praeceptum adreflitutionem obligent, non veri 7*
peccata folius voluntatis.
E!l autem obferuandum folam illam rei
aliena; inuito domino vfurpationem ac deten-
tionem , qua; ;iniufta cft , hoc prtecepto prohi'
beri:quia ( vt ex communi Theologorum do-
flrina obferuat Toletus) vaiijs ex cafibus ab- jjj,. ^
latio rei aliena; inuito domino fieri poteflabf- c<
que vllo iuftitia: detrimento j verbi gratia cum ’ **
fit ex legitima fuperioris authoritate , qui ex
caufa iulla & rationabili , bona vnius in al-
terum transfert ; qua ratione Ifraclita: nen
v peccauerunt , cum Deo iubente fpoliauerunt
./Egyptios : item cum fit in vrilitatem domini ,
vt ciim a furiofo enfis fubripitur ne vllum
percutiat ; dummodo tamen valor Sc pretium
eius in ytiiiuteiu Domini conaercatm : qu»
t44. DE VII. DECAL. PR^CEPTO.
ratione dicit idem author non committi furtum
ab vxorc , qua? pecunias clam aufert a marito
iuo , ne ( quod fiepiflime icit ab illo fieri ) lu-
dis & comefiationibus eas profundat j dummo-
do tamen in vfum familias pecunias illas con-
vertat: nec etiam peccare illum , qui vinum
alterius effundit ,nc inebrietur ; nec qui chartas
rumpit & lacerat , ne alij ludendo blafphemias
proferant aut alia ratione peccent.
Docet etiam idem . Tolctus non committi
furtum abeo , quidam aliquid accipit, quod
fibi alias debetur : quando fcilicet non potcfl
coram iudicc debiti lolutionem exigere, quia
debitor efl potens , aut debitum probare non
potefl , aut inde fibi aliquod malum timet : fi
enim via iuridica debiti folutionem obtinere
poflet , peccaret occulte rapiendo , quamuis
ad reftitutionem minime teneretur ; monet
tamen cauendum clfe , ne ex illa fecreta abla-
tione , quamuis iufta , fcandalum*aliquod aut
damnum alterius fcquatur ; puta ne alij in
fufpicionem furti veniant ; neue is a quo acce-
pit , rurfus idem debitum foluatj ac denique
vt nihil aliud accipiat , prteterquim quod ipfi
debetur , verbi gratia fi pactum de certa mer-
cede inter dominum & famulum interceffir*
8c famulus libere in illud conceffit , non po-
tcft famulus vitra illam quidquam fibi fume-
xe ,nifi forte adigatur ab ipfo domino ad alia
opera praefianda , de quibus inter eos non con-
venerat ; tunc enim teneretur dominus loluere
vitra patftum, & eo denegante famulus, quod
fibi iufte deberetur , poflet accipere.
Sunt autem duie fpccies inmftae ablationis
rei alienas ; fcilicet fimum , cum aliquid fe-
creto ab alio iniufte aufertur ; & rapina c6m
palam & violenter aufertur : qua ratione ( vc
11. q. docet S. ThomaS ) rapina peccatum nonfoliun
6\. at. fpecie differt afurto,fed & illo grauius eft ; quia
■+• & praiter iniuflam rei aliena; ablationem violen-
9* tia: illata; iniuria etiam in eo repetitur . jqtfc cir-
cunaftancia ideo in confc/ficme declaranda eft.
DE VII. DECAL. PR^CEPTO.
Cum vero quaeuis rei aliena» ablatio & deten-
tio iniufla , fit ex genere fuo mortale peccatum ,
vt docet S. Thomas fupra art. 6. ni fi rei furto
ablatas paruitas excufet ; difficultas ell inter
Theologos, quamam quantitas, feu quifnam va-
lor rei ablata; 1'ufficiat ad peccatum mortale in
materia furti conftitucndum. Varis funt De-
Aorum fupcr hac re fcntentias : Nauarrus eap.
I7. nam. 4.. dimidium regalem ( qui «rate illius
quinque folidis aut circiter sdlimabatur ) exifti-
mat lufficere ad peccatum mortale in materia
furti: Tolerns lib. f. cap. 1 6. vnum regalem
•ut ducs etiam refpeclu diti/fimi : Sotus lib. f.
quasft.?. art. %. ad 3. vnum vel duos aureos. In
ie maxime difficili probabiliffime loqui viden-
tur illi qui hanc furti quantitatem viri pruden-
tis & pii arbitrio efle definiendam cxiftimant,
idque nonTolum ex valore aut quantitate rei
ablata; , fcd etiam fpectaris circumftantiistum
pcrfonarcui ablata eft , tum damni quod iniu-
fte illatum citi tum etiam praus riilpofitionis
illius qui rem alienam abflulit : ex quo fit vt
peccatum mortale committatur interdum rem
modici valoris auferendo, fi perfona cui aufer-
turinops fit , vt fi quis viduae illi Euangelic*
Chrifti Domini ore laudatsMuo illa minuta»
quas in gazophylacio mifit , abfiulifiet , totum $**&-
illius vidbum ( vt idem Dominusloquitur ) lur-
ripuiflct : item fi quis rem modicam furetur, Ia*
vnde damnum aliquod notabile fequatur , vt fi
a fartore acum , afutore fubulam . a fcriba ca-
lamum furripiac , qui eiufmodi inftrumentaad
prsftanda opera fua plurium dierum fpado re-
perirenon pollent : item fi quis modicum quid
furto acciperet, lcd animo & voluntate plura
furripiendi : haud dubie in his & fimilibus ca-
fibus modicus valor aut exigua quantitas, ad
peccatum mortale furti constituendum fuffice-
rc poffec. Prsterea vix efl vllus confidentias
vtcunquetimorars, qui fi dimidiam vel etiam
tertiam partem aurei a quocunquc furetur, fe
peccatum moiralc committere noa arbitteoau
r4<S DE VII. DECAL. PRAECEPTO.
Vnde videtur macis expedire , vtprudens con*
feflariasin haefurri materia; fise pro reftitutio-
nc iniungenda , fiuc pro pernitente fuo ab hoc
peccato infami deterrendo , rigidiorem potias
c. iz. (]Ua!n laxiorem fententiam ampledatur , y tfa-
du. 8. pjenter monet Le/Tius.
Qjiaercs <. quid cenfendnm fit deeo, qui plura
modica furta committit ? Rcfpondctur cum di-
ftindione : fi enim per modica ilia fima inten-
dat conquirere notabilem aliquam quantita-
tem , peccat mortifere pei' illam prauam inten-
tionem , & etiam pet quoduis exterius furtum
licet modicam quod ex illa intentione fit : ii
▼ero abfque tali intentione» fed ex occafione
fbhim res aliquas modicas diuerfis vicibus fu-
retur; licet vnaqnaque vice in particulari nor»
peccet nifi venialitet ob matetia: leuitatem , vbi
tamen resili* fimul iunds confticuuut quan-
titatem notabilem ad peccatum mortale fuffi-
cientem ; tunc fi hoc aduertat , refque illasin-
jufte acceptas velit retinere» aut aliquam aliam
qus quantitatem illam peccati mortalis com-
pleat, denuo furripere, peccabit mortaliter ,vt
ex communi Doftorum confenfu docet Lcflius:
fupra qui etiam rede obferuat moralitet loquendo
du. 8* maiorem quantitatem ad peccatum mortale
iequiri, quando quis valde difsitis temporum
intcruallis aliquid eidem fubtrahit , quam fi bre-
ui tempore aut fimul accipiat : item maiorem
adhuc quantitatem requiri , quando quis a di-
werfis modicas res furatur , quam fi ab vno eaf-
dem res furetur; eo quod minus illifinguli lae-
dantur: quam fi aliquis folus totum Ulud dam-
num fuftmeret.
Digitized by Google
DE VII. DECAL. PRAECEPTO. 747
PARAGRAPHVS XI.
Quot modis peccetur contra hoc feptimum
Decalogi praceptum.
£X paragraphis prascedentibusfatis confiat,
quam varij fine &muItiplicesmodi, quibus
in hoc praeceptum diuinum peccatur.
Ac in primis peccant contra illud, qui rem
alienam furantur , aut iniufte detinent, vel fu-
rari aut detinere iniufte volunt , qui debita non
feluunt, aut folucre nimis diu differunt ciim
pofsint j prxfertim fi creditor dilationem illam
molefte ferat , aut ex illa incommodum aut
damnum aliquod patiatur : qui cum violentia
rem alienam rapiunt : qui metu iniufte incuflb
aut dolo aliquo alterum adigunt ,vt contradui
©nerofo atque damnofo fubfcribat.
Quirem aliquam luam vel fibi debitam apud
alterum furtim furripiunt, quando illam com-
modfe alia ratione repetere poliunt : pratfertim
fiindefequatur fcandalum aliquod aut damnum
alterius , cui licet innocenti furtum illud fortalTe
imputabitur.
Qui promifsioncm alteri ferio fadam , &ab
co acceptatam in renotabili exequi nolunt: qui,
ciim fint alterius hteredes aut tellamenti exe-
cutores 5 illius debita aut legata foluere non
curant.
Qui damnum aliquod alteri deliberate infe-
runt , vel alterius damno cooperamur aliquo ex
noucm modis , quos memoria: iuuandee caufa
Dodores duobus his verfibus complexi lunt :
lufiio , conjilium , confenflus , palpo , rccurfttt.
Participans , muttit . non \b flant, non maniftflans.
1. Iufiione , filios , feruos aut alias perfonas fibi
funditas ad furtum faciendum , aut damnum
alteri inferendum compellendo j aut furtum
factum aut damnum illatum ratum habendo,
?4$ t>E VII OECAL. PRAECEPTO.
2. Cw/Mo ■> alteri fundendo , vel promifsionibu*
aut precibus illum permouendo. 3. Confenf» ,
iniuftse alicui adlioni confenfum praebendo. 4.
'Palpatione feu adulatione , ac ementitis laudi-
bus alterum ad aliquid contra iuftitiam facien*
dam inducendo, r- 7 {ecurfu , offerendo vel prae-
bendo refugiumijs, qui damnum iniuftum al-
teri intulerunt ; eorum inftrumenta occulcando
aut furta receptando , & fic peccatum illorum
fouendo. 6 ‘Participatione fiue in a&ione furti f
rapinae , &c. iiue in praeda Sc lucro inde obue-
niente. 7. Silentio , feu omifsione ccrxe&ionis j
aut inhibitionis ad furtum aut damnum alte-
rius impediendum neceflarisc , fi fit fuperior j
▼ei redii Sc aequi confilij j fi confuJcor , vel de-
bita: vigilantia: & cuftodis , fi cuftos exiftit. 8.
Kon olr flando damno , quod iniuftc infertur , &
id minime faciendo quo damnum impedire
pofsit ) praefertim fi ad id ex officio teneatur.
<). ‘I fjn manifeftand» malefa&orem , cum ad id
renetur ex officio , fiue vt damnum impediatur
antequam fiat > fiue vt rclarciatur poftquanj
facium eft.
Peccant etiam contra hoc prieceptum , qui
rem aliquam emunt , quam fciunt vel dubitant
efle furti uam ,vt fibi retineant j fecusvero, vt
eam vero domino reftituant.
Qui resinuentas , cum poffint , vero domino
non rcfticuuntj vel diligentiam requifitam ad
illum dignofeendumadhibere non curant.
Qui emendo aut vendendo dolo vel fraude
vtuntur : qui rem aliquam notabiliter pluri?
vendunt aut minus emunt quam valeat : qui
rem defe&uoliim pro integra vendunt, nec il-
lius defe&um occultum emptori patefaciunt:
qui in pondere , numero , aut menfura fraudem
aliquam committunt : qui monopolium ali-
quod iniufte faciunt ; quando fcilicct plures
mercatores fimul confpirant, vt merces omnes
alicuius generis coemant , eafque poffe.i vi-
tra iuftum pretium pro arbitratu liio ven-
dant.
L
y Vjxw
Digitized
DEVII. DECAL. PRAECEPTO.
Qui feruis auc mercenariis ftipendium debi-
tum aut mercedem detinent , aut abfque vlla
ratione illius folutionem notabiliter differunt :
quod quidem peccatum adhuc grauius cft , fi ex
illa dilatione damnum aut incommodum ali-
quod notabile illis obueniat.
Peccant etiam, qui ad lucrum in ludis rcl
fponfionibus faciendum fraude vel dolo vtun-
tur : qui res alienas ludo 8c aleis exponunt j vel
proprias , fed alenda: familia: neccflhrias : qui
alium minis, conuitiis, fraude aliqua , &c. ad
ludum pertrahunt : qui aleis & fimilibus ludis
iure ciuili prohibitis immodicam pecunias
quantitatem exponunt.
Denique contra hoc leptimum praeceptum
peccant illi > qui ex mutuo vfuras exigunt ; qua:,
quoniam variis artibus Sc plurimum teguntur
& palliantur, idcirco paulo fufius de illis agen-
dum cft.
PARAGRAPHVS XII.
Quibus modis vfur* peccatum com-
mittatur.
SVpponimus vfura: nomen iuxta commu-
nem & vi fi tatam fignilicationem fumi; vet
pro lucro vibratio , quod ex mutuo proue-
nit; vel pro aclione, qua tale lucrum iniufte ac-
quiritur; fcu pro contractu , in quo mutuum
datur cum paCto expreffo vel tacito aut faltem
cum voluntateaccipiendi amutuatario vitra for-
tem principalem aliquid pretio adtimabile , tan-
quam debitum ratione ipfiusmutuirvnde S.Au- ,
guftinusdixit/««#nw , ejfe mutuam pecumam tuam wTfdk.
ttare et , ei quo aliquid pltu quam dedi fit , expetfes 3 6»
accipere. Ex quo intelligitur vfuram tripliciter
committi poffe, fcilicet vel fola voluntate Sc
intentione,, velpa<fto expliciro , vel impluito:
vade coaftirgu vfiu» mentalis , viura foima-
Digitized by Google
YTO DE VII. DECAL. PRAECEPTO.
Jis , & vlur.i palliata
Efl autem certum quafcumque vfuras , $£
quou:s modo fiant eile illicitas ac prohibitas.
Id conflat in primis ex feriptura Pfal. 14.. vbi
poflquam Propheta Regius dixit: Domine quii
habitabit in tabernaculo tuo. Rcfpondct i qssi pecu-
niam fuam non dedit ad v furam. Ezech. 1 8. vbi
Propheta declarans , quis vere iuflus dici poflitt
inter alias conditiones hanc apponit :Ji ad -vfu-
ram non coram 0 danent , & amplius non acceperit.
8c S. Luc. 6. vbi Chriflus cxptelUs verbis edi-
xit: Mutuum (Lite . nihil inde Ipcrcntes. Qute
Chrifli Domini verba continent non modo
con filium , vt fcilicec mutuum detur ex mera
ehnrirare , & nihil inde ne quidem gratuitum
/perecur, fed etiam praeceptum proliibitiiium*
ne quid ratione mutui exigatur tanquam cx iu-
ftitia debitum : quo 1'enl'u verba illa intellexit
Vrbanus 3. cap. > extra deviuris , vbi
poflquam quadtionem hanefibi faftam propo-
fuit : yAn ille in indici» animarum quafi vfura-
rsns debeat indicari , qui non alias mutuo traditu-
rus eo propofito mutuam pecuniam credit , vt licet
omni ctnnentiono ccffknte , plus tamen forte recipiat ,
&c. Item an negotiator perna confimiii debeat con.
demnan , qui merces fusu longe maiori pretio difira-
hit , Ji ad folntioncm faciendam prolixiora temporis
dilatio prorogetur . quam fi ei in cont uenti pretium
perfoluatur. Rcfpondct •• verum quia . quid in hu
cajihus tenendum fit , ex Euangelio Luca manifejle
cognofsitur, in quo dicitur : date mutuum, mhilir.de
fperantes : huinfmodi homines pro intentione lucri nuam
habent , eum omnis vfura </y fuperabundantia pro-
hibeatur m lege ) indicandi funt male agere. Id
conflat praitered ex cap. Sfuia in omnibus , ibi-
dem , in quo prohibitum efl ne vfurarij mani-
fefli ad communionem altaris admittantur,
neuc Chriftjanam,fiinhoc peccato deceflctint,
accipiant fcpulcuram : 8c Clcmcnr. vn.dcvfu-
r is in Concilio Vjcnnenfi decernitur rclujjia?-
ccticumeiTe puniendum Illum, qui pertinaciter
Wd
f
k
Jfd:
It.. /
DE VII. DECAL. PR JECEPl^O. rrt
affirmare prxfumpfcrit , exercere vluras non elle
peccatum.
Id etiam hac ratione probat S. Do<ftor,quia ,
illicitum eft ac iniuftum , vt pro eadem re du-
plex pretium exigatur , vel vt vendatur id , ' '
quod non eft vendentis : atqui is qui vfuras ar ’ '
exigit , duplex eiufdcmrei pretium exigit : aut
yenditid , quod non eft luuir, : vei enim vfuras
accipit pro pecunia quam muttio dedit , vel pro
vfu illius pecunia: : fi primum, duplex pretium
eiufdem rei accipit , nempe fummam forti
principali aequalem , & prarterea vfurx fcenus:
Si fecundum , vendit rem non fuam : cum enim
permutuum transferatur dominium rei mutua-
ta; in mutuatarium, conlcquenter vius cft illius
non vero mutuantis.
Ex dichs concludes peccatum vfurx commit-
ti quotiefeunque hasc duo fimul concurrunt,
veium (cilicct mutuum , & pactum vclpropo-
fitum lcu intentio recipiendi aliquid pretio
^tftimabile vitra fortem principalem tanquam
xationc mutui debitum. Fx qua regula dignofei
polfuntvnrij & multiplices cafus in quibus ali-
quando vfurx peccatum incqrricur , aliquando
vero minime incurritur.
Atque in primis fcquitur ex illa regula vfura:
peccatum in cenfibus minime reperiri ; ciimin
illis non fit verum mutuum , fcd potius fpecics
quaedam venditionis & emptionis, vt fiifc ex-
plicat Lc/lius lib. a. vbi etiam docet Sc pluri-
bus probat, non tantum cenlus reales, fcd etiam c‘ *
pcrfonales ( qui hodie vbique fune in vfa e/Tc
licitos , nec ( fi modo nullus fubfit fucus^J vfu-
ramvllo pndto redolere .- in illis fiquidem ven-
ditur & emitur non vfus pecunia: , fed ius exi-
gendi quotannis certam- pecunia: quantita-
tem , cuius pretium iuftum vel ex principis
lege , vel ex naturali a»quitate diiudieandum
eft.
Sequitur 2. in Cambiis , fi bona fide & feclu-
ia omni fimulatione fiunt ^.nullam inefle vfu-
lam: in reali enim Sc legitimo cambio non re-
fft DE VII. DECAL. TR^CEPTO.
peritur mutuum verum , fed permutatio pecu-
nia; pro pecunia fiue fiat localiter feu vt vulgo
dicitur per litteras , quando v. g. datur pecu-
nia Parifiis vt tantumdem Romat reddatur ; fi-
ue fiat fimplex mutatio numifmatum diuerfie
lationis & fpeciei vt aureorum cum argenteis»
patriorum cum externis : in iis enim permuta-
tionibus fiue ratione tranflationis & affecuia-
tionis pecunia», vt in cambiis localibus , fiue
ratione officij campforis regia auc publica au-
thoritateconftituci,vt in cambiis nmplicibus,
fiue ob alias quafdani rationabiles caulas, qua*
in cambiis occurrunt ( de quibus hile X,e/fius
agit ) lucrum aliquod moderatuw^icite accipi
2 potell , quod cum non accipiatur ratione mu-
‘ tui , ad vfuram minime pertinere dignolcitur.
Si veto in illis propter folam dilationem folu-
tionis aliquid exigeretur , cambium illud effer
vfurarium : tunc autem cenfetur in cambio lu-
crum ob folam dilationem accipi , quando pe-
cunia foluitur cum augmento in eodem loco, in
quo accepta fuit , o b fidam illius in alium trans-
lati onem.
Sequitur $ . neque etiam in ipfo mutuo com-
mitti vfuram, fi non ratione mutui, fed aliqua
alia iufta de caufa lucrum aliquod vitra fortem
accipiatur : dua; autem ciufmodi caufk a Do-
doribus prscipufe alfignantur. Prima cftratio-
ne damni emergentis , vt docet S* Thomas : fi
fupra enim mutuans damnum aliquod aut incommo-
art. i. dum pretio adtimabile in rebus fuis patiatur
ad i. ratione mutui , potdl licite damni illius com-
penfationem aliquam a mutuatatio accipere.
Secunda ell ratione lucri eeffantis : quamuis
enim quidam Dodores id negent, loannes Ma-
... ior tamen , Mcdina , Caietanus,Leflius, &plu-
res alij ,quos citat &: fequitur Laymannus,ii
trad*1 ^c^tum e^'e docent , dummodo ( vt monet Na-
‘ ’ uarruscap. 17. num. 211, Sc commentario de
* vfutis nu. 4$. ) omnis dolus ,& fraus , aut vlu-
r<E palliatio abfit. Obfemat autem redtf LeC-
fapra. fius , vt lwec padio liata fit , requiri , vt mutua-
ti^
DE VII. DECAL. PR^CErTO. fn
tio fit vere caufa lucri ccflhntis , v. g. fi quis mu-
tuet alteri pecuniam quam habebat proxime de-
ftinatam negotiationi aut emptioni rei frugife-
ra : item vt compenfatio lucri illius ceflantis
non ad aequalitatem , ficd ex sequo & bono fa-
cundum viri prudentis & pij iudicium fiat , de-
diufla aftimatione laborum Sc expenfarum 8c
etiam periculi , quod lucri illius faciendi caufa
fubeundum fuiflet.
Addunt aliqui tertiam caufam , ob quam in
mutuo vitra fortem aliquid accipi poffit , fcili-
cct ratione periculi, cui pecunia mutuata in-
terdum exp^itur ; vt fi quis mutuum det ho-
mini decoctori aut dubia: fidei , vel a quonon-
nifi difficulter 3c 'cum multis fortafle expenfis
pecunia mutuo data recipi poterit; docentque
periculum illud ac expenfitrum illarum & dif-
ficultatum metum cfle quid pretio arftimabl-
le. i Ita Syluefter, Mcdina, Corduba, & ali;
quos citat & fequitur Leffius : quorum fenten- fupra,
tia licet probabilis videatur; contraria tamen, dub.
quas lucrum huiufmodi illicitum effe aflerit, ij.
quamque NauaiTusamplci3:itur,afreritqueefle cap i?
communem Theologorum & Canoniflarum, nu.Si.
probabilior videtur & in prnxi tutior , ea pra;-
fcrtim ratione quod , quamuisprior illafcntcn-
tia pluribus rationibus quas affert Leffius , niti
videatur ; in praxi tamen ( quod maxime at-
tendere debent Confeflaxij ) fit periculofa, &
vfuris facilem aditum p tabeat : quis enim in
qpacunque mutui dandi occafione non depre-
hendat varias timendi caufas , ne pecunia mu-
tuata periclitetur , neuc in illius recuperatione
difficultates aliqua: fubeunda: fint autexpenf®
faciendas; ficque poffit femper obtendere quaf-
dam rationes lucri vitra fortem principalem ac-
cipiendi.
_ fix eadem regula infertur contraria ratione
plurimos contractus cfle vfurarios, qui prima
fpecie tales efle minime videntur : quales fune
omnes illi in quibus ratione mutui exigitur a
«)UCU*t3UO vitia fortem principalem ,non qui»
Aa
K4- de VII. DECAL. PRAECEPTO/
dem pecunia, fcd aliquid aliud pretio adtima-
bile quodcunque eandem illud fit J v. g .fi quis
inutuo det pecunias alteri , vt domum eius vi-
liori pretio conducat: vt ab illo munus aliquod
vel oblequium a lingua vel a manu accipiat $ vt
latisfaiflionem aliquam ex i uftiria ratione iniu-
ris debitam ipfi remittat, &c. ifta enim & fi-
milia funt pretio adtimabilia, proindeque ra-
tione mutui accipi aut intendi fine labe vfiira?
non poliunt : quare diligenter & attente per-
pendendum eft quoties m mutuo conditio ali-
qua oncrofa mutuatario imponitur: an fit pre-
tio a-ftimabilis ; & an ratione mutui appona-
tur : quia in ciulmodi appoficionc vfura depre-
henditur.
PARAGRAPHVS XIII.
Soluuntur qttddam dubia circa vfurte ma-
teriam frequentius occurrentia.
fupra
d .
ir-
PR im vm cfl:,an licent dare mutuum ea
conditione, vt fi mutuntarius termino con-
ftituto non reddat mutuum ; in poenam di-
lationis aliquid vitra lbrtem principalem Ibluat.
Relpondeturiuxta fententiam Sylucftri, Mcdi-
nae , Nauarri 8c aliorum apud Lellium id lici-
tum efie; dummodo tamen nulla fraus aut in-
tentio vfuraria fubfit : alias fi mutuans lucrum
illud principaliter intendat , & terminum ali-
quem breuem mutuatario praricribat , eo lolum
fine, vt caufam aliquam lucri ex mutuo ca-
ptandi protexere po/fit ; vfuram haud dubie
committit: quod etiam de illo dicendum vi-
detur ,qui principaliter intendens ex mutuo lu-
crum , nullam quidem pcenam conuenrionalem
apponit , fed cum mutuatario conucnit , vt tcr-
iuuio aliquo breuifiimo , quem illi ad foiuodam
f
i-
V
DE VII. DECAL. PR^CEPTO. m
? , c.rl • j clapfo , cum coram iudice pro mutui
loiuuonc citet.: vt fic a die prima: citationis
ad ioluendum intcrefle<vt vocant ) fementi*
ludicispro pecunia mutuata oblidetur/ in hoc
enim cafu & aliis fimilibus committitur vfura
mentalis ; cum ipfius mutuantis intendo pri-
mo ec principaliter in lucrum ex mutuo fola
mutui ratione percipiendum feratur.
. ■ eci-lI’<lum eft , vtrum liceat creditori pignus
aliquod frugiferum accipere in aflecurationem
debitorum: & ex illo, donec debita foluantHr,
frudus percipere; e. g. fundum aliquem fru-
giferum, puta hortum , pratum, 8cc. ex quo fru-
I . aliquos anntiatim colligat , donec mutua-
rarxusei debitum reftituat. Refpondetiu pofle
quidem euiimodi pignus percipere, fed teneri
rructus coliedos in fortem principalem fibide-
bitam computare , vt docet Nauarrus & alii , ,
apud Icilium. Ratioefl, quia ei ufmodi frudus
nullo alio quam mutui titulo fibi retinere po- l6*
tclt: atqui, ytiam didum eft, fola mutui ratione
lucrum nullum , nulliquc proinde frudus li-
cite accipi poliunt.
Excipitur communirer vnus cafus qui liabe-
z?uVWtC/Mter de Vfaris * innocen-
™ iU‘ d/c"mt ’ ad frubiuo poffej?,:
u ‘ quafibi afocero funt pro numerata dote V Jr.ori
J wfu*tem *»r»t*adu , non ejfe obligandum:
quod aiquiffime a Pontifice conftitutum eft,
non ratione mutui quo focer erga generum
obligatur , fcd ratione damni emergentis pro-
pter. onera matrimonij fuftinenda , quibus ge-
ejla,m Nauarrus , fi fcudararius de- Cao
beat aliquid domino diredo , eique in pianus „P„V
tradat feudum ; ,tcm fi Emphiceuta fimili ra lll *
^udca°^Snnerf-d0minO dircdo Emphi- ”7'
a “ a ;q ]odla vtro<2ue illo cafu dominus
diredus feudi vel rei Emphitcuticje poceft il
lms frudus fibi retinere , nec illos in fortem
principalem computare tenetur ridque r.onr™
A a ij
Digitized by Google
r.rfi DE VII. DECAE. ER^CEPTO.
*ione mutuijfed neres apud dominum dire&um
cxiftens fru&ificet alteri ; quod rationi conlen-
tancum minime videtur.
Tertium eft , vtrum licitum fir inire focie-
tatera cum altero ea conditione, vtfaluo capi-
tali lucrum aliquod certum quotannis acci-
piatur. Vthuic difficultati» quae faadlenus dif-
ficillima etiam dodifiimis Theologia vifa cft»
lucem aliquam afferamus , fupponimus hunc
ibeietatis modum tribus communicer conrra-
dlibus perfici.
Primus contractus dl , quo quis pratfentes
habens pecunias focietacem init cum viro in-
duftrio j puta cum mercatore i eafque illi credit
ad lucrum ex illis in negotiando induftria hu
boreque fuo comparandum ea conditione ,vt
ficut cum illo lucri obuenientis particeps effe
intendit , fic etiam damni panem fuftineat , fi
3uodinilla negotiatione ferendum fit. S eam-
us contractus eft , quo cum mercatore illo
pacifeitur , aliquam lucri fibi obuenturi par-
tem illi cedendo ; vt affecuret fibi fummam
illam principalem fibi collatam $ ita vt quo.
cunque euentu falua illi 8c integra remaneat.
Tertius denique eft, quo, ad fulpiciones tol-
lendas & euicandas moleftias reddendarum ra-
tionum , cum eodem rurfus conuenit , vt cer-
tum aliquod luctum annuum illi affecuret, mi-
nus tamen illo, quod ei verifimiliter exeiuline-
di negotiationeobuenire poffec.
Cnm igitur hi eres contra&us feorfm li-
cite fieri poffe videantur ; quatritur an edam
coniun&im cum vno eodemque licite poilint
iniri.
Multi graues & magni nominis Theologi
id licite fieri poffe afferunt , quorum antefigna-
nus fuit olim Ioannes Maior alma; facultatis
Parifieiifis Do&or celeberrimus in 4. lentent,
diftincftione if. qusftione 49. cui poftea fub-
fcripfexunt Gabriel , Syluefter, Angelus , N«-
f tiarrus , Couarruuias , Toletiis , 8c pluxes alij
• 1 =quos citat & fcquitur Leilius & nuperrime
DE VII. DECAL, PRASCEPTO. rr?
Tudouicus Baillius Pxopcrnitentiarius Pari-
fieniis in triplici examine titulo de examine
pcenicent. qua:ft. 70. & Raymundus Bonaldus
in Curfu Theologis moralis authoricate lllu-
ftrifijmi Archiepilcopi Tholorani recenter edi-
to. to. i trad. 16 • led. z6 •
E contra Caietanus , Sotus & pluresalij non
minus eruditi Theologi , tres illos contradus
coniundim factos omnino repudiant & plane
Viiuarios efie contendunt.
Quamuis in qiueftione adeo ancipiti at-
que perplexa nobis prseftaret filere potilis
quam eloqui ; ne tamen lectorem dubium &
incertum relinquamus, tria hic breuiter dici-
mus.
Primum eft pofle lalua fide in vtramque
partem fu per hac quseftionc difputari quod la-
tis confiat ex eo quod tot &tam magni nomi-
nis Theologi , tam veteres quam recentiores,
quxfiionis circa pnefacos contradus propofi-
t£ partem alij negatiuam aiij affirmatiuam
amplectuntur & propugnant , quod procul du-
bio minime facerent , fi id ialiia fide facere
non liceret: neque enim Bulla Sixti- V. qu«
incipit Dettfiabilu anantia , tres illos contradus
condemnat, prout fupra explicati fiant, vt fusi fupra.
oftendit Lelfius $ vnde etiam vt idem author
obferuat poft Bullam illam publicatam Tole-
tus &alij Dodores Romae tres illos contradus
licitos efie publice docuerunt , & feriptis edi-
derunt: quod haud dubie non fcci fient , fi id
prohibitum fuiflet : quare , cum mihil adhuc
fuper hac quaefiione definitum expicfse ab Ec-
clcfia fuerit , nullus temerario aut pnscipiti
zelo condemnandus eft: vnde merito Ioannes
Gerfon Theologos omnes admonet, Ne faciles j TO-
fin f- n (Ta ref* «o: _ 41? . QC V 1“
/int ajjerere a itiones aliqua* aut omijfi&ncs ejji pec* 7.
cata mortalia , pra/irtun fnb verbo vnisterfali , & . P1’
dnm pradteandum erit ad populttm, Additque fe
a litterato quodam & experto viro didicifle, lett,4
'Perntciofam effe in omni arte vel dc Urina ajfcrtio-
nttn audacem & extremam * maxime vbi ol>f«rn a-
A a iij
Digitized by Google
TT« DE VII. DECAL. PRAECEPTO.
tio communit obmittitur obuurque ; &■ nunquam
quemlibet obliuifci debere , quam incena Jit fcien-
tia noflra ; ita vt fepe idem horne breui memento
temporii , nunc in hanc, nunc in tppt/itam feratur fen-
tentiam . Et fub jungit , fieri quandoque vt per tales
ajprtiones publicas nimis durat <&• ftriEtas , prefertine
in non certifirhu , nequaqu, wt eruantur homines a lu-
to peecaterum , fed in illud eo profundius quo deipe-
ratiut immergantur. ->
Serandum eft praefatum contractum focieca-
tis ex tribus aliis fupra explicatis conflat&m,
quamuis fpeculatiue loquendo videatur inniti
rationibus aliquibus probabiiibns , in praxi ta-
men dodis quibufdam Sepiis viris merito vi-
deri fufpedum. Primo propter periculum pra^
uae 8c vfuraria; intentionis , ;qua illi vt pluri-
mum fubefle poteft: quotus enim quifque eft
hodie inter homines, qui in eiutmodi negotia-
tione hoc primum &folum fincere coram Deo
intendat, fcilicet focietatem inire cum merca-
tore, & cum illo de lucro ac damno periclita-
ti ; pofteaque perfpedo eiufdem mercatoris
animo , illi potius quam libi gratum aliquid
prseftare cupiens ,de capitalis iui ac lucri certi
affecuratione , abftrahendo femper ab omni
vfurario affectu , cum illo pacifcatur ? quis non
videat quam lubrica fine ifta , & quam dubias
&incertusin eiufmodi anguftiisiuftitia; limes,
4 qtio fi vel minimum defledas , in horrendam
vfurarum , fraudum, & cuiufuis iniuftitia? ba-
rathrum delabaris. Deinde quis non perfpiciat
eiufmodi focietatis contradum omnibus aliis
contradibus vfurariis aditum , non modo pa-
tefacere , fed etiam praemunire : quamuis non
iam mercatori aut induftrio viro , fed pauperi
& egeftate laboranti pecunia mutuo detur;
nullus eft, qui fi ex illo mutuo luctum, id eft
vfuram accipere velit , obtendere non pellit
caulam lucri certantis , ac dicere , fe ad contra-
dum didaj focietatis cum alio mercatore in-
eundum femper paratum erte.
Tertium denique eft, quod quamuis obra-
DE VII. DECAL. PR^CEPTO. n*t,
tiones allatas longe tutius fit, ab his & fimili-
bus lucris , & negotiationibus , qua.* vfuram
vtcunque redolent ,abftinere j fi tamen aliquis
bona fide & virorum aliquorum piorani &
doctorum confilio fultus prsfatos contradus
aut alios fimiles ineat , non ideo praicipiti iu-
dicio damnandus , aut ci tribunali poenitentia
arcendus efl ; fed aliquando confultiflimum
erit , fialiud eifuadcri non poffit , illum in bo-
na fide relinquere: ac dummodo difpofitiones
aliat neceflarise non definc •» il Ii benefteiumab-
folutionis impertiri , prsfertim in iis cafibus,
in quibus fine fcandalo autfalucis periculo illi
denegari noa potefl.
PARAGRAPHVS XIV-
De refiitutione ob violationem huius fepti-
mi pr&cepti facienda.
REsti tvtionis nomine intelligi-
tur adusiufticias commutatius, quo res
alterius, qusiufte retineri non poteft, ei-
dem reftituicur, vel damnum iuiufle illatum
compenfatur. Hanc autem ad falutem eflene-
ce/Tariam conflat ex fando Dodore & com-
muni Theologorum omnium confenfu ,qui-a*2.
bus fuffragatur fandus Auguflinus Epiftola p-q..
ad Macedonium, vbi fic loquitur : S> res aliena,
propter quam peccatum efi , reddi pofiit , & non ,
reddatur j poenitentia non agitur , fed firnulatur :
fi autem veraciter agitur: non remittitur peccatum,
wfi refhtuatur ablatum ,fi f vt dictum efi J refiitui
pofiit.
Eli autem reflitutfo ita neceflaria , vt non
modo non pofiit abfolui , qui alienum iniufte
retinet, nec illud vult reftituerc : fed etiam ( vt
rede docet 8c probat Leffius ) continue adu cap.ra
peccet toto eo tempore, quo non reflituit fi id dub, ?
pofiit , non quidem addendo nouum peccatum,
fed idem iniufhcise peccatum continuando ,
A a iiij
Digitized by Google
fdo DE VII. DECAL. TR^CEPTO.
quod ea ratione fingulis momentis crelcit, tum
ratione diuturnioris durationis, tum etiam ra-
tione maioris nocumenti , quod per illam iniu-
ftamrei aliena: detentionem diutius continua-
tam eius domino infert : vnde eonfeflarius non
modo non debet abfolacre illum , quireftituere
non vult, cum tenetur & poteft; fed etiam il-
lum, quirefticuere neglexit , quando commode
potuit ; nifi pritis ndu reftituat , aut ita ferio id
promittat, vt Confeflarius verbis illius fidem
merito adhibere polfit ; alias cum in flatu pec-
cati remaneat , incapax cft abfolationis.
Ex variis antem & multis quae circa ieflittt-
tionis materiam difputari a Theologis Colent,
«os praecipua &fcicu maxime neceflariafelige-
mus , maiorifque facilitatis gratia propofitis
aliquot quseftiunculis explicabimus.
QV^BSTIVNCVLA I.
rejhtnere teneatur.
AD reftitutionem faciendam obligatur
primo is , qui iniafte rem alienam acce-
pit, vel qui iniufte alteri damnum intu-
lit, idque non modo cumperfe,fed etiam cum
s per alios fiue direde fiue indirede id pradlititr
qu°d s-Thomas docet Pofre fieii nouem m0*
* 6-<5C dis Cupra parag. xj. citatis,
j Circa quos rede obCeruat V alentia duo requi-
1 ri ad reilitutionis obligationem inducendam.
5* »’ Primo , vt effedu ipCo res aliena fuerit iniufte
re' ablata , aut damnum iniufte illatum. Secundo,
lt- vt quis caufam iniufta» illius ablationis aut
*u' ** damnificationis vere dederit; fiue direde iu/fio-
ne, confilio,confenfu, adulatione, recurfu, parti-
cipatione alium ad id ita inducendo ,vt reipla
propter huiuCmodi iuffiouem , confilium , &c.
res aliena fuerit iniufte ablata, aut damnum il-
latum; fiue indirede , non denunciando Ceuma-
fup. nifeftando , aut non obftandoac impediendo,
art. 7. quando lcilicer ad id ex officio 8c iufticia tenc-
ad 3. batur, vt docet S. Thomas.
de VIT. DECAL. PT^CEPTO. r*r
Quod fi pluresfimul concurrant ad vnam Sc
eamdem inioftam actionem, ytad fpoliandaitt
vel incendendam domum, tunc quilibet illo-
ium tenetur in folidum ad totius damni com- -
pcnlationem ; quia ( vt ex Caietano & aliis ad-
notat Valentia ) quilibet tunc eft cauli totius
damni , quamuis non folas : qui enim vna cum
alio aliquid efficit , vere illud efficere cenfetur.
Quod fi vnns illorum damnum illatum refari
ciret , non amplius obligarentur alij adreftitu-
«ionem erga illum , qui damnum pallus eft; fed
vnufquilque teneretur reftuidere pro rata Ilia
parte ei yqui totum damnum compenfauit , vt c
docet S-Thomas.
Obligatur i. ad reftitutionem is , qui rem acli’
iniufte acceptam apud fe habet , fiue bona fide,
fiue mala illam habeat : c. g. fi quis equiitt»
fimo ablatum emat a fure , fciens eiufmodi
equum efle furtiuum , dicitur mala fide poflide-
rc; fi autem nefeim efle farriuum, nec cius ven-
ditorem efle furem , tunc bona fide pofliderfc
dicitur ; & vtrouis modo peffideat, tenetur
iemper illum vero domino reftituere,cum hac
tamen differentia, quod malas fidei po fleflor»
^uomodoconquepereat res illa quam maftffidd
polfidet , teneatur noniolum eam vero domihd
reftituere , icd etiam omne damnum quod ex
morareftitutionis fcquitur compenfare : at vero-
pofleflbr bonae fidei tenetur tantum ad reftitu-
tionem rei, fi adhuc illam habeat, quando al-
terius efle deprehendit ; non vero fi ftante bona
dideres illa periit, aut in einspoteftate efle de-
fiit; &ad ea folumrtrodoreftituenda , in quibus
ladus eft ditior : id eft ad da quw vTtfo ‘
id, quod habiturus fuiffet , fi rem iUam non ha- • •
buiflet.
Quod fi,poftquam deprehendit rem , quam
bona fide poflidet , efle alienam , illam vero do-
mino reftituere negligat ; tunc fi res pereat , te- .
netur ad reftitutionem , fient de mala? fidei pof- . - ,
feflore dielitm eft : eo quod amplius eam bona Xib.f,
fide non poflideat. Ita Xoletiis. c.iq.
Aa v
r6t DE VII. DECAL. PRAECEPTO.
• Prsterea qui bona fiderem alienam polfidee,
poteft illam pradcribere aut vfucaperc , id eft:,
fi toto tempore ad praelcriptionem a iure pra:-
finico bona fide illam pollideat , amplius iliam
rcftituere n6n tenebitur : at vero mala: fidei
po/TclTor nullo tempore prjefcribere poteft, vC
docet idem Toletus , Sc ex antedi&is conftat.
Obligatur denique ad reftitutionem is, qui
;em alienam apud ie iufto quidem titulo habet,
fedquamiufte contra domini voluntatem diu-
tius retinere non poteft: & hac rationejqui-
cunquehabetapud ferem commodatam ? loca-
tam , vel depolitam , elapfo tempore prxfixo
illam inuito domino retinere non poteft , fed
_ illi tenetur rcftituere, vtex communi Theolo-
5aP’ gorum lententia docet Toletus: fimiliter qui
mutuum accepit , termino conftituto illud lol-
ucre tenetur ; alias inuito domifto rem illius
detinere, fi reftiruerepo/fis , eft illicitum : vnde
qui line vlla ratione diuturnas trahunt moras
in foluendis debitis , aut in reddendis rebus
alienis quas apud Ce habent, haud dubie contra
iuftitiam peccant ; prajfertim , fi illi » ad quos
pertinent , dilationem folucionis aut reftitutio-
nis inuiti_ ferant , aut exilia damnum patian-
tur.
QViESTIVNCVLA II.
Cui fit rejiitutndum.
i
Sup. riANCTVJ Doftor dicit reftitutionem illi
a. j-. ^ipfi faciendam efle , a quo res accepta eft,
vel cui damnum illatum eft \ quod fi iUc
mortuus fit , eius heredibus : quod fi rei illius
dominus aut eius hasredcs ignoti line , nec laplu
temporis polfit deprehendi , tunc Chiifto do-
u , mirio qnem , { vt ait Apoftolu s Dem tonfirwt
tii-br.i huredem vniHtrfbrHm ) in membris fuis , id eft,
pauperibus fecundum metem S.Do&orisdebet
1 *
y Googlc
1
DE VII. DECAL. PR^CEPTO.
fieri reftitutio:& fi is, qui ad illam cenetur ,pau.
per fit , poterit de confilio paftoris aut confefla-
xij partem rei refticuenda:, vel etiam totam illam
fibi applicare , vel ex eiufdem confilio erogare
Ecclefiis, aliifque piis locis, vt ex communi
Theologorum doctrina docet Nauarrus. Cap.
Dubitant autem Theologi , verum, quirem
emit a fure, teneatur eam vero domino refti- 91*
tuere etiam cum difpendio preetj quo illam
emit : & vtrum licitum fit illi ,ad recuperan-
dum pretium datum , illam furi rcfticuere. Na-
uarrus fup. refpondetcum diftin&ione , aflerit-
que illum, qui bona fide rem eiufmodi emitd
fure , polle illi reddere vt pretium fuum recu-
peret ; illum vero , qui mala fide , id non pofie,
fed ad reftituendum vero domino teneri. Ve-
rum Alexander Alenfis, & Syluefter, quos citat jjut>
& fequicur Toletus , probabilius exiftimant °
vtrique id licitum elle, fi fiat j non ex animo
verum dominum re fua fraudaitdi , fed pretium
A fe datumrecupcrandi.
V
QV^ESTIVNCVLA IU.
§uid, quando , quo ordine Jit
rejlituendum.
DO c I T S.Thomasid,quod iniufteabla- q.6f.
tum eft, neceflario eile reftituendum j id a, 4.
eft rem eamdem , quse alterius eft & inui-
to illo iufte retineri non poteft, ipfi efle redden-
dam : net fiitisfa ceret is , qui lolum illius vale-
rem daret , vt obferuat Toletus nifi in tribus ca- -
fibus. Primus eft cum res deperdita eft , vel
non eft amplius in poteftate illius qui refti- c'12"
luere tenetur : tunc enim fufficit rei valorem
reddere. Secundus eft , cum res accepta deterior
, fa&a eft : tunc enim vel illius valor reddendus
eft, aut illius defectus veldiminutio fupplenda,
prout dominus elegerit ;poflefTor: tamen bonaf
A a vi
Digitized by Google
Sup.
c.24.
Sup*
r64 DE VII. DECAL. PR^CEPTO:
fidei , ficut de amiftione rei quam bona fi de~ c
po/fidet , fic eciam de illius imminutione aut iit;
deterius commutatione refpondere non tene-
tur. Tertius cafus eft , ii ex eiufdem rei refliru-
tione fama refticucntis periclitaretur, aut ali- #
quod notabile damnum ipii timeretur : tunc
eninilutficir illias valorcm reddere.
Qui aurem iniufte damnum aliquod intulit,
tenetur illud tfompeniarc fecundum seftimatio-
ncin viri prudentis : vnde qui animal aliquod iii=
tenera astate occidit, velnouellas arborum plan-
tationes eradicanit , tenetur reftituere , non
quantum res illa; in perfecta aetate valiturae fo-
rent, fcd quantum illarum damnum a viris pru-
dentibus hic &nunc as/timabitur.
Qtio d fp eda t ad t em p u s,d 0 c et i d em S. Tho -
mas'rcftitutioncm rei alienae , quae iniufte abla-
ta eft aut mala fide po didetur, ftatim, ii podibile
fit , ede faciendam : & recte obfernat Toletus
vniuerfim loquendo , cuiufcunque rei alienae,
quocunque titulo apud alterum fit , refticutio-
nem vbi primum commode fieri potefl, ede
faciendam j quando illias dominus eft rationa-
biliter inuitus, nec vllam vult ferre dilationem:
alias, fiinuito domino retineatur, contra hoc
praeceptum peccabitur.
Excipe tamen fi rcflitutio, non nificum fum-
ma difficultate aut notabili reftituentis detri-
mento fieri podit:tunc enim ( vt docet ToJetus)
fi is , cui facienda eft , nullum detrimentum pa-
titur,per afiquud tempus poterit differri: item fi
is, cui reftitntio facienda eft , exprefse vel taciti
in illius dilationem confentiat , vel eam noi»
multum asgre ferat f fecusvero fi repetat d ebi-
tam, vrgeatque debitorem; vel, quamuis vrgere
illum pra: aliquo ilUusmetu rion audeat, fciat
tamen debitor illuni inuito animo ferre hanc
dilationem ; tunc haud dubie peccabit, fi debitir
non reftituat cimi poflit: in qwo aliqui interdum
grnuirer contra iuftitiam peccant,qui notabilem
ifiqanm fummam operariis, artificibus , ano
mercatoribus debentespet diatuumm aliquod
Digitized by Google
DE VII. DECAL. PR^CEETO. pSr
tempus foluerc debita non curant , quamuis
commode polfint ; multifque alias inutiles ac
iupirHuas expcnfas,& aliquando etiam eleemo- -
fynas ac largitiones pias ac inordinatas negle-
dis creditoribus faciunt.
Quod fpectat denique ad rcftitutionis ordi-
nem , li debitor habeat in bonis tantum , quan-
tum facis cft ad hoc vt creditoribus omnibus
i'atisfaciat,nullusccrtusordo in reftitutione ne-
certarius eft; dummodo prout tenetur omnibus
&tisfaciat, quod S bona eius ad id minime ftjf-
ficiant , communis Theologorum lentenda eft,
debita certa, prius fo luenda elfe quam incerta;
& ex debitis certis prius reddenda effe illa, qua;
extant , quorum dominium manlit penes cre-
ditorem , vt depolita , commodata , locata, Scc.
«x debitis autem certis r qua: non exeant, prius
foluenda illa cfle, qna?pmiilegiata vocantur, vt
dos vxoris , &c. exinde illa qua? funt antiquio-
ra; nam ( vt habet regula iuris:) q»i prior eji
tempore , potior efi iterc : qua? tamen regula exce-
ptionem aliquam recipere poteft, vt 15 credi-
torum aliquis grattem necelHtatem patiatur; Dilp.
tunc enimeharicatis ordo videtur poftulare , vt f.q.6.
illi priiis qaam aliis lolutio debiti Eat : qua de
omnia fofins explicata Sc probata apud Grego- relt.
rium a V alentia videri poillmt. pu. io
QV^STIVNCVLA IV. ,
ctmftea rtftitutioae excufent.
’ * . " ‘ : i
PR l M. A eft, creditoris remi/Ho ac debiti Iib. s.
condonatio; qua; tamen vtvalide excu/et, c. i6-
debet cfle omnino libera, neque Aaude vel dub. z
metu extorta. ItaLellius.
Secunda eft , celfio bonorum ; qua? tamen Cap.
(vtrccte monet NauarruSyl non cxcufat in foro 17.
confrientis nili ratione necelficatis ; imo non dub.
magis cxcuiat, quam ipfa nec elEcas line cellio- 86.
Digitized by Google
T 66 DE VII. DECAL. PR^CEPTO.
ne excu liret : vnde fi is , qui bonis ceifit , ad
pinguiorem poftea fortunam redeat , tenebitur
integre debitoribus fatisftccrc.
Tertia eft , inopia fcu neceilnas, cum fcilicet
quis aut nullomodo habet vnde reftituat , aut fi
aliquid habet quod reftituat , eo tamen indiget
ad fubleuandam luam necdfitatem ,vel extre-
mam ( de qua omnes conueniunt ) vel etiam,
grauem; ita vt , fi reftituat, ftatus fui decen-
tiam nulla ratione conferuarc poflit: dummo-
do tamen ftatus ille fit honefte & iufte acqui-
fitus , & creditor seque graui neccflitate non
fup. vrgeatur. Ita S. Antoninus, Nauarrus, Sotas,
pu. 7. &plures ali; apud Valentiam. Quod fi vtriuf-
qufc nece/litas eilet extrema , poflet debitor libi
potius quam creditori confulcre, vtiidem Do-
dores lentiunt j in extrema enim neceflitate
qualifeunque res definit efle alicuius propria»
fcd fit communis.
Quarta denique caufa excufans a reftitutione
eft damnum graue , quod debitor in rebus pro-
priis incurreret, vt in vita, libertate, fama , vel
in diftradione polTefiionum fuarum vili pretio
* facienda $ dummodo tamen creditor fimile
damnum non patiatur. Ita praefati authores,
qui recle obferuant in propofito fubiedo non
efle reputandum magnum damnum.quod quis
multum debens carebit magna pecunia; fum-
ma , fi debitum reddat ; aut magno lucro, quod
ex ea pecunia poflet acquirere ; neque etiam
cuiufcunque fama: ia&uram exeufaxea reftittt-
tione, fed tantummodo illius, quae viri pru-
dentis ac pij iudicio confideratis omnibus cir-
cumftantiis pluris aeftimanda cenferetur, qudm
commodum quod ipfa reftitutio afferret cre-
ditori.
I
DE VIII. DECAL. PRAECEPTO. ;6?
SECTIO VIII.
Explicatur oitauum "Decalogi priceptum.
Non loqueris contra proximum tuum
falfum teftimonium,
HP.C Pr*cepto prohibetur, non fblum
iniuflitia , qua; per falfum tcftimonium
auc alia quauis ratione in iudicialibus
artibus contra proximum cemittiturjfed etiam
ea, qua; extra iudiciaks artus per detractionem*
conrumeliam.iudicium temerarium eidem pro-
ximo irrogatur, vt explicant illud Na uarrus
cap. iS. na. r. Bonacina in prsf.dilp.xo. de hoc
decalogi prsccpto & plures ali f Theologi: quae
quidem iniuftitia, quoniam vt plurimum cun»
mendacio folet coniungi , idcirco primum de
illo agemus ; tum de iniuftitia, quas in artibus
iudicialibustam ex parte iudicis quam accufa-
to.ris,teftis & rei committi poteft; ac demum de
aliis iniuriis, quas extra iudicium proximo per
detractiones, contumelias , & iudicia temeraria
inferuntur.
PARAGRAPH VS I.
. De Mendacio.
MEndacivm (vt docet S. Augufti-
nus Iib.i. contra mendacium cap. 4.2. )
eft Snunciatio falfa cum voluntate ad fal-
lendum prolata ; & cap. 22. Enchiridij dicit, quod
ille mentitur, qui eontra id , quod animo fentit, loqui-
tur voluntate fallendi. Vnde fecundum cius men-
tem duo ad rationem mendacij requirmuurjfci-
licet voluntas fallendi feu falfum enunciandi,&
locutio feu enunciatio vel fignificatio aliqua
exterior , mentis iudicio contraria.
Fure autem lententia quotudam antiquorum
Digltized by Google
T63 DE VIII. DECAL. PR^CBFTO'-
^vt videre eft apud Ca/fianum j mendacium ali-
quando non modo licitam , fcd etiam necelTa-
Coll. 17 ruim e (Te ; 1 llsque utencbtm ejfc tanqu.tm Elleboro ,
t, 8. quod fumitur imminente aliqui exitiali morbo. Ve-
rum harc fciitentia tanquam erronea & faerte
feriptura: contraria refutata eft a S. Auguftino
lib. r. contra mendacium cap.f. & feq.&ab ln-
roccntio III. cap. Superior, de vfura , vbi dicit
Scripturam facram prohibere, ne quis etiam pro alte-
rius vita fcr.sanda mentiatur.
Ex quo fequitur omne mendacium efle in-
trmfece malum , ac proinde peccatum , quando
formalisrntio mendacij in eo reperitur. Duplex
2. 2.q. eft enim faJficas ('vt icche obfexuat S. Docflor^
1 1 o. alia materialis folii mmodd,qunm dicit ede prater
a.f. intentionem loquentu\ quando fcilicet aliquis fal-
fum dicit putans elfe verum , qui ( vt ait' S. Au-
Cap. guftiuus ) indicandus non eft mentiri ; quoniam quarta
1 8. tum in tpjfb eft. non fallitilte, fi d fallitur : Alia verd
En- formalis; quando quis ex intentione feliendi
chir. aliquid tanquam verum nfleuctat , quod exifti-
mat efle folium ; ftuc id reuera felfum fit , ime
contra eios opinionem verum exi dat: quia (yt
dicit S. Bo&or^ quidquid fit dc rc illa quam a C-
feucrat ,etiamfi de fodo vera fit , a8us eius , m
quantum eft voluntarius & moralu , habet per fe fat-
Jitatcm , ftr per accidens veritatem. Do-CCt autent
idem S. Thomas mendacium efle aliquando
mortale peccatum , aliquando vero veniale r
mortale quidem , quando chnrrrari aduerfatur;
quod dupliciter contingere poteft ; vno modo
lecundii fe, quando ex fella fignification* grade
aliquod preiudicium in diuinum honorem de-
fluatur, vel grauc aliquod nocumentum proxi-
mo infertur: alio modo feamdiim finem inten*
nwn; quando fcilicet in aliquem ptautim finem
dirigitur , v. g. fi quis mentiatur, vt proximi fe-
mara grauiter Icedat , vel vt notabile aliquod
damnum eius fortunis inferat: 8e vtroque ifto
modo dicitur mendacium perniciofam.
Veniale autem, quando ex ratione rui *ue
fiuis inwti neque Dei, neque peoxiuiicharitati
1
Digitized by Google
DE VIII. DECAL. PRAECEPTO, f 64
contrariacurjquod S. Dodor contingere ait du- fHp,
pliciter; fcilicet in mendacio iocoio , in quo
leuis aliqua deledatio intenditur; &in menda-
cio officiofo,in quo vtiliras aliqua proximi (pe-
datur: quod etiam docuit S. Auguftinus his v-
VCrbis : T)m funt genera, mendaciorum , in qttibm i1;.'
non efi magna culpa , feci tamen ntn funt fine culpa, Fj*1'
cum atft locamur
mnr.
*** pnximo confnlendo menti-
Monet tamen rede S. Dodor mendacium r
eiulmodi iocofum vel officiofum , licet ex fe Iu"
non fit nifi veniale, pofle per accidens fieri
mortale ratione fcandali quod caufare poteft:
yt fi quis vir Deo lacer coram aliis mendacium
iocofum tale proferat , ex quo aliqui defumanr
jgrauis alicuius fcandali occafionem.
PARAGRAPHVS II.
De iis qu* ad proctjfum iuiicialem j (pe-
fiant, ae primo de Indice .
QVa t vo R. funt prtecipua» conditiones
ad hoc requifita?, vt quis officio iudicis
rite fungatur; de quibus agit S. Dodor
qusft. 67. art. 1. & feq.
Prima eft, vt habeat legitimam iudicandi '
po reflarem , qua? quadruplex eft , vt obfcruat
Tolctus; vna ordinaria, quas ipfi competit ra- [fo. *
tione offici j : altera delegata, qua: eft ex com-
miffione ordinanj : tertia arbitraria , qualis eft
eius, qui cx confenlu partium in iudicem cli-
gitur: quarta denique acceflbria , quam quis
abetin eum, qui, licet fibi fubdicus non fit»
delidum tamen commifit intra limites fua: iu-
rifdidionis-
Qrn^antem abfque poteftate legitima fein of-
ficium iudicisingerit^piottalis peccati reatum
incurrit ; & obligatur ad reftiturionem damni»
fi quod ex illius illegitima: poteftatis vfu fc-
1
Digitized by Google
»70 DE VIII. DEC4L. PR>ECEPTO.
quatur, vt docet Toliitus ibid.
Secunda conditio *eft , vt indicet fecundum
Veritatem , qua: (vt deciarat S. Dodor) inno-
tefcit illi, tam in generali per leges diuinas ac
humanas, quas idcirco optime callere debet, ne»
fi earum laboret ignorantia, (qua: in illo nul-
latenus excufari poteft^ aliquid decernat iplis
legibus contrarium , ac proinde iniqiuuntquam
in particulari per initiamenta, refles, aliaque
fcp. fimilia documenta , qua* ( vt monet S. DodorJ
fequi magis in iudicando debet, quam id quod
ipfetanquam priuata perfona nouit; ex quo ta-
men iuuari porelt ad probationes induebas ac-
curatius difeutiendas , vt poflit earum dcfeduai
inueftigare.
Eft autem controuerfum inter Theologos,
an iudex teneatur fecundum allegata & probata
ferre fencentiam ; ita vt condemnare debeat il-
lum , quem ex priuata fcientia certo fcit eiTfc
innocentem ? Varia: funt fuper hac reillorum
fententire: ali j fiquidem exilii mant nunquam
licere iudici , ne in caulis quidem ciuilibus,
contra veritatem libi etiam ptiuatim notam '
indicare : alij ad folas criminales caulas id re-
ftringunt : alij vero e contra in omnibus tam
ciuilibus quam criminalibus iudicem proba-
tiones publicas fequi debete afferunt: quorum
fententia caeteris probabilior eo prarfertim no-
fup. mine cenferi debet , quod illi S. Do dor aperte
a.2. fubfcribit , & poli illum plurimi alij magni
dilp.f nominis Theologi quos citat & (equitur Va-
q ir. lentia, quibus accedit authoritas S. Ambrofij,
de qui fuper illa Plal. Ii8. verba: Mifer triones tua
ind. multa nimis , fic loquitur : 'Bonsu iudex >uhil ex ar-
pu.t, bitrit fuo facit , fkd tuxta leges ^ tura prenunciat^
fiatutu turis obtemperent ; non indulget propriet volun-
tati ; nihil paratum <tr meditatum domo refert j feci
ficut audit , ita iudicett.
Quid igitur, ('"dicet aliquis^ faciet iudex in eo
cafu , in quo certo fcit innocentem aliquem
falso accufari, 8c fallis telWhoniis ac probationi-
J bus de crimine aliquo conuiuci ? Refpondctut
Digitized by Google
DE VIII. DECAL. PR^CEPTO. r7i
in tali cafu iudiccm teneri ad faciendum quid-
quid poteft citra populi fcandalum, vt fententia
contra innocentem non feratur, v. g. impedien-
do accufationem , protrahendo iudicium , ape-
riendo carceres, tefles ipfos per varia interualla
pluries interrogando , ab iilque feparatim cir-
cumflandas loci , temporis , perionarum diflri-
&iiis inquirendo, vt ex illa inquifitione tcfti-
monium illorum falfitatis conuinccre poffit.
Quod fihaic &iimilia ad innocentis iufliiica-
tionem nihil proficiant ; ficut non potefl ip-
fum innocentem abfoluere , quamdiu is fecun-
dum publicas probationes nocens apparet , fic
etiam illum quantumuis probationibus illis
conui&um morti adiudicare aut condemnare
nunquam debet, fi eius innocentiam priuntim
peripcClam habeat: quare vel caufam remitte-
re debet ad iudicem fuperiorem , fi ipfe fit in-
ferior; ac depofita iudicisperfona officium te-
ftis alfumere apud illum , fi hac ratione putet
innocentem polle liberari : vel quauis alia ra-
tione ab hoc iudicio abftinerc : imo etiam po-
titis officium iudicis dimittere , quam inno-
centis condemnationi fubfcribcre : cum vitam
innocenti adimere , fit intrinfece malum, quod
proinde nunquam facere licitum eft Ita Pa-
normitanus, Hoftienfis, Sc plurcs alij , quos c.zy.
citat & fequitur Leflius. dub.
Tertia conditio e(l , vt in iudicando formam io.
a iure Sc legibus praeferiptam feruet , ac in ciui-
libus quidem caulis procedere non folet nifi
pollulatus : quin Sc tunc operam dare debet,
vc fi fieri poflic, partes ad concordiam rcuocenr
tur: qua ratione 1. quidam ff. de rebus creditis
dicitur quod w Ad officium iud:cu pertinet lites di-
minuere. ^
In. criminalibus autem caufis duobus mo-
dis procedere poteft, vel ad petitionem partis
feu inflantiam acculatoris ; vt paragraph. feq.
dicetur, vel deficiente accuiatore, per viam in- fnp.
quifitionis. Quamuis autem f\t ex communi dub.
Theologorum fententia docet Leilius j ad in- 15.
Digitized by Google
T7z DE VIII. DECAL. PR^CERTO;
«juifitionem generalem fociendnm nulla requi-
ratur praecedens perfbna; rei dcli&i infamia,
ctim in iure praecipiatur Ecclefiaflicis , pradntis
& fuperioribus , vt fuo tempore faciant vi fica-
ti o nes &: inquifitiones generales , vt habetur ex
cap. Pernieit/U. i. de officio iudicis; ad inqui-
rendum tamen contra aliquem particularem
requiritur, vt illius infamia aliqua prxceflerit,
Vt habetur ex cap. Inquifitioni cap. qualiter. 2,
de accufatione ; haec enim infamia (vt ait Sc
fup. a. Doiftor^ accufatoris vicem fuppler.
q.ad2 Obferuat tamen Laymannus praeter infi».
lib. oriam , alia interdum fuppetere pofTe indicia,
de in- qt ubus iudices ptxfeitim ixcalates, boni pu-
Ait.tr. blici cauia moueri folenr ad inqnirendum , Ss
6.c- z. procedendum contra criminofos , ne, fi crimina
remaneant impunita, maierem aliis fimilia pa-
trandi audaciam tribuant : quod quidem lici-
tum efle docet LelT5us,fi circumfpecte 8c iecun-
fup. dum leges aut confuetudines receptas in furtis,
dub. homicidiis, aliifque criminibus reipublicaeper-
jf, niciofisid fiat.
Hatc autem indicia ex vna parte tanto ma-
iora requiruntur ad inquirendum de perfona
aliqua, quanto infigniori dignitate prsefulget,
Vt conflat ex can.z. qu- f. & ex cap, qualiter &
quando, i. de accufaciemibus : ex altera vexo
parte tanto leuiora plerumque fufficiunt, quan-
to perniciofius crimen cft , ne quo index debet
‘ inquirere; quale eft proditio , heerefis , latroci-
nium publicam , Bcc • quae fufiiis explicata vi-
deri portant apud eumdem Laymanuum , fu-
pid
Quarta denique conditio eft,vt in exequen da
fententia a fe iufte lata , firmus fit & conflans;
nec vllo fauote, timgte ,aut refpeflu humano
fe fledli finat: vnde Eccl. 7. dicitur: quu-
rere fieri iudexmfi valeas virtute irrumpere i/.tqwiM*
tes , ne forte exiimtfiuu faciem potentis.
Qu«ret aliquis , num iudex poenam a iure
decretam licite relaxare poffit. Refponderur i.
nunquam id licitum erte fi fic contra publicam
DE VIII. DFCAL. TR*ECFPTO. m
vtilitatera ,vt docet S.Tliomas : vndeDeur. i?. fup.a,
dicitur de illo , qui feducit alios, & ad idolola- 4.
triam inducit : 4/on farcat illi e cultu ttttu ,vt mi-
ftrearis& occultes eum-, /id iiatim interficies. Rel-
pondettu z. ex eodem S. Doclore hanc efie
differentiam inter. iudices ftiperiores & fupre-
oiubi iudicexn feu principem , cui plenarie po-
icftas publica commiila eft ; quod inferior icm-
per teneatur fententiam ferre fecundum iura,
illamque exequi,non modo cum is qui dam-
num padus eft id poftulat, fcd etiam quamuis
a tali poftulatione defiftat, fibique fatisfa&um
efle dicar ; licet viam appellationis denegare
non debeat , nifi in calibusa iure exprelfis. Su-
premusautein iudex feu princeps ,li isquipaf*
Ius eft iniuriam velit eam remittere , poterit
reum eximere a poena , ii hoc publica vtilitati
conducere, aut lalrem minime nocere perfpe-
xerit : quod fi ladus nolit iniuriam remittere,
Soterit nihilominus princeps fatisfacHone de-
itaergaipfum lxfum iniunctam pccnam a iure
decretam relaxare , vel in aliam leuiorem com-
mutare : quod tamen nonnifi rariflime facere
debet , & ob caufas tales , quffi illum apud fum-
mum omnium iudiccm Deum , ab omni culpa
immunem reddere pollint.
• PARAGRAPHVS III.
• . f •
Ve Accufatore.
DV o ptjefcrtim qaseripofsutrpfiBVumeft,
quis accufare teneatur: fccundum,quo-
modo in accufitione fe gerere debeat.
- Quod fpe<ftacad primum , obferuandum eft:
ex communi Do<ftorumconfenfu duplicem cfle
yiam in iure expreflam ( vt habetur cx cap
per/?» extra de accufationibus ) qua crimen ali-
quod ad publicam poteftntem deferri poteft ,
ffenutiationis fcilicet,&accufationis, quas in eo
differunt, quod accufatori incumbat onus pro-
Digitized by Google
V74 DE VIII. DECAL. PR^CEPTO.
bandi criminis,non item denficiatori, fcd folum
aperiendi indicia , quibus iudex ex officio mo-
ucri po/fit ad vlteriorem inquifitionem. Rursus
.dcnunciario dupliciter fieri poteft, vel charira-
ciue , cum quis admonitione. priuara prasmi/Ia
nec fecuta proximi emendatione peccatum eius
defert ad fuperiorem tanquam ad. patrem , vt
^ n. e®caclu.s «medium adhibeat» iuxta illud Chri,-
tJaBdr. fti Domini : Si te non audierit , die Ecclejia : vei
iuridicialiter , ciim quis ad vindidam & puni-
tionem criminum ob bonum publicum demui-
ciat illa 1'uperiori tanquam indici.
Hac obleruationc prasmifla , docet S. Tho-
mas eum » qui crimen aliquod reipublicac ma-
xime pcrniciofum , qualis cft hxrefis : prodi-
tionis , fallas monetas, &c. certo cognofcit ac
probare poteft , teneri ad criminofum accufan-
dum , aut faltem iudicialitcr denunciandum.
Quod fi tale crimen iam emendatum fit » if-
que qui illud perpetrauit de eo pocnituit » Sc ad
Jueliorem frugem fe recepit : tunc nullam am-
plius remanere accufandi aut denunciandi obli-
lib. f. gacionem docet Toletus: nifi forte quis de illo
c.f7. ruridice interrogetur : tunc enim verum ref-
pondere tenebitur.
In aliis autem criminibus , quae non vergunt
in detrimentum reipublicac , nulla eft obligatio
inftituendas accufationis aut iudicialis denun-
ciationis,fcd tantum fraternae correctionis» vt e*
difp. I S. Dodore probat Valentia.
3. u. Excipit tamen Tolctus fupra^ crimen illud,
eae- ex quo graue nocumentum pertonas alicui im-
cuf. mineret, vr fi quis fciret alteri parari infidias
pu. I. in quibus eius vita periclitatur : tunc enim , fi
via corrcdionis fra terna! -id impedire non po-
teft, den unciar c debet iudici , aut admonere il-
lum in quem ftruuntur infidiae , vt fibi caueat,
non tamen illi aperire, quis fit ille, a quo fibi
caucre debet : ne aperiendo , contra charitntem
peccet. Rcdc etiam idem Tolctus monet, Cle-
ricos in caufis criminalibus , ob quas mors aue
m ut llatio infligi poteft, non pofle accufatoris
Digitized by
DE VIII. DECAL. PRAECEPTO. Jjj
partes fufcipere; fcd tantum denunciarc iuridi-
ce , prsmifla tamen proteftatione , quod illius,
cuius crimen ab ipfis defertur , neque mortem
neque mutilationem intendant.
Quod 1’pedat ad modum, quo accufatio vel
denunciatio fieri debet , vt neque contra iufti-
tiam neque contra charitatem peccetur; docet
S. Thomas accufationem fcu denuntiationem
« omni parte debere efleiuftam, ita vtnullus
in ea calumnise, pneuaricatioui , aut tergiuer-
lationi locus fit : requiri praeterea vtex inten-
tione iufta & recta procedat , non vero odio,
ira, aut alio fimiliprauo affe&u.
Quanniis autem nullus ex iuftitia teneatur
praemittere fecrctnm & fraternam corrcftioncm
ante accufationem aut denunciationem ; tene-
tur tamen cx charitatc , fi dcli<flun*fit occul-
tum, fitq; fpes aliqua reum ciufinodi correctio-
ne fraterna cfle emendandum , & ad debitam
fatisfa&ionem inducendum : fi tamen nulla fit
eiufmodi fpes , rv.ee profeCtura cenfeatur admo-
nitio ; tunc ad illam promittendam nulla eft
obligatio : imo quando crimen eft contra bo-
num publicum, vrgecque illius periculum; tunc
finevlla mora publicae poteftati denunciandum
eft. Ita LeiTjus cnp. ?o.dub. 2. Toletuslib. p.
cap. P7. Bonacina difp. 10. qu. 3. pu. 1. & alij
communiter.
Oblerunt tamen Leffius cap.29. dub. liquan-
do crimen occultum eft , nccvllo modo proba-
ri poteft , tunc fore contra iuftitiam illud per
viam accufiitionis aut denunciationisiudicialis
aperire: ciim enim probari non po/fit ,non po-
tcfl quoque puniri;proindequeex eiusmanijfe-
flationc nihil aliud, quam alterius infamia fe-
qui poteft. Excipit tamen duos cafus in quibus
licitum eft patefacere fuperiori crimen occul-
tum alterius , quamuis probari nonpo/fit. Pri-
mus eft , quando id conducere exiftimatur ad
emcnd.itioncm illius , qui crimen eiufmodi
commifit ; tunc fuperiori , non quidem vt iadi-
ci , fcd vt patri maiufeftare poteft, praemiflata-
art.j.
i
Digitized by Google
'q-70.
a.i.
iup.
ad 3.
srO DE VIII. DECAL. PRAECEPTO,
men admonitione fraterna vt fupradi&um elb
Alter eft , quando ex occulto illo crimine graue
aliquod malum fpirfrualcvel temporale immi-
net, quod nonnili iuperioris potentia vclau-
thoritate auerti poteft.
/ PAR AGRAPHVS IV.
De Tejlibus.
CE R. T v it eft teftem interrogatum i iu-
dicc fecundum ordinem juris lupra expli-
catum paragrapho 2. obligari ad feren-
dum teftimonium , & ad declarandum crimen
quod ab ictero commilTum efle cognofcit. Ita
S. Doclor, & cum illo communiter omnes.
Excipiuntur tamen aliqui cafus. Primus eft,
fiquiscrimen exfola confeffione Sacramentali
cognofcat : tunc enim nullatenus illud vnquam.
declarare debet, vt expreffe docet S. Thomas
refp. ad 1. 8c fatis conftat cx illis, qua: in tracia-
tu praecedenti cap. f. dida funt.
Secundus eft , quando in caufis criminalibus,
in quibus mortis vel mutilationis lententia in-
fligenda cenletur , teftimonium ferendum ett:
ad illud enim Clerici non tenentur; imo nec
teftimonium in ciufmodi caulis ferre debe nt,
vt docet S. Thomas.
Tertius cft fi crimen fuum quis alteri fub
fecrero declarauit confilij vel auxilij petendi
caula ad falutem propriam fpiritualcm aut cor-
poralem , vt fieri folet medico , aduocato , ob-
ftetrici, &c. tunc enim nullus arcanum fu» fi-
dei commilTum declarate tenetur ; nifi forte cri-
minis illius teftifieatio necelfaria Iit ad aliquod
graue damnum publicum vel priuatum aucr-
tendum:tunc enim promillto fecrcti , etiam iqT
ramento confirmata , non obligat, cum nullunj
iuramentum promifforium cedens in damnum
iuiuftum altcji^ iObligetj proindeque is , q*i
crimen
Digitized by CaOOglc
DE VIII. DECAL. PRAECEPTO r7,
crimen eiufiroodi noui , tenetur illud interro-
ganti ludia patefacere. ItaS. Doctor in refp.
ad z. Sc poft illum Leflius fUp. cap. dub. 6.
.Quartus eft, liquando iudcx procedit per
viaminquifinonis' geneialisad cognolcenda* 8c
pumenda crimina , t*unc enim fi quis ab illo in-
terrogetur ,v.g.vtrum in tali loco finr aliqui
adulteri , inceftuofi, &c. non tenetur, imo non
debet adulterium aut inceftum alicuius patefc,
cere, fi omnino fit occultum, vt patet ex cap.
qualiter & itando i. deaccufationibus, & docet
Syluefter & plurcs alij apud JLeflium fup.
Quares quid igitur faciet tcftisin cafibus iu-
pra relatis, fi a ludiceiuramento interpofito (vt
lemperfit) compellatur ad interrogata re/pon-
dere : II enim verum dicat, peccabit contra cha-
ntatem, imo contra religionem & ligillum con-
teihoms , fi mamfeftet peccatum aliquod in
confemonc declaratum : fi autem neget id quod
verum efle cognouic, mendacii, imo periurii rea-
tum incurret- 1
Facilis eft aliquorum refponfio , teftem in ca-
fibus dhs a tcftimomo ferendo abftinere debere,
& fi a mdicc vrgeatur , declarare fie iufta alio™
ratione impediri , quominus id facere poflit :
fed qiu fi a mdice his non obftantibus cogatur
ad veritatem patefaciendam , quid in ii Hs au-
Cultus faciet^ perplexa eft haud dubie & diffici-
hs h«Ec qusftjo, cuius lolutio, qualilcunque af-
j fnc:jJUS caiPJ & afg«j poterit, quam
proutadconfcientiarumleuamen expedit, ex-
ptoj-m ; netamen Ioftorem ambigdum & hs-
i^mem refinquamus ,<na breuiter hic proponi-
assissr * tecepta -
Primum eft, quod, quotiefeumque quis fiuc
tcftis, fiuc reus fecundum ordinem iuris a iu-
dicc, vel fuperiore, fiuc Ecclefiaftico, fiuc laico
intcrrogatiu de aliqua re , quam fine vllo pecca-
to declarare poteft; tunc candide ac fincere &
fedufaomm ambiguitate vel reftriclionemen-
tau lcawdum mentem interrogantis refpondc-
Bb
n8 DE VIII. DECAL. PRAECEPTO-,
re tenetur : quamuis enim multi Docfcores exi-
lliment reum non e/Te obligatum confiteri cri-
me# morte vel mutilatione dignum, quod alias
Icit plene probari non polle, vt Angelus, Syi-
uefter, Armilla verbo ( Delicii coufejsio J Ro/cJfa
verbo ( ^Accufatus J Panormitanus cap. 2. de
Confe/fione, Pezantius iri 22. quadi. 70. difp.
vn. in fine, &alij quorum fentcntiam proba-
bilem exiflimat Bonacina ad o&auum Deca-
logi praeceptum, difp. 10. quadi:. 3. pu. 2,. num.
7. longe tamen probabilior ejft aliorum lenten-
tia , qui exiftimant etiam in cafu fiipra relato
reum , quando d proprio iudice interrogatur
fecundum iuris ordinem ; id eft de crimine ali-
quo de quo prxceflh infamia , aut de quo
fuppctimt indicia aut femiplena probatio ; te-
neri ad fatendum crimen 8c verum manifeitan-
dum , etiam fi ex eius confeffioric mors fe-
quatur. Ita docet S. Thomas 2. 2. quadi. 69.
art. 1. Sc poft illum plurcs alij , ac praefertim
Tolctus lib. f. cap. y S. Torres in 2. 2. difp. yo.
dub. 2. Filliucius tracl. 40. num. 263. Bcca-
nus lib. y.manual.cap.21. num. 4.Lcifiuslib.2.
cap. n. num. 12. & Laymannus tracl. 6. de
iudiciis cap. y.
Secundum eft, pofle interdum talem caufam
fu p petere ex qua licitum fiat, imo etiam neccf-
farium nonepette profiteri veritatem; /ed il-
lam vel aliquibus verbis multipiici lenia ver-
tibilibus, feu arquiuocatioiie alioua, velrcftvi-
dlione aliqua^nentali tegere : exemplum pro-
fert S. Thomas in 4. diffc. 1. quarit. 3. art. 1.
quadi. i. ad . & 7. de confeflario, qui de pec-
cato fibi in confe/fione declarato d iudice in-
terrogaretur ; afleritque pofle illum etiam iu*
ramento affirmare le nefeire eius peccatum ,
cum hac reftridione mentali : quod nefeiat vt
. interrogantis fubditus. Ita cum S. Dodore fen-
riunt Altifliodorenfis lib. 7. fummaz tracl. 18.
quaeft. t. fub finem , Durandus in 4. dift. 2X.
qua;ft. 4. num. 10. Paludanus ibid. quali. 3.
art. 3 Maior ibid. qua.it. 3. ad 9. Adrianus in
DE VIII. DECAL. PRAECEPTO. 779
tt3cl.de confedionc quarft.de confedbrc ,
Ioannes Medina cod. de poenit. tract. z. qu-
lf. qui omnes vnanimiter idem aderunt id
quod exS- Dodore fupra relatum cft, & pne-
terea Dominicus Soto lib. f. deluft. quaft. 6-
art. 2. conci. 7. docet teftem qui contra iutis
ordinem interrogaretur de crimine, quod fe-
creto cognouit, pofle abfque mendacio refpon-
dere, & etiam iuramento affirmare fe illud nef-
cire, cum hac reftridione mentali, quod nef-
ciat , vt alteri contra iuftitia; ordinem interro-
ganti rcuelet : quod etiam aderit, S: fuse pro-
bat Dominicus Bannes in 2. z. quadV 69. art-
t. dub. 1.
Tertium eft , caufa legitima & rationabil1
deficiente nemini vnquam fas ede ( vt docenc
fupra citati authores Sc ali j Theologi commu"
niter) verbis ambiguis aut a?quiuocis velmcn"
tali reftridione inter loquendum vti •• alias vfus,
in quem inftituta funt verba, peructcretiu ; &
omnis colloquiorum & fermonum certitudo;
adeoque omne humanum commercium, 8c
fructus ciuilis ac ChriftianaJ focietatis tollere-
tur ; femperque inedet ratio fufpicandi dolum
aliquem in verbis latere, & ambiguitatem &
mentalem reftridionem fubede.
PARAGRAPHVS V-
De l\so.
'T"R I A pra.’fertim circa obligationes rei
-*• qua?ri poflunt. Primum cft , vtrum te-
neatur fateri veritatem , quando aiudiccinter-
rogatur. Rcfponfio fecilseft ex didis paragrn-
pho prajcedenti ; fi enim a iudice legitimo in-
terrogetur fecundum formam iuris, tenetur
verum rcipondere : e contra fi iudex legiti-
mam non habeat poteftatem, aut formam" iu-
ris nonferuet ; id eft, fi infamia non prtecederit
Bb lj
f8o DE VIII- DECAL. PRAECEPTO,
de crimine de quo fit interrogatio, aut laltem
illius criminis femiplena probatio , vel indicia
fufficientianon fuppetant ; tunc refpondere ad
interrogata non tenetur : quod fi a lucLice coga-
tur ( quod tamen fine peccato facere non poteitj
nec ab illo per appellationis viam decimare pol-
fit s tunc poterit rcfpondcndo crimen occultare
ac tegere eo modo, quo procedenti paragrapho
explicatum cft. Obferuat etiam Toletus finu-
I* r* c' li ratione reum non teneri ad complrc
f 8- reuealandos , nifi illorum iniamia aliq ‘1 h
ferit j id eft,nifi ex fama conftet iHum foaos ha
builfe ; vel Quando crimen tale eft, vt fine
if' folfinwd
17 moram afferendam, ne veliufta fentenua fera-
tur, vel fi lata eft executiom mandetur, vt habc-
tu/caP- omnino r. quoft- 6.
Ternum eft, vtrqm reus condemnatus pof-
fitfeper vim defendere , ne lententia m eum
lita exccutioni mandetur* R elpondet S.Doflor
dlicitum «meile, Siufte condcmMtus ft t
tiam ad mortem : licitum vero cfTe, fi iit lniufte
SESSUos , dummodo «“««£££■£
fcandalum, neque grauis aliqua gotfor il-
communitate timeatur. Adctit b. iJ
lum, qui ad mortem iufte damnatus cft, poRe
ficite fligere, fioccafio fe offerat ; dummodo
nullam iudici, vel eius miniftris vun m eoiuiu
perlona inferat*
by Google
PE VIII. DECAL. PRAECEPTO. 781
PARAGRAPH VS V I.
De advocato Cr 'Procuratore.
SANCTVis Thomas quatuor prxfeitim
conditiones requirit inAduocato,quae etiam
feruata debita proportione de procuratore intcl -
ligi debent. .
Prima eft periti») qua ( vt dicit S • Doctory
poffit eonuenienter affitmpte caupo iufhtiam oftendcre ~
vnde C vt dicit Toletus^ fi ex ignorantia in cau-
fa eft, cur cliens causa alio quin iufta decidat,
peccat, & damnum illatum relarcire tenetur .
quod etiam (I militer dicendum cenfet de eius
" Secunda condicio eft, iuftitia in exhibendo
patrocinio: qui enim fcienter iniuftam caufam
defendit, ablque dubio grauiter peccat ( vtafic-
rit S. Dosftor ) teneturque ad reftitutionem
damni , quod pars aduerfo incurrit ; nifi per
clientem iuum refarciatur. Quod fi cauta dubia
fit, nec latis ex vtraque parte iuftitia dignosca-
tur, poteft quidem eius patrocinium lui cipere ;
d ummodo paratus fit quam prunum ab illo pa-
trocinio abftinere, fi in progrefTu licis eiusiniu-
ftitiam deprehendat. . . ,
Tertia conditio eft, ab omui auaritix labe
immunitas: quamuis enim f vt dixit S- Augu-
ftinuS' ) ^Advocatus viftum patrocinium, & luriQe-
rttm v^rum con/ilium licte v indite pojfit j patrocinij
tamen vel confiiij illius pretium moderate ac-
cipere debet , Confide rata ( vt loquitur S. Do-
(ftor ) conditione per Tonarstm , negotiorum , laboris &
confwtudinis p.itrue.
Quarta denique condicio eft charitas,qua te-
netur aduocatus pauperum caufas fufcipereiP
lifque patrocinari, quando aliter ipfis fubucnin
non poteft, eadem ratione, qua tenentur omnes
neceflitatem patienti , mifericordix opus im-
pendere, vt fufius explicatS. Doctor.
B b iij
2-?.q.
71-
art.i,
1. f.C.
60.
art. i-
ep.f4-
adM.t-
ced.
art. 4.
art. r.
Digitized by Coogle
fSzjDE VIII. DECAL. PRvECEPTO
rARAGRAPHVS VII.
De ininriis honoris' Qr finuc per dc-
traftivnem zr contumeliam.
HO NORIS nomine intelligitnr tcftifi-
catio qucedam exterior excellenti® alte-
rius ; per famam vero fignificatux multorum
exiftimatio de vita, moribus &actibus eiu/dem,
q. yz- vt docet S. Thomas:vnde per detractionem
j<C 7 j- fama pnefertim laditurj honor vero per contu-
meliam : dccraCtio fiquidexn etb alienae fama?,
occulta & iniufta denigratio; contumelia vero
addic nouam iniuriam, qua non tantum fama»
fcd etiam honor violatur ; non enim occulte 8c
in abf entia , vtfit per detra&ionem, fed coram
& in prxfcntia honor per contumeliam cum
quodam contemptu impetitur. Ex quo Et, vt,
quamuis detractio fit ex geuere fuo peccatum
mortale & quidem grauiflimum, ( vt docet S.
_ Thomas ) contumelia tamen fit peccatum ad-
2 huc illo grauius, quia magis la:dit & acerbio-
rem infert iniuriam.
Diximus detractionem efle iniuftam famas
aliena: denigrationem 5 quia non erit dccredio,
fiiuftefama aliena denigretur; v. g. fi quis ex
motiuo iuflitia? vel charitatis alicuius crimen ,
qqod vel bono publico perniciofumeft, vel al-
teri iniuriofum & nociuum, fuperiori aut alicui
alteri aperiat , qui remedium afferre poteft ,
quod fi fama auferatur ex intentione nocendi :
tunc illius ablatio ad detractionem pertinet.
H®c autem intentio nocendi ( vt obferuat
fup. c. Toletus) dupliciter in detrahente reperiri po-
teft:vno modo directe, cum quis per detractio-
nem rcipfa nocere intendit; altero modo indi-
recte, cum licet exprefse id non intendat , ca
tamen dicit, ex quibus nocumentum fam® al-
terius /equitur j vt qui ex ioco vel loquacitate
Digitized by Googl
DE VIII.DECAL. PRAECEPTO. rS?
alteii notabiliter detrahit. e
Docet praeterea S.Thomas detratfionem octo a ^ ^
potiflimum modis commicti polle , nimirum V ~
quatuor modis dirc&c , & quatuor indirecte :
Directe quidem i imponendo alteri talium cri-
men : 2. crimen illius verum verbis adaugen-
do : 3. maniteftando crimen verum , fcd occul-
tum : 4. malitiose ac perperam alterius factum
bonum interpretando : qui quartus modus ( vt ...
notat Lellius ) quatenus per illam* prauam m- 1 * z*
terpretationem tama proximi laeditur in animo ca\ Ti*
audientis, pertinet ad detractionem , quatenus L u 'z'
vero concipitur in animo illius.qui fic malitio-
se interpretatur, pertinet ad iudicium temera-
rium, de quo fequenti paragrapho agetur.
Indirecte autem committitur detractio I. ne-
gando recte fa&a aut egregias dotes alterius : 2.
verbis extenuando : 4 reticendo bona alterius
co tempore & loco, quo filentium iftud eius la-
ma* nocere poteft: ■> .remifse ac frigide laudado.
Quonis autem modo committatur detractio ,
Iiue diredte , fiue indirecte, fiue ex intentione
formali Sc exprefla nocendi , fiue alio quouis
illicito motiuo , cenfetur femperede peccatum
mortale , quoties quis deliberate famam alte-
rius laidit in re graui i veniale aurem , fi tan-
tum in re leni , vt docet S. Thomas. Grauitas ar^<
autcan & leuitas illa seftimanda cft , tum ex
quatitate talionis, qua; per detractionem famaj
alterius infertur s tum ex conditione perfionae,
cuius fama taditur:fieri fi quidem poteft ( quod
recte obferuatToletus ) vt manifellatio peccati cap.
alicuius refpcctu perfona? vnius cenleatur infa- 5^.
mia leuis , imo interdum nulla , qua; refpcctu
alterius granem infamiam induceret , aut nota-
bile fcandalum fecum inueheret : e. g. qui de
milite diceretjquod ad duellum prouocatus ini-
micum occiderit, 'de adolefcente difToluto,qu6d
amore aliquo illicito implicitus fit; leuem, imo
prope nullam maculam illorum famas inure-
re ccnferctur, cum tales vt plurimum de fimili-
bus rebas clorientmrqui vero idem de Epilco-
Bb iiij
Digitized by Coogle
T$4 DE VIII. DECAL. PRAECEPTO*
po, aut perfona aliqua Ecclefiaftica, vel relidi o-
fh diceret , haud dubie graui/fimam eius farn®
& maxime fcandalolam inmriam irrogaret.
cap.il ,H*nccti<im colligitur fvt docet Leffius) vc
iub. ?! nonnifi venialiter peccare illos, qui
’ *' aliorum defcdus naturales occultos fiue corpo-
ris fiue animi patefaciunt; vt quod aliquis fit
gibbofus, quod ignarus, exilis mgenij, Scc.nifi
forte inde,''' vtidem monet ) graue aliquod il-
iius damnum , aut notabilis contemptus in ani-
mis audientium , vel Icandalum alterius orire-
tur.
>i-4
PARAGRAPH VS VIII.
S cluuntur dubia yu&iam circa pecca-
tum detra&ionis.
PR i M v At eft an peccet mortaliter is, qui
alterius 'peccata audita refert coram aliis,
•nihil tamen afleuerando. Refpondetur quod,
quamuisper fe loquendo id non fit peccatum
mortale, quando nulla inde infamia oritur; nec
apud prudentes viros ifto loquendi modo, qui
dub. f. nullam meretur fidem , alterius fama multum
ludatur: fi tamen f vtre&e obferuat LcfliasJ
crimen edet valde graue quod in audientium
animis fiuipicionem aliquam prauam ingenera-
ret, in illo cafu peccaret mortifere, qui huiuf-
modi crimen referret, praifcrtim dc per fona ali-
qua honefta, refpe&u cuius fulpicio illa graue
malum efle cenferetur : quod edam fimiliter di-
cendum, fi quis peccata alterius audita referat
coram iis quos probabile eft ex lua leuitate cre,
dituros.
Secundum eft, an peccet mortaliter is , qui
peccatum proximi occultum vni aut alteri tan-
jg tum manifeftaret. Refpondetur quod,quamuis
‘ Nauarrus exiftimet in tali cafu non efle nifi
peccatura veniale, fi non fubfit periculum euul-
DE VIII.DECAL. PR^CEfTO' fSf’
gationisau alterius incommodi ; probabilio-
rem tamen & in praxi tutiorem cfle eorum fen-
tentiam, qui aderunt talem manife (lationem
cfle vt in plurimum peccatum mortalc:ciim rie-
ri poflit ( vt recte monet Leflius^ aliquem mal-
le peccata fua multis externis & plebeiis ede no-
ta, quam Tradato vel alicui graui viro, cum quo
a/fidue vereatur, vel a quo dependet.
Si tamen aliquisiniuriam fibi ab altero illa-
tafn amic o aperire: , non quidem animo detra-
hendi aut nocendi, fed vt confilium vel confb-
lationem aliquam acciperet; in illo cafu idem
LelTiuscenfct non cfle peccatum faltem morti- dub.ii
ferum.
Tertium eft, an liceat hominem diffamatum
invno loco, etiam diffamare; i'eu crimen il-
lius manifcftare in akcro,vcl apud alios qui il- fun:±
ludignorant. Refpondeturex Toleto id facere c.6r
exintentione nocendi cfle peccatum mortale, ’
fi grauis fit diffamatio; feclufa vero eiufmodi
praua intentione non e/Te peccatum , fi quis al-
terum criminis no orictatc aut publica iudi-
cis fententia infamatum , in aliqua vrbe ma-
nifeftet alijs id in eadem vrbe ignorantibus ;
nifi ob temporis diuturnitatem crimen illius
iam obliuioni datum effet, aut vic® emendatio-
ne bonam famam recuperaffet : in alijs vero
locis id ipfum notam facere , quo fama- com-
munis illud breui perlatura , 'idem Toleras nc-
queiuftiti® neque charitati repugnare exifti-
mat : quod (i verifimiliter crederetur famam
illius criminis illuc nunquam aut nonnifi pofl
longum^ tempus peruenturam ede, 'exiftimat
•Lcflius fbre peccatum mortiferum, crimen illud
in tali loco diuulgarc , praffertimfi is, qui illud
crimen admific, bonam famam illuc confecu-
tusfuiflet; vel fi exilia diffamatione aliquod
damnum aut incommodum- illi aut eius pro^
pinquis obuentret; fccus vero fi ille parum
curaret fc alibi infamari, quod f®jpe fieri folet,
praefer tim fi pro cui abfitjaut fi quisob graue cri-
men fuiffet publice punitus: cunc enim fope
Bb v
f U DE VIII. DECAL. PRAECEPTO-
expedit ifta ad aliorum exemplum diuulgari.
Quartum eft, an licitum fit aliquando quibuf-
daindecaufis crimen alicuius occultum alteri
detegere. Refpondetur licitum efle , quoties
id neceflarium elt ad impediendum notabile
aliquod damnum alterius fiue corporale fiue
fpirituale , quod alia via impediri non poteft.
Ita Sotuslib. f. deiuil. quadi. 7.art.i.Nauarrus
cap. 18. num. $1. Leflius fup. dub. 9 . e. g. fcis
aliquem furtis addi&um & fiepe in illis depre-
licnfum, monere potes cos quibufeum habitae,
vt fibi caueant , Scc. iimiliter nouifti aliquem
fc gerentem pro medico, in illa tamen feientia
valde imperitum; potes monere eos, quibus ab
eius imperitia periculum immineret:imo inter-
dum non foliim potes , fed etiam ex charitate
teneris alterius crimen occultum manifeftare ,fi
exilio graue aliquod nocumentum publicum
aut etiam particulare immineat, quod cenfeatiu
praeponderare damno , quod is qui illud com-
mifit in fama vel honore patietur : in dubio au-
tem vtrum praeponderet, inclinadum eft potius
in fauorcm innocentis ; e. g. fi quis aliqua hse-
refi occulta laboret , fitque periculum ne alios
inficiat.
Quintum , an fit peccatum morrale infamare
feipfum,rcipondetur quod, quamuis per fe lo-
quendo h&’c infamati o lui non fit peccatum
dub. 6. mortale j cum ( vt re&e probat Le/fius ) neque
fit contra iuftitiam , homo fiquidem eft domi-
nus fu a? famax , nec illam ficut alia bona difR-
pando vili iaciar iniuriam; neque etiam contra
charitatem, qu® non obligat ad bona exteriora
comparanda vel conferuanda,nifi quatenus ne-
ceflaria funt ad bona fpiritualia vel noftra vel
proximorum : fi tamen ex infamatione illa fui
ipfius, fequeretur aliquod fcandalum aut alio-
rum nocumentum, vt m perfonis quorum bona
fama ad aliorum falutem necelTaria eft , v. g.
Epifcopis , Paftoribus, 8cc. time infainatio illa
eflet peccatum mortale j vt docet idem author
fqpra.
Digilized by Googl
DE VIII.DECAL.rR^ECEPTO. ffc?
Sextum denique eft, vtrum audiens dctr.t-
flore, pcccct.Refpondetur ex mente S.Dodo-
ris peccare, quoties confentit detraflioni,iuxta
illud Rora. I. Diffit fu» t morte, non filum qui pec-
cata ficiwir.fid etiarrtqui conjintimt facienribm ■
Poteli autem quis dupliciter detraftioni con-
fentire ( vt obleniat Toletus ) direfle fcilicet
vclindiredc Direfle confentit , qui vel alte-
rum inducit ad detrahendum , vel illius detra-
flionc delcdatur:&is non minus peccat quam
dctraflor;dc eoque intelligi debet illud diflum
S. Bernardi : Detrahere aut detrahentem audire ,
vtrum horum dertftabllius Jit , non f.tale dixerim.
Indirefle autem confentit detracti o ni, quidicct
nec ad illam inducat , nec ea delectetur ; iliam
tamen non prohibet , nec detrahenti refiltit ,
cum poffit & debeat : & fi quidem detraflio fit
notabilis , & in materia graui , polfitque facile
illam impedire , mortaliter pcccatrciim chari-
tas obliget, vt graue damnum proximi, fi com-
mode polfimus, impediamus: venialiter verb ,
£ detraflio fit leuis , aut fi prse nimia verccfidia
vel 'animi pufillanimitate refiiterc : detrahenti
non audeat; nifi forte infamia eflet valde atrox,
vel graui a incommoda putaretur illatura: tunc
enim deberet fibi ipfi vim fheere , & exculfii
verecundia modefte contradicere. Nullo au-
tem modo peccat , qui detrahentem non ar-
guit , eo quod probabiliter exillimat monitio-
nem fuam nihil profuturam; imo potius obfu-
turam,fi detraflor occafionem ex qa fumat ma-
gis ac magis oblocutionem fuam afieuerandi.
Item non peccat , qui rationabili aliqua vere-
cundia praepeditur , vt fi famulus dojnino, vel
filius patri detrahenti non refiflat , quando fe
nihil profuturum exiftimat.
Oblcruat tamen refle Toletus longe ftridnis
obligaris uperiores refpeflu inferiorum ad pro-
hibendas cictradiones ficut & alia quajcunque
peccata;proindeque verecundiam ac pufillani-
mitatem illos a peccato mortali minime cxcu-
iare, fi grauiter detrahenti non refilbnt ,quan-
B b vj
q-7
4- .
fupni
67.
cty.67
art. 4,
ad. 1.
Pro».
ar-
<2ap-
l8.nu.
S. hi.
10.
pSS DE Vlir. DECAL. PRAECEPTO,
do id profuturum 'arbitrantur ; imo quamuis
detrahenti nihil id prodeflet , fi alios filentio
luo icandahzandos efle aduertant.
1 - Admonet autem S. Doctor detrahentem cor-
ripi pofle, non fol um arguendo , fed etiam fi-
gms quibufdam exterioribus, vt triftiria faciei,
offendendo fibi dif]>licere detra&ionem iuxta
diclum Sapientis 'ventus^Aqnilo dfiipat plnuios > &
facies trifiis linguam detrahentem ; vel difcedeado ,
vel fermonem alio diuerten do.
PARAGRAPHVS I X.
De iuiicio temerario.
QVoNIAM(vt re&e obferuatNauantis)
mendacia, detractiones, alisq; huius octa-
ui praecepti tranfgreffiones vt plurimum a ju-
dicijs temerarijs profidfcuntur , magnamque
cum illis habent culpas affinitatem: idcirco de
ijs breuiter hic agendum efl.
Iudicium autem hic fumimus, non prout fi-
gnificat adum proprium iudicis , quo fibi fub-
ditis ius dicit ; fed prout denotat adum intel-
ledus , quo quilibet particularis de altero apud
fe aliquid cogitat & definit feu flatuit : & eo
fenfu tres veluti gradus diftinguere poflumus
de iudicio , quod quis de aliquo concipit. Pri-
mus e(t,quo quis ae alterius malo dubitat neu-
tram in partem inclinando. Secundus efl, cum
fhfpicatur inefTe malum , 8c cum aliquo debili
aflenfu ita efle exiftimac, cum formidine tamen
oppofiti. Tertius efl, quando cum pleno aflen-
fu & firma animi fententia ita efle iudicat.
Hac 'obferuatione fuppofita, certum efl: in
primis dubitare, fufpicari, vel iudicare de pro-
ximo, efle quid indifferens in genere moris, ac
bene vel male fe habere pofle : oene quidem, fi
fiat fecundum regulam recise rationis: maleiau-
tem, fi a regula red® rationis aberrer j vnde
Chriftus Dominus, Nolite, inquit, iudicare fttun-
diunfaciemyfed r situm indicium indicate.
de vrrr. decal. pr^cepto. r$o
Certum eft 2. dubitare, fufpicari aut iudicarc
quidpiammali de altero, quando caufe fuifi-
clentcsadid fuppetunt, non ede illicitum, vc
communiter Theologi docent ac pr.efertim
Azorius tom. 4 cap. 11. dub. 4 Valentia dilp.
f. qu*ft. 4. de iudicio pun.4 Layminnus lib.j.
de iuftitia traft. 4part. 2. cap. 2.vbi tamen re-
<4 e monet maiores rationes & clariora indicia
requiri adfufpicandum, quam addubitandum ;
& ad iudicandum quam ad iufpicanduin.
Qaitre^iiKiam caufie & rationes ad recle
dubitandum, vel fufpicandum, vel dubitandum
de malo alterius fu di cientes cie cenfcantur.
Refpondctur, nullam ceream regulam afferri
pofTe, vt rc&e docet Sotus lib. 5. ciciuftitia qu.
4. a. 4 & poft illum Valentia fupra pun.^.fed
ici iudicio viri prudentis ede definiendum, con-
fiderat a conditione rei, qualitate perfon*, alijf-
que circutnftantijs : quae omnia, cum interdum
nnt valde perplexa 8c inuoluta , ideo reite
monet Laymannus, interdum eucnirc pofle, vt
quis decipiatur exiftimans fufficicntcs flbi ad-
ede dubitandi, rufpicandi aut iudicandi ratio-
nes, qua? tamen reipfa tales non funt, pradertim
quando ex cognitione operum externorum iu-
dicatur de intentionibus alijfque actibus inter-
nis; vnde re£te concludit longe tutius elTe ani-
mum ab eiufmodi iudicijs, 8cc. cohibere, Dco-
que omnia dijudicanda relinquere , nifi forte
neceflltas aliqua, vel vtilitas propria vel aliena
nosjad id obliget ; & 'tunc rationis ac pruden-
ti* partes erunt expendere, quantum exterio-
res apparentia: habeant probabilitaris»animum-
que cohibere, ne vitra iuftitia* aut charitatis
metas progrediatur.
Certum eftj. iudicium temerarium , feu illud
quo aduertenter ac deliberate iudicatur aliquid
mali de altero ex leuibus & in fufficientibos ra-
tionibus ac indicijs, ede peccatum mortale : fi
malum illud graue fit, eiufquc lamam notabi-
liter latdat. Ita S. Thomas: & illud eft iudi-
cium quod Chiiftus Dominus prohibuit his
Digitized by Google
f9 o DE VIII. DECAL. PR^SCEPTO.
S-Mat. verbis : Nolite indicare , vt non indicemini , vt ex-
7-&S. ponit S. Anguli. lib. 2. de ferm. Domini in
Luc. 6 • monte cap. 18- & S. Bafilius in regulis Breuio-
ribus reg.i<?4.alias fi malum fit leue,nec proxi-
mi famam mulciim laedat, non erit nifi veniale.
Cum htec certa fint & in confeflo apud om-
nes,vnum cft de quo non conuenit interTheo-
logos ; ici licet quale peccatum fit ex leuibus
indiciis & catifis fulpicari aliquid mali de pro-
ximo , vt plerumque folet euenirc. Tres fune
fuper hac quaellione fententiae. Prima ell om-
nem fufpicionem temerariam de graui aliquo
proximi malo efle peccatum mortale. Ita Ban-
nesad quaatt. 60. art. Secunda ell, fufpicio-
nem illam , qux debili tantum aflenfu nititur
cum formidine oppofiti , numquam efle pecca-
tum mortale. Ita Caietanus in hunc art. 3. Na-
qarrus in rubrica de iudiciis.&Ludouicus Ma:-
ratius tradi, de iuli. & iure dilp. 9. ledi. 1. & 2.
qui pro hac lententia citat S Dodlorcm cit.
art. 3. &S. Augull. tradi. 99. in S. Ioan. vbi
dicit genus iftucl fufpicionis. ^4d humanam ten-
tationem pertinere . fine qua vita ifia non ducitur :
•conduditque fi fUfpicwies vitare non poffimiu ,
.quia homines fumus ; iudicia tamen , id efi definiti -
uat firmafiiue flntentieu entinere debemus. Tertia
denique lententia, qua» omnium probabiliifima
videtur, ell, fufpicionem temerariam non efle
plerumque nifi peccatum veniale : fieri tamen
pofle interdum ratione grauitatis materis re-
fpedliue ad quafdam perfonas vt fit mortale; 'v.
g. fi quis Praelatum Ecclefiallicum dodliina &
. pietate confpicuum ex leuibus quibufdam in-
diciis fufpicetur efle haereticum, aut peccatum
aliquod nefandum aut fcadaloliim commifilfe.
Ita Sotus lib. $.qu.4.art. 3. & Lcflius fup.dub.
%. vbi hanc fententiam fuse probat , praemifla
tamen diftindlionc inter fufpicionem illam
quae oritur ex errore quodam mtelledlus , &
eam qus ex prauo affedlu voluntatis; dicitque
fulpicionem illam efle tantum peccatu veniale
quae procedit ex quoda errore intellcdlus , quo
DE VIII. DECAL. PRAECEPTO. 5-91
quis apprehendit indicia tanquam fufficientia
ad fufpicandum dc proximo aliquod malum ,
ncgligirque perfpiccre & examinare nam illa
fine fufficientia ; cft tamen paratus ad fufpicio-
nem deponendam , fi aduerteret caufam illius
non efle fufficientem ; fufpicionem vero illam
e/Tc peccatum mortale , qua; oritur ex prauo
quodam affectu voluntatis & maletiolentire er-
ga alterum , qua fit vt, etiamfi aduertat indicia
alia non efle fufficientia, velit nihilominus per-
gere in fua fufpicionc , quje cft dc graui aliquo
proximi malo , quod in maximam illius vergit
infamiam.
Optime S. Auguftinus , Duo funt, inquit, in fupra. .
quibus temerarium iudicium cauere debemus : cum cap.lS
incertum cft quo animo quid fattum fuerit j vel
cum incertum cft qualis juturus Jit, qui nunc Jjonus
vel malus apparet : /i ergo qui fpiam v.g- conqueftus
de ftomacho ieiunare noluit ; .&■ tu non credens r id
edacitatis vitio tribueris ; temere iud cabis. ; Item
ft mamfeftam edacitatem ebriojitatemque cognoueris ,
tjr ita reprehenderis quafi tiumquam ille paffit cor-
rigi atque mutari 5 nihilominus temere indicabis.
Non ergo reprehendamus ea , qua nefeimus quo ani-
mo fiunt , neque ita reprehendamus , qua mamfefla
funt. vt defieremus fanitatem: vitabimus iudicium
de quo nunc dicitur : nolite iudicare . ne indicetur
de vobis.
Quaeres vtrum ea de quibus dubium eft quo
animo fiant , in meliorem partem fint interpre-
tanda. Refpondctur ex hypothefi, quod aequa-
lia fint vtrimque indicia , fi iudicium de pro-
ximo ferre velimus , tunc in partem meliorem
feu benigniorem efle ferendum : quia ( vt do-
cet S. Thomas ) melius eft in dubio frequenter art. 4.
falli bene opinando dc proximo , quam male ad 1.
opinando femcl decipi.
Monet tamen recte Leflius, quando agitur de cap.29
vitando aliquo damno , vel de adhibendo re- dup.4.
medio , tutius efle dubia in deteriorem partem
interpretari ; non quidem exiftimando proxi-
mum > v. g. efle furem vel improbum vel pr«
Digitized by Google
f92 DE VIII. DECAL. PR^CEPTO.
tali habendum efle; fediudican io ita exterius
cauendum efle, & fibi vel alteri confulendum,
art. 4. ac fi dubia edet ipfius proximi probitas. Ita S.
ad 5. Thomas : & hac ratione, dum accipimus per-
fonam ignotam in odes, pofTumus licite rebus
noflrris ita cauere, ac fi dubia effer eius probitas,
quamuis nullomodo improbam illam iudice-
mus : fic etiam fuperiores quamuis quoad in-
ternum affc&um erga fubditos dubia in melio-
rem partem interpretari debeant; ad procaucn-
dum tamen malum & difciplinam obftruan-
dam, ita fe gerere pofiunt ac fi de illorum pro-
bitate dubitarent.
~PAR AGRAPH V S X.
Quot modis peccetur in ottdxum hoc
Decalogi pyceceptum .
* T) EcCANTin primis contra o&auum hoc
JL Decalogi praeceptum; qui deliberate men-
dacium aliquod proferunt; quod quidem erit
mortale, fi honori diuino aur proximi bono fit
perniciofum : peccant etiam qui per hypocri-
fim vitae fandimoniam fingunt, quod peccatum
adhuc grauius erit, fi ex illo fequatur aliquod
proximi damnum, vt fi id fiat ad difleminan-
dos errores: Item qui habitu aut veftibus men-
tiuntur fexum : vt fi faemina veftc virili , aut
vir faeminca induatur, fi id fiat propter aliquem
prauum finem; aut ex eo peccati alicuius nue
ftandali periculum immineat.
Peccant qui fine legitima authoritate iudicis
fibi officium arrogant, aut illud ambiunt, quam-
uis legum ac iuris ignari : Item iudices qui no-
titiS illam iuris & legum conferuare negligunt:
qui de caufa aliqua ad fe non pertinente iudi-
cialiter cognofcere, & fententiam ferre pnefu-
raunt: ^ui contra allegata & probata, aut contra
leges & iura judicant" : qui formam a iure prae-
fcriptain iudicando nonferuant : qui fine vlla
procedenti infamia, aut aliis fufficientibus indi-
ciis, de occulto alicuius, crimine iudicialiter
DE VIII. DECAL. PRAECEPTO. r9?
inquirunt , reum indebite interrogat, & a i ref-
pondendu cogunt:qui fauorc, vefrelpeclu ali-
quo humano, aut alio quouis prauo affectu a
recto iuftiti.T tramice deHeclunt, {fiuc iniuftam
ferendo fententiam ; fine caufarum expeditio-
nem notabiliter differendo , aut aliquid aliud
iuftitia: contrarium laciendo, aut fityci permit-
tendo : qui pro fententiaferenia, alij:'que acti-
bus iudicialibus aliquid exigunt vitra id, quod
pro iullo 3c honefto flipcnJio ex lege vel legi-
tima confuetudine accipere licitum eft.
Peccant qui crimen aliquod bono communi
perniciofum non denunciant, quando commo-
de id poliunt : qui contra alterum litem inten-
tant ex odio, vindi&e appetitu, aut alio quouis
prauo affectu : qui fraude, aut iniufto aliquo
proceffu in litibus vtuntur.
Peccant qui ad teftimonium ferendum citati,
& a legitimo iudice fecundum iuris ordinem
interrogati aliquid falfum aut ambiguum, &
contraipfius iudicis mentem relpondent: quod
& fimiliter de i piis acculatis 8c reis intelligi de-
bet; qui etiam pnEtcrea peccant, quando iudici
legitimo aliquid ilatuenci, aut iuftitiae miniftris
illius infla exequentibus refiifcunr, aut vim ali-
quam inferunt.
Peccant etiam contra hoc praeceptum qui al-
terius honori contumeliam irrogant ; in cum
verba probroft Sc iniutiofa proferunt , eidem
peccata occulta palam exprobrant : aut alia
quaeuis cumirrifione & contemptu objiciunt.
Peccant qui alterius fama: fecreto detrahunt;*
illi crimen aliquod falfum imponunt; aut ve-
rum malitiose adaugent ; aut eius peccatum
occultum mmifeflant , vel recte ft&um perpe-
ram interpretantur : Item qui recte jfa&a alte-
rius inficiantur , vel eadem extenuant, aut de
illis filent, vel ea frigide ac fimulate laudant^
cumexfilentio illo&frigida fcu fimulata laude
fequitur aliquod in proximo fama: difpendium.
Item qui alterum ad detrahendum alliciunt,
aut illius detractione delectantur; yel qui cum
r94 DE VIII. DECAL. PRAECEPTO,
poilint & debeant , detrafrionem non impe-
diunt : qui fufurrationibus caulant dilcordias :
qui libellos diffamatorios Icribunt , aut in vul-
gus Ipargunt ; illos prauo animo legunt , aflet-
uant, aut aliis legendos tradunt.
Peccant denique qui deliberate ac temere ali-
quid mali de proximo 'iudicant , vel lulpican-
tur : qui actiones illius honeftas vei indiiferen-
tes male interpretantur.
PARAGRAPHV S XI.
Dercflitutioru? ob huius o&aui praccpti
violationem facienda:
DVpiix rdlitutio occurrere poteft ob ’
huius praecepti violationem facienda , pro
duplici damno famae feu honoris ac bonorum
fortuna; quod cx ea oriri poteft : de vtraque
breuiter aliquid dicendum eft.
Atque in primis quod Ipe&at ad rellitutio-
nem bonorum fortunae , certum cft ex ijs, qux
praecedenti fctlione dicta funt .ratione menda-
cij’aut contumelia; vel detractionis incumbere
obligationem reftituendi , quoties per illud
mendacium aut contumeliam illam feu detra-
ctionem damni alicuius cauia iniufte data cft,
aliquo ex modis fectionc praecedenti explica-
tis. .
Conftat praeterea iudicem qui flue in feren-
da lententia, line in toto iudiciali procefluin-
iuftitiam aliquam commilit, vnde fecutum
eft damnum innocentis , ad illius compenla-
tionem obligari : limiliter & illum , qui falso
alterum accufauit, aut qui fijlfum teftimonium
in iudicio detulit , ad relarcienda damna inde
fecuta teneri.
quod vero fp celat ad teftitutionem fama; &
honoris , certum cft ( vt ex communi Theolo-
gorum doctrina docet Sotuslib. 4. de iuft.
DE VIII. DECAL. PR^CEPTO. f<$f
quadi. 6. a. g.inrcfp. ad 4. Sc polt illum Va-
lentia dilp. f. quadt. 6. de redit. pun.f.) famam
ablatam reditui debere, fi tres concurrant con-
ditiones : prima eft , vt fima reipfa ablata fue-
rit : fecunda, vt iniude ablata fuerit : tertia , vc
non fuerit recuperata. His tribus conditionibus
concurrenribus
Dicendum 1. eum qui alterum infamauit af-
ferendo aliquid fal.Um de illo, ad famam illi re-
dimendam obligari affirmando fe dixide lal-
lum. Ira S. Doctor, &poitillum Scocus,Ri- q* 62-
charius, Caictanus, Sotus, N.mamis, Sc ali j a.a.ad
apud Valentiam 1'upr i. qui tamen id ita ede in- 7 «
telligendum cxifthnat, fi alia ratione famam
alterius .i fc iniufte l.efam lutficicncer reparare
non poflit.
Dicendum z. illum, qui alterum difEamauit
crimen eius verum quidem, fed occultum pate_
faciendo, ad famam illius redimendam obli-
gari non quidem dicendo fc talium dixi de ; id
enim elTet mendacium quod ( vt ex ante diclis
condat ) nunquam licitum cd ; fed aliqua alia
ratione ; nimirum vel dicendo fc male & in- .
confiderate locutum fuide,vt mouct S. Do- rc^P
«dor: vel fc antea quidem exiftimafle id ede -4-
verum , fed poftea comperiflc perperam a fe
id effc dictum, vtcenfet Ioanncs Major; vel fi in 4.
timeatur, ne apud perfonas eruditas aut pcrfpi- did. if
cacisingcnij fimiles loquendi modi opinionem qu.x6#
de crimine proximi conceptam potius confir-
ment, quam ex animis eorum doleant, Sotus Sc
Nauajgus, apud Valentiam exidimant tacen-
aumBre de 'illo crimine ; illumque qui fomte
detrimentum pafllis cd, quacunque data occa-
fione de alijs rebus commendandum ede; vt fic
qusdam iniuria; compenfatio fiat- Addit Va-
lentia po/fe etiam eum, qui verum dicendo al-
terum infamauit , aliqua verbi ambiguitate
aut mentali redridtione ad retractandum id
quod a fc didtum cd : quod tamen vltimum re-
medium non nifi alijs deficientibus, Sc in graui
aliqua fama; reparanda neceditate cum maxi-
DE VIII. DECAL. PRAECEPTO. 797
Corduba, Toletus, & alij apud Lefllum.
Quceres, vtrumin eo calix 111 quo fama refti- c * 1£>
tui non poteft , debeat pecunia compenfari.
Refpondetur probabile efieid , quod afferunt
quidamDo&ores,quos citat & fcquitur V alen-
tia, nempe id fieri polle, ac proinde faciendum.
Probabilius tamen efle id, quod Nauarrus,SyI- Sup.
uellcr, & alij , quos citat, & quibus fubfcribit
Leflius, docent; nullo Icilicct pccunire pretio Dub.
famam digne compenfari polle, ruxta illud 16. j
Prou. 22. Melius efl nomen bonum , quam diuiM
multa ; cum fit bonum fuperioris ordinis, nec
proinde ad illam compenlationem faciendam
vllum obligari.
Quod autem de reftitutione fama, idem quo-
que de honoris larii compenfatione intelligi de-
bet, quoties quis aliquam contumeliam in alifi
protulit, aut quocunque alio modo honorem
illius iniufte ladit : tunc enim illum reparare &
perfona; ladac fatisfacere debet ,vel ab ea peten-
do veniam, aut aliquid fimile faciendo , quod
iudicio viri prudentis honoris illius compen-
fationi fatis efle poffit.
SECTIO IX.
Explicantur nonum & decimum De-
c alogi praeceptum.
Non concupifces vxorem proximi tui ,
&c.
Non domum, non agrum, 8cc. nec vniuer-
fa qua* illius fiint.
4
QV a At vis ea qua: his duobus vltimis
decalogi praceptis prohibentur, iam fexto
& feptimo prohibita efle videantur, in quibus
vt in alijs vetantur,non folum adus exteriores,
T9S £>E IX. DECAL. PRAECEPTO,
led eriam interiores diuino legi repugnantes ;
I-i'4* nihilominus ( vt recle oblerunt Sanctus Do-
I0^a" ^or < non Eoe maxima ratione hoc duo vltima
4-xT’ praecepta Deus 'ubiunxit aliis procedentibus j
tum vt legum luarum perfectionem & ab hu-
manis Jeg.bus differentiam offenderet; Legesfi-
quidem humana ( vt loquitur Catechilmus Ro-
Part. manus ) rebus taurum externis cantent * funt ; diurni*
5.C.10. vero ip/ius tuiimi puram finceramque caftttatem at-
que integritatem requirunt, tum etiam vt expref-
fius moneret, quam eauti & folhciti e/Te debea-
mus in demeandis illis peccatis , quo fdia cogi-
tatione & animi propofito committuntur: cum
( vt habetur in Concilio Trid- ) Nonnunquam
feff.14 animum gr.iuitts fuiacnt , £r penculofiora/int qs, qua
Cap. f. in mani felio admittuntur.
Docet autemCatcchifmus Romanus hoc du-
fupra. plici procepto non prohiberi illam concupii*,
ccndi vim, quo nobis a Deo vt authore naturg
inclita eft, fed prauum illius vium , & effrena-
tam illam cupiditatem , quo fines ,-i redta ratio-
ne conftitutos tranfgrcditur , fiue res malas ap-
petendo , vt adulteria , ebrietates, 8cc. fine res
quidem bonas, fed iniufte &inordinate defide-
rando. Quo quidem cum fatis conflent ex iis,
quo procedentibus Scelionibus explicata funt,
hic breuiter adiungemus modos aliquos , qui-
bus Romanus Cacechifmus declarat , hoc duo
vltima Decalogi proceptapoffe violari.
Atque in primis docet peccare in nonum
Decalogi proceptum ,non modo illum.qui al-
terius vxorem adultero nffedlu concupilcit ,fcd
etiam qui eam fibi matrimonio iungi proma-
turo & inordinato affectu optat ; tum propter
illius defiderij peruerfitatem ; tum etiafm pro-
pter periculum , ne ex illo inducatur ad optan-
dam viri mortem, aut illegitimum vxoris eius
complexum concupilccndum. Quod quidem
non iblum de mulieribus coniugatis, fed etiam
de illis qua; alteri defpon/ato funt , intelligcn-
dum eile dicit; has fiquidem concupifccre non
licet ; ficuc nec padta fponialiorum reicinderc.
DE IX- DECAL. PRAECEPTO. 9
nec fidem datam violare h citum cft.
Quod vero fpeclat ad decimum Sc vltimum
preccpcum, docet idem Catechiimus in illud
peccare praelertim eos, qui nimis aOide diuuias
expetunt, aut alienis opibus inhiant : qui mo-
dis prauis& illicitis artibus opes augere con-
cupiTcunt: qui lucri captandi gratia erga ludos
alcq immoderate afficiuntur-
Peccare item mercatores, qui rerum penu-
riam annomeque caritatem optant : qui .egre
ferunt, vt fint alij preter lplos qui vendant aut
emant, quo ipfi carius vendere aut vili us eme-
re polii nt : qui alios egere cupiunt, vt vendendo
Sc emendo magis lucrentur •
Similiter 8c milites qui militiae nomen dant,
aut bellum expetunt, vt impune furentur : me-
dicos etiam, qui morbos aliorum exoptant: ad-
uocatos, procuratores, & etiam iudices qui li-
tes multiplicari 8c protrahi cupiunt : artifices
denique, qui quadlus auidi carum rerum, qua;
ad victum aliafque vitaencceilitates pertinent,
penuriam exoptant, vt inde plurimum lucri fa-
ciant.
Porro quam noxia fint Sc pernidofii hxc
praua & inordinata dcfidcria.fi deliberate ani-
ni<? teftarur Apollolus his verbis:
Ntha i;,t alimus in bu ic mundum ; haud dubium quod
nec au ferre quid pojjumus : habentes autem idimenta ,
ir quibus tegamur, hu contenti fimus : nam qui volunt
diu-.tes fieri , incidunt in tentationem , & 1 n laqueum
diaboli , & defideria multa mutilia & noc ua , qua
mergunt hominem in intentum & perditionem , radix
enim omnium malorum eji cupiditas.
Atque hacleniis de legis diuina: prasceptis ad
jpfius fupremi opciini Sc maximi Lcgifiatoris
majorem laudem Sc gloriam.
r. Ti
morh.i’
Digitized by Google
CAPVT V.
Ve Praeceptis Ecclefite •
EC cx isi^e pRccqtta quinque commu-
niter numerantur , vt vidfkc eftapud Pe-
trum Canifium in furnma do#. Chrili- in
quorum primo & fecundo lancliflcatio dierum
fefterum, & in ijfdem diebus Mifl* auditio
pneferibitur : in tertio ieiunium certis diebus
feruandum injungitur : in quarto & quinto
confeilio SacramentaJis iemcl faltem in anno
facienda , & facra Euchariftia {altem in Pafcha-
te {umenda prascipitur. Et de primo quidem
& fecundo egimus fupra in explicatione Deca-
logi : quartum & quintum etiam explicauimus
in"tra&. de Sacramentis : quare tunc de 1'oio
tertio, fcilicet de leiunij {eruandi prrccepto ,
aliquid dicendum nobis fupereft.
SECTIO VNICA.
Explicatur tertium Ecclefi&prtzceptum ,
quod efi de ieiumo.
PARAGR APHYS I.
Quid ad debitam ieinnii olfcruatiomm
requiratur,
1E i v N 1 1 nomen tribus modis accipi Co-
let- Primo pro abftinentiaavitijs & pecca-
tis, iuxta illud S. Auguftini : lamium magnum
&
Digitized by Google
DE IEIVNIO. 6cn
generale ejl abjhncre ab iniquitatibus &r illtcitu
voluptatibus Jaculi , quod ejt perpetuum iciumum.
Secundo pro abftinentiad quolibet cibo& po-
tu; diciturque Iciunium naturale, quale requi-
ritur ex prateepto Ecclefiaftico ad fumptionem
Buchariftia: , vt fupra didum eft. Tertio deni-
que pro abftinentia quadam & cibi fubftra- tw. dc
dione fecundum formam ab Ecclcfia praeferi- c.
ptam; & vocatur -iciunium icclefiafticum : de T*
quo propofita.quseftio intelligendaeft. Proca-
ius refolutione„
Dicendum eft tria prasfertim requiri ad debi*
tam Ieiunij icclcfiaftici obferuationem.
Primum eft ciborum deledus,feu abftirrentia
a carnibus, vt docet S. Thomns,& conftatex <l-
perpetuo Ecclefia:vfu<5<:traditione,cuiusteftes 1 47*
luntS.Bafiliushom. i. de Ieiunio , S. Augufti- a>
nus lib. ao. contra Fauftum cnp. f. & alii plu-
rimi apud Azorium lib. 7. cap. 10. quadito 6.
Quamuis autem olim non a carnibus folum»
fed etiam ab iis quas a carne procedunt , vt ab
ouis& ladiciniis , in diebus ieiuniorum edet
abftinendum, vt habetur ex referipto S. Gre-
gorij rapas ad Auguftinum Anglorum Epifco-
pum; imo in quibufdam folemnioribus Ieiu-
niis v.g. fex diebus hebdomada fanda: cibis
tantum aridioribus , pane videlicet , aqua &
oleribus vefei liceret , vt teftatur S. Clemens
lib. f. cap. 17. & S. Epiphanius Luerefi 7f.- Ec-
clefta tamen ob caufas rationabiles de priftino
illo rigore nonnihil remifit , 8c abftinentiam it-
Jam'ftridiore cuiufque deuotioni relinquens, ia
quadragefima quidem vniucriim a carnibus &
ouis abftinendum efle cenfuic , & fidiciniorum
vfum in plerifque locis indulfit; in aliis autem
ieiuniorum diebus per annum , eciam ouorum queft.
vfumconceffit: de quibus tamen vtredemo-i.de ■
net Bonacina) confuli debet & feruari cuiufque prsec.
fo ci legitima confuetudo,qua: eft optima legum Eccl.
Ecclefiafticarum interpres. pun.z.
Secundum eft vnica in die refcdiovr do- liip. a,
cet S. Thomas , 8c communiter cum illo 6.
ir**- ‘ C C
Digitized by Google
6o* DE IEIVNIO.
Theologi omnes : quod melius probari non
poteft( vt obferuatidem S. Do&or, 8c poftil-
lnm Bonacinafupra pun. ) quam cx perpetua
&vniucrfali icclelfe praxi; cum nullum lupex
hac re decretura reperiatur.
Tertium denique e£l certum refedtionis tem-
; pus, ita vtrefcdho illa vnica , non prandij, fed
fupra coen® rationem obtineat, vt tradit idem S. Do-
ait.7. dlor,&: confiat ex S.Ambrofio Serm. S. in Pial.
nS. & ex S. Gregorio hom. ?6.in Euangelia.
Et olim quidem aliis ieiuniorum diebus hora
nona ( qu® eft tertia poft meridiem ) erar ordi-
narium 1'oluendi ieiunij tempus: in quadrage-
fima vero vfq ue ad yefperam prorogari iolebnt,
i?** vt t edatur S. Bernardus , Hadenus, inquit , vfcjue
?• de ad jjQjram nonam iemnauimtu foli , nunc ( in tem-
<5ria' pore epuadragefima fc: licet ) vfjue ad v efferam ie-
^raS* innabunt pariter vniuerfi reges & principes , clerus &
populus , nobiles ir ignobiles , firnul m vnum diues &
pauper.
Ecdcfia tamen his pofterioribus feculis, tum
ob infirmitatem corporum qu® mundo ipfo
fenefccntc minusvigotisrctinent , tum ob alias
rationes tacico confenfu indulfit , vt hora illa
vefpertina licite anticipetur , 8c in quadrage-
fimadiebufque aliis praeferiptis circa meridiem
ieiunium folui poflit, atque vtprsetcr illam re-
fectionem modicum aliquid cibi fero permo-
dumccenufeIcucollatiuncufe( vt vocant) lii-
meretur. Ita docent Nauarrus, Armilla , Lef-
Supra ^us > Azor, Reginaldus , Toletus , & ali j apud
pu. 3. Bonacinam. Diximus modicum aliquid cibi:
# a qui enim notabiliter excederet , haud dubie ie-
iunium frangeret.
Porro quantum cibi fumere liceat in eiufmo-
di coenula, difficile eft determinare : Azorius
& alij apud Bonacinam lentiunt quantitatem
trium vel quatuor vnciarum panis &fru<ftuum
licite fumi pofTe ; Reginaldus apud cumdem
exiftimat , non e fle notabiliter excedenda quar-
ta parrem eorum , quaiipfi ieiunanti ad oraina-
- “ ,*iain coenam fuffieexent: Toletus omnium opei-
Digitized by Google
DE 1EIVNIO. 6cxj
jnfccenfct in eo fpedandum efle morem loco-
rum > prout a piis & timoratis perlonis fer-
uari folct ieiunium : & intra illius limi-
tes rnumquemquc licite ac tuto continere fe
pofle.
Rede autem monet Laymannus.caute intel- Cap. i
ligendum efle ici quod docet Caietanus verbo deeb-
uiuMum cap. s. non referre , quid quifquis in feru.
ferotina coenula fumat, fi modum non excedat, ici»,
additque confuetudinem Ecclcfi® a piis & ti-
moratis feruatam hanc cfie , vtin c cenula illa
ferotinanon modo quantitas, fcd etiam qua-
litas & deledus ciborum obieruetux, vtque ni-
hil aliud cum pane nifi frudus aliquot vel olera
in modica quantitate fumantur: neque fibi pro-
bari , quod aliqui nimis liberaliter adhibent,
placentas & alia fimilia oblonia butyro frixa:
quamuis iufculi codi vfum vrgente pr®fertim
aliqua infirmitate aut nece/fitatc , licite indul-
geri pofle exiftimet.
Ex didis colligitur i. crebriore potus fum- fup.
ptionc non folui ieiunium, vt docet S.Thomas: art 6.
licet, fi quis temperanti® modum in potu ex- ad a,
cedcrct, haud dubie peccaret , grauiter quidem
autleuiter, pro ratione gtauitatis vel leuitatis
cxceflus.
Infertur z. neque etiam folui ieiunium , fi
aliquid fumatur per modum medicin® ; nifi .
forte ( vt obferuatS. Dodor) in fraudem iciu- ""
niialrqnid eiufmodi fumatur in notabili quan- **
ntate.
Infertur ?. ledores & miniftros menfie in
monafteriis aliifque communitatibus aliquid
pr®fumentes non peccare, nec ideo ab iliis ie-
iunium folui , vt cx Nauarro , & Caietano do- ...
cecLeflius: cum id ab eis fiat veluti inchoando 1
prandium : ficut etiam ieiunium non folueret
is , qui v. g. ob negotium aliquod a menfaauo- ’
caretur, 8c refedionem inchoatam interrumpe-
ret, & poftmodiim negotio abloluto ad men-
fam rediret , & prandium feu c oenam perficeret.
Qjtuetes vtrum antici pare notabiliter hora»
C c ij
Digitized by
6o4 _ _DE IEIVNIO.
refectionis in die ieiunij , fit peccatum mortale’#
lN"auarrus& quidam alij affirmant: Toletus ta-
men Scplures alij, quos citat & fequitur JLeffius
fupra, nonnifi veniale peccatum committi exi-
ftimant: imo dicit nullum fore peccatum, fi i ulla,
aliqua caufa fubfitj ficut nec fi vefpertina cosnu-
la mane vel meridie vrgente aliqua caufaratio-
nabili fumeretur , ccena in vefperum dilata.
PARAGRAPHVS II.
Jit obligatio ieiunij.
CErtnm & indubitatum eft apud omnes
Catholicosprxcepcum Ecclenaflicum ie-
iunij obligare ad fui obferuationem fub
peccato mortali, vtex communi Theologorum
Sup. confenfu docet Leifras , probatque ex eo quod
owb.f can> 63. Apoftolorum &can. fexti Concilij
generalis , item can. 1 9. Concilij Gangrenfis Sc
pluribus aliis , violatores ieiunij excommuni-
cationis poena plectuntur ; qua: tamen ab Ec-
clcfia nufquam nili ob peccatam aliquod mor-
tale infligi folet, vtinfrafuoloco cxplicabiturj
vnde fequitur illum peccare mortaliter , qui
abfque leaitima caufa ieiunium aliquodab ic-
clefia pra.’fcriptum frangit.
Verum difficultas clt , quasperfbnas &qui-
art.4. bus temporibus prxeeptum illud obliget- Quod
fpeclat ad primum , docet S. Thomas omnes
Chriftianos , cuiufcunque fint dignitatis aut
perfectionis , prarccpto ieiunij obftringi , nili
lufta aliqua caufa excufentur : vnde etiam in
Concilio Viennenfi ( vt habetur cap. ^Adnojhrum
de hareticis ) inter alia praua Begu.irdorum &
Beguinarum dogmata damnatum efl tanquam.
hxreticum illud, quo afferebant , folosimper-
fectosad ieiunia obligari, perfedos vero ab illis
efle exemptos-
Diximus ( nifi iufta aliquA caufa excufentur)
funt enim caufa: aliqux ob quas excufaripoteft
DE IEIVNIO- 6 oy
quiuis ab obferuatione ieiunij ; qus communi-
terad tria capita reduci po/Tunt, vt videre efl
apudLelfium , Bonacinam, Nauarrum, & alios
locis fupra citatis; fcilicec ad impotentiam , la-
borem, & pietatem.
Ratione impotentis exculantur quotquot,
qui fine graui aliquo incommodo vel notabili
damno ieiunare non pofiuntjvt infirmi , con-
ualcfcentcs, debiles, f accedente prsfertim me-
dicorum iudicro :J item mulieres prsgnantes,
& lallantes : item pauperes , qui non habent
quod eis ad vnicam comeftionem commode
fiifficiat : ob eam caufam excufantur pueri &
adolefcentes vfque ad annum vigefimum' pri-
mum completum, vt docet S. Thomas, &poft
illum Abulenfis,Nauarrus , Azorius , Le/fius,
Reginaldus , Toletus, 8c plutesalij apud Boha-
cinam : & cxcufantnr etiam fenes prsfertim
fexagenarij; quos tamen ab hac ieiunij obfer-
uatione minime exemptos efle docet Abulenfis
apud Bonacinam fupra, fi ita robufti fint , vt
certum fit eos exieiunio nullum detrimentum
in viribus corporis patijficut e contra Leflius &
alij quos citat, exiftimant , etiam ante illam
«tatem eximi licite po/Te a ieiunio illos , in
quibus vires & calor naturalis notabiliter mi-
nuiincipiunt. Quod fi dubitetur, an eiulmodi
fenes fatis virium habeant ad incommoda ieiu-
nij ferenda; tunc ad illud feruandum minimfe
cenfentur obligati , prsfertim in prsfata state
fexagenaria, vt docet idem Lefltus fupra.
Ratione laboris eximuntur illi, qui tali labore
vicium fibi comparant , cum qilo ieitinium Viri
prudentis iudicio confifterenon potefi ; quales
funt agticols, fabri ferrarij , &fimiles operarij,
fiue diuites fint, fiue pauperes ,vt ex declara-
tione Eugenij 4.docet Leffius: imo Abulenfis,
.Azorius , & alij apud Bonacinam cenfent , eiuf
modi operarios excufari a ieiunio , non folum
dic illo quo laborant, fed etiam eo quo laborem
intermittunt, fi ieiunando laborem prscedentis
*wc fequentis diei fine guui incommodo ferte
Cc iij
art.4,
ad 4.
fup.
pu.vlt
fiip.
fup*
fup,
606 D E I E I V N r O.
nonpoflint : fimili ratione exculantur viatores,
praefertim pedibus iter facientes ob aliqua ne-
gotia qua; commode differri nequeunt; quando
itineris laborem fimul cum ieiuniimoleftiafine
graui incommodo ferre non poliunt.
Qui vero 1'olius delegationis gratia, puta ve-
nationis, deambulationis, iter alioquin longum
lulciperenc , non excufarentur ; cum in aliud
tempus differre po flent :ficut nec artifices, nec
©perarii illi , quorum labor exiguus eft , & faci-
le cum iciunio tolerari poteft : quales Bonacina
dicit effe tonfores , pidores, fartores, Scc.
Demiim ratione pietatis exculantur omnes,
qui operibus praftantioribus vel maioris mo-
menti incumbunt, qua; vna cum ieiunio abfq ue
?;raui incommodo perficere non poliunt; qualia
imt opera mifericordiae corporalis velfpiritua-
lis:item opera religionis, vt condonari, doccrej
facramenta miniftrare , ornare templa , &c.
Porro ciimdicimus hos vel illos apra-cepto
ieiunij excufari , idinteliigi debet quatenus per
illud praeceptum vnica folum refedio prsecipi-
tur , non vero quatenus carnium & aliorum hu-
iufmodi ciborum vfus prohibetur ; qui quidem
rarius concedi folct, ncc nili ratione grauioris
alicuius neceflitatis: qua: fi euidens fit & vrgear,
poteft quis carnibus & aliis cibis vetitis liciti
vefei etiaabfqjvlia difpenfatione, quando fupe-
rior commode adirinon poteft: quod fi necef-
fitas non ita vrgeat , vel de illa non tam euiden-
dub 6 ter conflet, dilpenlationefuperioris opus eft, vt
u ,c docet Lelfius: qui etiam addit ex Toleto ,iis,
quibus carnium vfus conceditur, his etiam cen-
feri permilfam fecundam refc&ionem : quod ta-
men rc&e limitat idem Lclfius, fi ratione ali-
cuius infirmitatis aut debilitatis id conceflum
fit: non autem fi ea folum de caufa , quia afiquil
a pifeibus abhorret , vel quia pifces eius tempe-
ramento nocere cenfemur: tunc enim nulla fub»
eft caufa, cur fecunda refectio cdncedacur.
Quod fpeclat ad tempora ieiuniorum,qu*ab
fedefia pnsfcripcafunt , antiquifiimum & r.pui
DE I E I V N I O. 607
SS. Patres maxime reflatum & commendatum
femper fuit iciuniutn quadrngcfima; , quod qui-
dem tefle S. Ignatio epift. ad Philippenles, S.
Hieronymo epift. 74 ad Marcellam,& S- Leo-
ne ferm. 9. de quadragefima ab Apoftolisinfli-
tutum eftad exemplum Chrifli Domini. Hoc
autem ieiunium a feria 4. cinerum vfque ad
fiibbatum fandum indufiue obferuari debetj
fblis diebus Dominicis exemptis , in quibus
folaacarnibus abftinentia feruatur: vndemor-
taliter peccant , qui feria quinta hebdomada;
fanda; foluunt ieiunium : qui abufus in Conci-
lio Laodiceno ean.fo- omnino improbatur, vbi
dicitur. Non opportere in quadragefima quinta feria
vltima hebdomada ieiunium folui , totam quadra-
gefima m inhonorari.
Praeter quadragefimale ieiunium , religiose
obferuatum fuit in vniuerfa Ecclefia ieiunium
quatuor temporum ; quod quidem vel nbipfis
Apoftolis, vel non multo poft Apoftoloru tem-
pora inftitutum fuit, vt variis SS. Patrum teffci- Cap.2
moniis probat Laymannus. Alia etiam ieiunia deob-
indiclafunt in vigiliis quarumdam fefliuitatum ferua.
folemniorum, Chrifli Domini, Sandiffimc Vir- ieiim.
giuis Deipara;, Apoflolornm, aliorumq; fanclo-
rum:de quibus confidenda; fune locorum leges
8c confuctudines , & idobferuandum , quod in
qualibet regione feu diseccfi lexfeu confuetudo
legitima praderibit : fi tamen vigilia; alicuius
ieiunium incideret in diem Dominicam, anti-
cipari deberet prsecedcnti fabbato , vt habetur
cap. Ex parto , de obferuatione ieiuniorum , 8c
ex communi Ecclefia vfu fatis conflat.
Singulis quoque hebdomadibus diebus vene-
ris 8d fabbati a carnibus abftinendum cft , vt
conflat cx communi Ecclefia; pxaxi , 8c habetur
ex c. Qui* dies , difl. p. de confecr. & cx cap.vlc.
de obferuat. ieiun. vbi tamen excipitur fifeflum
Natalis Domini in feria 6. incidat ; in illo enim
Cafu illi , qui nec voto , nec regulari obferuantia ob-
Jlribh/Unt (vt loquitur Innocentius III.) propter
firfti excellentiam carnibus vefei £0 flutae fecun-
Cciiij
Digitized by Google
£o&. DE IEIVNIO.
dum confuetudinem icclefia: generalis : necfw-
men reprehendi debent, qui ob deuotionem vo-
luerint abftinere. In aliquibus etiam Galli*
note partibus conceffus clt cfus carnium die-
bus Sabbathi a Chrifti Domini natali vfque ad
Purificationem.
Seruatur etiam abftinentia a carnibus in fefto
S. Marci, & in tribus rogationum: quod quidem,
iam. olim in Romana icclefia vfitatum fui/Te
tdlatur ordo Romanus eap. de Litania minore.
PARAGRAPHVS III.
Quot modu peccetur in hoc Eccleji, '4 pr/eceptttvt.
PEccant in primis , qui abfque iufta
caufaaut legitima difpenfationc in diebus 1
ab Bcclefia prsfcriptis non ieiunant, aut ie-
iunium inchoatum foluunt : qui abftinentiam
'violant , carnibufque aut aliis cibis vetitis vef-
cuntur ; cum hac tamen differentia , quod quo-
ties quis edit cibos vetitos , toties peccet mor-
taliter: qui vero per fecundam refedionem ie-
iunium violauit , non amplius peccet , faltem
mortaliter , fi poftea pluries comedat , vt ex
fup. c. communi Theologorum confenfu docet Lay-
1* mannus.
Peccant quo que mortaliter , qui in die iciunij
crebrius comedfit aliquid , licet in exigua quan-
fiip* titate:quamuisenim (vt dicit Le/fius)fcmelvcl
dub.z iterum paucas buccellas extra refectionis tem-
pus comedere non fit nifi peccatum veniale ; fi
tamen id crebrius fiat , puta fepties vel odies,
cenfebitur effe mortale; quia crebra? ili* come-
ftiuncul*«equiuaient notabili refedioni.
Peccant etiam qui in camula feu collatiuncu-
la vefpertina notabiliter excedunt vitra quam
ieiunij ratio exigit , prout a piis & timoratis
feruari folet.
Peccant qui alios ad ieiunium violandum in-
ducunt perluafionibus , irrifionibus, aut alio
J by Google
DE IEIVHIO. Cotf
quouis modo : item caupones qui coenam feii
alteram refc&ionem apponunt iis , quos probe
fciunt ad ieiunium obligari ; quod quidem
intelligcndum eft ( vt monet Lefllus) quando «ub.
ablquc graui aliquo luo incommodo illis ne- +•
garc poflimt : & etiam quando nullum inde
fcandaiam fecuturum vident: alias fi timeatur
ne iis , quibus caena negatur , grauiiis Deum
offendant , blafphemias & comiitia proferendoj
aut aliquid fimile faciendo , poterit illis appo-
ni : qua ratione dicit Le/Iius interdum excufa-
« patres aut matres familias coenam famulis &
domeflicis in die ieiunij permittentes, ne, fi
denegetur, grauius Deum offendant: alias fi
nihil fimile timeatur, permittere non debent,
ne peccatis eorum coopercntur.
Ad hoc prasceptum quoque reduci poteffc
peccatum eorum , qui temperantia; & fobrieta-
tis in cibo & potu limites tranfgrediuntur ,
etiam in aliis diebus in quibus, nulla eft ieiu-
nandi obligatio : qui fe cibis ingurgitant , vnde
notabile damnum in lanitate percipiunt ; qui
ex nimio potu inebriantur ,feipfofquc vl'u ra-
tionis per ebrietatem priuant : qui alios ad lar-
gius bibendum inducunt , vnde fequuturam
pneuidentebrictateth : quod quidem ebrietatis
peccatum eo grauius eft , fi ex illo alia peccata
lecutura pxseuideantur , puta blafphemiae , im-
munditia , & fimilia.
*
C c v
I*
Digitized by Google
*B**B*»B**B**B*3«-
**• »&“#«*“# Hfe“ # V;
CAPVT VI.
„ Z>f cenfuru Eeclefiafticis &
irregularitate.
YeM Ensvjui nomen ex veteri Romano-
(!\gj|iura iure defumptum , ab Ecclefia vfur-
c®!if*5 patum efl ad fienificandam poenam ipi-
ritualem , per quam tomo baptizatus delin-
quens ac contumax, authoritate ipfius Eccle-
difp.i. iia; bonorum quorumdam fpiritualium vfu pri—
de ce- uatur , vt docet & fuse explicat Suares , & ple- >
furis niiisexiufxa dicendis intelligctur.
fc&.i. . ^ '
SECTIO L
Dt cenfuris in cemmuni*
CV m plurima fint & varia, quos de cen-
furis in genere a Theologis difputanrur,
nos pro ratione inftituti roftri feligemus
ea, qua; cognitu magis neceiTaxia aut vriliavifa.
funt , & paragraphis fequemibus breuitei ex-
plicabimus.
<
Digitized by
DE CENSVRIS.
PARAGRAPHVS I.
In quibus perfonis re/ideat firendarum
cenfursrum potefias.
DI C i n d v m eft poteftarem ordinariam
ferendi cenfuras refiderein pradatisEc-
defias , iurifdidionem in foro exteriori
non impeditam habentibus ; ac proinde in fum-
mo Pontifice , refpedu omnium Chrifliano-
rum; 8c praeterea in Epifcopis , Archiepifcopis,
Patriarchis 3refpedufibi fubditortim 3vt docet jn *
S. Thomas3 & fatis confiat ex perpetuo yfuto- ajfj..
tius Ecclcfise. •.. . jg.A
Eamdem etiam poteftatcm ferendi cenfuras 2,a.i’
obtinet legatus a latere 1'ummi Pontificis3 vt
habetur ex cap. Ltgatm , dc officio Legati in 6,
Item Vicarius Papreaut Epifcopi3vt Theologi
communiter docent. & habetur ex cap .Licet,
de officio vicarij. Docet etiam Suarez ^ quem
citat & fequiturBonacinaquceft. i. decenf. pu.
a ) eamdem potefiatem habere Capitulum fede
vacante, & ipfius Capituli vicarium : Item Ab-
bates y Prcruinciales 3 Bc alios regularium pras-
pofitos ac fuperiores habentes poteftatem in
foro exteriori refpedu fibi fubditorum.
Haec autem poteftas ferendi cenfuras ab Or-
dinariis delegari poteft cuilibet. Clerico priui-
Jegiis Clericalibus gaudenti , vt habetur ex cap. ’ •
vlt.de officio Ordinarij; non vero laico , quam-
uis religiofo ; nec etiam Clerico coniugaro , vt
ex communi Theologorum confcnfu docet i-/-
Bonacina fup.ac multo minus foemina;, vtha- j1
betur ex cap. DdeEt* de maioritate & obedien- eI*
tta, 8c fufriis cxplicac & probat 5 twrcs, lea. j.
• G c vj
Digitized by Google
6iz
DE CENSVRIS;
/
PARA6RA PHVS II.
In quafnam perfonsu c en fur* ferri
peffint .
Dicendum efl ferri po/Tein omnes 8c q nn£
cunque perfonas baptizatas, rationis &
doli capaces, inflatu via exiflentes,ii-
liufque fubditas «i quo cenfura: feruntur.
Di cicur i. perfonasillns, qu* cenfuris feriri
po/Tunc, debere e/Ie baptizatas , alias Ecclefia
ineas nullam obtinet iurifdiclionero , iuxta il-
lud Apoftoli : Quid mihi de iis , qui fons funt indi-
care > quod etiam conflat ex cap . Gaudemus 3 de
diuortiis , & cap. ludetis, difl. 4f •
Dicitur 2. (rationis 8c doli capaces) cenfura
enim eft peccati poena : peccatum vero praefup-
qu. i. ponit peccatorem efle rationis & doli capaceroj
de cef. vnde infert Suares & pofl illum Bonacina ,
p. 4» etiam impuberes, fi doli capaces fine , pofTe cen-
furis ple<fli : quamuis id neri non foleat, nifi
poftquam pubertatis annos attigerint.
Dicitur 4 ( in flatu via; exiflentes ) 7^on enim
caufa ( vt re(^e obfernat Gratianus ) Dominus dixst:
24 •<f quacunque ligaveritis fub terra $ fed fisper terram:
2' ojlendens J lihcet , quod viventes pro varietate me-
ritorum fueram folutre poffumtuvel ligare : demor,
tuis autem fententiam ferre non poffumus : fed ( Vt
.bprti. a jt 5 Leo ) horum caufa Dei indicio refensanda efl.
9° .ad potefl quidem Ecclefiavel Prolatus declarare
-f^uflr- mortllum aliquem , dum viuerct , cenfuras in-
cum. carri/pe . Caf'que aduerfus eum exeeutioni man-
dare, v. g. priuare illum Ecclefiaflica fepultura,
..vetare ne pro illo fuffragia aut facrificia offe-
rantur : Sc 'c contra, fi aliquis excommunica-
tus moriens contritionis & poenitentia; figna
exhibuit , a poena illius excommunicationis il-
lum eximere.no n quidem abfoluendo , fed per-
*nittendo'alus,Vt eum in loco facto lcpeliantj
Digilized by Google
~ '~Hp3fr ' *
DE CENSVRIS. «/j
ac pro illo fuflragia & facrificia offerant.
Dicitur denique ( fubditas eius a quo cenfu-
tx feruntur : ) ficut enim nullus poteft legibus
fuisauc decretis illum obligare qui non ell fibi
1'ubditus; ficnec illum adid poenis cogere, vel
renuentem cenfuris punire.
PARAGRA PHVS III.
0 b quam caufam cenfura infligantur.
DIcindvm eft cenfuras infligi ob
peccatum mortale exterius, opere com-
pletum , cum contumacia.
Dicitur r. ♦ ob peccatum: ) quia perna, vt
iufte infligatur, fupponit culpam, cum inno-
cens iufte puniri nonpoflit: vnde (vt ex com-
muni Theologorum confcnfu docet Bonacina) r
vbi non ell peccatum , ibi nullus eft cenfura; „
locas. Pu-S*
Dicitur i. ( mortale ) quod intelligi debet
de cenfuris grauioribus, puta excommunicatio-
ne maiori fufpcnfione ab ordine , interdiflo
generali, &c. ciufmodi enim poena;, cum flnt
grauiflimre , nonnifi ob culpam grauem iufte
infligi poffunc, vt docent Nauarrus , Suares,
& plurcs alij apud Bonacinam fup. & habetut
exeap, Nemo Epifioperum. 8C cap. ‘NjtUttt Sacer-
dotum ii. quadi. 5. &ex Concilio Trid. feft.a?. ibi«,
cap. j. de reform. Vnde fequitur (vt rcdle ob-
feruat Laymannus cap. f de cenfuris in com-
muni) nullam incurri cenfuram grauiorem,
quandoctinque ob ignorantiam aliquam aut ia-
aduertentiam feu imperfectionem a&us pecca-
tum commiffum non cenfcrur eflie mortale.
Qnod autem fpeflat ad cenfuras minus gra-
Ues, vt excommunicationemminorem,fufpeH-
fionem leuem i pro lcuioribus interdum & ve-
nialibus peccatis infligi poflunt, vt ex Suare,
Toleto Sc aliis docet idem Bonacina fup.
by Google
DE censvris,
Dicitur?, (exterius:) quia ob peccatum me-
re internum cenfura infligi non poteft, ctim Ec-
defia de rebus occultis & mere internis non
iudicet , vt docent Sotus, Sylucfter, Suares, &
plures alij apud Bonacinam 1'upra : 8c habetur eX
cap. Erubefcat, & cap. fient tuu . de fimonia.
Dicitur 4. (opere completum:) ad incurren-
dam enim cenfuram requiritur cifc&us comple-
tus , quem legiflator intendit cenfura punire,
v. g. fi quis ex voluntate occidendi Sacerdotem
fagittam in eum proiiciat, fed illum non attin-
gat ; tunc enim , quamuis grauiter peccauerir»
non incidit tamen in excommunicationem la-
tam contra pcrcu/Tores Clericorum.
Dicitur f. ( cum contumacia : ) cum enim
cenfura fit 'Tana medicinalU, vt dicitur cap. 1. de
fententia excom. non intelligitur per modum,
vlcionis & vindi&ae; fed exhibetur per modum,
medicina: ad hominem apeepto auertendum;
& ex confeqitenti praefupponit femper admoni-
tionem aliquam prascedentem, qua fine contu-
macia refpui non. poteft. Et de excommunica-
tione quidem confentiunt omnes , vt videre eft
apud Bonacinam fup. de reliquis vero cenfuris
idem etiam docet Suares, -Egidius, & alij apud
c. f.de eumdem Laymannum j & conftat ex cit. cap. 1.
aeni'. de fententia excomm.
PARAGRAPHVS IV-
Qu* fer mu inferendis cenfuris ob*
feritanda Jit.
FOrmA in cenfuris ferendis obfernancU'
fecudiim communem Ecclefia: praxim duo.
requirit. Primum eft , vc admonitio aliqua
pratcedat, vt habetur ex cap. Sacre , de fententia.
excomm. & ex cap. 3 \eprebenfibilu , de appella-
tionibus , & ex cap. Statutum de fententia ex-
comm-in 6, Ratio eft, quia cenfura fert ux.ran«v
DE CENSVRIS. «rft
titmin contumaces contra Ecclefiam vclfupe-
riorcm,vt fupra dictum eft : nifi autem admoni-
tio aliqua praecedat , non poccft quis cenferi
contumax. H,vc eft autem differentia inter:
cenfuras quae infliguntur pro praeteritis culpis
eluendis , & illas qus infliguntur pro futuris ca-
ucndisjquod hae non requirant admonitionem
diffindam ab ipfa lege vel prohibitione , qua:
eo iplo quo promulgatur vei notificatur , fuffi-
cicntem admonitionem continere cenfctur;ill,E
vero exprcftam & diffindam admonitionem
requirant , vt docent Suarcs r Fiiiucius , Se alij fup
apud Bonacinam.
Triplex autem regulariter admonitio pra:- 1 '**
mitti debet tribus diffindis dierum aliquorum
intcruallis, vt habetur ex cap. tmnes deam* 1 6.
q. 7. & cap. fo»^rn»rr»»«a* defenteniia excomm.
in 6. nifi nece/fitas aliqua aut rationabilis caufa.
trinam illam admonitionem aut plurium die-
rum interuallum impediat, vt habetur ex citato
cap. de lententia excomm.
Secundum eft , vt cenfura feratur in feripto, ,
quo exprimatur fpecicscenftua:qua:infiigitur,.
nomen illius cui infligitur, & caufa ob quam
infligitur; alias ferens cen furam folo verbo fine
iicriptura , mortaliter peccat, ( rtex communi fup.p*.
Dodorum conleniu docet Bonacina^incuiritq; gt
fufpenfionem abingreffu Ecdcfispermenfem:
quam etiam fufpenfconem incurrit is, qui parti
petenti fententis lata: exemplar non concedit
intra menfem ,vt habetur ex cap. Cum medici-
fiaJude fententia excomm. in 6 Eximuntur ta-
men ab hac fufpenfionis poena Epifcopi ferente*,
cenfuram fine feripto ; non enim in cicaro capite
fit mentio Epifcoporum : quando autem in cen-
fiiris fufpenfionis vel interdidi non fit expreffa
mentio Epifcoporum , certum eft ppifeoposii*.
non ligari , vt habetur ex cap. Perituto/Um de
lententia excomm. Eximuntur etiam ab hac.
poena quicunque fuperiores f cretcs cenfaram fi-
ne feripto, quando id folummodo faciunt ob
vigentem aliquam &iu&un caufam , yt obfcs-
Digitized by Google
u<5 DE CEttSVRIS;
uat idem Bonacina; qui etiam rede monet»
qubd,quamuis nulla huiufmodi caufa vrgente
illicitum lit cenfuram aliquam ferre fine fcii*
pto , ha:c tamen cenfura valida eft.
PARAGRAPHVS V.
Quinam caufa ab incurrendis cenfuris excufott.
QVntuor pr^cipuse a Theologis nume-
rantur. Prima eft ignorantia inuincibilis
feu inculpabilis tum iuristum fadi. At-
que in primis communis tUDoftoram i en t en-
tia ignorantiam inculpabilem iurisexcufare ab
inctirtenda quauis cenfura ; cum quis fcilicet in-
culpabiliter ignorat prohibitione aliqua , aut ef-
“ felegelatdaiurevel ab homine. Ratio eft quia
ad incurrendam cenfura requiritur contumacia:
fedvbi adeft ignorantia eiufmediinculpabilis,
mtlla committitur contumacia ; ergo rtec vlla
cenfura incurritor. Ita Syluefter,Naunrrus,Hen-'
q. 2 . riques^Filiudtts, Suares, & plures alij apud Bo-
pu.i. ii acinam , & habetur ex cap. z. decoriftit. in 6.
„• vnde colligitur ilium, qui fcit quidem delidum
aliquod efie diuina lege vetitum, fed nefeit iliaci
eflequoq; ab icclcfia^fpeciali lege prohibitum;
fi delidum illud committat , quamuis alloquii*
grauitcrpeccet , nullam tamen cenfuram incur-'
iere, vr Dodores fupra citati docent-
Quod autem etiam ignorantia fadi feu quali-
tatis fadi cxcufet 4 cenfuris incurrendis, afle-
runt iidem Dodores & plures alij apud eum-
dem Bonacinam : & confiat tum ex cap. Si ver»
t . de fent. excomm.tam etiam ex eo quod eiuf-
rttodi fadi vel qualitatis fidi ignorantia inter-
tteniente, nulla quoque adfit aduerfus Ecclefiam
contumaciatvnde patet cum , qui occidit faeer-
dotem putans fe occidere hominem laicum,-
quamuis grauiter peccet, non tamen incuuer*
cxcommuuicationertl.
r
■5P^Krr''^
DE CENSVRIS. fii7, s ^
Addit idem Bonacina cx Suarc , Nanarro , cC
aliis quos citat, etiam ignorantiam perna: , id
eilcenfurs, excufare ab ipfacenfura incurren-
da: v.g. illum, qui fciret quidem Sacerdotis per-
cufiionem effe diuina Sc Ecclefiaftica lege pro-
hibitam, fed ignoraret fub excommunicatio-
nispoena prohibitam effe: fi Sacerdotem per-
cutiat, quamuis peccet, nullam tamen incurre-
re excommunicationem.
Secunda caufa excufans ab incurrendis cenfu-
ris efl appellatio iufta & debite fafta: qua: ta-
men caufa locum habet folummodo in cenfuris
illis , quae lub conditione feruntur; vt quando
iudcxvel Pradatus inferior praecipit alicui fub
interminatione ccnfura* , vt aliquid faciat vel
omittat: inciufmodi enim caufa , fi appellatio
ad Superiorem fiat ante conditionis illius pofi-
tionem , cxcufabic ab incurrenda ccnfura ; non
Vero fi poftquam conditio illa pofita fuerit. Ita
Syluefter, Henriques,Nauarrus, & plurcs alij
apud Bonacinam fupra : e. g. prxeipitur alicui
fub poena excommunicationis ipfo fafto incur-
renda, vt comparcat coram iudice Ecdefiafti-
co intra tres dies; fi ab ea lententia ex caufa
aliqua rationabili appellet ante tres illos dies
expletos, appellatio impedit quominusincurrat ,
excommunicationem : non impedit autem, fi
poft tres illos dies appellationem differat.
Tertia caufa efl impotentia id faciendi , quod
fub ccnfura: alicuius interminatione faciendum
prscipicur : fiuc impotentia illa fit Phyfica , fi-
ue Moralis tantum ; quando fcilicet aliquis vel
nullomodo vel fine graui aliquo incommo-
do id faccrc non potcfl : quod fimilirer dici
debet, quando quis ob metum aliquem grauem
& cadentem in conflantem virum ciufmodi
prscepto non obtemperat, quia ( vt Nauarrus,
Suarcs, Filiucius, 3c alij apud Bonacinam do- qn.2.
centri Ecclcfis praecepta benigne funt accipien- pu.r*
da : nec credibile cflillnm cum tanto rigore^
obligare velle : proindeque, cum huiufmodi
impotentia vel metus a contumacia excufet,
4T *r \ . *
Digitized by Google
fioS DE IEIVNIO.
d um confuetudinem i cclefia? generalis r nec ta-
men reprehendi debent, qui oodeuotionem vo-
luerint abftinere. In aliquibus etiam Galliae
noftra; 'partibus conceffus eff eius carnium die-
bus Sabbathi d Chrifti Domini natali vfque ad
Puriiicationcm.
Seruatur etiam abftinentia a carnibus in fefto
S. Marci, & in tribus rogationum: quod quidem
iam. olim in Romana icclefia v/itatum fui/Te
tellatur ordo Romanus cap. de Litania minore.
PARAGRAPHVS III.
£*,f m°dh peccetur in boc Ecdtfi* praeceptum.
PEccant in primis , qui abfque iufta
caula aut legitima diipenfatione in diebus
ab Bccleiia praefcriptis non ieiunant, aut ie-
iunium inchoatum foluunt : qui abftinentiam
violant , carnibufque aut aliis cibis vetitis vef-
cunuuj cum hac tamen differentia , quod quo-
ties quis edit cibos vetitos , toties peccet mor-
taliter : qui vero per fecundam refcdionem ie-
iunium violauit , non amplius peccet , faltem
mortaiitcr , fi poftea pluries comedat , vt ex
lup. c. communi Theologorum confenfu docet Lay-
*• mannus. ’
Peccant quo que mortaliter , qui in dieieiuni}
crebrius comedut aliquid , licet in exigua quan-
*«P- titate:quamuis enim (vt dicit Le/fius ) femel vel
QUD.z iterum paucas buccellas extra refedionis tem-
pus comedere non fit nifi peccatum veniale ; fi
tamen id crebriiisfiat , putafepties vel odies,
cenfebitur effe mortale j quia crebra; illa; come-
ftiunculasazquiualent notabili refedioni.
Peccant etiam qui in camula feu collatiuncu-
la vefpertina notabiliter excedunt vitra quam
ieiunij ratio exigit , prout d piis & timoratis
leruari folet.
Peccant qui alios adieiunium violandum in-
ducunt perfiiafionibus , ixrifionibus, aut alia
*.rz
DE I E I V N I O. 609
quouis modo : item caupones qui coenam feu
alteram refectionem apponunt iis, quos probe
fciunt ad ieiunium obligari ; quod quidem
intelligcndum cft ( vt monet Leflius) quando
ablquegraui aliquo lito incommodo illis ne- 4*
garc ponunt : & etiam quando nullum inde
lcandalum fccuturum vident : alias li timeatur
nc iis , quibus caena negatur , grauiiis Deum
offendant , blalphemias 8c conuitia proferendo;
aut aliquid limile faciendo , poterit illis appo-
r.i : qua ratione dicit Leflius interdum excola-
ri patres aut matres familias ccenatn famulis 8c
domellicis in die ieiunij permittentes, ne, li
denegetur, grauius Deum offendant : alias li
nihil fimile timeatur, permittere non debent,
ne peccatis eorum coopetcntur.
Ad hoc praeceptum quoque reduci poteft
peccatum eorum , qui temperantia; & fobrieta-
tis in cibo & potu limites tranfgrcdiuntur ,
etiam in aliis diebus in quibus, nulla cft ieiu-
nandi obligatio : qui fe cibis ingurgitant , vnde
notabile damnum in Ihnitate percipiunt ; qui
ex nimio potu inebriantur ,feipfofque vlu ra-
tionis per ebrietatem priuant : qui alios ad lar-
gius bibendum inducunt , vnde fequuturam
pramidentebrictatenl : quod quidem ebrietatis
peccatum eo grauius eft, fi ex illo alia peccata
lecutura prseuideantur , puta blafphcmi* , im-
mundius , & fimiha.
C c v
l
Digitized by Google
i&rf*
■*£3**S:3sB*
W *£ wyyty HtHt y? w
CAPVT VI.
De cenfuru Eeclejiafttcis &
irregularitate.
m* NSVR.J® nomrn cxveteri Romano-
rura iure defumptum , ab Ecclefia vlur-
1 patum ell ad fianificandam poenam Ipi-
ritualem , per quam homo baptizatus delin-
2 «ens ac contumax, authoritate ipfius Eccle-
a; bonorum quorumdam fpiritualium vfu pii—
de ce- uatur, vt docet & fuse explicat Suaxes ple-,
furis niits exinfra dicendis intclligetur.
SECTIO L
De ce n furis in cemmunt.
CV m plurima fint & varia , quae de cen-
furis in genere d Theologis difputantur»
nos pro ratione inftiruci noftri /eligemus
ea, quae cognitu magis neceffaria aut vtiliavifa.
lunt , & paragraphis fequcntibus breuiter ex-
plicabimus.
Digilized by Google
DE CENSVRIS.
PARAGRAPH VS I.
Jn quibus perfotiis refnleat fsrtndarum
cenfurarum patefias.
Dr c i n d v m efl poteflatem ordinariam
ferendi cenfuras relidere in pradatisEc-
delia: , iurifdi&ionem in foro exteriori
non impeditam habentibus ; ac proinde in fum-
mo Pontifice , refpe£hi omnium Chriftiano-
rum; & prajtereain Epifcopis, Archiepifcopis,
Patriarchis , rcfpe&u libi fubditortim , vt docet |n . ,
S. Thomas,& iatis eonftat ex perpetuo vfuto-
this Eccleli*. .. g *
Eamdem etiam poteftatem ferendi cenfuras 2 a 2<*
obtinet legatus a latere 1'ummi Pontificis, vt
habetur ex cap. Legatu* , de officio Legati in 6.
Item Vicarius Papxaut Epifcopi,vt Theologi
communiter docent, & habetur ex cap.LioTr,
de officio vicarij. Docet etiam Suarez/ quem
citat & fequitur Bonacina quadi. i. de cenf. pu.
a ) eamdem potcftatem habere Capitulum lede
vacante, & ipfius Capituli vicarium : Item Ab-
bates , Prcniinciaies , 8c alios regularium prae-
politos ac fuperiores habentes potellatem in
foro exteriori refpe&u libi fubditorum.
fisec autem poteftas ferendi cenfuras ab Or-
dinariis delegari poteft cuilibet. Clerico priui-
legiis Clericalibus gaudenti, vt habetur ex cap. ’ •
vlt.de officio Ordinarij; non verolaico , quam-
uis religiofo ; nec etiam Clerico coniugato , vt
ex communi Theologorum confcnlu docet j-/-
Bonacina fup.ac multo minus foeminar, vtha- j1 ^lr
beturex cap. DiUcla de maioritace & obedien- Je,5e1,
tu, & fultus explicat Sc probat 5iwrcs, leet. j.
; Gc yj
Digitized by Google
4 i
1 X
. ^
'4 1
In quAfnam perfonat cenfur x ferri
poffint .
Dicendum eft ferri poffein omnes 8c qnaf
cunque perfonas baptizatas, rationis &
doli capaces , in flatu via; cxiftentes , il-
liufque fubditas a quo cenfura; feruntur.
Dicitur r. pcrfonasillas , qus ccnfuris feriri
poflimt, debere e/Te baptizatas , alias Ecclefia
- ineas nullam obtinet iatifdi&ionem , iuxta il-
lud Apoftoli : £htid mihi dei» , qui for» funt tudi-
tare , quod etiam conflat ex cap. Gaudemus , de
diuortiis , & cap. ludais, dift. 4f ■
Dicitur 2. (rationis & doli capaces) cenfura
enim eft peccati poena : peccatum vero praefup-
qu. i. ponit peccatorem efle rationis & doli capacemj
decef, vnde infert Suares & poft illnm Bonacina,
p. 4 . etiam impuberes, fi doli capaces fint , pofTe cen..
furis pledi : qunmuis id fieri non foleat, nifi
poftquam pubertatis annos attigerint.
Dicitur q- ( in ftatu via; exiftentes ) 7{on enim
caufa ( vt redb obfernat Gratianus ) Dominus dsxst:
quacunque ligaueritu fub terra ; fed fnper terram:
2” ojitndens /cificet , quod viuentes pro varietate me-
ritorum fnorum [oluere pojfumuevel ligare : demor,
tuis autem fententiam ferre non pojfumue : fed ( Vt
£prfc. ajt s jlco J horum caufa Dei indicio refiruanda efi.
9°.ad potcft quidem Ecdefia vel Praelatus declarare
Ruftr- morUlum aijquem , dum viuerct , cenfuras in-
cum. Cufri/pe . eafque aduerfus eum exeeutioni man-
dare , v. g. priuarc illum Ecclefiaftica fepultura,
...vetare ne pro illo fuffragia aut facrificia offe-
rantur : & e contra , fi aliquis excommunica-
tus moriens contritionis & poenitentiae ligna
exhibuit , a poena illius excommunicationis il-
lum exiroere^non quidem abfoluendo , fed per-
mittendo' aliis ,Vt eum in loco facto fcpeliontj
Diqitized by
Google
DE CENSVRIS; «ij
ac pro illo fuffragia&ficrificia offerant.
Dicitur denique { fubditas eius a quo cenfu-
ra.* feruntur : )ncut enim nullus poteft legibus
fuis aut decretis illum obligare qui non cft libi
iubditus ; fic nec illum ad id poenis cogere, vel
renuentem cenfuris punire.
£3
Cb quam caufam cenfura infligantur.
DIcendvm eft cenfuras infligi ob
peccatum mortale exterius, opere com-
pletum , cum contumacia.
Dicitur r. * ob peccatum : ) quia poroa , vc
iufte infligatur, fupponit culpam, cum inno-
cens iufte puniri non poffit : vnde (vt ex com-
muni Theologorum confcnfu docet Eonacina)
vbi non eft peccatum , ibi nullus cft cenfura
locus.
fup.
pu.j.
Dicirur i. (mortale) quod intelligi debet
de cenfuris grauioribus, puta excommunicatio-
ne maiori , fufpcnfione ab ordine , inrerdifto
generali, &c. ciufmodi enim poena: , curo flnt
grauiffimse , nonnifi ob culpam grauem iufte
infligi po/Tunt, vt docent Nauarrus , Snares,
& plurcs alij apud Bonacinam fup. & habetur
cx cap. Nemo Epijcoperum. & cap. Sacer-
dotum ii. quadt. 5. &ex Concilio Tiid. fcfl.23. ibid,
cap. j. de refbrm. Vnde fequitur(vt reifte ob-
feruat Lay mannus cap. y de cenfuris in com-
muni) nullam incurri cenfuram grauiorem,
quandocunquc ob ignorantiam aliquam aut ia-
aduertentiam feu imperfedionem a&us pecca-
tum commiflum non cenfetur effe mortale.
Quod autem fpectat ad cenfuras minus gra-
ues, vt excommunicationem minorem, fufpea-
flonem leuem , pro lcuioribus interdum & ve-
nialibus peccatis infligi podunt, vt ex Suare»
Toleto & aliis docet idem Bonacina fup.
Digitized by Google
#4. DE CEN S VR IS.
Dicitur (exterius:) quia ob peccatum me-
re internum cenfura infligi non poteft, cum Ec-
defia de rebus occultis & mere internis noti
iudicct ,vt docent Sotus, Sylucfter, Suares, Sc
plures ali} apud Bonacinam lupra : 8c habetur cX
cap. Erubefcat, 8c cap. Jient ruu , defimonia.
Dicitur 4. (opere completum:) ad incurren-
dam enim ccnfuram requiritur c£fe<ftus comple-
tus , quem Icgiflntor intendit Centura punire*
v. g. fi quis ex voluntate occidendi Sacerdotem
fagittam in eum proiiciat, fed illum non attin-
gat; tunc enim, quamuis grauiter peccauerir»
non incidit tamen in excommunicationem la*
tam contra percu/Tores Clericorum.
Dicitur f. ( cum contumacia ; ) cum enim
cenfura fit "Tana medicinalu, Vt dicitur cap. 1. de
fententia excom- non intelligitur per modum
vltionis & vindi&at; fed exhibetur per modum,
medicina; ad hominem apccatto auertendum;
& ex conlequenti prjefupponit femper admoni-
tionem aliquam pra:cedentem,qua: finecontu-
. macia refpui non. poteft. Et de excommunica-
tione quidem confenriunt omnes, vt videre eft
apud Bonacinam fup. de reliquis vero cenfuris
idem eriam docet Suares, aEgidius, & alij apud
Cf.de eumdemLaymannum ;& confiat excit, cap. 1.
«en f. de fententia excomm.
PAJR.AGRAT H V S IV-
<£«< for mu in ferendis cenfuris ob -
feruanda fit.
FO x. m A in cenfuris ferendis obferuanda'
fecudiim communem Ecclefi* praxim duo.
requirit. Primum eft , vt admonitio aliqua
pratcedat, vt habetur ex cap. Sacrt , de fententia.
excomm. & ex cap. 7 \eprehtnfibilu , de appella-
tionibus, & ex cap. Statutum de fententia eX-
comnuin 6, Ratio eft , quu ccnfma fcrtur.tan-.
Digilized by Google
DE CENSVRIS. 6xf
tum in contumaces contia Ecclefiani velfupc-
riorcm,vt Cupra diclum eft : nifi autem admoni-
tio aliqua procedar , non poteft quis ccnleri
contumax. Hoc eft autem differentia inter;
cenfuras quo infliguntur pro proteritis culpis
eluendis , & illas quae infliguntur pro futuris ca-
nendis; quod ha: non requirant admonitionem
dillintftam ab ipla lege vel prohibitione , qua:
eo ipfo quo promulgatur vel notificatur , fuffi-
cientem admonitionem continere cenfcturjillo
vero expreflam & diftin&am admonitionem
requirant , vt docent Suares , Filiucius , 8c aUj
apud Bonacinam.
Triplex autem regulariter admonitio pro-*
mitti debet tribus diftindis dierum aliquorum
interuallis, vt habetur ex cap. amnes dectm a i 6.
q. 7. & cap. Conjhtutionerm de Cernentia excomm.
in 6. nifi neceffitas aliqua aut rationabilis caufa
trinam illam admonitionem aut plurium die-
rum intcruallum impediat, vt habetur ex citato
cap. de lententia excomm.
Secundum eft , vt cenfura feratur in feripto».
quo exprimatur Cpecies cenfura: qua; infligitur,^
nomen illius cui infligitur, & caufa ob quam*
infligitur; alias ferens cenfuram folo veibo fine
licriptura , mortaliter pcccat, ( vtex communi fup.p*.
Dodorum conlenfu docet Bonacina^incurritq; g,
lufpenfionem abingreflii Ecdcfiopermenfem:
quam etiam fufpen&onem incurrit is , qui parti-
petenti fententio lato exemplar non concedit
intra menfcm,vt habetur ex cap. Cnm medui-
nalude fententia excomm. in 6 Eximunturra-
men ab hac fufpenfionis poena Epifcopi ferente*,
cenfuram fine feripto ; non enim in citaro capite
fit mentio Epifcoporum : quando autem in cen-
fhris fufpenfionis vel interdidi non fit exprefla.
mentio Epifcoporum , certum eft Epifcopos ii*,
non ligari , vt habetur ex cap. Periculofum de
lententia excomm. Eximuntur etiam ab hac.
poena quicunque fuperiores feretes cenfaram fi-
ne feripto , quando id folummodo faciunt ob
vigentem aliquam &iuft<un caufam , yt.obfct-
V;
Digitized by CjOOqIc
DE CENSVRIS. di 7 V V
Addit idem Bonacina ex Suare , Nanarro , ce
aliis quos citat, etiam ignorantiam pcena: , id
eft cenfura», excutere ab ipte cenfura incurren-
da:v.g. illum, qui fciret quidem Sacerdotisper-
cuffionem efle diuina & Ecclefiaftica lege pro-
hibitam, fed ignoraret fub excommunicatio-
nispoena prohibitam clTe: fi Sacerdotem per-
cutiat , quamuis peccet, nullam tamen incurre-
re excommunicationem.
Secunda caufa cxcufansabincurrendis cenfu-
ris eft appellatio iufta & debite fa&a: qu« ta-
men caufa locum habet folummodo incenfuxis
illis , qu* fub conditione feruntur; vt quando
iudex vel Pradatus inferior praecipit alicui fub
interminatione cenfura: , vt aliquid faciat vel
©mittat : in ciufinodi enim caute , fi appellatio
ad Superiorem fiat ante conditionis illius poli-
tionem , excutebic ab incurrenda cenfura ; non
Vero fi pollquam conditio illa pofita fuerit. Ita
Syluefter, Hcnriques,Nauarrus, &pluresalij
apud Bonacinam fuprare. g. praecipitur alicui
fub poena excommunicationis ipfo fa<fto incur-
renda , vt comparcat coram iudice Ecclcfiafti-
co intra tres dies; fi ab ea lententia ex caufa
aliqua rationabili appellet ante tres illos dies
expletos, appellatio impedit quominus incurrat 1
excommunicationem : non impedit autem, fi
poft tres illos dies appellationem differar.
Tertia caufa eft impotentia id faciendi , quod
fub cenfura: alicuius interminatione faciendum
pnecipitur : fiue impotentia illa fit Phyfica , fi-
ue Moralis tantum ; quando fcilicet aliquis vel
nullomodo vel fine graui aliquo incommo-
do id facere non poteft : quod fimilirer dici
debet, quando quis ob metum aliquem grauem
& cadentem in conflantem virum ciufmodi
praceptonon obtemperat, quia ( vtNauarrus,
Suarcs, Filiucius, 8c alij apud Bonacinam do- qn.t.
centri Ecclcfix praecepta benignefunt accipicn- pUV
da : nec credibile eft illam cum tanto rigore ”
obligare velle : proindeque, cum huiufinodi
impotentia vel metus a contumacia excuftr,
v * .
V"'Vr I
Digitized by Google
618 DE CENSVRIS.
excufat etiam a quauis cenfura incurrenda.
Quarta denique caufaeft voluntas & inten-
tio illius, in cuius fauorem lata eftcenfura ali-
qua : v- g. ii quis creditor ab Ecdefiaftico iu-
dice obtineat, fententiam excommunicationis
aduerfus debitores fuos, nili intra fex menfes
reftituant ; proroget vero poftea infeio illo iu-
dice, terminum illum vfque ad annum ; debi-
tores illi nonnifi poft annum clapfum incur-
rent excommunicationem , vt fupra citati Do-
"P" dores afferunt apud eumdem Bonacinam.
PARAGRAPHVS VI.
qu.?.
pu.i.
Sup.
Quis abjoluere pcjfit a cenfura , & quet
requirantur dtjfrofitiones in eo
qui abfoluitur.
A Cenfnris, quae nemini rcfcruantur,abfoI-
uere potett quilibet potcllatem habens
abfblucndi a peccatis mortalibus , vr do-
cent Nauarrus,Sotus,Suares, Sc alij apud Bona-
cinam : a cenfuris vero tefcruatisabfoluerepo-
tcft, qui ea tulit, vel eius Superior aut Succefior
aut Delegatus , vt ex communi Dodorum con-
fenfudocet idem Bonacina; & habetur ex cap.
Per t»ay &ex cap. S4c™,defentet.excomm.Imd
Epifcopi a quibufuis delidis annexam cenfu-
ram Fape referuatam habentibus abfoluerc pof-
funt , dummodo delicia fint occulta; ideftnon
fint publica, vel notoria , aut famofir , nec dedu-
da ad forum contentiofum , vt ex communi
Dodorum fententia docet idem Bonacina. In
articulo vero mortis poteft quilibet Sacerdos,
etiam fufpenfus & degradatus , abfoluerc d qui-
buflibet cenfuris, vtintradatude Sacramentis
cap. f. didum cft: cum onere tamen ,vt qui
ficabfolutus eft , fi periculum euadat ,fuperio
teni adeat exeeuemus id quod fibi ab co niti
DE CENSVRIS. 6ri)
f«ibetur,vt habetur ex cap. £m . de fentent.
excomm. in 6.
Ad abfolutionem autem a cenfuris ex parte
abfolucntis nulla certa verborum forma neccf-
faria cft:fed fufficiunt quacunque verba ore
prolata, vel feriptis expreifa, quibus ipla abfo-
lutio exprimatur , vt docent Suares, Filiucius,
& alij apud Bonacinara. , fupM>
Ex parte vero illius qui abroluitur , duo pras-
* fertim requiruntur; fcilicet ipfius abfolutionis
petitio, & debita fatisfadio,fi cenfura ob illa-
tum alicui damnum illata fit, aut faltem fuffi-
ciens cautio de illa pradtanda : & praeterea fi
ccnfura inflida fit ob aliquod graue delidum,
debet abfoluendus fub iuramento polliceri, fe
non amplius tale crimen patraturum , feque in
pofterum mandaris Ecclefire obtemperaturum,
vt docet idem Bonacina. pim.
In abfolutione vero folemni a cenfuris de- vlt.
bent ea feruari; qua; in Rituali Romano aut
aliis cuiufque Dioecefis propriis prsefcribun-
tur.
PARAGRAPHVS VII.
Quotuplex Jit cenfura EccUfixfiica.
MVitiplbx eft cenfura: alia fiqui-
dem cft cenfura i h*re , qu«fi lege aliqua
aut canone fertur; & tadiu viget, quam-
diu ipla lex aut Canon vim firam obtinet: alia
ab homine . quaealudice, aut Superiore fertur,
non per modum legis, fed per modum fenten-
tireiudicialis , feu praecepti temporalis & tranfi-
torij : 8c hrec cenfura illo mortuo cedat.
Alia item eft cenfura lata fintenti* , quas ipfo
fado incurritur abfque alia iudicis fententia:
alia comminateria feu ferenda fententia . quas non
incurritur ante fententiam iudicis- Ex terminis,
autem quibus cenfura fertur diguofei debet, aa
Digitized by Google
paragraphvs i.
De Excommunicationi.
EXcommvnicatio duplex eft, alia
maior , alia minor , Excommunicatio ma-
ior eft cenfuraEcclcfiaftica , qua homo ba-
ptiratus priuatur communione fidelium , id clt
participatione aliquorum bonorum , qua; funt
fidelium communia. Non dicitur priuarc parti-
cipatione omnium bonorum, led tantum ali-
quorum ; non enim priuat c. c. gratia, fed priua-
tionem illius perpcccatum $£ cbtumaciam pr*.
fupponit: imofieri poflctvtquis perfedhe con-
tritionis acbu gratiam recupera flet , priufquam
ab excommunicatione abfolueretur. Similiter
non priuat bonis /piritualibus particularibus,
v. g. effeclu orationum, quas aliquis priuatim
pro excommunicato offert ; fed tantum com-
munibus qua: ( vt docet Bonacina & alij com-
muniter) fex praffertim numerantur.
Primo enim priuat adminiftratione Sc rece-
ptione Sacramentorum.
Secundo participatione fuffragiorum com-
munium Ecclefi*,qua fcilicct a Clericis qua-
tenus Ecclefia: Miniftris , pro fidelibus offe-
runtur.
Tertio iure audiendi Miffam , & a/fiftendi
officiis diurnis publicis: tenetur tamen Cleri-
cus in /acris conftitutus aut Beneficiatus,quam-
uis cxcommunicatus, priuatim fo lus officium
recitare ; fed in illa recitatione abftinere debet
ab illis verbis: vobijeum . vt docent Na-
uarrus , & alij apud Bonacinam:
Quarto cle&ione paffiua ad quaeuis beneficia
& dignitates Ecclefiaiticas.
Quinto lepultura Ecdefiallica.
Sexto communicatione omftihumana &d-
difp.i
de ex-
com,
q.2.p,
i -Sc
fcq.
fiiprai
■V •
Digijied.by i.
4z* DE CENSVRIS.
iiili cum aliis fidclibus:quodDo<fiores hoc vcr-
t ilctslo exprimunt :
l Os , orare, vale, communit, menfa negatur.
Os , fignificat allocutionem, confabulatio-
nem, fiue ft.it perliteras, nutus, aut alia ligna:
Item qusecunque alia ligna exteriora amicitia:,
vt ofcula, amplexus, &c.
Onire, fignificat fimul cum excommunicato
orationem facere, diuinum officium recitare,
&c.
Vale, id ell excommunicatum lalutare,aut
honorem aliquem yerbisaut geltis, illi exhi-
bere.
Communio , id clt quasuis focietas cum ex-
communicato inhabitatione, vel exercitio, auC
contracflu.
Menf*. id cll fimul cum illo & in eadem
menta comedere.
Quas communicationes cum excommunica-
to prohibentur , in quantum per illas vnio 8c
amicitia mutua inter fideles fouctur.
Qui^autcm cum excommunicato communi-
cant, peccant ; grauitet quidem ac mortaliter, fi
Iia?c communicatio fiat in diuinis; venialiter
vero, fi in aliis cafibus: & qui cum illis com-
municant incurrunt minorem excommunica-
tionem, qua? priuat tantummodo 1'ufccptione
Sacramentorum , & electione paffiuaad benefi-
cia aut dignitates Ecclcfiafticas , vt habetur ex
cap. fi celebrat, de Cleric. exc om. miniftr.
Sunt tamen hic duoobferuanda. Primum ell
id quod habetur in Bulla Martini V.qua? inci-
pit: ^Ad euitanda , 8c confirmata fuit a Leo. X.
in Concilio Lateran. referturque a Nauarro
cap. 27. nu. $f. qua quidem fummus Pontifex
ad euitanda animarum pericula llatuit, vt ne-
mo deinceps quemquam ratione alicuius fen-
tentia? aut cenlura? Ecclefialtica a iure vel ab
homine generaliter promulgata? in Sacramen-
torum aaminiflratione , receptione , aut aliis
quibufeunque rebus diuinis vel externis vitare,
aut interdictum, obferuare teneatur j nifi fen.
4
J
I
DE CENSVRIS.' 6zy
tentia vel ccnliira ei ulmo di contra certam per-
fonam , Collegium , Ecdefiam , &c. fpcciali-
ter a iudice puolic.ua vel dcnunciata fuerit , eo
excepto, qui ob factilegam manuum iniedio-
nem in Clericum excommunicationem canonis
notorie incurrerit, vt fa&um eius nulla tergi-
nerfacione celari &nuJlo iuris fuffragio cxcula-
li poflit: nam ab eiufinodi etiam non denun-
ciati communione abftinendum cft. Pofte.i ve-
ro fubiungitur : Per hac aurem non intendimus ip-
fos exctmnmnicatos , fuffien/os , intercis ths tn alique
fitblcuare vel quomodolibet tu fujfragan ; id cil(vt p
explicat Laymannus) quod, quamuisin com- 1 ar'
modum aliorum hac Pontificis indulgentia vti
poflint excommunicari illi, qui non funt de- ce.
nunciati, aut notori) Clericorum pcrcufiores: coia
quando tamen agitur de i piorum excommuni-
catorum commodo, eadem hac indulgentia ipfi
fui&agari minime polfit.
Secundum eft, ratione necc/fitatis vel vtilita-
tis vel pietatis licitam interdum efle communi-
cationem aliquam cum excommunicato etiam
denunciato , vel notorio Clericorum percuflo-
re: vnde Dodorcs ex c.rp. Quantam multos ii.
quieft. %. caufas aliquas colligunt , ob quas eiuC- '
modi communicatio licite haberi poreft,quas
hoc verficulo communiter exprimunt.
Utile , lex , humile, res ignorata , necejje.
Vnle . fignificat vtiliratem fpiritualem ex-
communicari, aut illius qui cum eo commu-
nicat-
Lex , obligationem illi reddendi , quod ei ia-
fte debetur; vt fi debitor creditori mutuum
reftituat ; fivxorviro debitum coniugale red-
dat.
Humile, defignat fubiedionem & obfequiumj
quod filius parenti , feruus domino deferre te-
netur.
7 {es ignorata , iuris aut fadi ignorantiam in-
uincibilem, leu inculpabilem.
Neccjfe , neccllitatem fpiritualem , aut etiam
temporalem fi fit notabilis : vnde licitum fit
614. de CENSVRIS.
V. g. in graui neceflitate corporali eleemofynam
pecerc & accipere ab excommunicato denun-
ciato.
• *
Quiret aliquis quot fint & quinam cafus , ia
quibus excommunicatio maior incurritur; mi-
norem fi quidefh conftatvnico fbliun cafu in-
curri, communicatione fcilicetcum excommu-
nicato in cafibus iupra explicatis. Relpondctur
m duobus .gcnerntim cafibus incurri. Primo
quando fit vel omittitur aliquid quod a iure
prohibitum eft : vel prailcriptum fub poena ex-
communicationi jpfiji faiffco incurrenda. Se-
cundo quamjo ifedipi B^cleSaitico vel Pnelato
aliquid fub poena excommunicationis ipfo fa-
Cko incurrenda; praecipieflfi monitiones ali-
quas eo fine adhibenti non obtemperatur.
Et primi quidem generis excommunicationes
plurima & maxime diucrfa per totum iuris
canonici corpus palfim pro variis caufis 8c
lib.l. euentibuslat3ereperiuntur,qua a Toleto fum-
cap, ma cura colle&a: funt, & apud illum videri
18- 19 pofiiint; quas proinde hic figillatim recenfere
&c. «iniis prolixum foret , & inllituti nobis propo-
fiti limites excederet Vnum tantum caliim,
qui frequentius accidere poteft, hic breuiter
adnotabimus, qui habetur cap. Si 9»«, 1 y. qu.
• 4.. his verbis , fi quis fkadente diabolo in Clericum
vel monachum manus violentas tniecerit , anathema-
tis vinculo /Ubiaceat. Ad cuius canonis intelli-
gentiam obferuandum ell , hac voce: fi quit
comprehendi omnes vtriufque fexus, ordinis, at
dignitatisperfonas,qua:funtexcommunicatio-
nis capaces. Nomine Clerici intelligi,non mo-
do illum , qui in fiicris vel minoribus ordinibus
confticutus eft , fed eum etiam, qui prima ton-
iura initiatus eft, dummodo priuilegium Cleri-
cale non amiicrit: amittitur autem illud priui-
legium primo degradatione, vt liquet cx cap.
Degradatio > de pasnisin 6. fecundo profeilione
artis alicuius indecentis j puta hiftrionis, leno-
nis , cauponis , vt habetur in 6. & in Clemeuf.
capite de vita honefta Clericorum : tertia
bigamia.
Digitized by Google
DE CENSVRIS.
bigamia, vt conflat ex cap. Nuper de bigamis.
Imo Bannes , Suares , & ali j apud jLaymannum
docent Clericum non gaudere priuilegiis di<fli part.4
canonis , nifi Clericalem habitum & tonfuram cap.f.
deferre folitus fit; vel beneficium Ecclefiafti- de ex.
cum poffideat: vel alicui Ecdetia: ex mandato
Epifcopi deferuiat : Additque Laymannus Cle-
ricum in Ineris conftitutum , fidimiflo habitrr
& tonfurafe negotiis fccularibus irr mi fceat, ad-
monituique ab Epilcopo non emendetur, amit-
tere pritiilegiu canonis , vt habetur ex cap.
dienriii, & cap. 2. de lententia excomm*
non tamen priuilegium fori ; vnde, fi a iudicc
fkculari in aliquo crimine deprehendatur fine
habitu Clerici, poftularcpotcftjvt ad proprium
iudicem Ecclefiafticum remittatur; quod illi a
iudice fatculari recufari non debet.
Nomine Monachi comprehenduntur Reli-
giofi profcfTi,autconuerfi , & etiam nouitij : in-
tclliguntur etiam Moniales profeffe , aut con-
uerfe, velnouitiae.vt habetur cap. Cum illorum,
&cap. De Monialibu* de fentent. cxcomm. ifc
cap. l{eligtofo de fentent. excomm. in 6.
Ver manus violentas , fignificatur quaiuis exte-
rior actio iniuriofa feu contumeliofa contra per-
fbnam Ecdefiafticam vel Religiofam; v. g. cura
percutere manu vel pede, cum violenter detine-
re, aliquid ab co violenter eripere, eum confper-
gereaqua, puluere, aut aliquid fimile attentare,
quod eum notabili aliqua contumelia afficere
cenfeatur , vt fufiiis explicat Bonacina : qui re- difp.t
<fle obferuat non incurri excommunicationem, deex.
fieiufmodi manus iniedio fiat ex aliquo fubito qu.4.
& indelibcrato animi motu; aut fiiniuria vel pu-I»
contumelia illata, viri prudentis iudicio , talis
non fit, qute ad peccatum mottnle fufficiat.
? Circa excommunicationes poflerioris gene-
ris, cum vt plurimum fetantur a iudicc Eccle-
fiaftico,non modo cotra eos qui crimen aliquod
comrniferinc, vt iis quorum ir.terefl fatisfaciariic:
fed etiam contra illos, qui crimen aliquod com-
sftifTam efle pxobe fcientes , illud denunciaxc
Dd
6z6 DE CENSVRIS.
aut reuelare noluerint : difficultas eft , vrrum in
quibufuis cafibus teneatur quis iudrci denun-
ciationem aut declarationem eiufmodi fub pce-
na excommunicationisimperantiobtemperarcj
& nififiat , vtrum femper excommunicationem
incurrat. Pro cuius refolutione dicendum eft
varios cfle cafus,in quibus nulla eft obligatio
ad eiufmodi reuelationeni feu denunciationcmj
ac i'roinde nulla ex omiffione illius incurritur
excommunicatio : ad cafus autem illos dignol-
fup.q. cendos fcquentes regul* communiter a Dodo-
6-pu. iibus proponuntur, vt videre eft apud Bonacina,
1, Prima regula eft neminem teneri in dolidis,
qua: in proprium damnum ab aliis commiiTa
Tunc, fcu in propria caufi , denunciare delin-
quentem ; nifi fime publicum*^ commune
bonum id poftulet: ciim quilibet pollit iniurias
fibi factas condonare.
Secunda regula eft , neque etiam obligatio-,
nem eflcr demandandi quando cxtalidenuncia-
tione notabile aliquod damnum aut periculum
imminet denuheianti $ neque enim lex humana
aut prtsccptum fuperioris cum tanto incommo-
do ccnfetur obligare .• vnde fequitur neque
vxorem teneri ad denunciandum crimen mari-
ti,neque maritum vxoris , neque lilium patris:
quia Icilicet damnum mariti vel patris non po-
teft non redundare in vxorem aut lilium , vel e
contra : imo Auila&alij Dodoresapud cum-
dem Bonacinam hanc regulam extendunt ad
gcneros,foceros, fratres, & alios intra quartum
gradum, & etiam ad feruos& domcfticos;quan-
do ex tali denunciatione inimicitia: , rixa: , aut
alia limilia incommoda oriri poliant : exci-
piuntur tamen crimina illa , qua: vergunt in
maximum communitatis autreipublica: detri-
mentum, qualia lint crimen Irnelis, lazfz ma-
jcftatis , Scc. bonum enim commune pra?fera
debet bono particulari
Tertia regula eft neminem obligari ndreue-
Lmdum id, quod nouitexfecrcto naturali: v-g.
quando quis confilij velauxilij petendi gratia»
D E C E N S V R I S. Gy*
pto falute animae vel corpons aut pro defentio-
ne honoris, bonorum , &c. crimen fu um alicui
fub lecreto manifeftauit: qua ratione Medici»
Aduocati , obAetriccs , &c. non tenentur » imo
non debent rcuelareid, quod' hac tantum ra-
tione cognouerunt.
Quarta regula cA , neminem obligari ad de-
nuntiandum crimen illud, quod fcit probari no*
polle : v.g.is qui folus vidit fortii aliquod com-
mitti, quod nullis aliis teAibus aut indiciis fcit
probari polle} nonteneturad illud denuncian-
dtim:crimen enim quod probari non poteft , ita
fe habet, acfinefcirctur , vt colligitur ex capite
Qualiter & quando de accufationibus : excipitur
tamen crimen hasrefis , aut aliud vergens in gra-
uc damnum comunitatis , quodfcmper denun-
ciandumeA,vt docent Bannes, Filiucius, &alij
apud cumdem Bonacinam : quod fimiliter di-
cendum eA, quando quisnouit impedimentum
aliquod Matnmonij vnus enim tcAis fufticit
ad impediendum matrimonium , vt habetur
* cap- Pojlea , de fponfalibus.
Quinta regula cft, nullam efle obligationem
reuclandi ea , quas vere &cum certitudine ali-
qua morali non cognofeuntur , ita vt denuncia-
tio illa nulla in foro externo fidem facere polfit,
qualia funt quae audita funt ex rumore aliquo
incerto , vel a perfonis aliquibus qute non fune
fide dignas, vel quando quis audiuit a fide digno
fed non meminit quis ille fit, a quo audiuit:
Item quando audiuit ab eo , qui iam denuncia-
uit. Addit idem Bonacina nec etiam obligatio-
nem efle reuelandi , quando certo vel probabi-
liter creditur, nullum remedium fniAa ciufmo-
di reuclatione adhibendum efle a faperiore.
EA autem hic obferuandum excommunica-
tionis fententiam fiue a lege, fiue ab homine
nunquam ferri pofiecontra communitatem ali-
quam aut Collegium , vt habetur cx cap. 7 \oma~
«<*,de excomm. in 6. Ratio cA,quia ( vt ibi dici-
tur ) Exinde contingere fcjfet innoxia hmufmedi
ftnttma irretiri ; proindeque , in ifla duntaxatde
Dd ij
6z$ DE CENSVRIS.
eallegio vel communitate . quos culpabdts ejji centift*
nt , promulgari debere.
~P A RAGRAPHVS I I. ”
.. De fufpcnjione.
SVfpenfio eft ccnfura iccicfiaftica, qua pro-
hibetur alicui perfona icclefiaftica: vfns
feu exercitium officii vel bcncficij sccle-
num. fiaftici. Ita ex commudi Dbftorum. fementia
ipx. Nauarrus. Ex qua definitione intelJigitur mul-
tiplicem efle fufpenfiprtem : alia eft enim ab of-
ficio tantum , fitie officium fit ordinisfiue iuril-
didionis : aliadb^nCi^&p tantum , feu ab admi-
iiiftrationc & frudibus belWfiaj percipiendis:
alia ab officio 8c beneficio limul. Rursus alia
fufpcnfio cft ab officio in totum, quando quis
priuatur omni vfu offici] fui: aliaeftab officio in
partem , qualis cft illa qua v. g. quis fufpcnditur
ab audiendis confeifionibus , lion vero ab aliis
Sacramentis adminiftrandis. Alia prauerca eft
fulpenfio temporalis, qua: fertur ad ccitum tem-
fupra. pus, & illo clapfo celfiir, nec cft opus abfolutio-
ne , vt docet Nauarrus : alia quse nullo termino
temporis circumfcribitur. Alia denique eft fuf-
pcnfio poenalis, alia medicinalis : pomalis efc ea,
qua: fertur in punitionem & vindidam delidi.
commilfi , vt quando quis fufpendicur ob pec-
catum mere praeteritum; qua: quidem non fer-
tur per modum cenfurx,fedper modum pernat,
difp. vtobferuac Bonacina: medicinalis eft illa , qua
?• intenditur emendatio delinquentis ; & ha:c eft
fufp. proprie cenfura-
pu. I. (loi_ autem fufpenfionem violat, excrcetque
adum d quo fufpenfus eft, peccat mortaliter»,
nifi materia: leuitas excufet : &, fi fufpenfionenv
illam violee per exercitium folemne ordinis ali-
cuius maioris d quo fufpenfus eft , incurrit irre-
gularitatem, vt docent Suar es, Nauarrns» & ali j-
Pu-4' apud Bonacinam , & ex dicendis conftabit.
Sunt autem varia: fufpenfionesin iure: & eas»
qua: frequentius incurri poliunt, hxc bieuiter
mbiicicmus.
Digitized by Q
DE CENSVRIS. 629
Prima eft contra Clericum cocubinarium no-
torium , vt habetur ex cap . dc cohabi-
tationc Clericorum 8c mulierum : quamuis au-
tem Bonacina 8c quidam alij Do<fior es quos ci- lupra.
tat, exiftimentfufpenfionem illam non incurri, pu.f.
nifipoft fententiam iudicis pratmilTa monitio-
ne ; nihilominus Toletus aflerit fulpcnfionem lib. I.
illam ipfo fa&o incurri ante quamcunque fen- C- 47»
tentiam. Certe Concilium Ttidentinum graues
decernit pernas contra Clericos concubinarios: fefT.
pr*terqua enim quod innouat poenas antiquis 4f’
canonibus latas; ftatuit prceterei vt,fi a Superio- c.14»
tibus admoniti non refipxlcant , prinatione be-
ncfidorum,exceramuhicationemaiori,fufpen-
fione ab ordinibus , inhabilicate ad qua:cunque
beneficia, officia , & dignitates , incaicexatione
•& aliis fimilibus pernis pleftantur.
Secunda eft contra recipientem facros ordi-
nes fub titulo ficlo patrimonij vel benefici), vt
colligitur ex Bulla Pij V. qua: incipit Humanus
Pontifex, vt docent Quarenta, Suare$,Filiucius,
&alij apud Bonacinam fup. quamquam Tole-
tus exi (Umet fiifpeufior.er.t illam ner. inenni
ipfofafto , fcd arbitrio Epifcopi infligenda cfle.
Tertia eft contra eum qui facros ordinesre-
ccpit extra tempora per Ecclefiam conftituta,
vel ante legitimam aetatem , vel abfque litteris
dimifToriis , vt habetur in extrauaganti Pij II.
qur incipit: C»r»exftcrorum , & in altera extra-
uaganti Sixti V. qua: incipit : SanElum ^ fal».
tare , vtdocent Suares , Nauarrus , & alij apud
Bonacinam fup. A quafufpenfionef vt ibidem
dicitj abfolucrepoteft Epifcopus > fi dcli&um
occultum fit; id eft, fi non fit notorium, nec de-
duftum ad forum contentiolum.
Qua:resvtrum recipiens ordines non feruatis
interftitiis in currat fufpenfionem aliquam. Ref-
pondetut non incurrere, quarauis peccetis, qui
interftitia non feruat; nifi id fiat licentia Epi-
fcopi , aut confaetudine aliqua excufetur.
(Quarta eft contra fafeipientem duos facros
ordinesin eodem die, aut duobus diebus con-
Dd iij
Digitized by Google
DE CENSVRIS.
tinnis & immediatis; qui quidem fu/penditar
ab exccutionc pofterioris , vt habetur ex capite
Littera* de tempor. ordinationum : fimilitcr
fiifcipiens eodem die minores ordines cum fub-
diacenatu, vt ibidem dicitur. Et haec fufpenfio
Papas referuatneft, vt docet idem Bonacina:
©bfernat camen JLaymannus traifl. 9. cap. xo.
de Sacramento Ordinis Cardinalium congre-
gationem fuper feff. ij. Concilii Trid. cap. if.
declara/Te eum , qui x regionis confuetudine
vnoeodemque die quatitor minores &fubdia-
conatum recipit \ nullaip incurtere fu/penfio-
ncm. ' ... ,* Ji
Quinta *ft<ontra -Clericum qui vacante fede
Epi/copali , 8cnon arclatus occafione benefici}
recepti aut recipiendi, ordinem aliquem facrum
recipit cum dimiflbtiis Capituli, vt habetur in.
Concilio Trid. feiT. 7* cap. 10. de teform. vbi
prohibetur capitulis Ecclefiarum , ne fede va-
cante infra annum ddie vacationis dent litteras
dimiflorias, nifi vrgente aliqua neceflitate; alias
(latuit , vt Capitulum interdifto Eccleliaflico
lUbiaceat ; & fic ordinati ad beneplacitum fu-
turi Praelati fine ab ordinibus fufeeptis iplb
fafto fufpenfi.
Sexta efl contra Clericum, qui per faltum re-
cipit Ordinem fuperiorem , antequam recepe-
rit inferiorem ; v. g. Prelbyteracum ante Dia-
conatum ,vt habetur cap. vnico de Clerico pet
laltum permoto, &ex Conc.Trid. feff. z^. c. 14.
Septima eft contra eum , qui recipit Ordines
ab Epifcopo excommunicato, fufpenfo,aut in-
terditio , denuntiato ; vel etiam fimonraco pet
fententiam declarato , vt habetur cap. 1. & 2.
defchifmat. & cap. Si quis, 1. quadi.
O&aua eft contra eum, qui recipit fcienter ali-
quem ordinem per fimoniam , quamuis occul-
tam, vt habetur cap. Per tuas de fimonia.
Nona contra eum, qui excommunicatione ali.
qua irretitus fcienter ordinem recipit, vt habe-
tur cap. Cum illorum de fent. excomm-
Decima contra eum , qui furtiue aliquem
DE CENSVRIS. 6? t
ordinem recipit; id eft qui inf rio Epifcopo non
vocatus vel approbatus ad Ordines fufcipien-
dos accedit; aut qui alio prarmilfo , quifuo no-
mine examinetur , vocatus» deinde proprio no-
mine Ordines recipit, vt habetur cap-i.de eo
quifurtiue, &c.
Vndecima contra Sacerdotem tam farcula-
rem quam regularem coniungentem in matri-
monium vel benedicentem fiubditos alterius
Parochi® abfque licentia Parochi vel Ordina-
rij , vt habetur in Cone. Trid. feft'. 24. cap. 1.
dereform.
Duodecima eft contta< Epifcopum conferen-
tem Ordines vel primam Tonfutam extraneo
abfque dimifloriis proprij Epifcopi ; aut ordi-
nationes facientem in aliena Diceceli ablqueli-
centia Ordinari j, vt habetur in Concilio Trid.
fc/r. 2?. cap. 8. de reform. aut conferentem or-
dines vel Tonfuramfimoniace, vt habetur cap.
pcnult. de fimonia.
Decima tertia eft contra Epiffcopum aliquid
etiam fponte oblatum in vilitatione accipien-
tem, prarter id , quod libi debetur : qui quidem
fufpenditur ab ingreflu Ecclefia; ,nifi intra men-
fem duplum reftitu.it , vt habetur cap. £xigir,
de cenfibus in 6. Et harc fufpenfio incurritur
etiam ab aliis vjfitatoribus icclcfiarum autco-
tum familiaribus , fi occafione vificationis mu-
nera etiam lponte oblata recipiant, nili intra
menfem duplum reftittianr.
Sunt aliarplures iurisfufpcnfiones rariiis oc-
currentes , quae videri poftunt apud Toletum
& alios.
Ad fufpenfionem proxime accedit depolitio
fc degradatio, per quam perfona xcclefiaftica ob
enorme aliquod crimen remouetur in perpetuii
ab omni Ordine, iurifdi&iorie 8c bendicio ; ita
vt , qunmuis non amittat characterem Ordinis,
qui indelebilis eft > priuetur tamen' omni & quo-
cunque illius vfu fine remilfionis fpe. Quod fi
harc fiat folis verbis , appellatur verbalis depoli-
ti® ; fi prxt cr verba , quardam aliar cereinoitue
Dd iiij
Digitized by Google
difp.
4. de
deg.
pu. v-
nico.
DE CENSVRIS.
in Potificali prefcripta; adhibeatur, vocatur ifa-
Jis depolitio feu degradatio. H«c ell autem in-
cer vtramque differentia ( vt obfeiuat Bonacina)
Juod depolitio verbalis fieri polfit in abfenrem
egradatio veto folummodo fiat in praefentem;
praeterea depofitio verbalis non tollit priuile-
gium fori ; degradatio vero tollit : itavt degra-
datus polfit a iudicc Laico eodem modo plc-
£ti , ac fi nunquam in Chrifti Domini Clcium
jCuiiTcr cooptatus.
Obferuat autem Tolecus quod quamuis de-
politio verbalis ob crimen aliquod cnormear-
pitrio iudicis infligi polfit; degradatio tamen
lealis fieri non debet, nili ob crimina illa quae in
iure exptella funt , qualia f«nc Jia-refis manife-
fta, fodomia , calumnia proprio Epifco po irro-
gata , Sc alia fimilia , quae videri poliunt apud
L)o dotes & Cano nili as.
PARAG&APHVS III.
De lnterdifo.
INterdidi nomine intelligitur Ecclelialtic»
cenfura, per quam participatio Sacramen-
totum , diuinorum officiorum , & Ecclefia-
Jticae fepultutE prohibetur. Id colligitur ex cap.
fjon eft nobis de fponfalibus , ex cap .Quod m te de
poenitentia & remiffione.
Interdidum aliud elllo cale , aliud petfonalc»
jdiud mixtum. Docalecft, quo interdicitur lo-
cus, ne in eo diuina officia celebrentur , facra-
menta adminilhentur , &c. quamuis eiufmodi
Joci incole polfint alibi diuinis officiis affiftere»
Sacramenta recipere, &c. Pcrfonale eft,quo per,
fona aliqua particularis vel communitas aliqua
potionatum , puta populus ciuitatis aut prouin-
ciag alicuiusinterdicitur »nc , vbicunquefit, di-
difp. uinis officiis dilidat; Sacramenta recipiat , &c.
f. de ^lixtumverb compleditut vtrumque, perfo-,
nt. nale fcilicet Sc locale. Ita Nauarx us , Sylueller*
pu.l. &alij apud Bonacinam.
DE CENSVRIS. 6??
Rursus interdictum aliud cft generale* aliud
particulare. Interdiflum particulare cft , quo
locusaliquisparticularis interdicitur ,v. g. Ec-
clefia aliqua ob crimen aliquod in ea perpetra-
tum, vel quo perlonx aliqua; afficiuntur , non
Vt membra ciuitacis , fed vt perfonae particula-
res; v.g. quando interdicuntur omnes & fin-
guli , qui tale facinus patrarunt. Interdiflum
vcio generale eft, quod fertur in locum aliquem
generalem , qui a communitate aliqua occupa-
tur, v. g. in regnum , dioecefim , ciuitatcm ; vel
in ipfam communitatem , vt eft corpus aliquod
politicum; v. g. in populum alicuius regni, ci-
uitatis, &c. Et eiulmodi interdiflum conftrin-
git omnes qui ex illa communitate 1’unt , etiam
innocentes ; qui proinde illud leruare tenentur»
nifi fpeciali aliquo priuilegio fini exempti, vt
futilis explicat Bonacina lup.
Quatnuis autem per interdiflum prohibeatur
participatio (aeramentorum , diuinorum offi-
ciorum, 8c Ecclcfiafticaefepultura;; hiec prohi-
bitio tamen varias recipit exceptiones.
In primis enim facramenta Baptifmi & Con*
firmationis lolemniter tempore interdifli mi-
niftrari poiTunt , vt habetur eap. Suomam , 3c
cap. ^Alma mattr dc fentent. excomm. in 6.
Sacramentum etiam Poenitentia; ( vt ibidem
dicitur ) miniftrari poteft pneterquam iis , qui
funt in cauta culpabili ob quam latum cft in-
texdiflum, nifi prius fatisfecerint , aut tatista-
ciendi idoneam dederint cautionem ,velfaltem
le latisfoduros efie iurauerint. Sacramentum
item Euchariftiae tempore interdifli non nifi in
articulo inortis per modum viatici miniftrari
poteft. Sacramentum vero ixtremx vndionis,
(fedufo extrema* neccffitatis cafu , quando alia
iiifcipi non potiunt) item Ordinis, & Matri-
monij tempore interdifli neque miniftrari ne-
que fufeipi licite potiunt , vt fufiiisdocct, &
variis authoritatibus probat Bonacina fup.
quamuis Nauarrus cap. 27. num. 179. & alij
probabiliter exiftiment > Matrimonium tcm«
Dd v
Digitized by Google
Ca.i.
de Jn-
*erd.
6U- DE CENSVRIS.
tempore interdidi licite contrahi poffe,
Q.uod fpedat ad officia diuina , obferuan-
dum eft eo nomirte fignificnri facrificium Mif-
fje, Horas Canoificas, qua; publice cantantur
in scclefia, benedidiones folemnes, & alia om-
nia , qua; publice ad cultum diuinum fiunt i
perfonis Ecclefiafticis; qua- omnia prohibita
ede cmfentur ; cum hac tamen limitatione
( ficut habetur cap. ^Alma mater ) vt tempore
interdidi quotidie in Bcclefiis fpecialiter non
interdidis celebrentur Midae & alia diuina of-
ficia , fedianuis claufis, fine campanarum fono,
voce fubmiffa , exchifis excommunicatis & in-
terdidis ; ptater quam in feftis Natalis Domi-
ni , Paleha: * Pentecollcs & Affumprionis Bea-
tae Mariae Virginis; quibus additus fuit a Mar-
tino V. dies feftus corporis Chrifti cum odaua,
&aLeoneX.dies Conceptionis Beatae Mariae
Virginis : in quibus diebus licitum eft tempore
interdidi generalis Midas & diuina Officia ce-
lebrare publice & folemniter , ianuis apertis,
cum fono campanarum , admiffis quoque in-
terdidis , illis etiam quorum caula latum ell
interdidum; modo ifti longe fint ab altari , nec
ad oblationes aut communionem admittantur.
In icclcfiis vero fpecialiter interdidis , in qui-
bus afferuntur Euchariftia , licitum eft tantum
lemei in hebdomada Miflam celebrare ad
renouandam michariftiam , vt docent Hcnri-
ques , Nauarrus , & ali} apud Bonacinam
fup.
Quod fpedat denique ad ptiuationem fepul-
turje Bcclcfiafticje, obferuat Laymannus , quod,
quanmis tempore interdidi localis non pof-
nnt laici , licet non interdidi , fepeliri iu
loco interdido : poliunt tamen Clerici , dum-
modo perlonaiiter interdidi non fint , etiam
in loco interdido fepeliri , in filentio ta-
men fine campanarum pulfu : ficur & laici
etiam perfonalitcr interdidi , fi denuntiati
non fint, poliunt in loco facio non interdido
fepeliri.
DE C ENS V R I S. <S?r
Quarrcs quibus iu cafibus incurratur inter-
dictum. Relpondetur intcrdidum locale ge-
nerale prarfertim incurri , quando dominus
terra; iniuriose Epifcopum percutit , aut ca-
pit , aut id Heri mandat : item quando im-
pedit , ne Legatus aut Nuntius Apoftolicus
officium fuum exequatur ; & in aliis etiam
cafibus , qui , quoniam rarius eueniunt Sc
apud Bonaciuam fup. aliolque Dodores vi-
deri polTunt , a nobis praxermitturrtur : cir-
ca quos cafus tamen obferuat Bonacina ex
Suare, Filiucio , Sc aliis nullam efle' obliga-
tionem feruandi interdidi ante denuntiatio-
nem.
Proxime ad interdictum accedit cellatio
a diuinis, qua; quidem non cft cenfura, ne-
que etiam pcena , fed fimplex prohibitio di-
uinorum officiorum , & adminiftrationis fa-
cramentorum , 8c fepulturse Ecclcfiaftica», in
fignum moeroris alicuius grauiffimi propter
atrocem aliquam iniuriam honori diurno aut
Ecclefiae illatam j 8c hasc cellatio feruari de-
bet eodem modo , quo de interdido fupra.
explicatum cft , vt ex probabiliori Theolo-
gorum lententia docet Laymannus cap. <5. dc
ceflar. a diuinis.
SECTIO II.
De Irregularitate.
IRrfg viari tas non elt cenfura, fed
impedimentum Canonicum fufeeptionem
Ordinum Ecclefialticorum vel eorum vfum
impediens. Ita ex communi Theologorum do-
drina Suares,Henriques, Filiucius, & ali j apud
Bonacinam.
Ex duplici autem capite contrahitur irregu-
laritas , fcilicct vel ex defedu vel cx ddido : dc
vtraque in fequentibus paragraphis bieuitei
agemus.
Dd vj
Difp.’
7. de
Irreg.
queft.
J.pu.I
Digitized by Google
lib.i.
C.f7*
Scfc.
fup. c,
6 4.
Cap.
Cap.
fS.
4)6 DE IRREGVLARITATE-
PARAGRAPH VS I.
De Irregularitate qua oritur ex defettu.
DEfe&ns ex quibus oritur irregularitas
fu ut in genere ij, qui aliquam vel inde-
centiam caufant ad Ordines iccle/i afti-
cos conucnienter fufcipiendosautexercendos?
& ii feptem prasfertim a Do&oribus adnotantur,
vt videre eft apud Toletum & alios.
Primus eft detedusanimae , qualis repcritut
in irS qui vfu rationis carent; qui morbo epile-
ptico laborant, qui fiuit lunatici, energumeni,
omnino illiterati,ne©phiri, publicam poeniten-
tiam agentes : vt fufiiis explicat Tolccus.
Secundus eft defe&us corporis; quando fci-
licet aliqua in corpore mutilatio , vel deformi-
tas , aut debilitas ineft, qua: reddit hominem
inhabilem ad functiones Ordinum exequen-
das , aut talem efficit vt eas exercere non va-
leat, nifi cum notabili indecentia 8c deformi-
tate , qure maximum illius contemptum & hor-
rorem ingereret: vt ii lit membro aliquo muti-
latus , mutus , caseus , aut altero oculo praefer-
timilniftro carens : Item fi iit leprofus , fimon-
ftruofum aliquid & valde difforme prasfe ferat,-
vt pluribus docet idem Toletus.
Tertius eft defc&us natalium: quando quis
non ex legitimo matrimonio , fed ex fornica-
tione, adulterio, aut alio quouis illitico concu-
bitu procreatus eft, vt explicat idem Toletus.
Quartus eft defedus bonas famas ; quando-
quis contraxit infamiam aliquam ; fiue ea fig
i*uris,qua ratione circulatores, hiftriones,mimi>
comtrJi 8c ali j artes eiufmodi aut officia exer-
centes iarc tum ciuili tum Ecclcfiaftico cen-
ftrntur infames : fiue infamia fitfa&i ; vt quait-
do quis crimine aliquo notorio & fcandalofo-
contraxit infamiam, y. g. proditione, faerdegioj
\
Digilized by Google
DE IRREGVLARITATE. 6?y
Sc aliis fimilibus, qua: degradatione vel depo-
litione digna fune , yt habetur apud cumdem c.6z.
Toletum. de 74*
Quintus eft defedus setatisad fufeipiendos trad.
Ordines tequifita:, de quo diclum elt fup. de lac,
Sextus elfc defedus Sacramenti , qui in biga, c. 7.
inia reperitur ; quando quis pluries matrimo-
nium contraxit : quamuis enim id licite fiat,
tale nihilominus matrimonium pluries itera-
tum perfectionem fuam omnimodam non ha-
bet , quantum ad fignificationem (aeramenti:
non enim perfrde lignificare potell vnionem
Chrilti Domini cum Ecclcfia , quando vnus
vel vna cum pluribus luccclfiue contraxit, vt
fufius explicat idem Tolctus. Eft autem triplex ca.6f»
bigamia vt docet idem aiulior : vera; quando
quis vere & realiter pluries nupfit : interpreta- ' '
tiua ; quando viduam in matrimonium duxit:
Sc limilitudinaria ( vt loquuntur Dodores; J
quando quis poft votum folemne Caftitatis
matrimonium etiam obtenta dilpenlatione
contrahit. • .
Septimus denique eft dcfeduslenitatis; quan-
do quisdirede yel indirecte morti vel mutila-
tioni alterius , licet modo aliquo liciro & iuit®
cooperatur: vt iadices morti reum adiudican-
tes , accufatores , teftes , feriba: Sc alij officiales
capitalis lententia; exeeutioni ccoperantcs; ht
enim omnes, quando mors vel mutilatio alte-
rius fequitur , funt irregulares. Item qui alios
confiiio vel lunfionibus inducunt ad aceufan-
dum &‘ ad litem criminalem intentandam , &
ex ea lite lequaturaccufati condemnatio Sc cius
mors vel murilatio : non tamen incurrit irre-
gularitatem iudex Ecclefiallicus , qui aliquem
degradat & tradit brachio fieculari , maxime
prremilTa protcftatione fe non intendere vllam
poenam fanguinis , vt docet Bonacina : nec difp.j
etiam inquifitores fidei tradendo aliquos iudici q- 4.
feculari comburendos , eriamfi nullam pr*mit- de Ir-
tant protcliationem : vc conftat ex Bulla Pij V reg.
apud eumdem Bonacinam ; qui etiam rede do- pu.1.
Digilized by Google
DE I R R E G V LARITATE.
cct clericum , qui alium accufat, fi non vin-
diciam nec vllam fanguinis poenam petat , icd
tantum fatisfadlionem fibi iufte debitam , non
fieri irregularem , etiamfi poftea fequatur ac-
culati mors vel mutilatio : quod tamen limi-
tari debet , quando quis in caufa propria poftu-
latfatisfa&ionem promifla protellationefe nul-
lam fanguinis poenam petere ; feciis vero , fi ac-
cufetde iniuria illata per Ionis extraneis: tunc
enim , ^juamuis promittat proteftationem , fi
tamen mors vel mutilatio fequatur , incurrit ir-
regularitatem , vt habetur ex cap. Prolati* de
homicidio : vbi permittitur quidem Clerico
conqueri coram iudice de malefa&oribus fuis,
non vero de iis qui «liis nocuerunt; aliqui ta-
men Doclores, vt Atiila, Henriques, 8c alif
fnpi apud Bonacinam probabiliter exiftimant nul-
lam incurri irregularitatem a Clerico , qui con-
queritur coram iudice de illis, qui damnum
domdlicis fuis aut aliis valde propinquis, v. g.
parentibus, fratribus, intulerunt; quia damnum
illud propter vnionem , quas cum eiufhiodi per-
fonisintercedit, vt proprium cenfecur.
Qui autem fert teftimonium coram iudice
contra reum aliquem, fi ex eius teftificatione
mors vel mutilatio fequatur, fit irregularis : vn-
deperlona* Ecclcfiafticse nunquam ferre debent
teftimonium in eiufmodi caufis,vt pluribus do-
pu. cet & probat idem Bonacina.
Similiter qui pugnat & occidit in bello iu-
fto, quamuis liate' id faciat , fit tamenirregu-
laris, vt habetur cx cap ■ enrio tua de homi-
cidio : non tamen fit irregularis ille , qui pro-
ficifcens ad bellum iuftum alio fine quam pu-
gnandi , hoftem inuadentem occidit ad propriae
viro defenfionem ; neque qui hoftem oppu-
gnantem muros vrbisin fui fuornmq; defenfio-
nem occidit; aut qui hortatur milites ad fbrtitet
pugnandum hoftemque repullandum : Sc ge-
neraliter quicunquc in- fui vel aliorum defen-
fionem, vel etiam in propugnationem honoris
• I fui t aut rerum fuaruni alterum occidit, feruaco
Digitized by Google
DE IRREGVLARITATE. 6m
tainen moderamine inculpata; tutela;, non iit
irregularis, vt fufius explicat & probat idem pu- &
Bonacina.
paragraphvs II.
Di irregularitate qua oritur ex delillo .
QV i n <\y e funt prsefertim genera deli-
dorum,ob qua; irregularitas contrahitur.
Primum eft iteratio Baptilmi; quando
quis fcienter rebaptizat aut rebaptizatur; vter-
que enim contrahit irregularitatem ; quod ta-
men intclligendum eft de Baptifmo abfolute
reiterato: qui enim fub conditione rebaptizat
infantem, de quo dubitaret an valide bapeisa-
tuscflet,nec peccaret , nec vllam incurreret ir- difp.7
regularitatem ,vt docent Nauarrus , Suarcz, &
alij apud Bonacinam. pu*?.
Secundum eft violatio cenfurrein fufeeptio-
ne, vel exercitio Ordinum ; v. g. fi quis maiori
excommunicatione ligatus recipiat Ordines;
aut fi excommunicatione, fufpenfione vel in-
terdido irretitus exerceat folemniter aliquos
adus maiorum Ordinum ; vt fiMiflam cele-
bret ; facramcntaliter abfoluat ; talis enim fit
irregularis ; vt habetur ex cap. Si quis Epifcoptu.
Ji.quasft. 3. & cap. Is qui, de fent. excomm.
Obferuat tamen Bonacina, quod, fi quis cen-
fura aliqua ligatus exercet adum Ordinis vr-
gente aliqua eraui neceflitate, aut ad cuitandum
aliquod fcandalum , non incurreret irregulari-
tatem ; ficut nec ille , qui ex ignorantia aut
inaduertentia vel obliuione inculpabili idem
faceret.
Tertium eft indignum & indebitum facro-
rum ordinum exercitium abfque legitima or-
dinatione: fi quis v. g. folemniter miniftret in
Ordine aliquo facro,que non habet ; vt fi Jacer-
dos exerceat adusordinis Epifcopalis ; fi fim-
plex Clericus Baptilmu folemniter adminiftiet;
Digitized by CjOO^Ic
€4-0' DE IRREGVLARTTATE.
in his enim& fimilibus cafibus incurritur irre-
gularitas.
Quartum cft crimen harrefis : nam haeretici
omnes '&apofcitas a fide , nec. non eorum fau-
tores & defenfores fune irregulares , etiamfi fine
occulti, vt habetur ex cap. in aliquod &cap.
Presbyterii difh f. & etiam haereticorum fili j
vfque ad fecundam generationem, quamuisab
errore parentum rcceflerint , & veram fidem
amplexi.fint , vt habetur cx cap. fiatutum de
haereticis: fi tamen parente* eorum ante mor-
tem Eeclcfite reconciliati fStoint, tunc, quamuis
ipfi parentes • etiam poft hserefis abjeftioncm
maneant irregulares , fili j tamen nullam ab iis
*oucrahunc irregularitatem.
Quintum denique cfl homicidium Sc muti-
latio : quicunqueenimalteruminiullequocun-
quemodo occidit aut mutilat: vel illius iniu-
fta: occifioni vel mutilationi cooperatur , iu/Tu,
confilio , auxilio , aut aliofimili modo, fit irre-
gularis, vt fuse explicat & probat Bonacina fup.
pu. S. Sc Tolctus hb. i.cap. 79. & leq. neque
iblum incurritur irregularitas ex homicidio vo-
luntario , fed etiam cx cafuali , quod accidit
pneter intentionem occidentis, quando debita
diligentia adhibita non fuit , qua» fi adhibita
fu i flet , ciufmodi homicidium fequutum non
fui flet: quod &fimilitcr de mutilatione dicen-
dum eft : quod quidem variis exemplis ex-
plicat Tolctus fup. quae apud illum videri pof-
funr. -
rARAGRAPHVS III.
§1?-* ratione tollatur irregulari tat.
OVatvor modis tolli poteft irreger-
laritas, nimirum fufeepeione Bapcifrni^
profeflione religiofa , ablatione leu re-
motione caufa* , & di/penfatio ne legitima.
Pe* Baptiiinum -tollitur q menis irregularitas
DE IRREGVL A RITATE. 64?
ex delicio ptoueniens, vel ( vt magis proprie
loquamur ) per Baptifmum fit , vt Baptizatus
nullam incurrat irregularitatem ratione deli-
' dorum , quse anie Baptifmum commifit : non
tollit veto irregularitatem, quae oritur ex defe-
ctu , fi poft Baptilmum idem defedus rema-
neat.
Per profelfionem religiofam tollitur folun*-
modo irregularitas ex defedu natalium pro-
ueniens quoad ordines , non vero quoad pr*-
laturas , vt habetur cap. i.de liliis prcfbyicre-
tum.
Aufertur etiam irregularitas cxdcfedupro-
ueniensfublata causA , ob quam fuerat indudaj
g. tollitur irregularitas ex defedu astatis pro-
ueniens per aduentum legitimae «tatis, & fic
de aliis : vt docet Bonacina.
Demum tollitur irregularitaspcrdifpenfatio-
nem legitimam : atque in primis iummus Pon-
tifex pro fuprema authoritate , quam in vni-
uerfam Bcclefiam obtinet , difpenfare poteft in
quauis irregularitate , qua: iure humano intro-
dudaeft,vt ex communi Doctorum confenfa
docet Bonacina pu. 1. Sc confiat ex iis , qua; di-
da funt fup. cap. de Legibus.
Epifcopus etiam dilpen&re poteft cum fuis
fubditis in irregularitatibus prouenientibusex
delido occulto , id eft, ex delido quod non efi
publicum feu notorium in ratione delidij e.g.fi
quis maiori excommunicatione occulte ligatus
publice celebret, 8c fic contrahat irregularita-
tem , poterit Epifcopus in illa difpenfare: quia,
licet celebratio fit publica, delidum tamen non
cft publicum , vt explicat Bonacina fup.
Excipitur tamen irregularitas ex homicidio
voluntario proueniens , & cx quocunque deli-
do dedudo ad forum contcntiofum , .-i quafo-
lusfummus Pontifex difpenfatjficut & a quauis
alia irregularitate, qua: ex dcfedu aliquo pro-
uenit, vt ex communi Theologorum confenfu
docet Bonacina.
Poteft nihilominus Epifcopus difpenfare
q. p.
pa.i.
fup.q,
a.pa»
1.
Digitized by Google
64-1 DE IRREGVL ARITATE.
cum illeaitimo ad Tonfuram & minores Or-
dines, ficut & ad beneficium fimplex; ad Or-
dines vero facros , & alia beneficia qua? ordi-
nem facrum requirunt , difpeniare non poteir,
vt habetur cap. de filiis prefbyterorum iin 6.
Atque hadenus de cenluris Ecdefixad ma-
jorem Dei Gloriam & ipfius Ecclefia vul*-
tatem.
«4?
APPENDIX.
DE STATE CLERIC ALI
& Eccltfiajlic* HierarchU
difaphna.
RWJ E quid cornm , qu«e perlbnas diuino
f£o<n cultui mancipatas fpeflant , hoc in opere
. J Relideretur , hanc appendicem inllar cu-
rufdam veluti lupplementi ad illius calcem
fubjecimus j in qua breuiter adnotauimus e*
quae ad Cler calem ftatum & Ecclcli?ftic«
Hierarcbiaf dilciplinam pertinent j nec in aliis
huius libri partibus commode potuerunt ex-
plicari : vt quinis lactis ordinibus initiatus»
aut Ecclefiafticis minifteriis adferiptus ob ocu-
los habeat , & vno veluti afpedlu facilius in-
tueri polllt, qua: fint muneris fibi impoliti par-
tes, quid ve ratione chara<fteris , aut benefici',
leu officij fufeepti , puellare teneatur.
ARTICVLVS I.
"D* primo ad ftatum Clericalem
ingrejfu.
QV o V I A K »» trnni aCtione fufaf.ensU
( vt loquitur Catechifmus Romanus^ p % c
magnopere refert , quem fibi qmjTjut finem _ * *
«onjhtuat : ofttmt enim fine pofito * re cie omnia '
Digilized by Google
6 44 APPENDIX.
eonfequssntur : qui facris initiari volunt , h«t in
frtmu attendere debent , vt nihil /ibi tanta munere
indignum proponant ; ire. w dii/ enim eo con/ilio ad
hanc viuendi rationem fe conuertunt , vt qua ad vi-
(tum vcfiitumquc necejjaria funt , parent ; itavtpra-
terquailum nihil aliud m facerdotio , quemadmodum
vulgo cateri omnes in quouis flrdidi artifi cq genere,
ip e flare videantur: quamuis enim ex ^ Apoftoli /in-
tentio, , naturalis fr diuina lex iubear , vt qui altari
/eruit, /e altari viuat/amen quaftus & lucri cautm
ad altare accedere , maximum fticrilcgium eft. filios
honoris cupiditas & ambitio ad Sacerdotalem ordi-
nem ducit. ,Alij vero , vt diuitiis affluant , initiari
volunt: cuius quidem rei illud argumento eft, quod
ni/i opulentum aliquod Eectefiafticum beneficium eis
deferatur, nullam /acri Ordinis cogitationem habent:
hi vero funt quos Saluator nofter mercenarios appel-
lat, &c. 'Soli vero illi eflio in Ecclefiam merito in-
troire dicuntur, qus a Det legtime vocati, Ecclefia-
flica munera eius vnius rei caufa fuflifimt , vt Dei
. ~ honori infctuiant » &*.
Quibus quidem verbis monentur quieunque
in Clirifti Domini Clerum cooptari cupiunt, vt
antequam illius fan<ftuarium ingrediantur , fe-
rio apud fe perpendant , num fead lublimeillud
vita: genus diuino nutu vocatos agnofeant. Ode-
que enim quipjuam fumit fibi honorem ( v t ait
ffeb.t. Apoftolus ) fed qui vocatur d Deo tanquam
„ Aaron .
Qrmd vt facilius & certius quifque perfpice-
re poilit ,confiderare debet num a Deo accepe-
rit ea , quae ad minifteria Ecclefiaftica rite ob-
eunda requiruntur : quos enim vocauit,hos
a. Cor. fiuxta didlum eiufdem Apoftoli ) idoneos efft-
J* t it miniflros nom teflamenti.
Atque in primis debet attendere num vlla
Cenfura , Irregularitate , aut alio fimili impedi-
mento fit obftri&us ? num aliquibus prauis in-
clinationibus aut vitiis cum Clericali vit* fan-
Aimonia e diametro repugnantibus obnoxios
fit ; num litteraturam fufficientem fit adeptus,
aut falsem ad illam adipUceudam idoneus iudi-
DE STATV CLERICALI. 6 4f
cetur ? Confideret praeterea quae fit eius mens,
quod confiljiunj quis voluntatis fcopus, in hoc-
Clericali ilatu ample&endo? quonam cius in-
tentio feratur : Vniutrp.s enim ( inquit S. Ber-
n ardus fuper-illa verba: £cce nos rchqnin.su om-
nia , &c. ] in Ordinibus Ecclejsajhctt , catertfque ai
fanduarium pertinentibus . honorem quatentes pro -
pnnm aut dmittas ,vel corporis voluptatem .pofire-
tno qua fisa funt non qua leftt Qmfti > mantfe/H
prorsus & indubitanter non ea qua ex Deo efl chan -
tM . fed aliena a Deo , & qua omnium malorum ra-
dix esi , cupiditas introducit.
Denique , quod prrecipuum efl , fuperioris &
prxlati voluntatem aufculetur ; non precibus
importunis aut aliorum interuentu animam
cius flcdlcre nitatur ;> nihil ablcondat eorum
qua: ab eo fciri debent j led totum fe illius dii-
cretioni Sc prouidentia; permittat.
Porro ad vocationem illam diuinam eer-
tms dignolcendam , conducere plurimum po-
teft j fi ( quod a plerifqtie fantflorum faclumlc-
Siimus ) qui Clericali militia: adferibi cupit,
paululum fe a negotiis fsecularibus Sc mundi
conuerfatione fubducat , &in> aliquo feceffii
antea&x vita: rationem a feipfo repoicat, con«
feientirefordes diligenter abftergat , vt purgato
mentis oculo , adfpirante cccleftis gratia» luce»
clarius perfpicere poffit , qua: fit in re tanti mo-
menti diuina voluntas : ad quod etiam viripra-
dentis confilio plurimum iuuari poterit : certe
S. Paulus ad Apoftolatum ipfiufmet Chrifti
Domini voce deftinatus, 8c csleftibus gratiis
vfque ad miraculum perfufus, non nili Ananiae
interuentu diuinx voluntatis confilium ag-
1*0 ui t.
APPENDIX
ARTICVLVS II.
De habitu & Tonfura Clericali.
Tr*&. ,E bis iam ? ’quid fupra, facra; ordina-
X.C7. I 1'tionis do&rinam explicantes, delibnui-
mus- quse quortfem non minimi momen-
ti eflcxenfenrur, paulo accuratius, breuiter ta-
men hfcdenuo attingere non erit inutile.
Atque in primis obfctuahdum efl icclcfiam
lapienti confiiio voluifle ,vc, Sicut Clerici a laicit
difirctt tjf debent in eonuerjatione ( vt dixit S.
Anaclctus Papa epifl. ad scclefins per Gaiiiam
inflitutas circa ann. Domini 167. J ita & in
To>f*ra & in omni habitu difereti apparerent. Ex
quibus Pontificis verbis obiter colligi poteft,
l.I.de quam fit antiquus ipfius Tonfura; Clericali*
iiift. vius, quem ab ipfo etiam S. Petro incepi fle te-
der.c. Rabanus , afleritquefanclum illum Apo-
2, flo lum hunc ritum primum fumpfjfe , vt formam
ir Jimilitudinem Chrijh tn capit * geflaret , dum prt
redemptione nofira crucii patibulum fib-.turiu , d ne-
fanda Indarum gente acutu fpinarum aculeu cort-
naretur.
Ha*c autem Tonfura Clericalis duo prsefer-
tim fecundum Ecclefi# inllitutum requirit»
primo vt Clerici comam non relaxent aut nu-
triant: quod in plurimis Conciliis fub anathe-
mate prohibitum efl, nominatimque in Conci-
lio Barcinonenfi fub Vigilio Papa can$. Cone.
Romano fub Grcgorio 2. cap. vlt Cone. Mo-
? tintino i.fub Leone IV. can.if. Cone. Tri-
urienfis fub Formofocan. j 7. 8c aliis.
Secundo vt in modum circuli & coronat
Ton furam in capite gefient: quod etiam plu-
rimorum Conciliorum decretis flatutum repe-
ritur ac potiflimum Concilij Aquilgranen-
fis i. fub Stcplrano V.cap. 1. Cone. Latcrancn-
DE STATV CLERICALI. 64.7
fis fu b Innocencio Ill.cap. 16. Concilii Oxo-
uicnfis fub Honorio eap.de habitu Clerico-
rum, Cone. Rauennatis fub Honorio IV. ru-
brica 3. & Concilij Palcntini fub Vrbano VI.
rubrica de Clericis conjugatis.
Similiter etiam clericalis habitus deferendi
lex , quas in iifdcm Conciliis lata eft , & in plu-
rimis aliis etiam noftri huiufce fxculi confir-
mata , duo prasfertim capita continet Primum
ipfius habitus materiam fpc&at de qua in C011- Cart.6,
cilio Nicasno 2. id memorabili decreto’* con-
ftitutum fuit : vt Epifcapi& Qer,ct ex fericeistex t-
turis variatum vef intentum non habeant > nec fe-
fplendidu vftbxs exornent. Quod etiam fimili
modofancitum repetitur in Concilio Palcntino
cap. 6 Se in Concilio Latcranenfi fnb Leone
X- in bulla reformationis , & in Concilio Se-
nonenfi paulo ante Tndentinum, & in Con-
cilio Mediolanenfi 1. fub S. Cnrolo Borro-
raa?o;in quibus & plurimis aliis Conciliis tum
Prouincialibus tum dia?cefnnis prohibita? funt
in priuato habitu Clericali fcrica?veftes , Sc la-
nearum folummodo vfus vniuerfali propemo-
dum icclefi® praxi approbatus fuit.
Secundum eiufdem Clericalis habitus for-
mam reipicit ; vt fcilicet veftcs eiufmodi fint
talares: quod habetur cxcolleftioneantiqnoru
Canonum a S. Martino Bracharenfi Archie-
pifeopo fa&a circa annum Domini f72.Sc in
Concilio Romano fub Zacharia can. 31. ac vc
alia plurima Concilia omittamus demum in
Concilio Senonenfi cap. 24. his verbis. Vef et
fint talares , nec nwna amplitudine fuperf.it* , nec
plus acjuo conttriSt* , in tjuibus Clericalis ordmu
honestas & modcjha deprehendatur , faflu* > ia hian-
tia , vel elationis vitium dentietur. Prxterea vt
veftes Clericales nigri fint coloris , quamuis
enim olim violaceus color apud quofeunque
Clericos in vlb eflet, (vt oblerunt Baronius ;
nihilominus communis Ecclefiasvfus obtinuit' *
nunc , vt colore violaceo Epifcopis referuato, Vg *
alij Clerici fufeo fcu nigro Yterencurj quod ^ '
Digitized by CoogI
<?4S APPENDIX.
etiam in Concilio Mcdiolancnfi j. cap. de Cle-
ricorum veftiui & in Concilio Burdega lenii an.
If8?. & Aquenfi. If8f- ronftitutum cft : quas
quidem fanctiones Apoltelica Sedes coniir-
mauit.
His autem Conciliorum adeoque Ecclefias
vniucrfie toties repetitis decretis , omnes omni-
no Clericali militi» adfcripcos conftringi ma-
nifeftum-eft : quodquamuis hifcc vltimistem-
poribus , relaxata nonnihil Ecdefiaftica d ifci-
plinaynon ita ftriAe exigatur ab iis, qui Cleri-
cali loiummodo tonfura-initiati funtj cerrum
. eft tamen Clericos beneficia sfrit officia iccle-
fiaftica obtinentes ,aur ordinibus icdefiafticis
prariertim iacrisinitiafos , ad TohTuram &ha-
bjtum- 'Clericalem •ftri^ri: obligari {, quod Con-
fef!'. cilium Tr 'dentinum expreffis his verbis decla-
14. C. tauit. Omnes Scclefiajhcx pcrfutix quantum cum que
6- <Ae exempta , qua aut m facris fuerint , aut dignitates,
f ef. perfonatus , officia , aut beneficia qualiacumque Ec -
clefiafiica obtinuerint , fi pofiquam ab Epifcopo fu»
etiam per ediftum publicum moniti fuerint , bene-
fiam habitum Clericalem illorum ordini & digni-
tati congruentem , & iuxta ipfius Epifccpi ordina-
tionem &• mandatum non detulerint , per fufpoifio-
nem ab ordinibus ac officio £r beneficio , ac futi ibus ,
reditibus £r preuentibus ipforum beneficiorum ; nec-
tion fi femel correpti denuo in hoc deliquerint , etiam
per pnuationem beneficiorum tiufmodi coerceri pofimt
debeant.
Ex cuius decreti tenore fequitur hodie Cleri-
cos Tonfuram & habitum Clericalem contem-
ptui aut negleAui habere fine graui peccato non
polle 5 ciim poena fafpcnfionis generalis in il-
lius legis violatores decernatur , quam nonnili
ob peccatum aliquod graue decerni ex ante di-
difp. Ais conitar. VndeNauarrus, Reginaldus,Ric-
8. de cius,Henriques,&alij apud Bonacinam, docent
i*cr. Clericum in lacris Ordinibus conftitutum aut
crd.q. obtinentem beneficium, peccaturum mortaliter
vr.ic. fi notabili aliquo tempore Tonluram aut habi-
pu.vlt tum Clericalem non deferat ; obtinuit tametr
DE STATV CLERICALI. 649
vfos communisDoctorum & piorum fiuffrngio
& praxi approbatus, vt Clerici ejuicunque itet
facientes aut alia fimiJi de caula orcuiorem ali-
quam vellem, quam iotanellam vbeant,gcftarc
licite polline; cum in ea liifficiens habitus Cle-
ricalis nota reperiatur , per quam , accedente
praefertim Tonluia 5 ab aliis Isicis facile diftin-
guantur.
ARTICVLV S III.
* V
De Beneficiis Ecclcfiaflicis.
NOmini beneficii EccltdnftkHntciT.v
gitur ius perpetuum percipiendi fructus
ex bonis Ecclcnafticis , propter aliquod offi-
cium fpirituale authoritate Ecclefia; conftitu-
tum. Ita Leffius lib. 2.de Iuli. & Iurecap.34,
dub. x.
Sunt autem alia beneficia regularia, qua; lo-
Jis regularibus competunt , 8c alia lecularia ,
qua: lecularibus conferuntur. Item alia fune
beneficia duplicia ( vt loquuntur Canonilla;
apud Rcbuftumin praxi pag.6. ) alia fimplicia.
Duplicia vocantur illa qua; adjunblam habent
aliquam adminiftrationem aut eminentiam in
Ecclefia ; qualia lunt beneficia curata , Archi-
diaconatus, Epifcopatus, &c. beneficia fimpli-
cia dicuntur illa qua; nullam adminillrationem
aut eminentiam eiulmodi habent , fed tantum
inllituta fiunt ad preces Deo fundcndas,aliaque
diuina officia obeunda ; tales fiunt Capellania; ,
&c. vt docet Nauarrus &alij apud Lellium
fiup. dub. 2.
His breuiter pramotatis , ex vatiis ac pluri-
mis qua; a Theologis circa beneficia dilpurari
lolcnt, praecipua & maxime ficitu neceflaria, ex
communi & magis rcccpta probatorum autho-
rum dofiirina hic breuiter lubijciemus,& qiuc*
fiuunculis aliquot explicabimus.
^ E e
$fo appendix
qv^stiyncvla i.
Quot modis beneficict EcclefiaJUca licit e
obtineri pofiint.
QV I n Q_y E prcefertim modis beneficia
hodie obtineri poflimt. Primo pradenta-
tionefeu nominatione patroni & inftitutione
collatoris : fecundo eledione & confirmatione:
tertio collatione libera : quarto refignatione in
fauorcm cum lectita collatione : quinto permu-
tatione.
Preientatio feu nominatio eft per-bna? ali-
cuius idonea: per patronum Epifcopo vel alteri,
ad quem inftitutio feu collatio pertinet, legiti-
me fada exhibitio : inftitutio autem eft ipfiu*
beneficij iuriumque illius collatio & attribu-
tio : & hoc inftitutio feu collatio fieri lohim
poteft perEcclefiafticosjpr.efentatio vero etiam
per Iaicos.
Eledio in eo differt a pro- curatione, quod
elediofiat a pluribus vt a Capitulo, & d folis
Ecclelfiafticis , per fuf&ajgia , pradertimque in
prolaturis locum "habeat : pradentatio vero etil
ab vna perfona etfi laica, & in quouis benefi-
cij genere. Confirmatio vero eft collatio bene-
fici) fada eleclo; ficut inftitutio eft eadem col-
latio fada profentato feu nominato.
Collatio dicitur quando beneficium folo iu-
if Prolati datur, necliibeft iuri patronatus.
Refignatio eft quando quis beneficium fuum
libere refignat feu dimittit in manibus collato-
ris in fauorem alterius.
Permutatio denique, quando hoc refignatio
fit caufa permutandi beneficii cum alterius be-
neficio. De quibus videri poteft Leftius fupri.
Qurres vtrum beneficia fint femper dignio»
ritus conferenda. Refpondctur quod , licet i*
*ui refignat beneficium in fauorem altcrittf*
Digitized by Google
DE ST AT V CLERICALI. 6fi
non cencnrur querere digni fTimum,fed fufficiat
fi dignus iit rcugnatatius : electores tamen,
priefentatores , Sc collatores tenentur i em per,
quantum in ipfis eft , curare , vt digniffimis
conferantur beneficia , pradertim curam ani-
marum annexam habentia , vt ex S‘.Thoma Sc
plurimis aliis Theologis docctLeffius fup.dub.
J4.idque variis SS. Patrum authoritaribus
fiife probat 5 ita vt peccet mortaliter is qui eli-
git, pradentat, aut confert beneficium, prader-
tim curam animarum annexam habens, digno,
prartermiflb abfiquc vlla caufa legitima eo , qui
notabiliter dignior & aptior videtur , fperatur-
que multo melius functurus officio. t«uod ctia
confirmari poteft ex Concilio Tridentino fefT.
14. cap. 1. vbi dicitur exprefte , Omnes irjin-
gulos , qm ad promotionem proficiendorum quomodo-
cumque tus habeat , mortaliter peccareynijt quo) dignio-
res & Ecclejia magis vttles ip/i ludicau.rmt , non qui-
dem precibus vel humano affettu , aut ambientium
fuggejhombus , (id eorum exigentibus meritis prafici
diligenter cur asternit.
Didum eft ( abfque legitima caufa ) quia fi
V. g. patronus pradentet dignum, collator con-
ferre tenetur , etfi alios magis idoneos nouc-
rit:Itemfi beneficium ex inftitutione fua con-
ferendum fit alicui ex certa familia : tum enim
aptiffimo ex illa familia conferendum erit, non
vero aliis, etfi aptioribus.
Quocunquc autem modo beneficium aliquod
obtineatur, cauendum eft pne cancris fimonia:
peccatum, quod in pnedictis omnibus obtinen-
di beneficij modis reperiri poteft, tam ex parte
obtinentis quam conferentis aut patroni : de
quo quidem peccato , quoniam nimis crebro
fuenire folet, paulo accuratius nobis agendum
eft.
appendix
6fz
i
QV je stivn cvla ii.
Quibus modis fimonia , tum in aliis cd-
fibus , tum pnefer tim in obtinendis
beneficiis committi po/fit.
$. ClMoy iit peccatum a Simone Mago
O nomen accepit, eo quod primus dona Spi-
ritus fandi pecunia emere voluerit , Sc vt lo-
quitur S. Auguftinus trad. IO. in S. Ioan. vole-
bat emere Spiritum fontium , quia volebat vendere
Spiritum fontium : ex quo Mum eft, vt pecca-
tum illud , quo fpirituale aliquid aut fpirituali
annexum pecunia aut aliqua re pretio aritima-
bili emitur aut venditur , Simonia nuncupatur.
Quam graue autem fit illud peccatum , patet
tum ex obiurgatione alperrima , qua S. Petrus
erga praefatum Simonem vfus eft ; tum etiam
ex eo quod cap. '^perimitur i. q. i. appellatur
Execralnlc flag.tium ; & cap. focuti i, de nrnonia.
dicitur J Simoniacam pe flem fui magnitudine alios
anima morbos vincere, & cap. fone if. quadi. I?.
dicitur . Injlar publici critninu Ufo masejlatu 'JJi
puniendam.
Eft autem triplex fimonia ( vt docet Toletus
lib.f.cap.86vl mentalis, conuentionalis,& rea-
lis. Simonia mentalis duplici modo contingere
poteft : primo cum quis deliberate vult emere
atit vendere aliquid fpirituale : fecundo cum
aliquid exterius facit ciim intentione emendi
•ut vendendi aliquid fpirituale fine vllo paclo
excerno ; vt fi quis obfequium prscftet prsdato
aut patrono hac intentione , vt conferatur ilii
beneficium in obfequij merccdem.
Simonia conuentionalis eft, quando aliquod
pa&um externum interuenit j quod tamen fiue
ex vtraque , fiue alterutra parte nondum exe-
curioni mandatum eft.
DE STATV CLERICALI. 6n
Simonia xealis cft quando ex vtraque parte
paftum execudoni mandatum cft.
Quocunque autem modo limonia commit-
tatur , eft femper grauilfimum peccatum ; non
tamen incurruntur poena? aduerfus fimoniacos
decreta;, ni fi propter fimoniam realcm, aut
propter conuentionalem , quae in confidentia
rcperitur, vt docet 8c probat Lcflius . & ex in- fupra
fra dicendis patebit. dub.
Quoniam vero innumeris prope modis hoc
peccatum committi potcft, quos figillatim per-
lequi nimis prolixum foret , proponemus hic
regulam generalem communitera Theologis
receptam , qua dignofci poterit in quouis cafu
particulari vtrum limonia committatur necne ;
ad cuius faciliorem intelligcntiam fupponi-
mus r. nomine rei fpiritualis, qua? per fimo-
niam vendi aut emi dicitur «intelligi a Theolo-
gis ( vt recle obferuat Leilius, ) nop id omne, l.r.ca.
aut folum, quod eft incorporeum, fedid quod 3 f.
cft aliquo modo fupernaturale , fiuc fic aliquid dub.i.
reale, fiue aliquid morale tantum , fiue in mo-
dum aftus , fiue in modum habitus , vt funt
▼irtutesfupcrnaturales , gratia; gratis data; aut
gratum fidentes , facramcnta , & quiuis vfits
potcftatis alicuius fupernaturalis : vel etiam id
quod eft rei fupcrnaturali annexum;vt funt be-
neficia Ecclcfiaftica, &c.
Supponimus i. pecuniam aur aliquid pecu *
niaatftimabile» vario Sc multiplici titulo pro
aliqua rc fpirimali daripofTe : fcilicer vel per
modum pretij ipfius rei fupernat uniis, vel per
modum eleemofyns & fuftentationis,qu,-e mi-
niftro Ecclefiaftico tribuitur; vel per modum
oblationis, que Deo fit in periona miniftri; vel
per modum liberalis & gratuita: donationis ,
aut denique ner modum laudabilis conliictudi-
nis ab Ecclefia approbate.
Supponimus 3. ex communi & rccepta Theo-
logorum do&rina ( cuius probatio videri poteft
apud Leifium ) dupl»cm ede fimo niam, aliam fup.
iure diuino, aliam iure humano &Ecclefiaftico dub-4.
E e iij
Digitized by Google
<P4 APP END I X
prohibitam : e. g. venditio quantis aut emptio
rei fpiritualis fupernatuxqlis eft fimonia iure di-
uino prohibita, vt cx variis Scriptura locis pro-
bat LelTius ; venditio autem vel emptio rei ali-
cuius temporalis, qua; alicui rei fpirituali anne-
xa eft, v. g. emptio aut venditio beneficiorum
Ecclefinfticorum , quoad partem temporalem ,
fimonia eft Ecdefiaftico iure verita : quia ( vt
idcmLelfius fui e declarat ) quamuis ius ad per-
cipiendos frufius beneficij materialiter & leor-
fim a quouis officio fpirituali & facro confidcra-
tum , fit aliquid temporale, quod proinde diui-
no iure non eft inucndibile , Ecclefiafticis ta-
men legibus, qua: ab eodem JLe/fio & aliis Do-
loribus fuse citantur , ob reuerentiam rei fpi-
iitualis annexa; prohibitum fiiit, ne tale ius ve-
dipolTet : vndeficut Ecclefiapotcft decreto a-
liquo fuo locum materialem diuino cultui di-
catum reddere immunem, ita vt qui violat im-
munitatem illam Ecdefiaftico iure introdu-
dam, peccet contra virtutem religionis , adeo-
que peccatum facrilegij committat : ita rem
temporalem rei fpirituali annexam > propter
annexionem illam poteft a venditione reddere
immunem, ita vt fi vendatur aut ematur pretio
aliquo temporali , venditio illa aut emptio fi-
moniaca cenfeatur.
Hisfuppofitis , ad dignofeendum in quibus
cafibus fimonia; labes incurratur , vel non in-
curratur , generalis regula ha;ccfto. Quoticf-
cunque aliquid fpiritunle vel fpirituali anne-
xum, ( eo fenfu qui fupra explicatus eft ) emi-
tur aut venditur : id eft quotiefeunque pro tali
reaedpitur aut datur aliquid pecunia xftima-
biletanquam illius pretium, toties peccatum
fimonia;committicur ; fecus vero fi alio titulo
detur, vel accipiaturstunc enim perpendendum
eft qualis fit ille titulus , an verus & legitimus,
an vero fucatus & ad palliandam fimoniam ap-
pofitus.
Ex quo intelligitur ad rationem fimonia: duo
praefertim requiri ; quorum vnum eft pretium.
DE STATV CLERICALI. 6(K
qualis cft pecunia, aut quiduis aliud pretio alis
quoaeflimabile, quale cft munus a lingua., vel
i manu vel ab obfequio,vt communiter docent
Theologi : alterum eft veluti merx , fcilicet res
aliqua fpiritualis aut fpirituali annexa, qua; ta-
li pretio aeftimaturjcoquc venditur aut emitur :
vnde qutiefcunque harc duo fimul concurrunt
toties committitur limonia ; fi vero vel vnura
illorum defit, non committitur.
Ex ante didis fequitur i. non elTe fimoniam
fi pretium aliquod vel merx recipiatur pro mu-
nere docendi feientiam aliquam naturali indu-
ftria comparabilem: quia ciufmodi fidentia non
eft quid fupernaturalc ; & praeterea ( vt recte
obleruat Alenfis) merx illa proprie loquendo
non tam datur pro dodrina quam pro labore
docendi, qui eft pretio ajftimabilis: qua ratione
etiam licite merces aliqua honefta, pro traden-
da Theologia: doctrina dari aut accipi poteft ,
ratione laboris, qui in (cientia adeo 1'ublimi &
ardua rede explicanda non nifi maximus efle
poteft , quique proinde ipfius corporis vi-
res valde exhaurire fiolet : quod etiam docent
Adrianus, Caietanus , Vidoria , Sotus, Sua-
xes Sc alij apud Laymannum cap. 7. de fim. pa-
xagrapho 4.
Sequitur 2. neque etiam committi fimoniam
fi Sacerdotes ftipendium feu honorarium acci-
piant pro celebrationibus Mtdarum, excquiis
mortuorum alijfique fiindionibus Ecclefiafticis*
quando illud non datur per modum pretij , fied
per modum eleemofiynte & fuftentationis , aut
laudabilis conluetudiuis ab Ecclefia approbata;
vnde Apoftolus dicit quod Sui m ("cerario ope.
ruitur, qua de j aerario funt , edunt ; & qui altari de
firuiunt cum altari participant’. & cap. ad ^Apifhli-
eim audientiam de limonia , exprelse habetur ,
quod quamuis Sacerdotibus &Clericis,pro his
& fimilibus pecuniam exigere & extorquere
prohibitum fit ; laici tamen laudabilem confiue-
tudinem pia erga fandam Eccleliam deuotione
in nodudam infringere non debent fub praetex-
£e iiij
2. p. q-
i8f-n.
?•
t. Cir>
9-
Digitized by Google
ic. vlt. cum, vt docent S. Thomas, Sotus , Sylucfter ,
de lim Suares apud Laymannum, qui etiam meri; 6
para- dubitat vtrum quando monafterium diues eA,
gxaph. licitum iit aliquid eiufmodi titulo fuftentatio-
■+• nis exigere: certe S. Do&or aperte declarat.
. dift Qu&ndo fine grauamine monnflerij recipi pote [i notii -
ar.q.y. ***** ‘ efi alitjmd exijren : cui iubfcri-
a a.q.i bunt Caietanus , Viftoria , R ofella , Armilla*
ad 7. Leffius, Suares & alij apud Laymannum fupra,
& Innocentius III. in Concilio generali La-
reranenfi cap. 64. habeturque cap. Quoniam,
de 'limonia, poenitus prohibuit, ne moniales
pro aliis in esettim & Monafterium fuum coop-
tandis & admittendis, pretium vllum recipiant
px?textu paupertatis, non quidem ver?, led fi-
&x & fimulatae. Quamuis autemLeifius cit.cap.
3f. dub. 12. Tolctuslib. y. cap. 89. & quidam
ah) Theologi nitantur excuiare praxlm illam
qua» in omnibus ferme monafteriis etiam ditif-
nmis nunc viget, vtin ea nonnifi mediante do-
te ac pretio mb obtentu fuftentationis pateat
aditus ; idem tamen Leftius fatetur id cfle ve-
rum auaritia» iignii, & fpecie fimoniie retinere,
t. 4. c. Sequitur 4-nullam efTe limoniam quando ca-
4. nu. lices & alia vala & veftimenta facra venduntur
jx. aut emuntur, quiavt ex communi Theologo-
rum confenfu docet Suares , haec & fimilia
quamuis confecrata& cultui diuiuo dicata re-
maneant femper fecundum fe pretio arftimabi-
lia, ac proinde vendibilia: coniecratio enim non
nifi accidencaliter illis annectitur : fi tamen ma-
iori pretio venderentur, quia confccrata funt,
tunc limonia committeretur vt docet Tolenri
fup. & faris per fe patet.
6 APPENDIX
tu Canonica» pietatis, fed quod per Epi/copnm
ad id poliunt compelli.
Sequitur ?. nullam quoque committi fimo-
niam quando pro dote puella», que vitam reli-
giofara vult profiteri, aliquid ab ea vel eius pa-
rentibus accipitur; cum id accipiatur per mo-
dum fuftentationis; lecus vero fi praecile pro ip-
fa fufeeptione ad ftatum religiofum aliquid ac-
ciperetur, quia tunc edet id omnino limonia-
Digitized by Google
DE STATV CLERICALI. 6f7
Quod autem fpccl.it ad fimoniam qua: in be-
neficiis Ecclefiaftids rcpcriri potcft, vr facilius
& certius digno'ci pollit, in quibufham cafibus
id contingar, obferuationcs aliquas cx magis
communi & recepta Dodorum lententia Jiic
breoiter fubijcicmus.
Prima eft, nullam c/Tc fimoniam refignare be-
neficium in fauorem tertijeum claufula (AV>
Aliter, nec ahiis ) quando eiufmodi refignatio fit cnp.
in manibus fiummi Pontificis vt cx Rebuflb ,
Nauarro, & alijs docet Lefiios; & fatis ex com-
muni vfii & praxi conflat.
Secunda, nullam quoque cfTe fimoniam refi-
gnare beneficium in manibus eiufdem fummi
Pontificis referunta aliqua moderata penfione ,
vt docet idem author & ex communi vfu fatis ^„1,.
patet. Imo qui vult refignare in fauorem terti j
fub onere alicuius penfionis , potcft licite cum
illo tranfigere de illa , non quidem abfolute ,
fedfub beneplacito Pontificis ; alias fi abfolute
faccret,fimoniam committeret.
Quieres vtrum is qui refignat fub onere pen-
fionis ad faciliorem & tutiorem illius lolutio-
nem de hypotheca aliqua aut fideiuflore cu^t
refignatario conuenireiidtepoflit? Refpbdetur
polle, djummodo fiat fub eiufdeqa fumtniPonti-
ficis beneplacito, & illius authorirate confirme-
tur ; alias illicitum fore, ac fimoniam jredoicf e,
vt docet idem LefTius : qui etiam rede m.onet
in refignationibus quibufeunque omne padum
de onere temporali, quod iurc non eft anne-
xum, lidce fieri non pofle, abfque legitima aq-
thoritate fuperioris : quod maxime obferuan-
dnmeft.
Tertia , refignare vel conferre beneficium ali-
cui in confidentiam, id eft ex intentione illum
obligandi, vt poft ^aliquod tempus propinquo
vel amico refignantis , aut conferent is autcui-
uis alteri refignet, aut vt penfionem ex ea aljte-
ri foluat, e/fe fimoniam confidentias menta-
lis: fi vero padum intercedat, e fle confiden-
tiam fimoni^ realis , qua^peenas iuris infert, Vr
Digitized by Google
'M
*r8 APPENDIX.
^ujj( docet idem Leffius , & Bulla habetur in Pij V.
’ quam refert Nauarrus capite ij. numero
lio. .
Quarta eft, beneficia non polle licite permu-
tari fine Praelati authoritate: & hanc permu-
tationem non modo illicitam elle ac fimoniam
dub, redolere, fed etiam irritam & inualidam, vt ha-
j betur apud cumdem Leilium.
Quaeres vtrum in permutatione beneficiorum
compcnlari polfitfru&uum, inaequalitas ? Re-
fpondetur polfe, dummodo id fiat ex licentia &
authoritate fummi Pontificis, vel referuando
penfionem ex beneficio quod ampliores habet
prouentus, vel aliquid praeftando, quod ab iufo
Pontifice tanquam iuftum & licitum approbe-
tur, vt docet idem Lelfius fupra.
Quinta eft, illum qui habet ius in beneficio
aliquo , feu cui benehcij collatio legitime facta
eft, polle pretio redimere vexationem iniuftam
fi forte quis illum a poflelfione capienda impe-
diat; nec in ea redemptione vllam committi fi-
dab. moniam, vt ex S. Do&orc, Soto, Nauarro, 8c
ali js docet Lelfius.
QV iESTIVN CVLA III.
Cianam fint pcen<e contra JimoniacQS
conjiitut te.
* i
PO EJt A illf fecundum iuris difpofitio-
nem non incurruntur nifi ob fimoniam
commifiam in religionis ingreflu, Ordine , &
Beneficijs.
Atque in primis excommunicantur tam dan-
tes quam _ recipientes aliquid fimoniace pro in-
greflu religionis; & qui fic admilli funt , non-
riifi cx dilpen latione Ordinarij in Monafterio
illo manere poliunt , vt patet ex extrauag. Vr-
ban| IV • qua^incipit ; Sane ntn in vinea Demini .
Digitized
I
DE STATV CLERICALI. 6&
Similiter is qui confert Ordines limoniace, eft
excommunicatus, vt habetur extrauag. Cum de-
t -/labile, de limonia : eft etiam fufpcnifusa col-
latione cuiufuis Ordinis, etiam tonfura», & ab
exeeutione omnium munerum Pontificalium:
interdidus eft etiam illi Ecclcfix ingreffus : &
fi contra fufpcnfioncni vel interdictum illuti
aliquid fecerit, eft liiipenfiis abadminiftratione
fure Ecclefiae , & a perceptione fructuum om-
nium fuorum beneficiorum , nullufque poteft
illum abfoluerc prreter fummum Pontificem ,
etiamfi delidum fit occultu ,vt habetur in Bulla
Sixti V. edita in male promoucntes & promo- cjuj3_
tos quod intelligendum cfl pro ijs locis rn qui 2 .
bus Bulla illa promulgata & recepta fuit : exi-
ftimat fiquidem Le/lius illam plcrifque in locis
ignorari, proindeque non ede receptam.
Qui autem Ordinem aliquem limoniace fufi
ceperit, eft excomunicatus ipfo fhdo, vt habe-
tur cit. extrauag. Cum detejlabde : eft etiam fuf-
penfus ab exeeutione fuorum Ordinum , vt
ibidem dicitur; & per fupradidam Bullam Sixti
V. oriuntur omnibus dignitatibus, officiis, be-
neficiis & efficitur inhabilis ad omnia, nec ab
alio qua a Rom. Pontifice abfolui pofTe dicitur.
Denique qui beneficium limoniace confert
aut conferri procurat, eligendo , pradentando,
confirmando, commendando, eft ipfo fado ex-
communicatus , vt habetur ex cit. extrauag.
Cnm deteflabde : quse poena etiam ibidem decer-
nitur contra illos , qui operam fuam interpo-
nunt, vt beneficium limoniace obtineatur, vel
vt Ordo limoniace conferatur.
Qui vero beneficium per talem fimoniam ac-
quirit, eft ipfo fado excommunicatus, & col-
latio ac prouifio benefici j-nulla eft , nullumque
ius tribuit , vt in eadem extrauaganti ftatui-
rur: ac infuper fit inhabilis ad idem benefi-
cium obtinendum , vt habetur capite Nobis
fuit dc fimonia , & capite penultimo dc ele-
dionc. Qua? poenae fimiliter infiidae funt con-
tia eos qui fimoniam confidentiae committunt*.
E e vj
Digitized by Google
660 APPENDIX,
dub. vt explicat Lefsms.
ad, ' Quires vtrum pretium fimoniace acceptam»
* fit redimendum. Refpondcrur quod, quarriuis
Nauarrus cap. zq. num- io). & 104. & quidam
ali) Theologi exiftiment nullam ad id ede obii'
gationem, probabiliter tamen & tutior videtur
dub. fententia Adriani, Henrici,Soti & plurimorum
®3* aliorum Doctorum apud Lelsiura, qui aderunt
pretium illud ede reltituendum, non quidem ci
qui dedit, fed Eccleflar vel pauperibus , vt ex
dub. S. Thoma 8c alijs probat idem Lefsius.
Si.
QV^STIYNCyL A IV.
Vtrum licitum fit plura fimul beneficia
pofsidere.
VT huic qua*ftiuncul« fatisfiat, nihil aptius
afferre podumus, quam ipfius Concilij
Tridentini decretum, in quo quis edet Ecclefia?
fcir.24 vniuerfe fenfus luper hac re declarauit his ver-
17. bis. Cum EcdefijJiicus ordo peruertatur , quando
vnus plurium officia occupat i f an fle faerts cano-
nibus cautum fuit , neminem oportere in duabus
Ecde/iis adfirfii : verum quoniam multi improbe
cupiditatis atfeftu /eipfosy non Deum decipientes ea qua
bene conftituta funt , variis artibus illudere , fr plu-
ra Jtmul beneficia obtinere , non erube fiunt : f an fla
fjnodus debit.tm regendis Eccle/its difiipltnam reftituere
cupiens , pra/enti deertto , quod in quibufiunque per-
bonis quocunque titulo , etiam/t Cardinalatus honor i
fulgeant . mandat obfiruari : fiatuir vtin pofierum
vnum tantum beneficiis Ecdefiafiicum /in gtslis efferatur'
quod quidem fi ad vitam eius cui confertur hviefie fiu-
fiinendam non fuffi ciat, liceat nihilominus aliud/implex
fufficiens , dummodo vtrumque per finalem, rejiden-
tiam non requirat > eidem conftrri. Htcqucnon me-
do ad Cathedrales Ecdefias , fid etiam ad alia em-
DE STATV CLE RICALI. 66t
nia beneficia tam fluularia quam r:gil ini qttxrt nq:te,
etiam cnmmendata , pertineant > citiufcxnqxc tituli
ac qualitatis exi flant.
Ex quibas Concilii verbis quaedam fcita ne-
ccfTaria, obfcruatu dignifsima colligere poflu-
mus.
Primum efl, quod quamuis habere plura be-
neficia non fitintrinfcce malum, alioquin nul-
lo in cafu fuper illis difpcnfari poiTcc, non efl
tamen ex fe omnino indifferens, fed efl ex
genere eorum, quae deformitatem quamdam
8C inordinationem prie fc ferunt cimi Conci-
lium dicat pluralitate illa ordinem Ecclefiafti-
cum peruerti ; proindeque nonnifi adhibitis
certis circumflandis cohoncflari pofTe: quae efl
exprefft ipfius S. Thomae doclrina, cui com- Quod-
muniter ali j Theologi fubfcribunc- lib. 9.
Secundum efl , pluralitatem illam praefertim art. if.
in beneficiis curam animarum habentibus ,
cenferi illicitam, & cxprefse declaratur in Con-
cilio Tridentino loco fup. cit. & in Conci-
lio Lateranenfi fub Alexandro 1 1 1. cap. 17.
quod etiam fimiliter intelligendum efl de aliis
quibufeunque incompatibilibus , quales funt
dignitates, perfonatus , officia & alia omnia
beneficia qure refidentiam requirunt : quae
quidem plura fimul retineri non poliunt,
quamuis vnumquodque eorum feorfim ad vi-
tam honefle fuflentandam non fufficiat , vt ex
Concilij verbis fatis conflat. Efl tamen verum
aliquando in illa pluralitate beneficiorum in-
compatibilium furnmum Pontificem difpcn-
farc polle, quando euidens 8c notabilis Eccle-
fia: necefsitas, vel vtilitas id exigit; qua ra-
tione S. Gregorius , Martinum , Paulinum ,
Agnellum , & alios Epifcopos, duobus fimul
Epifcopatibus praeefle voluit : veriim de il-
la necefsitatc & vtilitate Ecclefiae, an talis
fit quae pluralitatem illam coram Deo excufet ,
penes ipfum furnmum Pontificem eflo iudi- -
cium.
r
L Digitize
1 Google
X
i ’*
■ r
k 5;
.
: 4
i
\ i
\
> \
€ ■»
i-
662 APPENDIX
Tertium eft , licitum efle plura beneficia
compatibilia fimul obtinere, fi ita necefle fit ad
honcftam vitae fuftentationem , vt ex citato
Concilij decreto habetur- Compatibila autem
beneficia in diuerfis quidem Ecclefijs cenfcn-
tur ea, quorum faltem alterum ad refiden»
dam perfonaiem non obligat; in eadem au-
tem JEcclefia' compatibilia beneficia dicuntur
ea, qua? non furit vniformia ,feu qua; ad eaf-
dem fiindiones minime concurrunt , quae
„ proinde in cafu fupradidae necefliratis fimul
tradt- reti neri poflent , nifi alicuius fpecialis Ecclefi*
*‘c: conftitutio vel confuetudo repugnet, vt docet
de be^ Naunrrus , JLc/fius , & alij apud X-ayman-
nen num» <•/' 5 ,,
Quafis autem fit honefta illa vitae fuftentatio,
cuius neceflitas pluralitatem illam beneficio-
rum coram Deo excufet , prudentis ac timora-
ti viri iudicio determinandum eft , qui fpeda-
tis 8c perpenfis circumftantijs flatus, conditio-
nis , a-tatis,perfon3e 8c aliis fimilibus, id ex ae-
quo 8c, bono diiudicarc debet : alia fi quidem
cenfetur efle honefta vita; fuftentatio requifita
in Epilcopo; alia in lacerdotc inferioris ordi-
nis : alia iccm efle folet ratio vidus in perfona
inultum nobili & illuflri , alia in ignobili. Coi*
flat etiam virum dodum ingenijque dotibus
procellentem, ac pro bono communi Ecdefias
laborantem vbcriori annona indigere , non
quidem ad delicias aut faftum; fed ad fuftentan-
das corporis vires, vel ad alia adiumenta nccef-
faria comparanda.
..Quartum denique eft celfante caufa rationa-
bili & iufta, fiue honefto fuftentationis , fiuc
nece/litatis aut vtilitatisipfius Ecclefiae, (vt fu-
pra didum eft J illicitum efle plura beneficia ,
quamuis compatibilia, fimul retinere, nec ad id
vllnm fummi Pontificis difpenfationem pofle
ful&agari,cum hoc beneficiorum qualiumcunq;
pluralitas iuri naturali repugnet, quando nulla
jufta & rationabili caufa cohoneftatur. Ita-
feutit S. Beintvcdus Epift- 271, ad ThcobalJuai
Digitizod by Googl
t
DE ST ATV CLERICALI. 66 *
Campanis Comitem, 8c lib. de confideratio-
nead Eugenium cap. 6. Se S. Thomascit.
quod lib.9.ait. f. Ita eciam docent Paludanus,
Adrianus, Gabricl, Syludler, Maior, Caic-
tanus, Azorius , Nauarrus & plurcsalij, quo*
citat & lequitur Laymannus fupra : quibua
addere poflumus Cardinalem Bellarminum in
Epift. ad Epilcopum Theanum nepotem fuumj
vbi poftquam dixit factos Canones horrere
multiplicitatem beneficiorum , addit Theolo-
gos Parifienfes poft longam difputationem
anno 238. definiuifTe. Neminem pojji duo beneficia*
Jivnum fufficeret ad eum alendum , obtinere fine pec-
cato mortali. , . '.v
Csteriim an prster Ecclefias neccflitatem 8c
vtilitatem, & honeftam vit» fuftentationem ,
fube de poffit aliqua alia caufa iufta & rationa-
bilis, ob quam difpenfatio fuper pluralitate be-
neficiorum compatibilium licite poftulari 8e
valide impetrari queat, Doiflorum iudiciodif-
cutiendum relinquintes ; hoc olum oblerua-
mushuic beneficiorum pluralitati abfquevlla
legitima caufa, minime fuffragari confhetudi-
ncm& vfum a multis introductam : cum ( vt
re&e monuit Bcllarminus in admonitione ad
Clcment VIII.) vfus ille tanquam prauus &
abufiuus a Concilio Tridentino fit abroga-
tus.
Digitized by Google
4
<?<?4 APPENDIX.
QJV j€ STIVNCY LA V.
Qualiter fe beneficiarii gerere debeant
in expendendit beneficiorum fuo -
reditibue.
TR i A funt genera bonornra qme benefi-
ciarij poifidere poffunt : Patrimonialia quas
Le/T. I. ipfi hereditate, vel induftria, vel donatione, vel
2- c.4. alio modo, quo laici folent,fibi acquirunt:
d. 6. patrimonialia , que ipfis tanquam Clericis ob-
JLaym ucniunt, ob fun&iones aliquas EccJefiafticns
c. ?.dc v- g- ob Mille celebrationem , concionem ,
bcncf. cantum Ecclefiafticum 8cc. Mere EcdefLiftica ,
quas ratione bencficij alicuius v. g. Canonica-
tus, Decanatus &c. percipiuntur. Et de bonis
quidem patrimonialibus certum efl beneficia-
rios( fecundum dodrinam S. Thomae & alio-
rum communiter Theologorum) libere di/po-
a , ^ q nere pofTe ; cum eiufmodi bonorum verum ha-
i8r". a. keant dominium perinde ac laici : neque enim
« " per Clericatus aut Ordinis fufceptionem fiunt
r dominij incapa ces, neque fe bonorum domi-
nio abdicant, proindeque bona patrimonialia
|*o libito expendere poliunt, dummodo tamen
in eis expendendis nihil ab ipfis fiat, quod iu-
ftitias vel charitati repugnet Idem quoque de
bonis quafi patrimonialibus dici pofle cenfent
Joannes Major, Couarruuias, Nauarrus, Lef-
fius & ali j, quos dtat & (equitur Laymannus
fup. 8c etiam de bonis mere Ecclefiafticis, feu
de reditibus beneficiorum, quoad eam partem
tantum, qua: congruas cuiulque fuftentationi
neceflliria eft.
Difficultas igitur prarcipua efl de ea parte
Vedi tuum & prouentuumEcclefiafticorum,quas
congruas & honefta? fuftentationi minime ne-
cefiaria eft, ac proinde ipfis beneficiariis fuper-
ftuarde qua queritur qualiter ab ipfis expedi de-
beat. Cuius quidfi difficultatis refolutio pendere
DE STATV CLERICALI. 66 r
videtur ex altera quadtionc, num fcilicet bene-
fici an j habeant verum & proprium dominium
illius partis fructuum & redituum fuorum,qune
congrua; & honcftte illorum fuftenutioni ne-
cefluria non eft; de qua re dux lunt celebres
Doctorum fententix.
Prior eft Maioris, Paludani, Nauarri & alio. .
rum apud Lcrtium, qui cenfent beneficiarios
non erte dominos illius partis redundantis , fed
tantum difpenfatores , proindeque obligari ex
inftitia ad partem illam in pios vfus expenden-
dam; alias fi lecus fecerint, non modo peccare
mortalites, fed etiam ad rellitucionem obligari;
id eft teneri tantumdem ex alijs bonis in pia
opera impendcre.Pofterior fententia elt eorum
qui docent poft erecta beneficia, cctcrofque
prouentus lingulis titulis alfignatos, beneficia-
rios effici abfolute dominos omnium prouen-
tuumdtaut quamuis partem fuperfluam in pro-
fanos vfus expendendo mortaliter peccent, non
tamen ad vllam reftiturionem faciendam obli-
gentur. Ira Sottis , Couarruuias , Francifcus
Sarmiento 8c alij ; quos citat & fcquitur idem
Lcfsius. fup.l
uamuis autem ambx ilice fententix propter
•uthoricatcm grauiu & infignium Theologoru
qui eas propugnant,^ rationes quibus fulciun-
tur , fint valde probabiles : prior tamen, vt ip-
feraet Leisius fatetur, tutior eft & in praxi
confulenda; licet damnari non debeat is, necd
Sacramento Poenitentiae arceri, qui pofteriorem
amplecteretur, nec ab illa recedere vellet.
Caeterum fiue beneficiarij cenfeantur erte do-
mini redituum fnorum , fiue folummodo dif-
penfatores, certum eft & apud omnes in con-
ferto,peccaturos illos fi portionem illam redun-
dantem profanis vfibus, aut propinquis ditan-
dis impendantjquod aperte conftat cx Concilio
Tridentino felT. z j-. cap. i. de reform. quod
quidem caput quoniam multa fuper quxftione
quam tradamus, continet obferuatu dignifsima
quae quiuis in bencficijs & dignitatibus Ecclc-
Digilized by Google
666 APPENDIX
fiofticis conftitutus maxime ob oculos habe-
re deberer, integrum hic fubijcimusj fic igitur
Concili um: Optandum^ffiaquityVt u qui Epifcopale
mtntjiertum fuficipimtf ea vero qure de Epii copis,
dc quibuicunque etiam ali jsbcneficiarijs intel-
ligenda e fle infta declarat ) qua fu*. Jint partes
agnofeant ac fe non ad propria c mmoda , non ad
diuttuu aut luxum , fid ad labores & fol/icitudmej
pro Det gloria vocatos effe intiUigant. Nec enim
dubitandum efi , & fideles reliquos ad religionem
innocentiamque , facilius wfiimmandos .fiprapojitos
ficos viderint, non ea qua mundi /luit, fid animarum-
fellitem acc.dc/lem patriam cogitantes hac cum ad
reji tuendam Eccle/iafhcam difciphuam prteipua effe
fanEla fy nodus aramaduertat $ admonet Epifcopot
omnes vt ficum ea fiepe medicantes , fadis etiam
ipfis ac vita ad wn ibus , quod ejl voluti perpetuum
quoddam pradicandi genus, fe muneri fuo confirmes
ejieu dant : in primis vero, ita mores faos omnes com-
ponant, vt in reliqui ab eis fugalitatu, modeftia, con-
tinentia , ac, qua nos tantopere commendat Deo ,
finda humilitatis exempla perere pofint. Quapro-
pter exemplo Patrum nojlrorum in Concilio Car-
thagienenfi , non folitm iubet vt Epifcepi , mode/la fu-
pelledili & menfa ac frugali vidu contenti ftnt j
ver/tm etiam in reliquo vita genere , ac tota eius do-
mo cantant , ne quid appareat, quod d fando hoc in -
fi tuto fit alienum 5 quodque non fmphcitatim , Dei
Telum, ac vanitatum contemptum pra fe fer.tr. Om-
nino vero eis interdicit , nec ex reddittb.-.s Ecclefia con-
fanguineos fimiharefue fuos augere jludeant : cum &
yApojlolorum canones prohibeant , ne res Ecdfta f i-
cos, qua Dd furit , confanguineis donent ; fed fi pau-
peres Jint, ijsvt pauperibus dijlrtbuant ; cos autem
nen dt/irahant nec difipent illorum caufa : imo
quam maxime potejl , eos fanda fynodus monet , vt
omnem humanum hunc erga fratres, nepotes, propin
qmjque carnis affedum , vnde multorum malorum
io Ecd.fia fhminarium ex tat , penitus deponant.
Qua vero de Epif copis dida funt , eadem non filum
in quibufi 'cunque beneficia EccUfsaflica tam facula-
T"
Digitized by Google
DE STATV CLE RIC ALI. 66 7
arui quam regularia obtinentibus pro gradus fui con.
ditione obferuari , ftiLir ad pinUa "J^omana Ecdrjt*
Cardinale; pertinere decreut ; quorum confilio apud
fiutcl ffimum Tlomanum Pontificem cum vniuerfil »
Ectlefia adminijlratio nitatur , nefiat videri potefl,
non qs etiam virtutum mfignibus ir viuendi difc-pli-
na. eos fulgere , qua merito omnium m /i oculos con~
mertant.
(VJ^STIVNCVliA VI.
Qjddt fit obligatio Beneficiariorum ai
refidentiam.
RESIDENTIA nomine intelligitnr
afli duitas commorationis in loco benefi-
cii ad obfcquia Ecclefiaftica perfonaliter red-
denda : vnde colligitur ( vt refte obferuat Syl-
uefter verbo : 7 \i fidentia ) illum qui in loco be-
neficij commoraretur, fcd nullum vnquam per
fc proflaret officium , ciim portet & deberet ,
non censendum efTe refidere.
Ad refidentiam igitur perlonalem eo modo
intelledam, obligantur in primis omnes habe-
tes beneficia quibus animarum cura incumbit,
vt exprerte declaratur in Concilio Tridentino /• «-
his verbis : Cum pracepto diuino mandatum fit 1C 'V*
omnibus, quibus animarum cura commiffa efl , oues C' J' C
fi*** agno fare . frc. qua omnia ab iis nequaquam 1 ’
proflari <£r impleri pojfunt , qui gregi fiso noninuigi-
lantir affifiunt .fi d mercenariorum more d' ferunt .
ire. declarat fanda Synodus omnes Catbedrahbus Ec-
defiis prafc&os obltgan ad perfbnalem in fua Ec-
tlsfii v’l diacefi refidentiam , vbi iniuntfo fibi officio
defungi t meantur, &c. 8c infra : eadem omnino etiam
quoad culpam amiffiontm fruftuum & panos de cu-
ratis inferioribus & alijs quibufeunque . qui benefi-
cium aliquod Ecdefiafiicum curam animarum ha-
bens obtinent, fatrofantta Synodus declarat de-
Digitized by Google
66 8 APPENDIX
cer/iit. In illo tamen capite permittitur Epico-
pis lingulis annis fiue continue liue interrupte
a fuis Ecclefiis feu dioecefihus ex iufta aliqua
caula abefle per duos aut ad fummum tres
menfes.
Ex eodem etiam capite colligunt Dolores
curatos feu parochos & quofuis alios bcneficiu
Ecclefiafticum curam animarum habens obti-
nentes, ab Ecclefiis feu parochiis , per duos
tantummodo menfes fiuc continue nue inter-
rupte quotannis abefle pofle, idque nonnifi iu-
fta aliqua ex caufa , & dummodo idoneos vi-
carios ab Ordinariis approbatos fubftituant jita
vt grex iplorum cura? commi flus, nihil ex eiuf-
modi ablentia detrimenti patiatur.
Vtmm autem huius bimeftris abfentia* caula
per Epifcopum approbari debeat ,illiufque li-
centia obtineri , non fatis exprefse dcclarauit
Concilium: Leiffius approbationem illam & li-
centiam Epi'copi requiri affirmat loco fupri
citato ;Naunrrus vero cap. 2f. num. 121. ne-
gat : videtur autem probabiliflima fententia
Laymanni, qui hac in re tutiflimura efle dicit
cuiufquc dicccefis confuetudinem & ftatuta
Epifcopalia fequi.
Qui autem fiue Epifcopi fiuc Curati vitra
praefatum tempus ii iure conceflum non re-
fident , praeter culpam mortalem quam incur-
runt, etiam frudlus pro tempore aBfentiac fuos
non faciunt, vt habetur ex citato decreto Con-
dii) : quod tamen Laymannus intelligi pofle
exiftimat eo folum in cafu, quo ex paftbris ab-
fentia damnum aliquod notabile illatum Ec-
clcfiae foret.
Quod fpedat ad alios beneficiarios qui offi-
ficium aliquod inEcclcfiis quibns aferipti funt,
perfonaliter praeflare debent , quales liintij qui
obtinent dignitates , canonicatus , prehendas
vel portiones in cathedralibus vel collegiatis
feli. 2 4. Ecclefiis;dectenit Concilium vt illis non liceat
c.i2.dc vjgore cniuflibet ftatuti, aut confuetudinis, vl-
menfes ab iis Ecclefiis quolibet anno >
fupra.
[le
DE 5TATV CLERICALI. 66 9
abcfle, faluis nihilominus carumdem Ecclefia-
xum confticucionibus , qua: longius fcruitimn
requirunt, alioquinpro tempore abfentia: pri-
uandos eife frudibus decernit ; fuper qua rc le-
fitima cuiulqueEcclcfix coniuctudo confulen-
a cft, & leruanda.
Sunt tamen qux’dam caufe ob quas diutur-
nior abfentia quorumcunque beneficiariorum
ctiain curam animarum habentium licita reddi
poteft , quales funt f vt loquitur Concilium ^ (e(T.2?.
Chriftian a chartas, vrgens ntcejitas , debita vbc- c , *"
dientia , ac cuidens Ecclef.a vel r-j: publica vti! tas :
qux tamen cau‘a» vt legitima; ccnfeantur, a fu-
perioribus probari debent?nili quando abfentia
contingit ob aliquod munus & reipublic® of-
ficium Epiicopatibus aut aliis bcncliciis adiun»
dum.
QV dESTIVNCVLA VII.
Quxnam requirantur difpcfitioncs <vt
quis cenfcatur idoneus ad bene-
ficium aliquod Ecclefia-
fUcum.
PR 1 M A eft , vt fit ex legitimo thoro pro-
creatus : illegitimus enim cuiufcunque be-
nefici) incapax cft , nifi cum eo difpenletur r
dilpcnfacio autem illa in Epifcopatibus & aliis
beneficiis curam animarum habentibus non-
nifi per iummumPontificem dari poteft;in aliis
autem beneficiis fimplicibus etiam per Epileo- 4
pum. Ita habetur ex cap. 1. de filiis presbyte-
rorum in 6.
Secunda eft , vt fit falcem prima clericali
tonfura initiatus , alias inhabilisijpenfetur ad
quoduisbeneficium:id conftat ex cap .Cum Det
17. de referiptis & cap. Ex litteris in 6. detran-
fadionibus. Requiritur pra;terea vt is qui Ec-
clefiam parochialcm adeptus eft* promoueatur
'VA *
Digllized by Google
67 o APPENDIX
ad ordinem presbyteratus intra annum a tem-
pore pacifica; poilcll.onis; alias iplo iure bene-
ficio illo priuatus cemebitur. Ita cap. Luet Ca-
non i 4. 8c cap. Comtmjja . 3 y. de eletftione in
3 ui autem dignitatem, perfonatum, pratben-
am , portionem 8c aliud fimile beneficium
in Ecclefiis Cathedralibus vel Collegiatis ob-
tinet, tenetur infra annum ordinem officio libi
proprio conuenientem lulcipere v. g. fi ad E-
uangelium cantandum ratione officij fui de-
putatus eft, Diaconatum lulcipere debet; fi ad
Miflam celebrandam, presbyteratum : In Ec-
clefiis tamen Cathedralibus tenentur Canonici
intra annum ad Ordinem lacrum prefbyteratus
aut diaconatus , vel laltcm lubdiacpnatus pro-
moucii, vt flaturum eft in Concilio Tridenti-
no 1'elT. 22. cap. 4. & felT. 14. cap. 12- qui vero
Epilcopatum adeptus eft nin munus confecta»
tionis intra tres menfes fufceperit, ad fruftuiun
perceptorum reftitutionem tenetur : & fi toti-
dem poftea mcnles neglexerit, Epilcopatu iplo
iure priuatus eft, ex eodem Concilio Triden-
tino lefl'. 2?. cap. 2.
Tertia eft, vt non fit coniugio copulatus, vt
habetur cap. 1. 2. & 8. de Clericis coniugaris,
& in Tridcntino ie!T'. 12. cap. 4. Vnde fi quis
Clericus beneficium habens & nondum lacro
Ordine initiatus Matrimonium contrahat, ipfo
iure illud amittit , vt ex communi Do&orum
conlemu & Ecclcfire praxi conftac.
Quarta eft, vt nulla fit cen ura irretitus aut
irregularitate aftctftus; collatio enim beneficij
fada excommunicato excommunicatione ma-
jori, lufpenlo , interdido , vel irregulari, nulla
eft, & ip. o fafto irrita ; vt habetur ex cap. Po-
JIuLtftu 7 . de Clerico excommunicato cap. Cum
dileffus 8. de conluetudine , cap. 1. dc poftula-
tione prailMprum , & cap. Tanta 18. de cxcefi
libus prolatorum.
Quinta eft vt probis moribus & do&rina fuf-
ficienti praiditus fit, id habetur ex cap. Cnmm
mnilis de elc&ione, & cx Concilio TridentiflP
Digiti;
DE STATV CLERICALI. 671
felT. 24. cap. 12.
'Sexta denique cft vt habeat determinatam
intentionem (latus Ecclcfiuftici , ordinifquc
muneri lixo nccellarij , nec non in fulcpto bene-
ficio iincere & bona fide Deo inleruicndi ; id
conflat ex cap. S»per inordinata & cap. Grani
de praibendis j & ex communi Theologorum c> ?4*
con.enfu docet Le/Iius: vade (equitur illum d. t6.
peccare mortaliter» qui acceptat beneficium ali-
quod abfque recta 8c Deo grata intentione» led
folummodo vt eius (rudius per aliquod tempus
percipiat v. g. donec (ludiorum cur um ab.ol-
tierit , vel opulentam vxorem inuenerit ; vt ex
Nauarro & alijs probat Leisius lup. qui etiam
docet eumdem teneri ad reftitutionem fru-
dluum perceptorum, nec poile bencficiumil-
lud licite recinere.
ARTICVLVS IV.
De Horarum Canonicarum recitatione .
HOhajivm canonicarum nomine in^
colliguntur publica; quardam ac determi-
nata; preces horis diurnis nocturnifque ab Ec-
clefialticis pcrlbnis ex facrorum Canonum de-
creto Ecclefia; nomine ad Deum perfol uenda; ,
qua; etiam interdum officij diuini vel Ecclefia-
ftiei nomine fignificantur.
Quatuor autem prcefertim de Horarum Ca-
nonicarum recitatione quaeri folent. Primum
eft, quinam ad horas illas recitandas obligentur.
Secundum , quomodo horae ilia; recitari de-
beant» vt obligationi illi (atisfiat: Tertium, qui-
bus poenis (iibiaceant illi qui recitare omittunt.
Quartum denique, qua; fint cauta ab hac hora-
rum recitatione cxculantes.
canonicarum recitanda-
APP ENDIX
qV^STIVNCVLA
Quinam perfon <z obligentur ad reci •
tatidas H oras Canonicas .
^ ****** W4i|'WV* v«yuc UlilU 1«
nimirum ex iufceptioneOrdinis facri, ex bene-
ficio EcclefiafHco, & ex religiofi ftatus pxoieC-
fione , ac proinde tria furit galera penonarum
qua: ad rccjcationem illam obligantur , initiati
ia eris ordinibus, beneficium aliquod obtinen-
' v?s,'ac religiofi.
Atque in primis certum eft omnes 8c quof-
cunque Clericos in iacro aliquo Ordine con-
fti tutos, adKoras canonicas priuatim recitandas
fub culpa mortali obligari, etiamfi nullum Ec-
clefiafticum beneficium obtineant: Ita com-
muniter Dodores ac praefertim Ar gelus , Syl-
ucfter, Azor,Couarruias, Mcdina, Sotus,Sua-
res , Tqletus &alij apud Laymannum trad.x.
de horis canonicis cap. 4. & aperte conftat
tum ex cap. D lentes de celebratione Miflarum,
tum maxime ex generali totius Ecclefia: praxi
& confuetudine,"quae vim legis obtinere meri-
to ccnictur , vt rede obferuat Nauarrus cap.7.
num. 2.
Certum eft praxerea , omnes ac qoofcunque
Clericos beneficium aliquod Ecclefiafticum
obtinentes , licet nullo facro Ordine infignitos
ad eafclem Horas canonicas recitandas fimiliter
obligari, vt habetur ex cap. Quia per ambirio/am
de ref.riptis in 6 ■ 8c ex Concilio Lateranenfi
fub Leone X. fefl*. 9- in Bulla reformationis
parag. Stat#ouw> quam conftitutionem poftei
renouauit & cxplicauit Pius V. Bulla fua 138.
qua: refertur ad Nauarrum cap. z6. num. 122.
Quod vero fpedat ad religiolos, quamuis
quidam Dodores exiftiment ''illos ad horarum
canoni*
V - - X
DE STATV CLERICAtr. $71
canonicarum recitationem minime teneri , nifl
vel facrum aliquem ordinem fufeeperint , vel
fpeciali aliquo regula; fu® flaturo ad id obli-
gentur; vera nihilominus &in praxi tenenda
cft contraria fententia , quas aflerit rcligiofos
omnes, ac fingulos, exceptis nouitiis ,aclaicis
conuerfis,qui profitentur religionem choro ad-
di<flnm , non minos quam Clericos maioribus
ordinibus initiatos fub mortali peccato ad ho-
ras canonicas recitandas obligatos efTe , idque
vi generalis confuetudinis quae in omnibus reli-
gionibus choro addictis recepta efl. Ita S. An-
toninus,Bartholomaeus Medina,Emanuel, Ro-
drigues,Suares,Azorius, Valentia, Bellarminus
Lelfius Sc ali) quos citat & fequitur Layman-
nus cap. 4. de horis canonicis- Tolctus etiam
lib. 2. cap. 12. afferit non modo rcligiofos , fed
etiam moniales profclfas adcafdem horas reci-
tandas obligari; quod tamen cum dnplicilimi-
tatione intelligendum videtur; Prima efl,vc
illa: tantum ad id obligentur qua religionem
ehoro addiftam profelT® funt, vnde religiolae
illae quae fead ifmrmorum obfcquium totasde-
uouerunt ab huiufmodi recitatione vt pluri-
mum cenfentur immunes- Secunda eft vt exin-
ftituto Ordinis fui ali® preces loco canonica-
tumrecitands^jllis pr®fcript® nojrfuujquara-
tione moniales ili® qua: ex inflrtuto fuo ad re-
citandum officium paruum j3eat® Mari® Vir-
ginis folummodo tenentur, ad majus officindi
perfoluendum non cenfentur obligat®.
Ff
Digitized by
r*
. f
«74
APPENDIX
QV^ESTIVNCVLA II.
.Quemodo canonice here recitari
debeant .
QVatvor. in recitatione horarum ca<.
nonicarnm praefertim obferuanda funt,
qualitas fcilicet illarum , ac integritas , Sc
in iis recitandis aptum tempus, & modus de-
bitus.
Quo,d fpedatad primum , omnes qui ad ho *
fas canonicasobligantur , tenentur eas recitate
itutta praefcriptum Breuiarii Romani a Pio V .
editi, tc a Clemente VIII. reformati, exceptis
Ecclcfiis& conuentibus qui iami ducentis an-
nis ante illius editionem alio breuiario vfi rue*
lint , quibus permittitur vt illud deinceps reti-
neant , nili malint cum Epifcopi feu pra&iti
& capituli confenfu Romanum Breuiarium ac-
ceptare. Ita exprclTc habetur in Bulla Pij V,
ipn Breuiario Romano praefixa. Addit Suares»
f.t.de poftquam did* Ecclefiae Breuiarium fuum
«clig* cum Romano femel commutarunt , non pofle
4*4* c. deinceps hoc relido fuum anriquum accipere,
Il.n, eo quod Pontificias conceflioni antiquum ritum
4* retinendi, renunciaflc cenfentur.
Quamuis autem in publica recitatione oracli
2ux fit in choro vfus proprius cuiufque Eccle-
Bferuari debeat ; & maxime deceat Clericos
- in priuata eiufdem ofiici; recitatione Ecclefiae
fu* ritum fequi; multi tamen Dodoresproba-
biliter exiftimant cuiuis extra chorum , licitum
cfle pofthabito Eccleiiae fu* Breuiario , Roma-
num recitare. Ita Nauarrus , Rodrigues, Ena-
nuel Sa , Leffius , & alii quos citat & fcquicut
rmannuscap. f. de hor. canon.
Quod fi( vt interdum contingere poteftiexin-
ttduertentia; quis officium mutet , v. g. officium
de fena, pro officio alicuius fefti proprio , reci-
sct, quamuis laudabile fit yt poftquam id ad«
Digilized by Google
DE STATV CLERICALI. S*r
certerit officiam praetermittunt repetat , ad id
tamen fub peccato non obtigatur , quia dum-
modo feptem hora: canonicae integrae reciten-
tur , praeceptum Ecclefiafticum quoad fubftan-
tiam feruari cenfetur : Ita Syluefter , Caietanus, fu«4
Aiorius ,Lc/fius, 8c alii apud eumdem Lay-
mannum: qui tamen addit ex Suare, fi officium
vtrumque fit aequiualens, confultum efleea fub.
iungete^fi commode fieri poflic^ qua* inter-
•miflo officio propria funt : fi autem officium»
uod per errorem recitatum eft ; multo breuius
c , v. g. fit de fando cum de dominica fieri de.
buiftet , compenfationem aliquam efle facien-
dam dicende ▼. g. nouem pfalmos ex primo
dominicae no&umo, ne tam notabilis pars of-
ficii intermitti» maneat. Similiter fi quis ex
oblxuione , vel ex aliqua caufii , ordinem hora-
rum inuerterit , fi v. g. vefperas recitauerit ante
fextam , aut nonam , fufficit vt omittas horas
tepecae, nec enim vllum peccatum eft,faltem
mortiferum, ordinem horarum inuertere, cum
eiufmodiordo extra chorum non fit fub prarce-
j/to ,nifi fecundari 6 , & tanquam circumflantia
minoris momenti vt docet Lcffius c* ?7-dub.rz.
Quod fpedat ad fecundum, feptem funt horae
canonicae fcilicet Matutinum cum Laudibus,
Prima, Tertia, Sexta, Nona; Vcfpeiae & Com-
pletorium , quae lingulae integre recitari debent,
idque continue & fine notabili interruptione
Vt habetur cap. Nihil 7.q. i. cap. Nulltu . de
confecrat. dift. x. 8c inConcilio Bafileenfi fefT.
Xt. cap. Qualiter hora. Sed difficultas eft quale
fit peccatuih , cum quis horarum recitationem
interrumpit. Refpondecur nullum efle pecca-
tum , fi haec interruptio fiat ex caufa aliqua iu-
fta v.g. fi vocetur quis a fuperiore, vel fiex
charitacevel neceffitate aliquid faciendum oc-
currat ,quod differri commode non polfic: fi
vero nulla eiufmodi caufa fubfit Nauarruscxi-
ftimat interruptionem illam fine peccate mor-
tali fieri deliberate non poffe: alij tamen com-
anuuicer cenfent , quantacunque fit intextu*
Ff ij
Digilized by Google
fup.
quod,
lib.f.
4UE.J.
4 >,6 APPENDIX,
ptio illa, fedufo contemptu, non incurri nili
peccatum venialf> neque vllam elTe obligatio-
nem officium aut horam inchoatam repetendi,
qua: nullam vt plurimum inter fe connexionem
habent , cum finguii Pfalmi , imo linguli pene
verficuli per fe fuam fignificationein comple-
tam retineant. Ita Pcltanus , Zecchius, Caicta-
nus,Suares, Lcffius & alij , quos citat JLayman-
nus fup.cap. f. Monet tamen Comitoluslib. i.
refp. q. 66. fi interruptio quamui$iufta, diutur-
na tamen fuerit confulcum e/Te repetitionem
facere faltem ab initio no&urni vel pfalmi fi id
commode fieri polfit.
Quod fpedatad tertium , in recitatione qui-
dem publica horarum , tempusa legitima con-
fuetadine praderiptum feruari debet: in prrda-
ta autem, etfi laudabile fit, vtfinguUe horte fuis
temporibus &interuallis recitentur, ad vitan-
dum tamen peccatum mortale , fufficit vt reci-
tentur eo fnteruallo quod eft inter medium
no&ispraececfentis &fequentis; qui enim intra
illud tempus horas recitauerit fiue initio, fiue in
medio fiue in fine ,,'fatisfacit fubftantiae pnecep-
ti, vt docet Toletus iib.a-c. i?. Lefluis fupra , 8c
alij communiter. Quamais autem id citra pec-
catum mortale fieri pofsit , nihilominus qui ex
culpabili negligentia tempus horis recitandis
prsefcriptum notabiliter inuerteret , peccati ve-
nialis reatum haud dubie incurrerer v. g. fi abf-
que vlla caufa fammo mane horas omnes etiam
vefpertinas & completorium aut poft meridiem
matutinum illius diei recitaret. -■
Obferaat autem Lefsius ex confuetudine lici-
tum efle matutinum & laudes recitare pridie,
poft folis occafum, vt Caietanus, Nanarrus &
, alij dicunt : imo etiam ante folis occafum , poft
tempus Vefperarum, & Completori i, vt docet
Sandur^Thomas : <*mde vbi hxc abfolui fo-
leiifc' in Ecclefiis hora quarta pomeridiana ,
licitum erit priuatim nofturnum officium Te-
quentis diei inchoare, cui laudes adiungi vel ab-
'illo difiungi polfunt , 8c in fcquentem diem dif-
Digitized by Google
i
DE STATV CLERICALI. €lfi
feni : paruse autem hor® non pofTunt dici pridie
fcd foliim poft mediam nodem , pofllint tamen
omnes vfquead vcfperns cxclufiue ob aliquam
honeftam caufam recitari mane , tefteNauarro
fup.imo ficaufaiufta fubfit, etiam vefpers ad-
jungi poflunt, vt cenfet idem Leffius vt fatis
aperte colligitur ex cap. i- de celebrat- Mifla-
rum : eft autem iufta cauia fi quis perfpiciatfc
maiori cum deuotione aut animi tranquillitate
horas illas mane recitare; vel fi vereatur nein
aliis temporibus occurrant occupationes aut
interpellationes qu* animum diftrahant ; Op- Jn 4,
time Sc appofiteHugo de S. Vi&ore dixit (vt djft.
refert Paludanus ) vAnti harum orare, providenti* lp.q.f
effie ,pofl horam , negligentia , in hora , cbcdientia.
Quod denique ad 4. -fpe&at; in Conci- .1
liotLareranenfi fub Innocentio III. cap .Da. ;
lentes dillricde prvecipitur vt Divinum officium
notiurnvm pariter & diurnum Jfudiose ac devote ce-
lebretur.
Studiofe quoad officium oru vt GlolTa inter-
prctatur:id cll,vc verba debite proferantur , vt-
habetur in Concilio Balileciifi fcflV zr. cap.
Qutlitcr hora canonica : vt Non gutture vel inter
dentes feu doglutiendo , & ffincopando dittienes , v*t
•verba fcd reverenter verbis diffindis officium perfol-
ttatur. Qnamuis autem fi id ex innduerten’-*
tia aut infirmitate aliqua feu balbutie linguas'
proueniat, nullum fit peccatum : fi tamen ex
negligentia aut culpabili prascipitarione , erit»
peccaram, veniale quidem fi non fu mftgrtur
exce/Itis : lllbrraJe vero fi ha:c ©milsio 8c fyn-
copatio fyllabarumad notabilefn aliquam paf-
tem offici j pertingat : quo cafti recitans tenebi-
tur , id quod indebite prolatum eft , repetere,
Vt docet Leffius cap ^7. dub. to.
Deuote quoad officium cordv : quod qui-
dem requirit vt attente & rcuerenter officium'
recitetur. Cum autem multiplex efle pofsit'
attentio, vel ad fola verba , vt re<£le profe-
rantur; vel ad verborum fenlum,vt mente Se
corde percipiatur : vel ad Deum , quem vt pta;- 1
F { iij
r
i-
i
«7$ APPENDIX
fentem recitans intuetur, ad cumque petitio,
nes Tuas & effe&us dirigit , aut circa quem oc-
cupatur, veritates ai’ quas aut myfteria fidei
eonfiderando , vt fic le ad eius amorem exci-
tet : quxritur quaenam attentio neceflaria Gt
ad hoc vt quis horarum recitandarum obliga,
tioni fatisfaciat. Quidam Do&ores , quos citat
. , Leffius , docent primam attentionem , quae eft
* ad fola verba re&e proferenda ,.efle fuffkientem;
**• quibus etiam fubfcribit Toletus lib. z- cap- iz.
Alij tamen probabilius exiftimant attentionem
•llam efle quidem nece/Taxiam,non tamen fo-
lam fufficere , nili adfit quoque attentio ad fen-
fura verborum , aut falcem generalis' aliqua
attentio ad Deum , aut ad ea quae Dei fune.
g r j Ita Ioannes Gerfon , Maior, Sorus , Nauarrus,
Caietanus , Suares , Leffius & plures alij quos
* citat Laymannus : quibus accedit autheritas
S« Dodons in difti q* a* z* q» 4.« ad z.
tc haec fementia videtur magis tura & in praxl
tenenda: quis enim dixerit eum fatisfacere
'praecepto recitandi officium diurnum , qui ani-
mo fponte 8c deliberate vanis cogitationibus
diftrado , labiis folummodo verba illius of-
ftcij protulerit ? Ecclefia certe prteceptum illud
imponendo miniftris fuis , intendit vt ab illis
nomine totius populi Chnftiani Deus laudetur,
exoretur, & c. quomodo vero Deus laudari vel
exorari poterit ab iis, quibus ipfe exprobrat: ?»-
fultu hic Ubtu m* hanarat ; cor autem torum longi
t i mt. Vnde etiam fupradi&i Dodores 8c
«ominatim S. Thomas cenlent diftradiones
illas voluntarias 9c deliberatas elfe peccatum
mortale , quando notabiliter durant; feu cum
quis in parte aliqua notabili officii voluntarie
tc deliberate diftrahitur ; aut quando aduertens
fe diftra&ionibus implicari , eas i fe non abiicit :
quamuis enim in orationibus ad quas nulla eft
obligatio , diftra&io quaeuis licet voluntaria,
exclufo contemptu non fit nifi peccatum venia-
le, vt docet Caietanus, Sotus , Leffius & alij
•pud Laynuar.um fup. in iis tamen psccibuf
Digitized by Google
DE STATV CLERICALI. 67*'
*d quas fub peccato mortali obligamur , diflra-
dio notabilis ,abfque peccato mortali admitti
deliberate non poteft
Neque dicas Ecclefiam iudicare non pofle
de internis adibus , ereo nec illos prxeipere:
quia,vc rede docet Lollius , Ecclefia poteft prae- f0p.
cipere adus internos quando neceflarij lunt, *
Vtadus externi ab c» imperati fint adus virtu-
tis; alias Ecclefix praeceptis poflctfatisfieripex
ineram hypochrifim & fimulationem ; quod»
quam abfurdum fit , nemo non videt.
Ex his patet ad debitam attentionem in reci-
tando officio requiri , vt verba officij debite
proferantur , animo orandi 8c laudandi Deum»
nec interim quidquam profanum fponte vo-
luatur animo; fponte inquam : qui emm inuitus
diftraheretur , non peccaret ; 8c in eius oratione
femper reperiretur attentio , E nen actualis , fal-
cem virtualis y tationc primi propolin quod ha-
buit inchoando officium , 8c hate virtualis at-
tentio y fient in aliis adibus virtutis, Ec etiam
|d oratione fufficit. , "
Porro ad attentionem illam debitam non
Biinimum confert reuerentia , tum interiot
quam excitat Edes , tum exterior quae ex illa
interiori procedit , confiftitque in eledione
prudenti temporis , loci & externae compofi-
cionis idoneai ad orandum : quamuis enim ex-
teriores illae circumflanti* ex libera cuiufque
eledione pendeant , tamen maxime decet vt is
teligionis adus cum tali geftu & habitu cor-
poris Eat, quo debitum noftrae erga diuinam
jnaicftatem fubmiffionis affedum proteftemur;
neque vllos eft quife non fateatur peccalfe,n
minus modefte & reuerenter officium illud per-
foluerit.
Eft autem prxfertim cauendum ne dum
quis horas recitat , aliquas adiones fimul
exerceat , qu* cum oratione cenfcntur omnino
Incompatibiles , quale eft , feribere , Eeri
enimnon poteft tefte i pfa experientia, vt quis
fimul & «{itioni & foiptioni attendat j imd
If iijj
€8o . APPENDIX
tunc ab aliis quibufcunqueadionibus exterio-
ribus aliquomodo incompatibilibus abftinere
confultifsimum eft, qua: vel attentionem mi-
nuere vel reuerentias debita: mimis congruere
cenlentur.
QV^STIVNCViA III.
€)uibus poenis fnbiaceant ij <pai horas cano-
nicas recitare omittant.
CErtvm eft ex communi Do&orum
confenfu , obligationem ad horas canoni-
cas recitandas rgrauemcfle, &lub pecca-
to mortali ex fuo genere , cum fit ex virtute re-
ligionis , & in beneficiariis etiam ex virtute iu-
ftitije. Ita S. Antoninus, Medina, Suarcs & alij
apud Laymannum : Requiritur tamen omifsio
materias notabilis , cuiufmodi eft integrum
vniusdici officium , vel integra aliqua hora,
imoNauarrus exiftimat omifsionem tertis par-
tis vnius paruas horas v. g. vnius IMalmi cum
hymno efte peccatum mortale : quod tamen
Leffio nimis durum videtur.
Iam praster peccati mortalis reatum , quem
incurrit is qui totum vnius diei officium vel
aliquam notabilem illius partem recitare omit-
tic, Concilium Lateranenfe fub Leone X.fefl*.
9> fpeciali conftitutione ( quae poftmodtim a
Pio V. reno uata fuit & explicata, vtlupra ini-
tio huius articuli didum eft ) decreuit vt quiuis
beneficiarius qui elapfis lex menfibusa confe- •
cutione beneficii, fine legitimo impedimento
officium diuinum recitare omiferit , pro tem-
pore illius omifsionis teneatur ad fruduum re-
ftitutionem.
Ex qua quidem conftitutione colligitur eum
qui primis fex menfibus poft adeptam benefi-
cii poficlsionem officium non recitauerit , pec-
care quidem grauiter , non tamen ad reftitutio-
*em teneri, vi illius conftitutionis ; quod fi poli;
i
'
JB
Dyfft? Gqi >gle
DE STATV CLERTCALT. _ 6Zt t
illos fex mcnfes elapfos adhuc omiferit } tunc
ai faciendam reftiturionem obligabitur , pro
rata illius omifsionis ; vnie qui per vnurn diem
officium omifit, tenetur illius dici fru&usre-
ftitucrerqui matutinum tantum orni ferit , dimi-
diam partem , &lic feruata propdrtionc de aliis,'
qua? quidem reflitutio facienda eft- fabricae ,vel
pauperibus , fiue illius loci, vbi beneficium fi-
(umclt, vel alterius.
Quamuis autem Concilium omnes fru<fhi$ c _
reftitucndosefledccrcucrit;re&e tamen Sotus,-
Medina, Henriqucs, Toletus, Lcffius , & alii £an<*
apud Laymannum, docent , hoc illius decretum
intelligi pofle cum tali moderamine, vt benefi-
ciarii qui praeter horarum recitationem alia 1 * '
quoque habent annexa onera, eam fojunrmo-
do fruftuum partem reftituant , qua: iudicio
viri prudentis Horarum Canonicarum recita-
tioni feruata debita proportione reipondeie
cenfetur : qua ratione c. g. Toletus exififimae
Guratum teneri ad reftituendam tertiam par-
tem fru&uum , Medina quartam fufficere dicit, ^P*
Henriqucs ,& Emanuel Sa quintam : Layman-
nus omnium optime cenfetconfiderandamcfle
tum quantitatem onerum & officiorum qua:
beneficiarius fiue Curatus fiue quilibet lilius
praeter horarium penfum praffiare tenetur , &
reipfa praeftnt : qua* quidem officia interdum;
tam multa & grauiafunt vt viri prudentis ar-
bitrio fextu pio imo interdum decuplo fuperent
Officium Horarum Canonicarum : tum etiam
quantitatenr redituum ; fieri enim poteft vt re-
ditus illi interdum vix «quentiuftum vitae fti-
pendium , quod beneficiario ob aliorum mune-,
rum pra-ftationem naturali iure deberetut: qui-
bus omnibus perpenfis maiori cum equitato,
determinari poteft , quae reftitutio ob lupradit
&am hoxatam omifsioneitv iniungenda fit»
Qjv /ESTIVNCVLA iv.
t^anam caufi Hirarum Canonicarum
recitatione excufent.
PR i M A eft ?rauis infirmitas , quae talis eft
vt fine magna difficultate aut corporis pe-
riculo Horatiae preces recitari poffie non
videantur : neque enim Ecclefiam ciufmodi ca-
t.6 de fu obligare intenditaYt fumiturex cap. erte
Hor. mPumdift oi. & docent Azor , Suares , Tole-
Can. , ulud Laymanfuim :In dubio flutem
‘“VSj" ‘nfirmital quar excufet , tudrero con-
arii vel medici au, alcerius M & P-udcnua
& repentina occupatio»
b r \ fr-mdalo vel notabili detrimento pro-
aut differti uequ.t, cum
qua tamen Offici) diurni reertatro rnorahtetto-
nuendo confiftere non poteft, v. g. fi populi tu
Sus Cubito exortus fedandus fit ; fi co-feffio-
3a?=tSSESSE
.Cea "apSd eLmdem .^ymannum , fup».
oofsit. Nauarrus, Azor,Rodngues, K aiijap
iaymannum exiftimant» fi quis m Maw<<
tem vel praecipuam offici) partem ▼. ?•
«'“meum Laudibur recreate Pota. oblrgan.
Jumcffci nonitem ii panem iulum rumorem
DE STATV CLERICALT. #8f
tel minus praecipuam , v. g. paruas Heras, vel
etiam Vefperas ; quodquamuis probabiliter di-
ci poflic , probabilior tamen videtur & in praxi
tenenda lententia Suaris lib. 4.. de Horis Ca-
non. cap. zS. num- Z7* & Lay manni fup. qui
cenlent eum qui commode poteft integram ali-
quam Officij Ecdefiaftici Horam recitare, te-
neri ad illam recitandam : quod fi dubitet num
polfit vnam horam integram recitare , certus fic
autem fe non pofle omnes , praefiunere poteft
Ce omnino excufatum : in his enim cafibus le-
ges Ecdefia? non obligant cum tanto rigore, vt
materiam anxietatis & fcrupulorum pariant-
Quarta denique caufa cxcufansirecitatione
Horarum , eft quando beneficiarius nondum fa-
ctis Ordinibus initiatus nullos vel adeo tenues
Iru&us e beneficio percipit , vt aeftimabilem
aliquam partem fuftentationis non praebeant,
quintam v. g- aut fextam. Ita Sotus , Arrago- Ci
nius , Lelfius , & alij quos dtat & fequitur Lay- benef.
mannus. Quod intelligendum eft dummodo
non fiet perbeneficiarium illum quominus be-
neficii fui fruftus percipiat , neque illos ali-
quando percepturus fit , vt fufius explicat idem 1. 1. c.
iaymannus. Rede tamen monet Leffius eos 34.
qui tenues reditus e beneficiis recipiunt,quam- du-jl*
uisad quotidianam Horarum reciracionem non
obligentur, obligari tamen ad Horas illas ali-
quoties pet annum recitandas , aut faltem ad
«liquas alias pteces , v- g. ad recitandum Offi-
dam paruum Beatae Virginis , fingulisdiebu*
Dominicis aut feftiuis : <juod iudicio pii & pxu-
4* ntis confcfiaxij det crsutun debet*
*fri
* ¥
i 84
APPENDIX
articvlvs V.
%
Explicantur reliqua iuxta Canonicas
fancliones ad Clericalis vita
difciplmam fyeclantia.
fef. 11 OifCiiiVM Tridentinum totius dif-
c.i.de C ciplinaj Ecclefiaftica» fummam paucis
xefor. comple&i volens hoc decretum fcitu &
obfcruatu dignifsimum codidit: quod integrum
hic exfcripfiinus. 9fihil eft, inquit, quod alios ma-
gis ad pietatem £r Dei cultum aftidue inftns.it,
quam eorum vita & exemplum , qui fe diuino mi -
mfterio dicarunt. Cum enim a rebus fxcult in altio-
rem fublati lotum consudantur ; in eos , tanquam
in ftc culum , reliqui oculos conijdunt ex iifqtse fu-\
mtsnt quod imitentur . Quapropter Jic decet omnino '
Clericos in ftirtem Domini vocatos , vitam morefque
fisos omnes componere , vt habitu , geftu , inccffu,
ferTKone alii f que omnibus rebus nihil , nifi graue,
moderatum , ac religione plenum pra fe ferant j Itui*
etiam dtlitfa , qua inipfis maxima effent , effugiant ,
vt eorum aEUones cunEHs afferant venerationem.
Cum igitur, quo maiore in EccleJSa Dei & vtilita-
te & ornamento hac funt, ita etiam diligentius funt
tbferuanda : ftatuit fanda Synodus , vt , qua alias d
fummis Tontifidbus (r * facru Conciliis de £7m’«
torum vita , honeftate , cultu doftrinaque retinenda,
at Jimul de luxu , tommeffationibus , choreis, aleis,'
lufibus ,acquibufcunque criminibus , nec non de f acu-
laribus negotiu fugiendis copiofc at falubrittr fan •
cita fuerunt } eadem in pofterum itfdem poenis vel
maioribus , arbitrio Ordinarij imponendis , obfir-
nentur , nec appellatio excufationem hanc , qua ad
morum corruptionem pertinet fufyendat. St qua
vero ex iit in defuetudmem abiijfe compererint j c*
quam primum m vfum remeari , & ab mmbtu.
Digitized by Google
DE STATV CLERICALI. 6$r
accurate cujfodiri , (Incitant , non obftanttbus con-
fitetudimbtti qnibufciinque , ne (Ubdittriim nerteifar
emendetionu ipfi condignae . Deo v mdne , foenat
perfoluant.
Ex quo quidem decreto illud praeextexis ha-
betur , hanc fuifie Concilij mentem , vt quae
elim circa vitam, mores honcftatemqtie Cleri-
corum lalubriter fimeita fuerant , eadem etiam
nuncreligiofe obferuarentur , & fi qua: in de-
fuctudinem abii fient in prifiinum vium reuo-
carcntur , &ab omnibus accurate cufiodiren-
tur : qua propter opere prxtium duximus, prx-
cipuas ipfiusEcdaiia: fuper reliquis Eccicfiafti-
cx difciplinse partibus fan&iones excerpere,
cafque exvniucrfo iurc Canonico colle&asfub
vnumvelutialpcdum ponere : vc qunus Chri-
fti Domini Clero adferiptus , prre oculis habere
po/fit , quid fecundum ipfius Ecclefue vota &
decreta in eo requiratur , vt ( ficut loquitur
.Apoftolus j ) digne ambulet ea vocatione quo vo- £ph,+
catus efi.
Maioris autem facultatis 8c perfpicuiraris
gratia quas dicenda fuperfunt in breues titulos
digeflimus , & cuique vnum aut alterum ca-
nonem attexuimus , aliorum praecipuorum de-
cretorum H quse fint locis tantum breuiterad-
no tatis.
Qued f acris Ordinibus initiati perpe-
. tuam fontinentiam feruart
ttneantur.
Mlnifiri altatu preibyteri (lue Diaconi ad
Domtnica tales eligentur Officia , qui con--
imentiam [eruent j 5. LliciuS Papa dift.Sl.
cap. Miniftri ■ ' _ \
Nullus Sub diaconorum ai nuptias tranjire aliqua
prauaricatione prafumat. Conciliurn Romanum,
fubS. Sylueitio. cap. 8.
-
Digilized by Google
«86 APPENDIX
Canendum eft hu ( Diaconis fcilicet Sc Sub'
diaconis ) ne quando fponfionu fu* tmmemures ai
terrena* nuptiae , aut furtiuos coneubitm vitra
reeurrant , quod fi forte fecerint , vt facnlegij rei
ab Ecclefia habeantur extranei. Concilium To*
letanum i. cap. i. Idem habetur quoque con-
fli tutum in Cone. Romano fub Nicolao i. cap,
3. in alio Cone. Romano fub Califto 2. cap. 10.
in Concil. Carthagincnfi i. cap. & 4. &itt
pluribus aliis.
Quare S. Gregorius Papa lib. I. Epift. 4*-
fapienter edixit : vt nullue ad minijlerium altar it
accedat . nifi cutue caftitas ante fUfceptum miniflf
rium fuerit approbata.
Quoniam vero adeo fublimis & ardua virtus
inter tot huius vits illecebras nonnifi adhibita
fumma cautela feruari poteft , ad euitanda peli-
cula , fapienter ab Ecclefia ptouifum eft.
2it / ‘neri 'Kcchfiu miniflri in tu dem di*
mo eum fceminis commorentur .
INtIR-JOXXIT per omnia magnd Sjntdut *
non Epijlopo . non Presbytero > non Diacono , neo
alitui omnium qui in Citro eft , licere fubintro-
duBam habere mulierem , nifi forte aut matrem , aut
forortm , aut amitam . aut materteram , aut eae
tantum perfluae qua fulpiciones effugiunt. Cone,
Nicarnum cap.
Idem habetor in Concil. Aquifgrancnfi z.
part. q cap.n. Carthaginenfi q. cap. 17. Cartha-
ginenfi 4. cap. 46. Aurelianenfi q. cap. 4. Tu-
ronenfiz. cap. 10. Toletano 4. cap^r.Nanne*
cenfi cap. q. Metenfi cap. q.
+AnciU*i ab eadem manfione in qua Chticm manet
f /acuit remoneri: Agathenfi cap. n.
Concilium autem Moguntinum( vt habeto*
cap. Inhibendum eft , extra de cohabitatione
Clericorum & mulierum ) prohibuit , Ne $**
Digitized by Google
DE STATV CLRICALI. «f?
ftfftfa m«m mulieres i liat , quas canones concedunt,
matrem . amittam & furorem ficum in eadem
domo retineat ; quia tnjhgante diabolo &• in tUm
fleltu perpetratum repentur . aut etiam ia jedigr
quu earum.
Certe S. Gregorius Papa lib. 7. Epift. jq.
fefert .• quod beatus ^iugufimus nec cum frore ha-
bitare confinfirit , dicens qua tum ftrore mea funt ,
furores mea non funt : DoEh ergo viri cautela , ma-
gna nobu debet ejfe injfrufho.
Appofite S. Hieronymus Epift. ad Nepof.
devita Clericorum: H ofyitidum. inquit , tuum
aut raro aut nunquam mulierum pedet terant.'
amnes puellas & Virgines Cbrtjli * aut aqualiter
ignora , aut aqualiter dilige : ne fub eodem te de
tuanferu , nec tn pr at erit a cafiitate confidat j nec
JDautde fandior . nec Salomone fapientsor potet ■
ejfe , &c. agrotanti tibi fandus quilibet frater af-
Jifiat , & germana vel mater , &c. penculafe ti-
bi mmifirat . cuius vultum frequenter attendu >
fyc. caueto omnes fufpiciones : & quidquid proba*
biltter fingi potefi , ne fingatur ante dcuita. Et in
Epift. ad Oceanum. Prima , inquit , tentamen-
ta fluit flericorum fam marum frequentes accef-
fs** 5 'fi* fexus reprehenfibilet exiret Clericos t
quid tibi re vera cum faminu > qui ad altare eum
gfotnino fabularis i te tu publice eundi » te in agro
ftsjhci , aratores > ac vinitores quotidie lacerabunt «
fi contra depofitum fidei eum. fecminis habitam
tmtendu * &c- mihi erede non potefi tot o corde ha-
bitare cum Domine » qui fetutinarum acctfiibm
copulatur.
Porro quanto horrore crimen buic iacMB
continentiae oppofitum profccuti fint SS- Pa-
tres in facerdotibus aliilque altaris miniftns»
Jjinc patet, quod cum in variis Conciliis graues
poena: depolitionis , exilij , &c. ea de cauta im-
postae fuerint; in Concilio Eliberitano , can*
j8. fummo quidem fed tamen iuftiftimo rigo-
tcfancitum fuerit, vtyf quu Spifctpus , Sacerdet .
Stet Diaconus infandum hoc meechta crimen perpe -
triti •****» vn fine v\t* .Cirt*rH Chrifii ttmnm*
6S8 APPENDIX
none ptiuetur : quem rigorem licet polteriorr-
bus lkculis Ecclefia ob caulas iufiiffimas remi-
ferit , nihil tamen h®c eius remilfio de lacrile-
gij huius jenormitate diminuit ; quodfemper
®que dignum cenferi debet qui pamailla imo
adhuc longe grauiori pledlatur » fi qu# in hac
vita reperiri poifit.
Ne Clerici temperantia modum in
vi£tu excedant.
Jt CRAPViA & ebrietate omnes Clerici
diligenter abjbneaht, irc. rifec ad bibendum
JL 1 qui/piam incitetur , ire- Si qui* autem fuper
his fi culpabilem exhibuerit niji a fupencre com-
monitus fatisfecerit ab officio vel beneficio fufptnda-
tnr. Concilium Lateranenfe fub Innocentio. j.
eap. if.
.sinte omnia Clericis vitetur ebrietas , qua omnium-
vitiorum fames ac nutrix eft • itaque eum quem
ebrium fuijjb conffiterit trigenta dierum Spatio i
communione fiatuimus fubmouendum. Cone. Aga*
thcnfe cap. 41.
Ad euitnndum exceffum illum cibi & po-
tus maxime conducit fi tabem® > caupona* &
fimilia loca vitentur , in quibus temperantia
omnis & fobrietas vt plurimum periclitatur j
ideo fepius prohibitum fuit ne Clerici eiufmo-
di loca edendi & bibendi caula ingrediantur.ni-
fi cau$A nccc/fitatis quando funt in itinere con-
Aituti. Ita exprefle habetur in Cone. Latetn-
nenfi fub Innocentio III. cap. 16. in Concil.
Carthagincnfi 4 cap. 1 r. Laodicenfi cap. 24.
Aquigrancnfi 2. part. 5. cap. 8. Cabilonenfi
cap. 41. & aliis. , ‘ f • > • 1
Neqitc folum cauponas & ali.-t fimilia loca
fed etiam conniuia praefertim nuptialia Clericis
euitanda efle cenfuit Concilium Agathenfe
cap. qq.8c habetur dift. ?4.hisverbis Tresbyte'
ri , Diaconi ( Sub diaconi vel de incepi, quibus ducendi-
Digilized by Google
DE STAT V CLERICALI. 68?
mseores licenti a non • ft , etiam alienarum nuptiarum
enitent cenuiuia , nec his cettibu t rm fetantur vbi
amatoria cantantur eir turpia , aut obfceeni metue
torporu cbereu & faltatiombus efferuntur , ne audi-
tue aut obtutu* fatru mtfttrqs deputati , turpium
fptSlacuhrum atque verberum contagione polluantur .
Praetera Concilium Tholetanum cap. 7.
menlam Clericalem le&ione facta condiri vo- ,
luit Pro rtuerentia , inquit . Dei Sacerdotum , ut
vnmerfa fanlla conjhtuit Synodus , vt ( quia fbltnt
trebro mtnfis otiofa fabula interponi ) in omni Sacer-
dotali conuiuio lecho diurnarum feripturarum mifcca-
tur : per hoc enim anima adificantur ad bonum , &•
fabula non neceffaria prohibentur.
2$ i Clerici f et culari um negotiorum procura-
tionibus implicentur.
PEruenit ad fanttam Synodum quia de ijs qui in
Clero connumerantur , quidam propter turpie
lucri gratiam , alienarum poffejTionum conduElio -
nes , & caupu facutares fujpiciunt &• a faeru qui-
dem ojjicij s ft per dejidiam feparant > ad domos au-
tem facularium concurrunt , & fubfiantiarum eo-
■ rum gubernationes auaritid caufa fufmpiunt. De.
creuit ergo fanda Synodu* , nullum Caricum dan-
eeps aut Monachum conducere pofftffiones , aut mi -
fieri J acu laribus procurationibus , ntji forte qui legi-
bus sed minorum statum tutela* , /tue curationes m-
txeufabdei attrahitur , aut cui duitatis ipfiu*
£pi/copus Ecclr/iaflicarum rerum commifirit guber-
nacula dr orplianorum ac viduarum ' qua indeffenfa
funt , & earum perfonarum qua maxime Ecdejia-
flico indigene adminiculo propter timorem Dei. Sr
quu vero traufgrejfus 'fuerit hac pracepta corregio-
ni Ecclejtaftica fubiaceat Cone. Calcedonenfe
cap. y. Idem conftitutum habetur in Cone. La-
teranenfi fub Innocentio III. cap. 16 • &iri
Conc.Latheranenlifub Alexandro III. cap. 12.
Sc etiam a Melchiadc Papa cap, Decrewt dift,
9
I
Digitized by Google
**o AVV EN» IX
jg. &a Gelafio cap. ConfeqUen» eft. ibld. KM
Honotio 1 1 1. cap. Ex litteris.
Et 'in Concilio Carrhagjnenfi j. prohibetnf
Clericis fiant conductores vel procuratores , in
Concil. Calccdonenfi cap. 4. fjealtena pradla con-
ducant , nec Tractent admmifimionem rerum fecula»
wium : 8c in Cone. Cabilonenfi fub Carolo MLac
gno cap. 12. Ne fiant villici.
X# Clerici aleis , venationibus & hijiri*»
uutn ac taeniatorum Jpetia-
culis vacent .
CL erici mimis , iaculatoribut • & hifirunibut
non intendant , &c. ad aleae 4? taxillos non Ite»
dant . nec eiufmodi ludit interfint. Cone. L*«
teranenfefub Innoceatio III. cap. 16.
Idem gitoadhiftriones & minos conftitutoJB
habetur in Cone. Laodiceno , cap. f 4. Tuto-
renfi fub Carolo cap. 7. Cabilonenft cap. 9*
Parifiemi fub Ludouice & Lotharie lio. X*
cap. 16.
Similiter venatio , illa praefertim quas fit eam
fttepitu & clamore , prohibetur Clericis in
Cone. Romano fub Eugenio II. cap. 12. Mo-
suntino fub Carolo cap. 14. Tuionenfi cap. 9*
Et ne canes ad venandum aut accipitres ha-
beant in Concilio Agathenfi cap. f f. Epauncnfi
C«p 7. Vormat- cap. 17.
Appofite S. Hieronymus in cap. i- Miche*»
& citatur cap. Quorumdam dift. 34. Efim > in-
quit . venator erat . quoniam peccator erat ^topenitue
uon inuenimtu i» /Iripturu /knftit fienOwn aliquem
Vtnatorm,
•• ./.-li-asas
i . tf,
; 1 c‘ j \
Digitized by Google
DE STATV CLERICALI. 691
K< clerici militent. aut criminalibus eaufit
ft immi fetant .
S/ quit Qtricw rtliEb officij fui Ordine Laicasm
voluerit agere vitam , W/> militia tradiderit f
excommunicationis fana feriatur : Concilium
Turonenfec. r Idem etiam conftitutum hab».
fur in Cone. Meldenfi cap. 37. Pidauienfi cap,
20- Mctenficap. 3. Claromontanocap. 4.
Quod fpe&at ad caufas criminales Innocen-
tia s III- in Concilio Latexanenfi capite 18,
prohibuit , vlltu Oer,cut flntentiam fanguirm
diUet vel proferar , fid nec fanguinu vindiciam exer-
teat . aut vbi exercetur interfit. &c. UmUh* quoque
gubdiaconus , Diatenue . vel Sacerdos silam Chtrstr-
gia partem ixtrteat. qua adufhenem vel meifitnm
iudsteit.
Jf# Cltrici abfqut litteris eommendatilft
JSpifcspt fui di f cedant . tteue ab
vllo fufespantur.
Peregrinos Clericos in aliena vrbe fine tommtn*
datitijt litteris Epifcopi nullo modo minifiram
apportet Concilium Calcedonenfe cap. if.
f Presbyteri vel Diaconi , qui de alio Epijtopo ad
alium tranfeunt , vel quicunque Clerici fine commen.
dati t in * A« Epi/lopo litteris . non recipiantur , Cone.
Romanum lub Gregorio VII. cap. ij Idem
habetur quoquein Cone. Mileuitano cap. 41.
^eathenfi cap. ?8- Andeganenfi cap.»- Tuto.
mgn6 cap* 1». & aliis.
3
\
APPENDIX
i
l
Ke Cleri d fint illiterari .
Litteris carens , facris non pote fi aptus effe mjflt-
rijh Gelafius in Epift. ad Epiicopos Luca- *
nise cap. 18.
Presbyteri fint litterati , aliter enim quomodo erunt
Magifiri qui non fuerunt difcipuli &c. Ifli f <tnr canes
muti non valentes latrare Cone. Romanum fub
Eugenio II. cap 4. Idem habetur ftri&e con-
ititutum a fummis Pontificibus Ckmentc Ep.
X. Anadeto Epift. 1. Leone Epilt. 23. Item in
Concilio Toletano 4. cap. 24. dicitur quoque ,
Ignorantia mater cunctorum errorum maxime jn Sa-
cerdotibus vitanda efi , qui docendi officium populi '
fufeeperunt.
Porro circa hanc Sacerdotum fcientiam con-
queritur S. Hieronymus Epift. 146- ad Dama-
fum j Sacerdotes 'Dei cmifiu Euangcljs & Prophe-
tis Comedias legere , amatoria bucolicorum verfmim
verba canere , Virgilium tenere , & id quod in pueris-
necefiitatis cfi , efi crimen in ft facere voluptatis. Et
in C. I. alibi rede monet fi quis artem Grammaticam
JEp.ad docuerit) vel diale Ricam vel ratisiat» reSt liquendi
Tlt, habeat, & inter falfit & vera dijudicet, non improba-
mus , Geometrica quoque /Arithmetica , Mu fica
habent in fica Jtientia veritatem : /id non eft fcientia
illa , fcientia pietatis ; /cientia pietatis efi nofecre
legem , tnteliigere Prophetas , Euangelio credere ,
lApoficlos non ignorare.
Appofite S. Ambrofius fu per S.' Lucam in
explanat. Proemij loquens de multiplicibus li-
bris qui interdum ob varias caufas legendioc-
currunt. Legimus , inquit, aliqua ne neglgantur,
legimus ne ignoremus , legimus non vt teneamus, fti
% >t repudiemtes.
Coronidem huic operi idem S. Pater impo-
net his verbis cx Sacerdotis animo nunquam
delendis , in libro de dignitate Sacerdotali cap.
?• vbi Sacerdotes omnes ipfc veluti conlaccx-
Digitized by Google
DE STATV CLERICALI. 6 9?
dos ailoquens. Digne cognojcamtu , inquit, quid
fi*™ tu j cr quod fu. ii ut profe ferte , actione potitu
quam nomine demonjtremus j nomen congruat alito,
ni , acho refpondeat nomini : ne Jit nomen inane &
Crimen immane : ne Jit honor fubhmis , & vita de-
formis •' ne Jit dr.fica profcjy.o , & illicita alita : ne
Jit 'gradu* excclfus, & deformi» exceffus : ne habeatur
in Ecclejia Cathedra fublimior , & confient ia Sa-
cerdotis reperutur humilior : ne locutionem Jimule-
mus columbinam , fr mentem habeamus caninam:
ne prfcjficnem monflremus ouinam , & ferocitatem
habeamus lupinam : ne digne nobtt per Prophetam
rel^ondeatur d Domino ; populus hiclabtjs me honorat ,
cor autem longe eft d me.
Age iam nunc fantttficiu fpiritue »
qui nos in hoc opere dtuinis inff ira-
ttonibus adiuuifit , cunStos Sacerdotes
utdiuua & pu/la vt factant qua in lib.de
Jooc opufculo iyfe eloqui infrirafiiy vt sagc"r>
cis vna mecum tribuas feculorum re - c. vit.
gna , qua fanfti* in regna fc culorum
dare promiftjli . A men%
AD MAIOREM DEI
praepotentis gloriam.
a
i
Digitized by Google
SFMMA PRIVILEGII
Regis (hrijhanijfimi
RE ars litteris datis Lutetiae vltima die
menfis .Septembris anni i6fi- fignati*
Richer , & maiori Sigillo Regio com-
munitis. .permiffum eft Magiftro Lvdovico
Abbliv i in facra Theologiae facultate Do-
dori 8c Ecclefias Patrochialis fandi Iudoci
Redori » vt a quouis Bibliopola a fe deligen-
do Librum cui titulus eft Medulla Theologica ,
&c. pars altera , i Ce compofttum , imprimi >
vendi » ac diftribui , per decem annorum fpa-
eium faciat , cum prohibitione ne quis allui
Intra illud tempus abfque confenfu aut licentia
dius prafatum Librum praelo fubiicere aut di-
uendere poifit,fub poena multe in didis litteris
«xpreffie- v
Et praefatus Magifter LvDOVlCVS A BSiVl
Priuilegium illud Geougio I osse Biblio-
pola; Parifienfi ce/lit , conlenfitque vt eo pei
didi temporis fpatium libere fiui po/Iit.
w ithmt iumprimer pour la premiere fou te denu*t
tmr d’Q fabre t6fu
Digilized by Google
I
Digitized by Google
Live Music Archive
Librivox Free Audio
Metropolitan Museum
Cleveland Museum of Art
Internet Arcade
Console Living Room
Books to Borrow
Open Library
TV News
Understanding 9/11